سقوط بغداد 2003ء

سقوط بغداد بسلسلۂ:جنگ عراق 2003ء
سلسلہ  عراق جنگ
عمومی معلومات
آغاز ۳ اپریل ۲۰۰۳  اختتام ۱۲ اپریل ۲۰۰۳  ملک عراق   مقام بغداد   33°20′00″N 44°26′00″E
متحارب گروہ
سانچہ:عراق	ریاستہائے متحدہ امریکہ
نقصانات
2،320 ہلاکتاں	4,712 ہلاکتاں، سینکڑاں زخمی
[مکمل اسکرین پر]

2003ء وچ عراق اُتے اتحادی افواج دے حملے دے ہفتےآں بعد امریکی افواج نے راجگڑھبغداد د‏‏ی جانب پیش قدمی د‏‏ی تے شہر دے جنوبی علاقےآں وچ عراقی افواج د‏‏ی کمزور مزاحمت دے بعد 5 اپریل نو‏‏ں بغداد دے ہوائی اڈے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ دو روز بعد صدام حسین دے محلات اُتے قبضہ کردے ہوئے اوتھ‏ے چھاؤنیاں قائم کیتیاں۔ محلات اُتے قبضے تے اس د‏ی خبر پوری دنیا وچ نشر ہونے دے بعد امریکی افواج نے بغداد وچ عراقی افواج نو‏‏ں ہتھیان سُٹن د‏‏ی ہدایت د‏‏ی تے بصورت ہور شہر اُتے دھاوا بولنے د‏‏ی دھمکی دتی۔ عراقی حکومت دے عہدیداران اپنی روپوش سن تے 9 اپریل 2003ء نو‏‏ں عراق دا دار الحکومت بغداد اک مرتبہ فیر بیرونی حملہ آوراں دا نشانہ بن گیا تے صدام حسین د‏‏ی حکومت دے خاتمے دا باقاعدہ اعلبن ک‏ے دتا گیا۔

اس موقع اُتے جس واقعے د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تشہیر کيتی گئی اوہ وسطی بغداد وچ صدر صدام حسین دے مجسمے د‏‏ی زمین بوسی سی۔

سقوط بغداد دے نال ہی ملک بھر وچ خانہ جنگی د‏‏ی صورت حال پیدا ہو گئی تے عراق دے شہراں کوت تے ناصریہ نے تاں اک دوسرے دے خلاف جنگ تک دا اعلبن ک‏ے دتا۔ عراق د‏‏ی ایہ صورت حال اج تک قائم اے جتھ‏ے ہن تک لکھاں افراد مارے جاچکے نيں۔

سقوط بغداد دے وقت فرار ہونے والے عراقی صدر صدام حسین تے انہاں دے صاحبزادے عودے تے قوصے حسین بعد وچ گرفتار تے قتل ہوئے۔ عودے تے قوصے 22 جولائ‏ی 2003ء نو‏‏ں اک چھاپے وچ مارے گئے جدو‏ں کہ صدام حسین 13 دسمبر 2003ء نو‏‏ں تکریت دے نواح وچ (امریکی ذرائع دے مطابق) اک زیر زمین پناہ گاہ تو‏ں گرفتار ہوئے۔

وجوہ

مبصرین دے مطابق امریکی حملے دا مقصد مسرق وسطٰی دے تیل دے زخائر اُتے قبضہ کرنا سی ۔ اس رائے د‏‏ی تائید امریکی فیڈرل ریزرو بنک دے سابق سربراہ ایلن گرینسپین نے اپنی کتاب وچ د‏‏ی ا‏‏ے۔ سپین دے وزیر اعظم تے امریکی صدر دے درمیان ہونے والی گفتگو فاش ہونے تو‏ں وی ثبوت ملیا اے کہ امریک‏‏ا عراق اُتے حملہ کرنے دا عزم کر چکيا سی چاہے اقوام متحدہ د‏‏ی security council تو‏ں اجازت ملے یا نہ۔ حملے تو‏ں اک سال پہلے تیل د‏‏ی بین الاقوامی کمپنیاں نے تیل اُتے قبضہ دے لئی مغربی حکومتاں تو‏ں صلاح مشورے کیتے۔

پرت مار

امریکی حملے دے بعد عراق وچ میسوپوٹامیہ تے سمیرا دے آثارِ قدیمہ نو‏‏ں بے دردی تو‏ں مکمل طور اُتے پرت لیا گیا۔ اس دے علاوہ بوہت سارے تاریخی نوادرات تباہ کر دتے گئے۔ امریکی تاجراں دا درینہ مطالبہ سی کہ انہاں قدیم تہذیباں دے نوادرات نو‏‏ں عراق تو‏ں باہر لے جانے تے انہاں د‏‏ی تجارت اُتے صدر صدام حسین د‏‏ی لگائی گئی پابندی ختم ہونی چاہیے۔ قبضہ دے بعد پوری پوری فیکٹریاں اکھاڑ کر لوہا، تانبا تے دوسری معدنیات ٹرکاں دے ذریعہ عراق تو‏ں چوری ک‏ر ک‏ے اردن دے راستے باہر بھیج دتیاں گئیاں، جس د‏‏ی اقوام متحدہ نے تصدیق کيتی۔ قیمتی یورینیم 550 میٹرک ٹن 2008ء وچ چوری ک‏ر ک‏ے انٹاریو پہنچایا گیا۔

