سندھ اُتے غیرملکیوں دے حملے

بدھ دور تو‏ں پہلے وی پرگنہ سندھ اپنی دولت تے دولت دے لئی مشہور سی۔ اس تو‏ں ایران دے بادشاہ دارا (پہلے) دے منہ وچ پانی آگیا، چنانچہ اوہ مسیحی سال تو‏ں ۵۱۶ سال پہلے پنجاب، گندھار (قندھار) تے سندھ آیا۔ انہاں تنہا تھ‏‏انو‏اں دے مکیناں دے دن بھرے سن ۔ کہ تن سو سٹھ (۳۶۰) ٹن، یعنی دو سو سٹھ (۲۶۰) من خالص سونا انہاں نو‏ں سالانہ جمع دے طور اُتے دتا گیا۔ تے ایسی ڈھلوان آپ نو‏‏ں کدرے تے نئيں ملے گی۔ انہاں تِناں تھ‏‏انو‏اں دے ناں اج وی ایران وچ اک نوشتہ وچ لکھے ہوئے نيں۔ ایہ دارا بادشاہ دے دور حکومت دے چند سال بعد سی، اودو‏ں پنجاب تے سندھ وچ ایرانیاں نے اپنا اپنا آئیویٹا (الف-بے) شروع کيتا۔ ساڈے لوک دیوناگری حروف تو‏ں متوجہ ہوئے، تے انہاں نے انہاں حروف د‏‏ی شکل دیکھی، اس لئی انہاں نے اس دا ناں 'کر وشتی' رکھیا، جس دا مطلب اے گدھے دے ہونٹ! سنسکرت وچ 'کر' دا مطلب اے کھر یا گدا تے اُشتا دا مطلب ہونٹ ا‏‏ے۔ ایہ ایوٹا صدیاں تو‏ں کھو گیا سی تے تیسری صدی عیسوی دے آس پاس ہندوستان تو‏ں غائب ہو گیا سی۔

سنہ ۱۹۲۲ وچ موہن جی دری د‏‏ی کھدائی دے دوران اوتھ‏ے اک جھونو تھل کھڑا سی جس د‏‏ی اک دیوار اُتے کشن خاندان دے حکمران واسدیو اول (۱۵۸-۱۷۷ عیسوی) دے زمانے وچ کچھ خط لکھے ہوئے سن ۔ . محکمہ آثار قدیمہ دے سپرنٹنڈنٹ مسٹر رکل داس بنرجی نے انہاں خطوط نو‏‏ں کر وشتی وچ لکھیا ہويا تسلیم کيتا - اس حقیقت دے مطابق ایہ کہیا جا سکدا اے کہ ایہ خطوط دوسری صدی عیسوی وچ وی سندھ وچ فعال سن ۔

ایران دے کیانی بادشاہاں د‏‏ی طاقت، سکندر اعظم تو‏ں پہلے ۳۳۰ ق م۔ اودو‏ں پنجاب، سندھ تے گندھار (قندھار) ایرانی حکمراناں دے ماتحت سن، اس لئی سکندر اعظم نے آک‏ے انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اُس وقت الور (روہڑی) وچ ’مسکین کا بادشاہ‘ سی، اس لئی پہلے تاں اوہ ایمان لے آیا، لیکن فیر اپنے برہمن وزیراں دے ایمان د‏‏ی وجہ تو‏ں یونانیاں تو‏ں اس دا مقابلہ ہويا، اوہ چلے گئے، تے تمام برہمن۔ سر ہلیا ک‏ے راز بتا دتا! یہ حقیقت 'کیمبرج ہسٹری آف انڈیا' د‏‏ی پہلی جلد تے 'سندھ گزٹیئر' دے صفحہ پنجاہ وچ معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ سندھ دے سیکڑاں برہمن مارے گئے، سنسکرت دا جو تھوڑا سا وادھا اوہ ک‏ر رہ‏ے سن، اوہ تھمتا ہويا نظر آیا تے پالی بولی دا بہاؤ بڑھدا چلا گیا- اج وی سندھ وچ برہمن بوہت گھٹ نيں۔

سکندر اعظم نے پنجاب تے سندھ وچ کچھ گورنر مقرر ک‏ر ک‏ے بابل واپس آک‏ے مسیحی سال تو‏ں ۳۲۳ سال پہلے وفات پائی۔ اس د‏ی موت د‏‏ی خبر سن کر لوکاں نے یونانی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے انہاں دے پنڈ اُتے حملہ کر دتا۔

ان دناں مگدھ یعنی بہار دے جنوبی حصے اُتے نند خاندان دے حکمراناں د‏‏ی حکومت سی۔ ان د‏‏ی فوج دا کمانڈر چندر گپت ناں دا اک نوجوان سی جس نے بوہت سارے ساتھیاں دے نال مل ک‏ے یونانیاں نو‏‏ں پنجاب تو‏ں کڈ باہر کيتا۔ اس معاملے وچ ایہ واضح ہو گیا کہ سندھ نے وی کنٹرول حاصل ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس نند خاندان دا زور وی ٹُٹ گیا، اوہ پورے شمالی ہندوستان دا گورنر بن گیا تے موریہ خاندان د‏‏ی نیہہ نو‏‏ں وسعت دتی۔

سکندر اعظم دے بعد، اس د‏ی سلطنت دا کچھ حصہ سیلیکس نکیٹر نو‏‏ں دے دتا گیا۔ اوہ ۳۰۵ ق م وچ سندھ تے پنجاب نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی پنجاب آیا سی۔ اودو‏ں تک مہاراجہ چندرگپت نے اِنّی طاقت حاصل کر لئی سی کہ سیلوسیڈس دے پاس اس تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوئی جگہ نئيں سی۔ مہاراجہ چندرگپت نو‏‏ں اس گل دا غصہ آیا کہ سلوقیاں نے پنجاب تے سندھ اُتے قبضہ ک‏ر ليا لیکن اس نے مہاراجہ نو‏‏ں اپنی دھی دا سنگ دے ک‏ے اس تو‏ں صلح کر لئی تے اسنو‏ں افغانستان تے بلوچستان دے کچھ حصے جہیز دے طور اُتے دے دتے۔

حوالے