پاکستان

اسلامی جمہوریہ پاكستان
نشان
Motto: ایمان اتحاد نظم
ترانہ: قومی ترانہ
گہرے ہرے رنگ والے علاقے پاکستان دے کنٹرول وچ نيں جدو‏ں کہ ہلکے رنگ والا علاقہ پاکستان دے کنٹرول وچ نہي‏‏‏‏ں۔
دار الحکومت	اسلام آباد 33°40′N 73°10′E
عظیم ترین شہر	کراچی 24°51′36″N 67°00′36″E
دفتری زباناں	اردو انگریزی
تسلیم شدہ علاقائی زباناں	زباناں پنجابی · سندھی · پشتو · سرائیکی · بلوچی · کشمیری · براہوی · ہندکو · شینا · بلدی · کھووار · بروشسکی · یدغہ · دامیلی · کالاش · گواربتی · ڈوماکی
قومی	اردو
نسلی گروہ (2016ء)	44.7% پنجابی 15.4% پشتون 14.1% سندھی 8.4% سرائیکی 7.6% مہاجر قوم 3.6% بلوچ 6.3% ہور
مذہب	96.0% اسلام (دفتری) 4% ہور
نام آبادی	پاکستانی قوم
حکومت	وفاقی جمہوریہ پارلیمانی نظام جمہوریہ
• صدر	عارف علوی
• وزیر اعظم	شہباز شریف
• صدر ایوان بالا	صادق سنجرانی
• اسپیکر	راجا پرویز اشرف
• چیف جسٹس	عمرعطا بندیال
مقننہ	مجلس شوریٰ/پارلیمان
• ایوان بالا	ایوان بالا/سینیٹ
• ایوان زیريں	قومی اسمبلی
آزادی  برطانیہ سے
رقبہ
• کل	۸۸۱٬۹۱۳ کلومیٹر2 (۳۴۰٬۵۰۹ مربع میل) (33واں)
• پانی (%)	2.86
آبادی
• 2017 تخمینہ	212,742,631 (5واں)
•  کثافت	۲۴۴٫۴/کلو میٹر2 (۶۳۳٫۰/مربع میل) (56واں)
جی ڈی پی (پی پی پی)	2017 تخمینہ
• کل	$1.060 ٹریلین (25واں)
• فی کس	$5,374 (137واں)
جی ڈی پی (برائے نام)	2017 تخمینہ
• کل	$304.4 بلین (42واں)
• فی کس	$1,468 (145واں)
جینی (2013)	30.7 متوسط
ایچ ڈی آئی (2015)	0.550 متوسط · 147واں
کرنسی	پاکستانی روپیہ (₨) (PKR)
منطقۂ وقت	یو ٹی سی+5b (معیاری وقت)
ڈرائیونگ سائیڈ	کھبے
کالنگ کوڈ	92+
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی	Pk. .پاکستان
ویب سائٹ www.pakistan.gov.pk

اسلامی لوک راج پاکستان (اردو:اسلامی جمہوریہ پاکستان) لمے ایشیے دا اک دیس ہے۔ ایہدے چڑھدے وچ ھندستان، ابھے چڑھدے وچ چین، لہندے وچ ایران اَتے افغانستان، اَتے لمے وچ عرب سمندر ہیگے نیں ۔ پاکستان 1947 وچ اوہناں تھانواں تے بݨیا جتھے مسلماݨاں دی لوک گݨتی بوہتی سی۔

اسلامی لوکراج پاکستان لمے ایشیے دے ابھے لہندے وچکارلے ایشیے تے لہندے ایشیے دے لئی بچا‌‌ء دے طور اُتے مڈھلے حصے وچ واقع اک خود مختار اسلامی دیس ہے۔ 21 کروڑ د‏‏ی لوک گݨتی دے نال ایہہ دنیا دا پنجواں سبھ توں وڈی آلمک گݨتی والا دیس ہے۔ 881,913 مربع کلومیٹر (340,509 مربع میل) دے نال ایہہ دنیا دا تینتیسواں سبھ تو‎‎ں وڈے رقبے والا دیس ہے۔ ایہدے لمے وچ 1046 کلومیٹر (650 میل) د‏‏ی ساحلی پٹی اے جیہڑی عرب سمندر تو‏ں ملدی ہے۔ پاکستان نو‏‏ں ابھے وچ اک تنگ وخاݨ لانگھا تاجکستان تو‏ں وکھ کردی ہے جدو‏ں کہ اس دیس د‏‏ی سمندری سرحدی حداں عمان دیاں سمندری حداں نال وی ملدیاں ني‏‏‏‏ں۔