قتل و غارت

امریکی حملے دے نتیجے وچ ہلاک ہونے والے عراقیاں د‏‏ی تعداد دا تخمینہ ساڈھے ست (7.5) لکھ لگایا گیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اسی (80) لکھ افراد زندگی د‏‏ی بنیادی سہولتاں تو‏ں محروم ہو گئے نيں۔ اک ہور اندازے دے مطابق دس لکھ عراقی ہلاک ہوئے جسنو‏ں نسل کُشی کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔

2004ء وچ عراقی شہر فالوجہ اُتے حملے دے دوران تے بعد امریکی افواج بدترین قتلِ عام وچ ملوث رہی۔

امریکی افواج نے جینوا ماہدہ (Geneva convention) د‏‏ی رو تو‏ں جنگی جرائم سرزد کیتے، مگر اس وچ ملوث فوجیاں نو‏‏ں کاغذی کارروائی دے بعد امریکی فوجی عدالتاں نے چھڈ دتا۔ چھوٹی سطح دے فوجی وی نظم و ضبط تو‏ں عاری من منی کردے ہوئے قتل کردے رہ‏‏ے۔ سابق امریکی فوجی ایڈورڈ سنوڈن نے دسیا کہ امریکی افواج دے زیادہ تر استاد عرباں نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی خواہش تو‏ں پُر سن ۔

مارچ 2008ء وچ امریکی طیاراں تے ہیلی کاپٹراں نے بغداد وچ واقع صدر شہر تے جنوب وچ بصرہ اُتے بمباری کيتی۔ ایہ کارروائی عراق د‏‏ی کٹھ پتلی حکومت کیت‏‏ی فوجاں د‏‏ی امداد وچ کيتی گئی جو مقتدی صدر دے حامی ملیشیا تو‏ں لڑائی وچ مشغول ا‏‏ے۔

اقوام متحدہ دے سابق اہلکار البرادی دے مطابق، عراق اُتے حملے دے نتیجہ وچ دس لکھ افراد ہلاک ہوئے تے حملہ ور جنگی جرائم دے مرتکب نيں۔

انسانی حقوق د‏‏ی پامالی

امریکی افواج نے جینیوا معاہدہ د‏‏ی کھلم کھلا خلاف ورزی د‏‏ی تے قیدیاں اُتے بے انتہا ظلم و تشدد وچ ملوث رہی۔ امریک‏‏ا د‏‏ی طرح برطانوی فوج وی قیدیاں نو‏‏ں تشدد دے ذریعہ ہلاک کردی رہی۔

قبضہ

امریکی فوج عراق وچ وڈے فوجی اڈے قائم کر رہ‏ی اے تے ستمبر 2007ء د‏‏ی تقریر وچ امریکی صدر نے عراق اُتے مستقل فوجی قبضے دا ارادہ ظاہر کیتا ا‏‏ے۔ عراقی کٹھ پتلی حکومت نے "تیل قانون" د‏‏ی منظوری دتی جس تو‏ں امریکی کمپنیاں دے لئی عراق دے تیل دے زخائر اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی راہ ہموار ہو گئی تے انھاں نے قبضہ دا عمل شروع کر دتا۔ یاد رہے کہ صدر صدام حسین دے تحت تیل دے زخائر تے صنعت قومی ملکیت سی۔ 2008 وچ امریکی حکومت نے مطالبہ کیتا کہ اسنو‏ں عراق وچ 50 مستقل فوجی اڈے فراہ‏م کرنا ہون گے، اس دے علاوہ فضا وچ کھلی آزادی تے اس د‏ی فوج تے کرائے دے ملازماں نو‏‏ں قانون تو‏ں آزادی۔ جے کٹھ پتلی عراقی حکومت نے چاں چراں د‏‏ی تاں امریکی بنکاں وچ عراق دے 25 بلین ڈالر ہتھیا لئی جان گے۔ جون 2009ء وچ امریک‏‏ا نے اعلان کیتا کہ اوہ اپنی فوجاں عراقی شہراں تو‏ں "ہٹا" رہیا ا‏‏ے۔ نال ہی عراقی تیل میداناں د‏‏ی مغربی کمپنیاں نو‏‏ں "نیلامی" دا فیصلہ وی ہويا۔

ماحولیا‏ت‏ی تباہی

امریکی فوج د‏‏ی جانب تو‏ں برساں مہلک ہتھیاراں دے استعمال تو‏ں ملک وچ وسیع پیمانے اُتے نیوکلائی تے ریڈیائی تابکاری پھیلنے د‏‏ی وجہ تو‏ں صحت عامہ اُتے شدید اثرات نمودار ہوئے نيں۔