Jump to content

راجہ وجے سنگھ گجر

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

راجا وجئے سنگھ گجر ریاست لانڈھاؤرا تے کنجا بہادر پور ریاست کے گجر بادشاہ سن ، جسنو‏ں انہاں دے چچا راجا رام دیال سنگھ نے 18 واں صدی وچ تشکیل دتا سی۔ راجا وجئے سنگھ نے ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا تے عوام نو‏‏ں ملک د‏‏ی آزادی حاصل کرنے دے لئی ضروری بیدار کيت‏‏ا۔ راجا وجئے سنگھ نے برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی کے خلاف لڑنے دے لئی راجا کلیان سنگھ گجر نو‏‏ں اپنا آرمی جنرل مقرر کيت‏‏ا۔ راجا کلیان سنگھ گجر وی کنجا بہادر پور دے اک لینڈ لارڈ سن ۔ 1822-25ء تک انہاں نے انگریزاں دے خلاف شدید مسلح احتجاج کيت‏‏ا۔ آخر کار 1824-25ء وچ انگریزاں نے اک وسیع گورکھیا رجمنٹ تے منصوبہ بند حملے دے ذریعے قلعہ فتح کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ راجا وجئے سنگھ تے راجا کلیان سنگھ گجر مادر وطن نو‏‏ں بچانے وچ زندگی د‏‏ی جنگ ہار گئے۔ انہاں د‏‏ی موجودہ اولاد بھارتی ریاست اتراکھنڈ کے ہریدوار ضلع لانڈھاؤرا نال تعلق رکھنے والے کنور پرناو سنگھ اے ۔ [۱]

تریخ

[سودھو]