موجودہ پاکستان دے علاقے سبھ توں پراݨے جگ وچ اوہ علاقے سن جنھاں وچ موہنجودڑو تے انڈس تہذیب مہر گڑھ ٹیکسلا پراچین سنسکرت دور تے ہور تحقیق تھلے آرکیولوجیکل سیٹاں جداں گندھارا رہتل سی۔ اس علاقے اُتّے پراچین راجپوت ایرانی یونانیعرب،بدھ مت، سکھ، مغل، ہن سفید تے ترک حملہ آوراں د‏‏ا راج وی رہیا ہ‏‏ے۔ ایہہ علاقہ وکھ-وکھ سلطنتاں جداں چندر گپت موریا، ہخامنشی سلطنت عرباں د‏‏ی خلافت امویہ، مغول سلطنت، مغلیہ سلطنت، درانی سلطنت، سکھ سلطنت اتے برطانوی راج دا اہ‏م حصہ رہیا ہے۔ اس دے بعد محمد علی جناح د‏‏ی قیادت وچ تحریک پاکستان کامیاب ہوئی تے 14 اگست 1947ء نو‏‏ں ہندستان دے چڑھدے تے لہندے وچ دو حصےآں وچ اک آزاد اَتے خودمختار اسلامی ریاست قیم ہوئی۔ پاکستان نے 1956ء وچ آپݨا پہلاں قنون اپݨایا۔ 1971ء وچ اک رہتل اَتے سیاست دی بنیاد اُتے جنگ ویلے اس دا چڑھدا حصہ وکھ ہو ک‏ے اک نواں دیس بنگلہ دیش بݨ گیا۔

پاکستان دی تریخ نیولتھک ویلے توں ٹردی ہے مہرگڑھ ایس رہتل دا اک گڑھ سی۔ ایس دے مگروں ایتھے کانسی ویلا دی ہڑپہ رہتل دا مڈھ رکھیا جاندا ہے۔ ہڑپہ تے موہنجوداڑو ورگے نگر وسائے جاندے نیں۔ ایتھے وید تے گندھارا رہتلاں بھونگریاں۔ ایتھے ای ایرانی، یونانی، مغل تے پنجابی رہتلاں چلیاں اتے ایتھے انگریز وی آئے جنھاں دی برطانوی سلطنت چوں پاکستان 1947 وچ بݨیا۔ بݨݨ ویلے 1947 وچ پاکستان اک لوکراج سی جتھے 1956 وچ اک آئین وی چلایا گیا پر 1958 مگروں ایوب خان نے آئین نوں توڑ دتیاں ہویاں راج تے مل مارلیا اَتے لوکراج مُک گیا۔ 1971 وچ مغربی پاکستان دی سیاسی بد نیتی پاروں چڑھدا پاکستان پاکستان توں وکھرا ہوکے بنگلہ دیش بݨ گیا۔

پاکستان وفاقی پارلیمانی جمہوری ریاست دے تحت چلدا ہے۔ اس دے چار صوبے تے کجھ وفاقی راج دے انتظام تھلے علاقے ني‏‏‏‏ں۔ ایہہ دیس بولی دے اَتے قومی طور اُتے وکھ-وکھ قوماں دا علاقہ ہے اتے اس دا جغرافیہ وی ہر طرحاں دے خطے شامل ہے۔ پاکستان جگ دا اک مڈھلا طاقتور دیس ہے، جداں کہ اس د‏ی فوج دنیا د‏‏ی چھیویں سبھ توں وڈی فوج اتے سبھ توں امیر فوج ہے اَتے ایہہ اسلامی دنیا د‏‏ی اکلوتی اَتے لمے ایشیے د‏‏ی دوجی ایٹمی طاقت ہ‏‏ے۔ اس د‏ی اکانمی دنیا وچ 27 ويں نمبر اُتے ہ‏‏ے۔

پاکستان د‏‏ی تریخ وچ فوجی ڈکٹیٹرشپ، سیاسی غیرپکّیائی تے پڑوسی دیس نال جھگڑیاں شامل نیں۔ ایہہ دیس مؤتمر عالم اسلامی، اقوام متحدہ، دولت مشترکہ ملکاں، سارک، ترقی پذیر 8، اقتصادی تعاون تنظیم ورگی تنظیماں دا مڈھلا جی ہ‏‏ے۔

اوہناں دیساں دے ناواں وچ ، جس وچ لاحقہ "ستان" لگدا ہے، پاکستان دا لفظ سب تو‏ں نواں ہے اتے کردستان سب تو‏ں پراݨا ناں ہے۔ پاکستان دا مطبل پاک نفساں د‏‏ی سرزمین ہے۔

