سکھ گردوارہ ایکٹ

سکھ گرودوارہ ایکٹ 1925 برطانیہ سرکار ولو گردواریا دی سانبھ سنبھال واسطے اک ایکٹ بنایا گیا جس راہی سارے گرودوارہ صاحب دا پربندھ چنی ہوئی کمیٹی سمبھالیگی۔

اتہاس

20 فروری، 1921 نوں، ننکانہ صاحب دے قتل عام توں بعد، برطانیہ سرکار ولوں گوردواریاں واسطے اک کمیٹی بناؤن سبندھی 14 مارچ، 1921 نوں میاں فضل حسین نے پنجاب کونسل وچ اک متا پیش کیتا، جس وچّ کیہا گیا کہ صوبے دے دھرم استھاناں دے پربندھ لئی سرکار نوں اک بل بناؤن دی اپیل کیتی تے گورنر جنرل نوں کیہا کہ اک آرڈینینس جاری کرے جس راہیں دھرم استھاناں دے پربندھ نوں ٹھیک کیتا جا سکے۔ کونسل وچ ہندو اتے مسلم میمبراں نے وی اس کمیشن دا میمبر بنائے جان دی منگ کیتی۔ سکھ میمبراں نے اس متے دے لفظاں دی ورودھتا کیتی تے ووٹ نہ پائی۔ پر غیر-سکھ ووٹاں نال متا پاس ہو گیا۔ اپریل، 1921 وچ فضلی حسین نے اک گرودوارہ بل پنجاب کونسل وچ پیش کیتا۔

گرودوارہ بلّ

اس بل مطابق جس گردوارے دے پجاری جاں جائداد سبندھی پڑتال کرن ‘تے سرکار دی تسلی ہوویگی، اس نوں گرودوارہ قرار دتا جاویگا جاں جھگڑے والی تھاں منیا جاویگا۔ اس سبندھ وچ جو بورڈ بنیگا جس دا خرچ گوردواریاں ‘چوں ہووےگا۔ سکھ میمبراں نے ولو ورودھتا کیتی جان تے اس ‘تے بل سلیکٹ کمیٹی نوں دے دتا گیا۔ کمیٹی میمبراں نوٹ لکھوایا کہ ‘سکھ گرودوارہ اوہ تھاں ہے جتھے سکھاں دا قبضہ ہے جاں گروآں دی تھاں ہے ناکِ اوہ جس نوں کہ سرکاری کمیشن منظور کرے۔ گرودوارہ بورڈ، سکھ میمبراں دی مرضی نال چنیا جاوے اتے خرچ گرودوارہ فنڈ ‘چوں نہ ہووے۔ 11 اپریل، 1921 نوں شرومنی کمیٹی نے اس بل نوں نہ-تسلی بخش قرار دے دتا۔ 16 اپریل نوں بل پھر پیش ہویا اتے 9 مئی، 1921 تک ملتوی ہو گیا۔ 23 اپریل، 1921 نوں سرکار ولوں سدی کانفرنس وچ لالا گنپت رائے تے راجا نرندر ناتھ مہنتاں دے نمائندیاں تے اوہناں دے وکیلاں وجوں شامل ہوئے۔ اس توں بناں کئی کونسلر، وزیر تے ہور مکھی وی حاضر سن۔ سکھ مکھیاں نے سبھّ نوں تنّ گلاں ‘تے سہمت کر لیا کہ:

1. چنگے اخلاق والا مہنت ہی گردوارے ‘چ رہے۔
2. گرودوارہ پربندھ لئی اک پنتھک کمیٹی بنے۔
3. آمدن خرچ دا حساب پبلک نوں دتا جاوے۔

دوجی میٹنگ

اس بلّ سبندھی 26 اپریل نوں دوبارہ میٹنگ ہوئی اتے اس وچ مہنتاں دے نمائندیاں نے 1920 والی مریادا جاری رکھن دی منگ کیتی کہ گرودوارہ بورڈ دے دو-تہائی میمبر سکھ تے باقی دوجے دھرماں ‘چوں ہون۔ پردھان وی سرکار ہی بناوے۔ مہنتاں نے کیہا کہ کوئی یورپین ہی پردھان ہووے۔ ایہناں کارناں کر کے ایہہ میٹنگ وی فیل ہو گئی۔ اس توں مگروں 7 نومبر، 1922 نوں فضلی حسین نے نواں گرودوارہ بل پنجاب کونسل وچ پیش کیتا۔ اس وچ پنج سکھ میمبر وی بل بناؤن والی کمیٹی وچ شامل سن جس ‘چوں چار نے ناواں دا اعلان ہندیاں ہی تے پنجویں، ہردت سنگھ بیدی، نے 5 نومبر، 1922 نوں استعفٰی دے دتا سی۔ اس طرحاں ایہہ بل اپنے جنم توں پہلاں ہی ختم ہو گیا۔