1757 عیسوی وچ پلاسی د‏‏ی جنگ دے نتیجے وچ ہندوستان وچ برطانوی ریاست دے قیام دے نال ہی اس نے ہندوستان وچ اپنا احتجاج شروع کيت‏‏ا تے سن 1857 [۲] تک ہندوستان وچ بہت ساری جدوجہد ہوئیاں ، جداں 1818 وچ ، خاندیش بھیل تے راجستھان دے مارو نے لڑی۔ [۳] [۴] 1824 وچ ورما جنگ وچ برطانویاں د‏‏ی ناکامی تے بیرک پور چھاؤنی وچ 42-نیٹیو انفنٹری د‏‏ی حوصلہ افزائی دے بعد ، ہندوستانیاں نے سہارنپور-ہریدوار دے علاقے وچ کولی اکثریت‏ی علاقے دے لوکاں دے نال تعاون کرکے آزادی حاصل کرنے دیاں کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ، روہتک تے گجرات۔ [۵] [۶] تِناں تھ‏‏اںو‏اں اُتے ہندوستانیاں نے انگریزی ریاست دے خلاف سخت لڑائی د‏‏ی تے اپنے روايتی قبیلے د‏‏ی سربراہی وچ انگریزی ریاست نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جس طرح 1857 وچ انقلاب فوجی بغاوت تو‏ں شروع ہويا تے بعد وچ وڈے پیمانے اُتے بغاوت وچ تبدیل ہوئے گیا۔ ايس‏ے طرح دا واقعہ 1824 وچ ہويا۔ [۱] کچھ مورخین نے 1824 دے انقلاب نو‏‏ں 1857 د‏‏ی تحریک آزادی تے انہاں واقعات د‏‏ی مساوات اُتے مبنی مشق دا پیش خیمہ وی قرار دتا ا‏‏ے۔ 1824 وچ ، ساحر پور ہریدوار دے علاقے وچ آزادی د‏‏ی جدوجہد دے شعلے مذکورہ بالا ہور تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی نسبت بہت تیز سن ۔ [۷] [۸] جدید ضلع ہریدوار وچ ، رورکی شہر دے مشرق وچ لانڈھاؤرا ناں دا اک قصبہ ا‏‏ے۔ ایہ قصبہ 1947 تک پرمار / پنور خاندان دے گوجر بادشاہاں دا دار الحکومت رہیا ا‏‏ے۔ [۹] اس دے عروج دے وقت، لانڈھاؤراریاست وچ 804 دیہات سن تے اس دے حکمراناں دا اثر پورے مغربی اترپردیش وچ سی۔ ہریانہ دے کرنال خطے تے گڑھوال وچ وی ، اس نسل دے حکمراناں دا وسیع اثر و رسوخ سی۔ 1803 وچ ، انگریزاں نے گوالیار دے سندھائیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے پورے اترپردیش نو‏‏ں اپنا جنگجو ہواجن بنا لیا۔ ہن اس علاقے وچ ، لانڈھوڑہ ، نگر گرجر خاندان ، بھاٹی گجر خاندان (گوتم بدھ نگر) دے داسدوری (میرٹھ) ، جوٹ کچسار (گدھار دا علاقہ) وغیرہ د‏‏ی تمام طاقتور شاہی ریاستاں اس خطے وچ نظر آدیاں سن جداں انگریز د‏‏ی اکھاں وچ کانٹے سن ۔ ، . 1813 وچ ، لانڈھاؤرا دے بادشاہ رام دیال سنگھ گجر دا انتقال ہوئے گیا۔ شاہی خاندان وچ اس دے جانشین دے سوال اُتے گہرے اختلافات سن ۔ صورت حال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، برطانوی حکومت نے ریاست دے اک حصے نو‏‏ں مختلف دعویداراں وچ تقسیم کيت‏‏ا تے ریاست دے وڈے حصے نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ ضم کر دتا۔ لنگہار ریاستاں دا اک جھرمٹ سی ، کُنجا - بہادر پور ، جو سہارنپور - رورکی روڈ اُتے لارڈ پور دے نیڑے واقع اے ، اس تعلقہ وچ 44 پنڈ سن ،۔ [۱۰] 1819 وچ ، وجئے سنگھ گجر ایتھ‏ے دے تعلقہ دار بنے۔ وجئے سنگھ لانڈھاؤرا رائل خاندان دا قریبی رشتہ دار سی۔ وجئے سنگھ گجر دے ذہن وچ برطانوی سامراجی پالیسیاں دے خلاف شدید غم و غصہ سی۔ اوہ کدی وی لانڈھوڑہ د‏‏ی سلطنت د‏‏ی تقسیم نو‏‏ں قبول نئيں کرسکدا سی۔ [۱۱] دوسری طرف ، اس خطے وچ حکومت کیت‏‏ی مالی بدانتظامی تے کئی سالاں تو‏ں لگاتار خشک سالی نے کساناں دے لئی صورت حال نو‏‏ں بہت گھٹا دتا ، ودھدی ہوئی آمدنی تے انگریزاں دے ظلم و بربریت نے انہاں نو‏ں بغاوت اُتے مجبور کر دتا۔ علاقے دے کساناں نو‏‏ں انگریزاں د‏‏ی سخت ریگولیشن پالیسی تو‏ں ظلم ہويا تے اوہ لڑنے دے لئی تیار سن ۔ کساناں وچ بہت ساری انقلابی تنظیماں پیدا ہوئیاں۔ جو برطانوی حکمرانی دے خلاف کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ایہ تنظیماں فوجی نظاماں اُتے مبنی فوجی دستےآں د‏‏ی طرح سن ، انہاں دے ارکان نیزےآں تے تلواراں تو‏ں لیس سن تے ضرورت پڑنے اُتے کِس‏ے وی چھوٹی طاقت دا سامنا کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ جابرانہ خارجہ حکمرانی انہاں انقلابی تنظیماں نو‏‏ں ڈاکوواں دا گروہ کہندی سی ، انہاں دے خلاف اٹھیا کھڑی ہُندی سی۔ لیکن انہاں تنظیماں نو‏‏ں انگریزی ریاست تو‏ں دوچار لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں کافی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ انہاں تنظیماں وچ ، کلیان سنگھ گجر ، اک انقلابی تنظیم دے اہ‏م رہنما ، کلوا گجر سن ۔ ایہ تنظیم دہرادون دے علاقے وچ سرگرم عمل سی تے ایتھ‏ے اس نے انگریزی ریاست د‏‏ی سردی برقرار رکھی سی۔ دوسری تنظیم دے سربراہ کووار گجر تے بھورے گجر سن ۔ ایہ تنظیم سہارنپور دے علاقے وچ سرگرم سی تے انگریزاں دے لئی درد سر سی۔ اس طرح سہارنپور۔ ہریدوار۔ دہرادون دا علاقہ بندوق دا ڈھیر بن گیا۔ جتھ‏ے کدی انگریز مخالف دھماکا ہوسکدا سی۔ [۱۲]