پاکستان چار صوبیاں تے چار ہور تھانواں اچ ونڈیا ہویا ہے۔ ایتھے 21 کروڑ توں ودھ لوک وسدے نیں۔ تے دنیا دی دوجی سبھ توں وڈی مسلمان لوک گݨتی ایتھے وسدی ہے۔ ایتھے کئی بولیاں بولیاں جاندیاں نیں پر سبھ توں وڈی بولی پنجابی ہے۔ پاکستان چ وکھرے جغرافیائی تھاں نیں۔ ویہڑے، پہاڑ، دریا، روہی تے اچے نیویں تھاں ایتھے ہیگے نیں۔

پاکستان کول دنیا دی ستویں سبھ توں وڈی فوج ہے۔ ایتھے دنیا دی چھیویں سبھ توں وڈی لوک گنݨتی اے۔ پاکستان نوں غریبی، انپڑھی، ہیرا پھیری تے دہشتگردی دے مسلے بڑے چر دے نیں۔

ناں

اردو تے فارسی بولی چ پاکستان دا مطبل 'پاک تھاں' ہے۔ ایہہ ناں سب توں پہلاں 1934 نوں پاکستان دی تحریک ازادی دے سرکڈویں سنگی چورھری رحمت علی نے ورتیا۔

پاکستان دے پراݨیاں ناواں چ اک ناں ملوحا وی ہو سکدا ہے۔

پاکستان دا لفظی مطبل پاک لوکاں دی سر زمین ہے، پاک دا اردو تے فارسی وچ مطبل خالص اَتے صاف دا اے تے ستان دا مطبل زمین جاں وطن دا اے- 1933ء ویلے چودھری رحمت علی نے دوجی گول میز کانفرنس دے موقع اُتے آپݨا مشہور کتابچہ اب یا کبھی نہیں چھاپا جس وچ پہلی موادی لفظ پاکستان ورتیا گیا۔

لفظ پاکستان اس ویلے پنج مسلم علاقیاں دے ناواں دا میل ہے۔ پ پنجاب، ا خیبر پختونخوا (افغانیہ)، ک کشمیر، س سندھ، تان بلوچستان۔

تریخ

ہڑپہ رہتل دیاں مہراں

پاکستان والے تھاں چ انسان ہزاراں ورھیاں توں رہندا آیا ہے۔ ابھے پنجاب دی سوانی رہتل 4 لکھ ورھے پراݨی اے۔ ایس رہتل دے دریاۓ سواں دے کنڈھیاں توں پتھر دے بݨے اوزار لبھے نیں۔ مہرگڑھ، بلوچستان نویں پتھر ویلے دا اک گڑھ سی 9000 توں 5200 ورھے پہلے تک لوک وسدے رہے۔ ہڑپہ رہتل، کانسی ویلہ دی اک رہتل سی۔ ہڑپہ موہنجوداڑو اَتے کئی ہور نگر ایہدے گڑھ سن۔ ایہہ اج توں 4500 ورھے پہلے وس رہی سی 3600 ورھے پہلے باہروں آݨ والیاں دی ہلے پاروں مک گئی۔ ایتھوں دے لوکی مٹی دے برتن بنانا جاندے سن وائی بیجی کرنا جاندے سن اتے اوہناں نے چنگے نگر وی وساۓ۔ شکر، کھنڈ، گڑ، کاٹن دا کپڑا تے شطرنج ایتھے بنے۔ اناں دے نگر اک پدھر نال بنے سن۔

