ریبیز
سانچہ:خانہ معلومات مرض ریبیز اک وائرس توں پیدا ہونے والی بیماری اے جس دی وجہ توں انتہائی تیز التہاب دماغ (Encephalitis) انساناں تے ہور گرم خون والے جانوراں وچ ہُندی اے۔[۱] ابتدائی علامات وچ بخار تے اکسپوزر دے مقام اُتے سنسناہٹ شامل ہو سکدی اے [۱] انہاں علامات دے بعد مندرجہ ذیل اک یا کئی علامات ہُندیاں نيں: پرتشدد سرگرمی، بے قابو اشتعال،آب تَرسیدگی (Hydrophobia) یا پانی دا خوف، جسم دے اعضاء نوں ہلانے دی ناقابلیت، ذہنی انتشار تے ہوش کھونا۔[۱] علامات ظاہر ہونے دے بعد، ریبیز دا نتیجہ تقریبا ہمیشہ موت اے۔[۱] مرض دی منتقلی تے علامات دے آغاز دے درمیان دی مدت عام طور اُتے اک توں تن ماہ ہُندی اے۔ پر، ایہ وقت دی مدت اک ہفتے توں کم توں لے کے اک سال توں زیادہ تک وچ بدل سکدی اے۔[۱] اس وقت دی مدت اس فاصلے اُتے منحصر اے جسنوں وائرس دے لئی مرکزی اعصابی نظام تک پہنچنے دے لئی طے کرنا ضروری اے۔[۲]
وجہ تے بیماری دی تشخیص
[سودھو]ریبیز انساناں وچ ہور جانوراں توں منتقل ہُندا اے۔ جدوں کوئی متاثرہ جانور کسی دوسرے جانور یا انسان نوں كھرونچتا یا کاٹتا اے تب ریبیز منتقل ہو سکدا اے۔[۱] کسی متاثرہ جانور دے لعاب توں وی ریبیز منتقل ہو سکدا اے جے لعاب کسی دوسرے جانور یا انسان دے میوکس جھلی (Mucous Membrane) دے رابطے وچ آندا اے۔[۱] انساناں وچ ریبیز دے زیادہ تر معاملے کتےآں دے کٹنے توں ہُندے نيں۔[۱] انہاں ملکاں وچ جتھے کتےآں وچ عام طور اُتے ریبیز ہُندے نيں، ریبیز دے 99 فیصد توں ودھ معاملے کتےآں دے کٹنے توں ہُندے نيں۔[۳] امریکا وچ ، انساناں وچ ریبیز انفیکشن دا سب توں عام ذریعہ چمگادڑ دا کاٹنا اے تے 5 فیصد توں کم معاملے کتےآں توں ہُندے نيں۔[۱][۳] کترنے والے جانور (Rodents) بوہت گھٹ ہی ریبیز توں متاثر ہُندے نيں۔[۳] ریبیز وائرس محیطی اعصاب (peripheral nerves) دے ذریعے دماغ تک پہنچ جاندا اے۔ بیماری دی شناخت صرف علامات دے آغاز دے بعد ہی دی جا سکدی اے۔[۱]
روک تھام تے علاج
[سودھو]جانوراں اُتے قابو تے ٹیکہ کاری پروگرام توں دنیا دے بوہت سارے علاقےآں وچ کتےآں توں ریبیز ہونے دا خطرہ کم ہويا اے۔[۱] جو لوک زیادہ خطرے وچ نيں، انہاں نوں بیماری دے رابطے وچ آنے توں پہلے ٹیکے (Immunize) لینے دی سفارش کيتی جاندی اے۔ زیادہ خطرے دے گروپ وچ اوہ لوک شامل نيں جو چمگادڑاں اُتے کم کردے نيں یا جو دنیا دے انہاں علاقےآں وچ طویل مدت گزارتے نيں جتھے ریبیز عام اے۔[۱] انہاں لوکاں وچ جو ریبیز دے رابطے وچ آندے نيں، ریبیز ٹیکہ تے کدی کدی ریبیز امينوگلوبلن مرض توں بچانے وچ مؤثر نيں جے ریبیز دے علامات شروع ہونے توں پہلے شخص دا علاج ہُندا اے۔[۱] کٹنے دی جگہ تے خراں چ نوں 15 منٹ تک صابن تے پانی، پوويڈون آئوڈین یا ڈیٹرجنٹ توں دھونا، کیوں کہ ایہ وائرس نوں مار سکدے نيں، وی کچھ حد تک ریبیز دی روک تھام وچ موثر ظاہر ہُندے نيں۔[۱] علامات دے ظہور دے بعد، صرف کچھ ہی شخص ریبیز انفیکشن توں بچے نيں۔ انہاں دا جامع علاج ہويا سی جسنوں ملووکی پروٹوکول دے ناں توں جانیا جاندا اے۔[۴]
ٹیکہ
[سودھو]ریبیز دا ٹیکہ اک ٹیکہ اے جو ریبیز دی روک تھام وچ استعمال کیتا جاندا اے۔[۵] ایہ وڈی تعداد وچ دستیاب نيں جو محفوظ تے مؤثر دونے نيں۔ وائرس دے تعلق وچ آنے دے پہلے تے تعلق، جداں کتا یا چمگادڑ دے کٹنے، دے بعد اک مدت دے لئی ریبیز دی روک تھام وچ انہاں دا استعمال کیتا جا سکدا اے۔ تن خوراک دے بعد جو قوت مدافعت پیدا ہُندی اے اوہ طویل وقت تک رہندی اے۔ انہاں نوں عام طور اُتے جلد یا پٹھاں وچ انجکشن دے ذریعہ دتا جاندا اے۔ تعلق وچ آنے دے بعد ٹیکہ عام طور اُتے ریبیز امينوگلوبیولن دے نال استعمال کیتا جاندا اے۔ ایہ سفارش کيتی جاندی اے کہ جو تعلق وچ آنے دے زیادہ جوكھم اُتے نيں اوہ تعلق وچ آنے توں پہلے ٹیکہ لگوا لاں۔ انساناں تے دوسرے جانوراں وچ ٹیکہ کاری مؤثر اے۔ کتےآں دا ٹیکہ کاری کرنا بیماری نوں انساناں وچ روکنے وچ بہت مؤثر اے۔[۵]