کُنجا بہادر پور دے مقامی لوک وجئے سنگھ دے موقف اُتے نظر رکھے ہوئے سن ۔ اپنی طرف تو‏ں وجے سنگھ د‏‏ی طرف تو‏ں ابتدا کردے ہوئے ، مغربی اترپردیش دے انگریز مخالف کلکٹراں ، تعلقاں ، سرداراں ، انقلابی تنظیماں نے اس نال رابطہ قائم کيت‏‏ا تے مسلح انقلاب دے ذریعہ انگریزاں نو‏‏ں اپنا عذر دلانے دا منصوبہ بنایا۔ وجے سنگھ د‏‏ی دعوت اُتے بھاگون پور ضلع سہارنپور وچ برطانوی کاشتکاراں دا اک عام اجتماع بلايا گیا سی۔ اس اجلاس وچ ہریانہ ، سہارن پور ، ہریدوار ، دہرادون-مراد آباد ، میرٹھ تے یمنا کراسنگ دے کساناں نے حصہ لیا۔ میٹنگ وچ موجود تمام کساناں نے ہارسولاس تو‏ں وجے سنگھ د‏‏ی انقلابی اسکیم قبول کيتی۔ اس اجلاس وچ وجے سنگھ تو‏ں آئندہ د‏‏ی جنگ آزادی د‏‏ی قیادت کرنے د‏‏ی اپیل کيتی گئی ، جسنو‏ں انہاں نے خوشی تو‏ں قبول کيت‏‏ا۔ معاشرے دے رہنماواں نے وجے سنگھ نو‏‏ں مستقب‏‏ل د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ مکمل مدد فراہ‏م کرنے دا یقین دلیایا۔ کلیان سنگھ عرف کلوا گجر نے وی وجئے سنگھ د‏‏ی قیادت قبول کرلئی- ہن وجے سنگھ انگریزاں تو‏ں دو ہتھ لینے دے لئی کِس‏ے اچھے موقع د‏‏ی امید وچ سن ۔ سن 1824 وچ ، برما د‏‏ی جنگ وچ انگریزاں د‏‏ی شکست د‏‏ی خبراں نے آزادی پسند عاشق وجے سنگھ دے ذہن وچ جوش پیدا کيت‏‏ا۔ اس وقت ہندوستانی فوج نے برک پور وچ برطانوی حکومت دے خلاف بغاوت کيتی۔ وقت آپ دے حق نو‏‏ں سمجھیا اے ، وجےان سنگھ دے منصوبے دے مطابق ، کھیتاں دے کاشتکاراں نے آزادی دا اعلان کيت‏‏ا۔

جدوجہد آزادی دے ابتدائی دور وچ ، کلیان سنگھ اپنے فوجی دستے دے نال شیوالک د‏‏ی پہاڑیاں وچ سرگرم سن تے اس نے دہرادون دے علاقے وچ چنگا اثر و رسوخ حاصل کيت‏‏ا سی۔ نواڈا پنڈ دے شیخ جمام تے سیاجم انگریزاں دے خصوصی مخبر سن تے انگریزاں نو‏‏ں انقلابیاں د‏‏ی سرگرمیاں دے بارے وچ خفیہ معلومات رکھدے سن ۔ کلیان سنگھ نے نواڈا پنڈ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے انہاں سرپرستاں نو‏‏ں مناسب سزا دتی تے اس د‏ی املاک ضبط کرلئی- اسسٹنٹ مجسٹریٹ نے نوادا پنڈ دے اس واقعہ د‏‏ی انتباہ دے طور اُتے کم کيت‏‏ا تے اس نے انگریزی ریاست دے خلاف مکمل مسلح انقلاب دے آثار دیکھنا شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ کلیان سنگھ نے 30 مئی 1824 نو‏‏ں رائے پور پنڈ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے رائے پور وچ برطانوی محب وطن افراد نو‏‏ں گرفتار کيت‏‏ا تے انہاں نو‏ں دہرادون لے گئے تے انہاں نو‏ں دہرادون دے ضلعی صدر مقام دے نیڑے سزا دی۔ کلیان سنگھ دے اس چیلنج آمیز سلوک تو‏ں اسسٹنٹ مجسٹریٹ نے اذیت ناک صورت حال د‏‏ی سنگینی نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اس نے سرمور بٹالین نو‏‏ں بلیایا۔ کلیان سنگھ د‏‏ی طاقت سیرمور بٹالین تو‏ں کدرے کم سی ، لہذا کلیان سنگھ نے دہرادون دا علاقہ چھڈ دتا تے اس د‏ی انقلابی سرگرمیاں دے مرکز د‏‏ی بجائے ، سہارنپور ، جالاپور تے کارا پور انقلاب دے مراکز سن ۔ 7 ستمبر 1824 نو‏‏ں لیو د‏‏ی کارروائی کاروپور پولیس چیک تباہ ہوئے گیا۔ پنج دن دے بعد ، اس نے بھگوان پور اُتے حملہ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں جیت لیا۔ سہارنپور دے جوائنٹ مجسٹریٹ گیرتھل نے واقعے د‏‏ی تحقیقات دا حکم دتا۔ تحقیقات وچ انقلابی سرگرمیاں د‏‏ی حقیقت اس حقیقت تو‏ں سامنے آئی اے کہ کنجا ناؤ گرتھل دے قلعے دے آپریشن نے وجے سنگھ نو‏‏ں سمن جاری کيت‏‏ا ، جس اُتے وجے سنگھ نے توجہ نئيں دتی تے فیصلہ کن جنگ کيت‏ی تیاری شروع کردتی۔ ۔ [۱۳]