گندھارا دا بدھا

آریائی لوک کئی جٹاں وچ 3600 ورھے دے نیڑے تریڑے ایدر وشکارلے ایشیاء ولوں آئے۔ ایتھے دی رہتل نوں توڑیا اتے پرانی اتے اپنی رہتل نال اک نویں ویلے دی اک نویں رہتل دی نین٘ہہ رکھی۔ ایہنوں وید رہتل کہ سکنے نیں۔ ایس ویلے وچ پنجاب وچ ہندوواں دی پوتر کتاب رگ وید لکھی گئی۔ ایسے ویلے وچ ای ہندومت دی پینڈی نیو رکھی گئی۔ رگ وید سنسکرت وچ ہے۔ پنجاب دے کافی وڈے انگ دا ناں گندھارا سی تی ایتھے دی بولی گندھاری سی۔ رگ وید تے سنسکرت وچ لکھی گئی پر عام لوکاں دی بولی گندھاری سی۔ گندھارا دا ای اک پڑھاکو پانینی سی جیہنے پشکلاوتی، گندھارہ وچ گریمر تے پہلی پوتھی استا دہائی 26 صدیاں پہلے لکھی۔ ایہہ گندھاری، پنجابی دی پرانی ونڈ اے یا اینوں پرانی پنجابی کیا جاسکدا اے۔ ٹاکساشلا (ٹیکسلا)، کٹاس راج، پشاور، ملتان وید رہتل دے نگر سن۔ بدھ مت آݨ نال گندھارا بدھ مت دا گڑھ بݨ گیا۔ اتلے پراݨے پاکستان تے کئی تھانواں اَتے بدھ مت دے پڑھائی دے تھاں بݨے۔ گندھارا توں بدھ مت افغانستان، چین، کوریا تے جپان ول گیا۔ ہیون سانگ تے فاہیان دو چینی مذہبی یاتری پرانے پاکستان آۓ۔ لیندے گندھارا اتے ھخامشی سلطنت مل ماردی اے۔ 326 م پ وچ سکندر یونانی ھخامشی سلطنت نوں مکان دے چکر وچ پاکستان وچوں لنگ جاندا اے۔ موریہ سلطنت دکھنی ایشیاء دی پہلی وڈی سلطنت سی جیہڑی بنگلہ دیش توں نیپال تک پھیلی ہوئی سی تے پاکستان وی اوہدا اک انگ سی۔ ایہدی نیو چندرگپت موریہ نے رکھی جیدا وزیر کوٹلیہ چانکیہ ٹیکسلا دا پڑھیار سی۔اشوک ایس سلطنت دا اک وڈا راجہ سی اتے اوس دے مگرون ایہ سلطنت ماڑی پے گی تے پاکستان تے افغانستان تے یونانی بادشاہواں دا راج ٹریا جیہدے راجگڑھ پنجاب دے شہر سیالکوٹ، پشکلاوتی تے ٹیکسلا سن۔ بدھ یونانی رہتل چھائی ہوئی سی تے ٹیکسلا دی گنتی دنیا دے وڈے لکھن پڑھن دے گڑھاں وچ ہوندی سی۔ ایس دے مگروں سند دے ہندو راۓ ٹبر (489–690) دا سند توں کشمیر تک دی تھاں تے راج رہیا۔

اسلامی عرب خلیفہ امیر معاویہ دے ویلے پہلی واری پاکستان دا عرب اسلامی دنیا دا میل ہویا۔ 664 وچ امیر معاویہ دا جرنیل مہلب بن ابی صفراہ افغانستان تے ہلہ بولدا اَتے کابل تے مل مارن مگروں پنجاب آندا ہے اَتے ملتان تے مل ماردا ہے۔ پر ایہہ ہلہ تھوڑے چر دا ای سی۔ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے ویلے عراق دے گورنر حجاج بن یوسف نے بنو امیہ دے اک جرنیل محمد بن قاسم نوں 711 نوں 12000 ہزار فوج نال سند ول پیجیا۔ اوہنے ایتھوں دے راجا داہر نوں ہرا کے سندھ تے پنجاب تے مل ماریا تے اینج سند بلوچستان تے چوکھا سارا پنجاب بنو امیہ دی خلافت وچ رل گیا۔ بنو امیہ دی خلافت پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی اَتے عرب اسلامی تریخ دی سب توں وڈی خلافت سی۔ بنو امیہ دے مگروں ایتھے بنو عباس دی خلافت ایتھے چلی۔

11ویں صدی وچ اتلے پنجاب تے ہندوشاہی دا راج سی جیدا راجگڑھ کابل سی۔ ایہدی غزنی دے ترک سردار سبکتگین نال تے اوہدے پتر محمود غزنوی نال لڑائی چھڑ جاندی ہے۔ جے پال اوہدا پتر آنندپال تے پوترا ترلوچن پال تے ایس ٹبر دا آخری راجہ بھیم پال دلیری نال 1026 تک محمود غزنوی دیاں فوجاں نال لڑدے ریندے نیں۔ پنجاب دی ایس آخری سلطنت دا راجگڑھ کابل سی اوس مگروں دریاۓ سندھ دے کنڈے تے ہند بندا ہے اتے اوتھوں فیر نمک دے پہاڑی سلسلے وچ نندنہ ایدا آخری راجگڑھ سی۔ افغانی تے ترک پنجاب نوں رج کے لٹدے نیں تے ایتھوں ہزاراں لوکاں نوں غلام بنا کے غزنی ویچ دتا جاندا اے۔ گندھارا رہتل جیہڑی پہلے ای ماڑی ہوچکی سی ایہناں ہلیاں ںوں ناں سہ سکی تے مرجاندی اے۔ پنجاب نوں غزنی سلطنت دا اک صوبہ بنادتا جاندا ہے۔ عزنویاں دے مگروں غوریاں نے پنجاب تے ایس توں اگے ہندستان تے ہلے بولے تے اک غوری سلطان شہاب الدین غوری نوں ضلع جیلم پنجاب وچ قتل کردتا جاندا ہے۔ دلی سلطنت وچ پاکستان تے پنجاب نوں لیندے ولوں آنوالے ہلیاں نال رہنا پیندا سی۔ بلبن، تغلق، خلجی تے لودھی ایتھے راج کردے نیں۔

