سانچہ:چونواں مضمون/۰۱
دور حاضر وچ اگرچہ مریخ اُتے پانی دی تھوڑی سی مقدار کرۂ فضائی وچ بطور آبی بخارات موجود اے پر ایتھے اُتے زیادہ تر پانی صرف برف دی صورت ای وچ پایا جاندا اے۔ جدونکہ کدی کبھار تھوڑے توں نمکین پانی دی مقدار مریخ دی مٹی وچ کم گہرائی اُتے وی پائی جاندی اے۔ اوہ واحد جگہ جتھے اُتے پانی دی برف سطح اُتے دکھائی دے سکدی اے اوہ شمالی قطبی برفیلی ٹوپی اے۔ پانی دی برف دی فراواں مقدار مریخ دے جنوبی قطب اُتے سدا بہار کاربن ڈائی آکسائڈ دی برفیلی ٹوپی دے نیچے تے معتدل عرض البلد وچ سطح زمین توں قریب موجود اے۔ پنجاہ لکھ مکعب کلومیٹر توں زیادہ برف دا سراغ مریخ دی سطح اُتے جاں اس دے قریب لایا جا چکیا اے۔ ایہ مقدار اس قدر اے کہ پورے سیارے دی سطح نوں 35 میٹر دی گہرائی وچ ڈبو سکدی اے۔بلکہ سطح توں نیچے تے گہرائی وچ مزید برف دی موجودگی دا امکان اے۔
دور حاضر وچ کچھ مائع پانی مریخ دی سطح اُتے عارضی طور اُتے نمودار ہو سکدا اے پر ایسا صرف مخصوص حالات دے زیر اثر ای ہُندا اے۔ مریخ دی سطح اُتے مائع پانی کےکھڑے بڑے ذخیرے اس لئی وجود نئيں رکھدے کیونجے سطح اُتے موجود فضائی دباؤ دی اوسط ۶۰۰ پاسکل (۰.۰۸۷ psi) – یعنی زمین دے سطح سمندر دے دباؤ دا صرف ۰.۶ فیصد اے – تے کیونجے سیاروی درجہ حرارت بوہت ای کم ((۲۱۰K (-۶۳ °C ) اے لہٰذا اس دی وجہ توں جاں تو تیز رفتار تبخیر (عمل تصعید) جاں تیز رفتار انجماد وقوع پزیر ہو جاندا اے۔ اج توں لگ بھگ ۳ ارب ۸۰ کروڑ برس پہلے، مریخ دا کرۂ فضائی کافی کثیف تے درجہ حرارت کافی بلند سی جس دی وجہ توں سطح اُتے پانی دی وسیع مقدار موجود سی گمان اے کہ مریخ اُتے اس دور وچ اک وڈا سمندر وی ہوۓگآ جس نے سیارے دے اک تہائی حصّے نوں گھیرا ہویا ہوۓگآ۔ بظاہر ایسا لگتا اے کہ مریخ دے ماضی قریب وچ پانی سطح اُتے مختلف ادوار وچ مختصر طور اُتے بہتا رہیا اے۔ ۹ دسمبر ۲۰۱۳ء نوں ناسا نے کیوریوسٹی جتھے گرد دی تحقیق توں حاصل کردہ ثبوتاں دی بنیاد اُتے دسیا کہ ایولس پالس، گیل شہابی گڑھے وچ قدیمی تازہ پانی دی جھیلاں موجود نیں جو خرد حیات دے لئی مہمان نواز ماحول مہیا کر سکدی تھاں۔
مریخ اُتے پانی دا قیاس خلائی دور شروع ہونے توں وی سینکڑاں برس پہلے توں رہیا اے۔ دوربین توں ابتدائی مشاہدہ کرنے والاں نے انتہائی درستی توں سفید قطبی ٹوپیاں تے بادلاں نوں پانی دی موجودگی دے نشان دے طور پرشناخت کر لیا سی۔ کافی برساں تک مریخ دی سطح اُتے موجود تاریک حصّوں نوں سمندرسمجھا جاندا رہیا۔ انہاں مشاہدات نے اس حقیقت دے نال مل کر کہ مریخ اُتے وی دن ۲۴ گھنٹے دا ہُندا اے، فلکیات دان ولیم ہرشل کو۱۷۸۴ء اس بات دا اعلان کرنے دی راہ دکھائی کہ شاید مریخ اپنے رہائشیاں نوں اک ایسا ماحول فراہم کردا اے جوزمین توں کافی حد تک مشابہ اے۔ مریخ اُتے پانی دا قیاس خلائی دور شروع ہونے توں وی سینکڑاں برس پہلے توں رہیا اے۔ دوربین توں ابتدائی مشاہدہ کرنے والاں نے انتہائی درستی توں سفید قطبی ٹوپیاں تے بادلاں نوں پانی دی موجودگی دے نشان دے طور پرشناخت کر لیا سی۔ کافی برساں تک مریخ دی سطح اُتے موجود تاریک حصّوں نوں سمندرسمجھا جاندا رہیا۔ انہاں مشاہدات نے اس حقیقت دے نال مل کر کہ مریخ اُتے وی دن ۲۴ گھنٹے دا ہُندا اے، فلکیات دان ولیم ہرشل کو۱۷۸۴ء اس بات دا اعلان کرنے دی راہ دکھائی کہ شاید مریخ اپنے رہائشیاں نوں اک ایسا ماحول فراہم کردا اے جوزمین توں کافی حد تک مشابہ اے۔
اسی دوران وچ کئی فلکیات دان سیاروی طیف بینی دے آلات نوں مزید بہتر کرنے وچ لگے ہوئے سن تاکہ مریخی ماحول دے اجزاء دا تعین کرسکاں۔ ۱۹۲۵ء تا ۱۹۴۳ء دے درمیان ماؤنٹ ولسن رصدگاہ دے والٹر ایڈمزاور تھیوڈور ڈنہم مریخ دے ماحول وچ آکسیجن تے پانی دے بخارات نوں ڈھونڈنے دی کوشش دی، جس دے نتیجے کچھ زیادہ حوصلہ افزا نہ سن۔ مریخی ماحول وچ جس جز دے بارے وچ یقین توں کہیا جا سکدا سی اوہ صرف کاربن ڈائی آکسائڈ سی جس دی شاخت جیرارڈ کائیپر نے طیف بینی کرکے ۱۹۴۷ء وچ دی سی۔ مریخ اُتے ۱۹۶۳ءسے پہلے تک پانی دے بخارات دا واضح طور اُتے سراغ نئيں لایا گیا سی۔ ۔۔۔۔۔۔۔