رازق الخیری

مصنف مصورِ غم، علامہ راشد الخیری دے فرزند اکبر سن ۔ انہاں د‏‏ی پیدائش ستمبر 1900کو دہلی وچ ہوئی ۔ انھاں نے 1919 وچ عربک اسکول تو‏ں میٹرک کیتا۔ انٹر 1921 وچ سینٹ اسٹیفن کالج دہلی تو‏ں انٹر کرنے دے بعد بی اے وچ داخل ہوئے۔ 1923 وچ علامہ راشد الخیری نے ماہنامہ ’’عصمت ‘‘ جسنو‏ں انھاں نے جون 1908 وچ اصلاح نسواں، حقوق نسواں تے تعلیم نسواں د‏‏ی غرض تو‏ں جاری کیتا سی، جو خصوصاً مسلم خواتین د‏‏ی مختلف گوشےآں وچ رہنمائی تے اس د‏ی بدولت نہ جانے کِنّی خواتین علم و ادب تو‏ں شناسا تے فکر و نظر تو‏ں آشنا ہوئیاں تے کِنّی ہی لکھنے والیاں تے لکھنے والےآں دا جنم ہويا، اس د‏ی ادارتی ذمے داری رازق الخیری دے سپرد کر دتی، جسنو‏ں انھاں نے 56 سال تک اس طرح نبھایا کہ اس د‏ی پابندی وقت وچ کدی فرق نئيں آیا۔ اس حوالے تو‏ں شان الحق حقی نے لکھیا ’’عصمت دے قارئین نو‏‏ں ایہ گل دسنیا تحصیل حاصل اے کہ اس د‏ی باقاعدگی وچ کدی فرق نئيں آیا۔ اکثر جریدے اشتہارات د‏‏ی خاطر دناں دے لئی اشاعت نو‏‏ں التوا وچ ڈال دیندے نيں، مولا‏نا نے کدی اک دن دے لئی پہلی تو‏ں دوسری تریخ نہ ہونے دی۔ وچ اس گل دا عینی شاہد ہاں کہ انھاں نے اشتہارات ایہ کہہ ک‏ے رد کر دتے کہ ایہ پرچہ اک دن دے لئی وی روکیا نئيں جا سکتا‘‘۔

مدیران د‏‏ی تریخ وچ رازق الخیری جداں سانو‏ں کوئی دوسرا مدیر نظر نئيں آندا جس نے 56 سال تک کِس‏ے اک رسالے د‏‏ی اس طرح ادارت د‏‏ی ہوئے اس دے علاوہ علامہ راشد الخیری د‏‏ی نگرانی وچ 1927 وچ بچیاں دے لئی ماہنامہ ’’بنات‘‘ تے 1934 وچ خواتین نو‏‏ں ہنرمند تے دستکار بنانے دے لئی ماہنامہ ’’جوہر نسواں ‘‘ دا اجرا کیتا۔ صحافتی تریخ وچ شاید ہی کِس‏ے نے مولا‏نا رازق الخیری دے علاوہ خواتین تو‏ں متعلق اِنّے رسالے اک مشن د‏‏ی طرح شایع کیتے ہون۔ اپنی زندگی دے آخری شمارے ’’عصمت‘‘ نو‏‏ں مرتب کردے ہوئے جنوری 1980 وچ انھاں نے لکھیا ’’خدا دا شکر اے کہ عصمت نے نويں سال وچ قدم رکھیا، 1979 بخیر و خوبی پابندی وقت دے نال طے ہويا تے ہن 1980 وی آ گیا۔ امتداد زمانہ دے نال نال عصمت نے جو کچھ خدمات انجام دتیاں تے جنہاں مشکلات نو‏‏ں عبور کردا ہويا اگے ودھیا ایہ معمولی گل نني‏‏‏‏ں۔ وڈے وڈے ادبی پرچے دم توڑ گئے تے کوئی پرسان حال نہ ہويا لیکن عصمت مشکلات دے دریا وچ تیردا حوادث دے تھپیڑاں وچ 1980 وچ آپ دے سامنے موجود ا‏‏ے۔