تحفظ
[سودھو]عالمی سطح اُتے لکھاں لوکاں نوں ٹیکہ لگایا گیا اے تے ایہ اندازہ کیتا گیا اے کہ اس توں اک سال وچ 250،000 توں زیادہ لوکاں دی جان بچی اے۔[۵] انہاں دا استعمال محفوظ طریقے توں عمر دے سبھی گروپاں وچ کیہ جا سکدا اے۔ تقریبا 35 توں 45 فیصد لوکاں وچ مختصر مدت تک سوئی دے مقام اُتے لالی تے درد ہُندا اے۔ تقریبا 5 توں 15 فیصد لوکاں نوں بخار، سردرد یا متلی ہو سکدی اے۔ ریبیز دے تعلق وچ آنے دے بعد اس دے استعمال وچ کوئی تضاد نئيں اے۔ زیادہ تر ٹیکاں وچ Thimerosal شامل نئيں ہُندا اے۔ کچھ ملکاں وچ ، خاص طور اُتے ایشیا تے لاطینی امریکا وچ، اعصابی بافت (Nerve Tissue) توں بنے ٹیکاں دا استعمال ہُندا اے، لیکن ایہ کم مؤثر تے زیادہ ضمنی اثرات والے ہُندے نيں۔ لہذا عالمی ادارہ صحت دی طرف توں انہاں دے استعمال کیتی سفارش نئيں کيتی جاندی اے۔[۵]
2014 دے مطابق علاج دے اک کورس دے لئی تھوک قیمت 44 تے 78 امریکی ڈالر دے درمیان اے۔[۶] ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ ریبیز ویکسین دے اک کورس دی قیمت 750 امریکی ڈالر توں زیادہ اے۔[۷]
علم امراض وبائی (Epidemiology)
[سودھو]ریبیز دی وجہ توں عالمی سطح اُتے ہر سال تقریبا 26،000 توں 55،000 اموات ہو جاندی اے۔[۱][۸] انہاں وچوں 95 فیصد توں ودھ اموات ایشیا تے افریقا وچ ہُندیاں نيں۔[۱] ریبیز 150 توں ودھ ملکاں وچ تے انٹارکٹیکا دے علاوہ تمام براعظماں اُتے موجود اے۔[۱] 3 ارب توں زیادہ لوک دنیا دے انہاں علاقےآں وچ رہندے نيں جتھے ریبیز ہُندا اے۔[۱] یورپ تے آسٹریلیا دے زیادہ تر علاقےآں وچ ، ریبیز صرف چمگادڑاں وچ ہی موجود ہُندا اے۔[۹] بوہت سارے چھوٹے جزیرے وچ ریبیز نيں ہی نئيں۔[۱۰]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰۰ ۱.۰۱ ۱.۰۲ ۱.۰۳ ۱.۰۴ ۱.۰۵ ۱.۰۶ ۱.۰۷ ۱.۰۸ ۱.۰۹ ۱.۱۰ ۱.۱۱ ۱.۱۲ ۱.۱۳ ۱.۱۴ ۱.۱۵ ۱.۱۶ ۱.۱۷ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Cotran RS (2005). Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease, 7th, Elsevier/Saunders, 1375. ISBN 0-7216-0187-1.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). McGraw-Hill, Chapter 152. ISBN 0-07-148480-9.
- ↑ Hemachudha T, Ugolini G, Wacharapluesadee S, Sungkarat W, Shuangshoti S, Laothamatas J (May 2013). "Human rabies: neuropathogenesis, diagnosis, and management.". Lancet neurology 12 (5): 498–513. doi: . PMID 23602163.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ "Rabies vaccines: WHO position paper". Weekly epidemiological record 32 (85): 309-320. Aug 6, 2010. http://www.who.int/wer/2010/wer8532.pdf?ua=1.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lozano R, Naghavi M, Foreman K, Lim S, Shibuya K, Aboyans V, Abraham J, Adair T, Aggarwal R (Dec 15, 2012). "Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010.". Lancet 380 (9859): 2095–128. doi: . PMID 23245604.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).