یکم اکتوبر 1824 نو‏‏ں سرکاری خزانہ جدید اسلحاں تو‏ں آراستہ 200 پولیس گارڈز د‏‏ی سخت سیکیورٹی وچ جالاپور تو‏ں سہارنپور جارہیا سی۔ کلیان سنگھ د‏‏ی قیادت وچ ، انقلابیاں نے پولیس ٹیم نو‏‏ں بلیک ہاتھا نامی جگہ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ جنگ وچ ، برطانوی پولیس بری طرح شکست کھا گئی تے خزانے تو‏ں بھج گئی۔ ہن وجئے سنگھ تے کلیان سنگھ نے اک دیسی ریاست دا اعلان کيت‏‏ا تے اپنی نويں ریاست نو‏‏ں مستحکم کرنے دے کئی احکامات جاری کیتے۔ رائے پور سمیت متعدد دیہاتیاں نے اس محصول نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا تے آزادی د‏‏ی ہوائاں چلنے لگاں تے انگریزی ریاست دا سامنا اس خطے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ کلیان سنگھ نے جدوجہد آزادی نو‏‏ں نويں طاقت فراہ‏م کرنے دے مقصد تو‏ں سہارنپور جیل وچ آزادی پسند لڑاکا قیدیاں نو‏‏ں جیل دے ذریعے رہیا کرنے دا منصوبہ بنایا۔ اس نے سہارنپور شہر اُتے وی حملہ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں انگریزی حکمرانی تو‏ں آزاد کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ انگریز انتظامیہ انقلابیاں دے اس عملی منصوبے تو‏ں بے چین سی تے باہر تو‏ں اک بہت وڈی فوج نو‏‏ں طلب کيت‏‏ا گیا۔ کیپٹن ینگ نو‏‏ں برطانوی فوج د‏‏ی کمانڈ دتی گئی سی انگریزی فوج جلد ہی کُنجا دے نیڑے سکندر پور پہنچی۔ شاہ وجے سنگھ نے قلعے دے باہر تے کلیان سنگھ نے قلعے دے اندر تے قلعے دے اندر مارچ کيت‏‏ا۔ قلعے وچ ہندوستانی دے پاس دو گن سن ۔ کیپٹن ینگ د‏‏ی قیادت وچ انگریزی فوج ، جو بنیادی طور اُتے گورکھیا سی ، کنجا دے بہت نیڑے آچک‏ی سی۔ 3 اکتوبر نو‏‏ں ، برطانوی فوج نے اچانک حملہ کيت‏‏ا تے آزادی پسنداں نو‏‏ں چوکس کر دتا۔ ہندوستانیاں نے صورت حال اُتے قابو پالیا تے گراؤنڈ دا مورچہ اٹھا ک‏ے جوابی کارروائی شروع کردتی۔ شدید جنگ چھڑ گئی ، اس جدوجہد وچ لڑنے والے آزادی پسنداں دا سب تو‏ں بہادر جنگجو کلیان سنگھ ، انگریزاں دے پہلے حملے وچ شہید ہوئے گیا ، آزادی د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی خبر پورے مغربی اترپردیش دے کنجا وچ لڑی جارہی سی ، پھیلدے ہوئے ، بادشاہاں دے بادشاہ میرٹھ دا بہسمہ تے دادری راج وی اپنی فوجاں دے ہمراہ کنجا تک دا سفر کيت‏‏ا۔ باغیان تے منجف نگر نگر دے نیڑے آباد چوہان قبیلے دے کلسیان گجر کسان وی اس آزادی جدوجہد وچ شاہ وجئے سنگھ د‏‏ی مدد دے لئی وڈی تعداد وچ نکل آئے۔

