راہُل سانکرتیاین

راہل سانکرتائن
سانکرتائن دا دارجیلنگ وچ اک بسٹ
جم	9 اپریل 1893(1893-04-09) پنڈاہا پنڈ، آجمگڑھ ضلع، اتر پردیش، برطانوی بھارت
موت	۱۴ اپریل ۱,۹۶۳(1963-04-14) (عمر 70 سال) دارجیلنگ، مغربی بنگال، بھارت
کم کِتہ	لکھاری، مضمون نگار، مفکر، سماج کلاسیکل، بھارتی قوم پرست، اتہاس، ہند-مطالعہ، فلسفہ، بودھی، تبت کلاسیکل، شبد-ماہر، گرائمر، پاٹھگت اڈیٹنگ، لوکدھارا، سائنس، ناٹک، سیاست، پولیمیتھ، پولیگلوٹ
قومیت	بھارتی
وڈے اعزاز	1958: ساہت اکادمی انعام 1963: پدم بھوشن

مہاپنڈت راہل سانکرتائن (ہندی: राहुल सांकृत्यायन) (9 اپریل 1893 –14 اپریل 1963)، جو ہندی سفر ساہت دے باپ کہے جاندے ہن، بھارت دے سبھ توں ودھ گھمن پھرن والے مفکر لکھاری سن، جنہاں نے اپنی زندگی دے چالی سال گھروں باہر سفر کردیاں بتیت کیتے۔ اوہ بودھی بھکشو بنے اتے آخر مارکسسٹ سماج واد اپنا لیا۔ سانکرتائن بھارتی قوم پرست وی سی۔ انگریز-مخالف لکھتاں اتے بھاشناں کرکے اوہناں نوں گرفتار کیتا گیا اتے تن سال جیل وچ رکھیا گیا ۔ ودوتا دے دھنی ہون ناطے اوہناں نوں مہاپنڈت کیہا جاندا اے۔ اوہ بہو-ود اتے بہبھاشاود دونوں سن۔

راہل سانکرتیاین (ہندی: राहुल सांकृत्यायन؛ 9 اپریل 1893 – 14 اپریل 1963) نو‏‏ں ہندوستانی سفری سفر دا باپ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اوہی شخص اے جنہاں نے نے سفر نامے نو‏‏ں ’ادب د‏‏ی شکل‘ دینے دے لئی اک اہ‏م کردار ادا کیا، ہندوستان دے سب تو‏ں زیادہ سفر کرنے والے اسکالرز وچو‏ں اک سن، جنہاں نے اپنی زندگی دے پینتالیس سال اپنے گھر تو‏ں دور سفر اُتے صرف کیتے۔

انہاں نے بہت ساریاں جگہاں اُتے سفر کيتا تے ايس‏ے سفر وچ تقریبا ايس‏ے تناسب تو‏ں کئی سفر نامے لکھے۔ اوہ اپنے سفری تجربات دے بارے وچ مستند وضاحت دے لئی وی مشہور اے ، مثال دے طور اُتے اپنے سفر نامہ "میری لداخ یاترا" وچ اوہ اس خطے د‏‏ی مجموعی علاقائی، تاریخی تے ثقافتی خصوصیات نو‏‏ں عدل و انصاف دے نال پیش کردے نيں۔ اوہ بدھ بھکشو بن گئے تے آخر کار انہاں نے مارکسی سوشلزم نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔ سانکرتیاین اک ہندوستانی قوم پرست وی سن، جنہاں نو‏ں برطانوی مخالف تحریراں تے تقاریر تخلیق کرنے دے الزام وچ تن سال قید تے جیل وچ بند کيتا گیا سی۔ انہاں نو‏‏ں اپنے وظیفے دے لئی ’مہاپنڈت‘ (عظیم ترین اسکالر) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اک کثیر الجہت دے نال نال اک کثیر الجماعت دونے ہی سن ۔ حکومت ہند نے انھاں 1963ء وچ پدم بھوشن دا سویلین اعزاز تو‏ں نوازیا۔

بچپن

راہل سانکرتیائن دا جم اتر پردیش دے ضلعے دے کنیلا پنڈ وچ 9 اپریل 1893 نوں ہویا سی۔ اوہناں دا بچپن دا نام کیدارناتھ پانڈے سی۔ اوہناں دے پیؤ گووردھن پانڈے اک مذہبی وچاراں والے کسان سن۔ اوہناں دی ماں کلونتی اپنے ماتا-پتا دی اکلی دھی سی۔ دیپ چند پاٹھک کلونتی دے چھوٹے بھرا سن۔ اوہ اپنے ماں پیؤ دے نال رہندی سی۔ بچپن وچ ہی ایہناں دی ماں دا انتقال ہو جان دے کارن ایہناں دا پالن-پوسن ایہناں دے نانے شری رام پناہ پاٹھک اتے نانی نے کیتا سی۔ 1898 وچ ایہناں نوں مڈھلی سکھیا لئی پنڈ دے ہی اک مدرسے وچ بھیجیا گیا۔ راہل جی دا ویاہ بچپن وچ کر دتا گیا۔ ایہہ ویاہ راہل جی دے جیون دی اک سنانقلاب گھٹنا سی، جس کرکے وچ راہل جی نے کشور حالت وچ ہی گھر چھڈّ دتا۔ گھر توں بھجّ کے ایہہ اک مٹھّ وچ سادھو ہو گئے۔ لیکن اپنی گھمکڑ سبھاء دے کارن ایہہ اتھے وی ٹک نہی پائے۔ چوداں سال دی عمر وچ ایہہ کلکتہ بھجّ آئے۔ ایہناں دے من وچ علم حاصل کرن لئی گہرا بے چینی سی۔ اس لئی گھمدے پھردے سارے بھارت دا بھرمن کردے رہے۔