تیجی میٹنگ

گرودوارہ ایکٹ بناؤن دی 25 نومبر، 1924 نوں پنجاب کونسل دے سکھ میمبراں: جودھ سنگھ، نارائن سنگھ وکیل، تارہ سنگھ موگا، منگل سنگھ تے گربخش سنگھ انبالہ دی اک کمیٹی بنائی گئی جو امرتسر دے ڈپٹی کمیشنر اتے لاہور دے ڈپٹی کمیشنر نال مل کے گرودوارہ ایکٹ بناوے۔ ایہناں نوں مدد لئی دو قنوندان کنور دلیپ سنگھ بیرسٹر تے مسٹر بیزلے دتے گئے۔ اس گرودوارہ بل دے اہم نقطے ایہہ سن:

1. سکھ گردوارے کہڑے ہن؟
2. اوہناں دی جائداد کہڑی ہے؟
3. اس انتظام دی تبدیلی نال جنہاں نوں نقصان ہونا ہے، اوہناں نوں معاوضہ کنا تے کویں دینا ہے۔
4. ایہناں گوردواریاں دا انتظام کویں کیتا جاویگا تے کون کریگا؟

29 نومبر، 1924 توں 21 جنوری، 1925 تکّ کئی میٹنگاں توں بعد بل دا کھرڑا چھاپ دتا گیا۔ اس بل سبندھی جو وی کھرڑا بندا سی، لاہور قلعے وچ قید اکالی آگوآں نوں اس دیاں کاپیاں پہنچ جاندیاں سن۔ ایہناں میٹنگاں وچ اپرلے نقطیاں سبندھی بہت وچاراں ہوئیاں۔

1. اس ایکٹ ہیٹھ پہلی لسٹ وچ 241 گردوارے سن جنہاں وچوں 64 پوربی پنجاب (بھارت) اتے 177 پچھمی پنجاب (پاکستان) دے سن۔
2. 116 اکھاڑے تے ڈیرے وغیرہ وی دوجی سوچی وچ سن۔ ایہناں نوں گردوارے نہیں سی منیا گیا۔
3. کوئی وی 50 سکھ، کسے گردوارے نوں اس کمیٹی نوں دین دا متا پیش کر سکدے سن۔
4. اس ایکٹ دی سبھّ توں وڈی خوبی ایہہ سی کہ سکھ بیبیاں نوں ووٹ دا حق حاصل ہو گیا سی۔
5. ایکٹ وچ ایہہ وی کھل سی کہ ایہہ سینٹرل بورڈ چاہوے تاں اپنا کوئی وی ناں رکھ سکدا ہے۔ ایہہ اسے کارن منیا گیا سی کیونکہ اکالی، شرومنی گردوارہ پربندھک کمیٹی ناں ہی رکھنا چاہندے سن۔

21 جنوری، 1925 نوں اس بل دے کھرڑے دے پرکاشت ہون ‘تے شرومنی کمیٹی نے 1 مارچ، 1925 نوں کمیٹی دی میٹنگ سدّ لئی پر سرکار نے ساری ڈاک روک لئی۔ اس کارن دوبارہ میٹنگ بلائی گئی اتے ایہہ بل 27 اپریل، 1925 دے جنرل ہاؤس وچ رکھیا گیا۔ اس دن شرو: گو: پر: کمیٹی نے وی ایہہ بل پاس کر دتا۔ پر شرومنی کمیٹی نے ہیٹھ لکھیاں ترمیماں پیش کیتیاں:

1. اکال تخت تے کیس گڑھ وی شرومنی کمیٹی کول ہون۔
2. عورتاں نوں وی ووٹ دا حق ہووے۔
3. گرودوارہ آمدن، دھرم، ودیا تے دان لئی خرچ ہووے۔ انج شرومنی کمیٹی نے اک طرحاں نال ایہہ بل منظور کر لیا۔ 7 مئی، 1925 نوں ایہہ بل سلیکٹ کمیٹی نوں دتا گیا تے 2 مہینے پچھوں، 9 جولائی، 1925 نوں، پیش کیتا ایہہ بل شملہ اجلاس وچ پاس کر دتا گیا۔ 28 جولائی 1925 دے دن گورنر ولوں دستخط کرن ‘تے ایہہ بلّ ایکٹ بن گیا۔