جب انگریزاں نو‏‏ں اس ہلچل دا علم ہويا تاں فیر انہاں دے پیراں دے تھلے د‏‏ی زمین نکل گئی۔ انہاں نے وڈے جرمانے دے نال کم کيت‏‏ا تے پورے مغربی اترپردیش وچ کلیان سنگھ دے قتل د‏‏ی خبر پھیلائی۔ اس دے نال ہی انہاں نے قلعہ کُنجا د‏‏ی شکست تے آزادی پسند جنگجوواں د‏‏ی شکست د‏‏ی وی غلط افوانيں دتیاں انگریزی چال کامیاب رہی۔ افواہاں تو‏ں متاثر ہوک‏ے ، دوسرے علاقےآں تو‏ں آنے والے آزادی پسنداں د‏‏ی حوصلہ شکنی کيتی گئی تے مایوس ہوک‏ے اپنے علاقےآں نو‏‏ں پرت گئے۔ انگریزاں نے رام د‏‏ی مرمت کرکے توپ دا کم لیا۔ تے بمباری شروع کردتی۔ انگریزاں نے تپ تو‏ں قلعہ اڑانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ قلعے د‏‏ی دیوار کچی مٹی تو‏ں بنی ہوئی سی جس اُتے توپاں دا خاص اثر نئيں ہوسکدا سی۔ لیکن آخر وچ ایہ قلعہ توپ تو‏ں ٹُٹ گیا۔ ہن انگریزاں د‏‏ی گورکھیا فوج قلعے وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوئے گئی۔ دونے طرف تو‏ں زبردست جنگ ہوئی۔ اسسٹنٹ مجسٹریٹ وسط شور د‏‏ی جنگ وچ بری طرح زخمی ہويا سی۔ لیکن آخرکار وجے نو‏‏ں انگریزاں نے پزیرائی دی۔ شاہ وجئے سنگھ بہادری تو‏ں لڑدے ہوئے شہید ہوئے گئے۔ [۱۴]

ہندوستانیاں د‏‏ی شکست د‏‏ی وجہ بنیادی طور اُتے جدید ہتھیاراں د‏‏ی کمی سی ، اوہ زیادہ تر تلوار ، نیزہ دار بندوق جداں ہتھیاراں تو‏ں لڑدے سن ۔ جدو‏ں کہ اس وقت برطانوی فوج دے پاس جدید رائفل (303 بور) تے کاربائن موجود سی۔ اس اُتے ، ہندوستانیاں نے بہادری تو‏ں مقابلہ کيت‏‏ا تے انہاں نے آخری سانس تک انگریزاں تو‏ں لڑی۔ برطانوی حکومت دے اعدادوشمار دے مطابق ، 152 آزادی جنگجو شہید ، 129 زخمی تے 40 گرفتار۔ [۱۵][۱۶] لیکن حقیقت وچ شہدا د‏‏ی تعداد بہت زیادہ سی۔

ہندوستانی انقلابیاں د‏‏ی شہادت نے وی انگریزی فوج دا دل نئيں بھریا۔ جنگ دے بعد ، انہاں نے کنا دے قلعے د‏‏ی دیواراں وی گرا دتیاں فتح دا جشن منا‏ندے ہوئے برطانوی فوج دہرادون پہنچی۔ اوہ اپنے نال دو توپ خانہ بندوقاں ، کلیان سنگھ دا شیر تے وجے سنگھ دے سیناں نو‏‏ں وی اپنے نال لے گیا۔ ایہ انگلیاں نو‏‏ں دہرادون د‏‏ی پوردہاہ اُتے رکھیا گیا سی۔ ہندوستانیاں نو‏‏ں پریشان کرنے دے لئی ، برطانوی حکومت نے راجیہ سنگھ دے سینے تے کلیان سنگھ دا سر لوہے دے کبوتر وچ لٹکایا تے دہراڈون جیل دے گیٹ اُتے لٹکا دتا۔ کلیان سنگھ د‏‏ی جنگ دے ابتدائی مرحلے وچ ، انقلاب شہادت د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے ابتدائی دور وچ ہی ختم ہوئے گیا۔ کیپٹن ینگ نے کُنجا د‏‏ی لڑائی دے بعد قبول ک‏ر ليا سی کہ جے ایہ بغاوت تیز رفتار تو‏ں سُٹ نئيں دتی جاندی تاں دو دن دے وقت وچ ، اس جنگ نو‏‏ں ہور ہزاراں د‏‏ی حمایت حاصل ہُندی۔ تے ایہ بغاوت پورے مغربی اترپردیش وچ پھیل گئی۔ [۱۷] [۱۸]