راہل جی دا سارا جیون ہی رچنادھرمتا دی سفر سی۔ جتھے وی اوہ گئے اتھے دی بولی اتے بولیاں نوں سکھیا اتے اس طرحاں اتھے دے لوکاں وچ گھلمل کے اتھے دی رہتل، سماج اتے ساہت دا گوڑ مطالعہ کیتا۔ راہل سانکرتیائن اس دور دی اپج سن جدوں برطانوی راج دے دوران بھارتی سماج، رہتل، مالی حالت اتے سیاست سارے سنکرمنکالین دور وچوں گزر رہے سن۔ اوہ دور سماج سدھارکاں دا سی اتے کانگرس اجے بالڑی حالت وچ سی۔ اس سبھ توں راہل امتاثر نہیں رہِ سکے اتے اپنی جگیاسو اتے گھمکڑ تنقید دے چلدے گھر-وار تیاگ کے سادھو ویشدھاری سنیاسی توں لے کے ویدترقی، آریہ سماجی اتے کسان نیتا اتے بودھی بھکشو توں لے کے ساموادی مفکر تک دا لمبا سفر طے کیتا۔ 1930 وچ شریلنکا جاکے اوہناں نے بودھی دھرم وچ دیکھشا لے لئی اتے ادوں توں اوہ ‘رامودر سادھ’ توں ‘راہل’ ہو گئے اتے سانکرتء گوتر دے کارن سانکرتیائن کہلائے۔ اوہناں دی ترکطاقت اتے انپم علم بھنڈار نوں ویکھکے کاشی دے پنڈتاں نے اوہناں نوں مہاپنڈت دی اپادھی دتی اتے اس پرکار اوہ کیدارناتھ پانڈے توں مہاپنڈت راہل سانکرتیائن ہو گئے۔ 1930 وچ روس دے لیننگراد وچ اک سکول وچ اوہناں نے سنسکرت استاد دی نوکری کر لئی اتے اسی دوران ایلینا نامک عورت نال دوجا ویاہ کروا لیا، جس توں اوہناں نوں اگور راہلووچ نامک پتر حاصل ہویا۔ چھتی بولیاں دے جانکار راہل نے ناول، مضمون، کہانی، آتمکہانی، یاداں اتے جیونی وغیرہ ودھاواں وچ ساہت سرجن کیتا پر سارا ساہت ہندی وچ ہی رچیا۔ راہل کھوجی اتے جگیاسو تنقید دے سن سو اوہناں نے ہر دھرم دے گرنتھاں دا گہن مطالعہ کیتا۔ اپنی دکھن بھارت سفر دے دوران سنسکرت گرنتھاں، تبت پرواس دے دوران پالی گرنتھاں اتے لاہور سفر دے دوران عربی بولی سکھ کے اسلامی دھرم-گرنتھاں دا مطالعہ کیتا۔

ساہتی رچناواں

کہانیاں

• ستمی کے بچے
• وولگا سے گنگا
• بہرنگی مدھپری
• کنیلا کی کہانی

ناول

• بائیسویں صدی
• جینے کے لئے
• سنہ سپہ سالار
• جی یودھیی
• بھاگو نہیں، دنیا کو بدلو
• مدھر سوپن
• راجستھان نواس
• وسمرت یاتری
• دووداس

آتمکہانی

• میری جیون سفر

جیونیاں

• سردار پرتھویسنہ
• نئے بھارت کے نئے نیتا
• بچپن کی سمرتیاں
• ماضی سے حال
• ستالن
• لینن
• کارل مارکس
• ماؤ-تسے-تنگ
• گھمکڑ مالک
• میرے اتعاون کے ساتھی
• جنکا میں کرتگء
• ویر چندسنہ گڑوالی
• سنہل گھمکڑ جیوردھن
• کپتان لال
• سنہل کے ویر مرد
• مہامانو بدھ

سفر ساہت

• لنکا
• جاپان
• ایران
• کنر دیس کی اور
• چین میں کیا دیکھا
• میری لداخ سفر
• میری تبت سفر
• تببت میں سوا برش
• روس میں پچیس ماس

ہور اہم ساہتی کم

• مججھم نکای - ہندی ترجمہ
• دگھ نکای - ہندی ترجمہ
• سنیتّ نکای - ہندی ترجمہ
• رگویدک آری
• درشن دگدرشن

• تمھاری کشی - بھارتیی جاتی انتظام، چل چلن پر وینگ

حوالے