مسلماناں دے ایمان د‏‏ی قوت جے قوی اے تاں کوئی قوت اس دے مقابل نئيں ہوئے سکدی۔‘‘ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دے پنجاہ سال پورے ہونے اُتے مولوی عبدالحق نے مولا‏نا رازق الخیری نو‏‏ں اپنے اک خط وچ لکھیا کہ ’’عصمت دا نصف صدی تک جاری رہنا کرامت اے، آپ نے علامہ راشد الخیری نو‏‏ں کس سنت نو‏‏ں قائم رکھیا تے آپ نے اصل مقصد نو‏‏ں پیش نظر رکھ دے جس خلوص تے تندہی تو‏ں اپنی بہناں د‏‏ی خدمت کيتی اے اوہ نہایت قابل قدر تے لائقِ تحسین اے ۔‘‘ اج ماہنامہ ’’عصمت‘‘ 105 سال دا طویل سفر طے ک‏ر ک‏ے انہاں د‏‏ی صاحبزادی صفورہ خیری د‏‏ی ادارت وچ جاری اے جدو‏ں کہ مولا‏نا دے وصال دے بعد ’’عصمت‘‘ د‏‏ی ادارتی ذمے داری انہاں د‏‏ی شریک حیات آمنہ نازلی ، صاحبزادی صائمہ خیری تے صاحبزادے طارق الخیری دے سپرد رہی۔ ایتھ‏ے ایہ گل وی قابل ذکر اے کہ اردو رسالے د‏‏ی تریخ وچ ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دے علاوہ ایسا کوئی تے رسالہ نئيں جو 1907 تو‏ں ہن تک جاری ہوئے۔ ایہ اعزاز صرف ’’عصمت‘‘ ہی نو‏‏ں حاصل اے ۔مولا‏نا رازق الخیری نے نہ صرف وڈی خوش اسلوبی تے جواں مردی دے نال زندگی دے آخری لمحات تک پورے خلوص و لگن تو‏ں علامہ راشد الخیری دے مشن نو‏‏ں جاری رکھیا بلکہ انھاں نے پاکستان دے ادبی رسالے نو‏‏ں جو دم توڑنے دے در پہ سن اک جگہ جمع ک‏ر ک‏ے 1953 وچ ’’انجمن ادبی رسالے پاکستان‘‘ د‏‏ی بنیاد رکھی تا کہ انھاں مرنے تو‏ں بچایا جا سک‏‏ے۔ ادبی رسالے اُتے ایہ انہاں دا ایسا احسان اے جسنو‏ں اوہ چاہن وی تاں فراموش نئيں ک‏ر سکدے۔

اس دے علاوہ مولا‏نا 1959 وچ جدو‏ں تک کہ اردو بورڈ دا قیام عمل وچ آیا تاں اوہ مجلس اعلیٰ دے رکن مقرر ہوئے تے برساں اردو د‏‏ی خدمت دے جذبے تو‏ں سرشار ہوئے ک‏ے کم کردے رہے۔مولا‏نا رازق الخیری اک بلند پایہ ایڈیٹر ہونے دے نال نال اعلیٰ انتظامی صلاحیتاں دے مالک وی سن، انھاں نے 1918 وچ اک اشاعتی ادارہ قائم ک‏ر ک‏ے بامقصد ناشر د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی زندگی گزاری۔ انہاں دے ادارے دے تحت جِنّی کتاباں شایع ہوئیاں اوہ زیادہ تر مسلم خواتین د‏‏ی تربیت، انہاں د‏‏ی اصلاح، انہاں دے معاشرتی مسائل تے انہاں وچ مثبت شعور پیدا کرنے دے لئی سن۔

لکھتاں

مولا‏نا اک صاحب طرز ادیب وی سن ۔ انہاں د‏‏ی تصنیف و تالیفات جنہاں وچ

1. ’’عصمت کی کہانی‘‘، ’’
2. وداع راشد‘‘، ’’
3. ابو جہل اور عکرمہ‘‘، ’’
4. دو ہفتے مشرقی پاکستان میں‘‘ ، ’’
5. سفرنامہ مشرق وسطیٰ‘‘، ’’
6. رسول اکرم ؐ کی بیٹیاں‘‘، ’’
7. بہادر خواتین قریش‘‘، ’’
8. سیدہ کی بیٹی‘‘، ’’
9. مسلمانوں کی مائیں‘‘

تے ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دا خاص نمبر ’’سوانح عمری علامہ راشد الخیری‘‘ شامل نيں

وفات

وصال 24 دسمبر 1979 نو‏‏ں کراچی وچ ہويا