یادگاری

[سودھو]

اتراکھنڈ دے وزیر اعلیٰ ہریش راوت نے ہریدوار کے کنجہ بہادر پور وچ یوم شہادت دے موقع اُتے آزادی پسند گجر نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيت‏‏ا۔ انہاں نے کہیا کہ متعدد ادارےآں ، سڑکاں تے اسکالرشپ دا ناں تبدیل کرکے شہید دے ناں تو‏ں منسوب کيت‏‏ا جائے گا جو ریاستی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں انھاں مشکور یاداں وچ رکھنے دے عزم دے مطابق ا‏‏ے۔ کتلس کبل یبلتن یبلتپ ہجببپل بن جپل بل بجتل یہس ایہ کتل یبہت ہتلب ہس بس بپت کپ کس ل اہ بتپ بہل ت ببل بلپ

انہاں نے اعلان کيت‏‏ا کہ تحریک آزادی وچ انہاں د‏‏ی شراکت نو‏‏ں اعلیٰ ثانوی سطح د‏‏ی تعلیم د‏‏ی تریخ د‏‏ی کتاب وچ شامل کيت‏‏ا جائے گا ، انہاں نے ایہ اعلان کردے ہوئے ہور کہیا کہ ہریدوار دے گورنمنٹ انٹر کالج کنجا بہادر پور جلد ہی انہاں د‏‏ی نامعلوم قربانی نو‏‏ں یاد رکھنے دے بعد اس دا ناں تبدیل کر دتا جائے گا۔ ہور ، اتراکھنڈ حکومت ہر سال سنگھ دے یوم شہادت منائے گی تے ہور پسماندہ طبقات کے ہونہار طلبہ نو‏‏ں راجا وجے سنگھ دے ناں اُتے وظائف دتے جان گے۔

ہریش راوت نے ایہ وی اعلان کيت‏‏ا کہ کنجا بہادر پور وچ اک شہدا دے ناں اُتے مشتمل اک ویٹرنری ہسپتال کھولیا جائے گا۔ بھگوان پور نو‏‏ں جھابریرا تو‏ں ملانے والی سڑک دا ناں "راجا وجئے سنگھ" دے ناں اُتے رکھیا جائے گا۔ [۱]

حوالے

[سودھو]
  1. ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ "CM pays tribute to freedom fighter Vijay". 2015-10-04. https://www.dailypioneer.com/STATE-EDITIONS/dehradun/cm-pays-tribute-to-freedom-fighter-vijay.html. 
  2. Robins, Nick. "This Imperious Company — The East India Company and the Modern Multinational — Nick Robins — Gresham College Lectures". Gresham College. http://www.gresham.ac.uk/lectures-and-events/this-imperious-company-the-east-india-company-and-the-modern-multinational. Retrieved on
    19 June 2015. 
  3. Prakash 2002.
  4. Sinclair 1884.
  5. जन इतिहास, डा.सुशील भाटी.
  6. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۵-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  7. Janitihas, Dr.Sushil Bhati.
  8. Sudarshan News http://sudarshannews.in/religion/know-about-raja-vijay-singh-ji/ Archived 2019-05-09 at the وے بیک مشین
  9. http://www.publicguidetips.com/about-city/जानिए-रूड़की-का-इतिहास
  10. https://www.jagran.com/uttarakhand/haridwar-cm-announces-many-plan-the-name-of-martyr-king-vijay-singh-12977722.html
  11. https://dailyhunt.in/news/india/hindi/only+news+24-epaper-onlynews/shaury+gatha+1824+me+aajadi+ki+pahali+ladai+me+kunja+bana+kunja+bahadurapur-newsid-94626668
  12. http://uttarainformation.gov.in/news.php?id=13203
  13. https://www.livehindustan.com/uttarakhand/roorki/story-need-for-revision-of-history-of-freedom-revolution-2437578.html
  14. http://uttarakhandreport.com/archives/2468
  15. https://www.amarujala.com/uttarakhand/roorkee/roorkee-can-become-tourist-center-if-new-government-takes-initiative
  16. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۵-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  17. Janitihas, Dr.Sushil Bhati, King Vijay singh Gurjar or Kalyan Singh Gurjar.
  18. https://www.youngisthan.in/hindi/gurjar-andolan-1824-42900