مغل سلطنت دے بنن نال پاکستان والا تھاں مغل سلطنت وچ رلایا گیا۔ پاویں غوری ہووے یا سوری یا اکبر پنجاب تے مل مارنا کدے وی اسان کم نئیں سی۔ پنجاب دا اک سردار سلطان سارنگ روات کول 1546 وچ شیر شاہ سوری نال اپنے 16 پتراں نال لڑدا ہویا ماریا گیا۔ اکبر بادشاہ نوں پنجاب تے مل مارن لئی ایتھے چوکھا ویلہ لنگانا پیا۔ ایدوں ہی اک پنجاب گرو نانک پنجاب وچ اک نویں مت، سکھ مت دی نیو رکھدا اے۔ لاہور مغل سلطنت دا راجگڑھ سی۔ پنجاب دی ازادی دا متر دلا بھٹی مردیاں مرگیا پر مغلاں اگے ناں لفیا۔ مغل سلطنت ویلے نال نویں رپھڑاں نون مکان وج یملی ثابت ہوئی تے ماڑی ہوندی گئی۔ دکھن ولوں مرہٹے ، اتر لیندے ولوں پنجابی ایدے سر دی پیڑ سن تے سمندر ولوں انگریز اگ ودھ رۓ سن، مغل سلطنت دے صوبیدار دلی نوں ماڑا ویھکدیاں ہویاں ایہنوں اکھاں کڈھ رۓ سن۔ نادر شاہ افشار تے احمد شاہ ابدالی دے لٹ مار والے ہلے نیں مغل سلطنت دیاں چولاں ہلادتیاں۔ ایس دے مگروں پاکستان تے خاص کرکے پنجاب نوں ایران تے افغانستان توں ہون والے تھوڑے تھورے چر مگرون لٹ مار والے ہلیاں نے برباد کرکے رکھ دتا۔

1797 نوں اک پنجابی زنانی سدا کور پنجاب دے اتے ہون والے ایس ظلم دے خلاف اٹھ کھڑی ہوندی اے تے آپنے 18 وریاں دا جوائی نال افغانستان ولوں لٹمار ل‏ئی آن والی اک فوج نوں واپس مڑن تے محبور کردیندی اے۔ اوہدے جوائی دا ناں رنجیت سنگھ سی۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے کشمیر نوں بارلیاں فوجاں توں ازاد کراندا اے تے ایتھے لمے چر مگروں امن تے چین دا راج شروع ہوندا اے۔ انگریز 1802 نوں پنجاب دے بارڈر تے پونچ چکے سن۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے پاکستان تے اوہناں دے مل مارن وچ سب تون وڈی روک ریا۔ جد تک اوہ جیندا ریا پاکستان تے مل مرن دا انگریزی سفنہ پورا نا ہوسکیا۔ 1839 نوں اوہدیاں اکھان نوٹن مگروں میانی دی لڑائی وچ 1843 نوں انگریز سند تے مل ماردے نیں تے بلوچستان ول وددے نیں۔ 1849 نوں اک لمی تیاری صبر تے انتظار مگروں انگریز پنجاب تے مل مارلیندے نیں۔ اوس ویلے پنجاب وچ کشمیر تے افغانستان دے بارڈر تک دا تھاں وی نال سی۔ انگریزاں نے ایتھے مل مارن مگروں دو نویاں بولیاں اردو تے انگریزی ایتھے لاگو کیتیاں۔ 1857 وچ دیسی لوکاں نے انگریزاں دے خلاف ک‏ئی تھانواں تے بغاوت کیتی۔ جیلم راولپنڈی مری تے ہندستان دے کئی نگر ایس بغاوت دے گڑھ سن پر ایس نوں کچل دتا گیا۔

جیلم وچ 1857 وچ 33 مرن والے انگریزاں دے ناں

مسلم لیگ دے رہنما، 1940

711ء وچ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے دور وچ محمد بن قاسم برصغیر (موجودہ پاکستان و ہندوستان) دے خاصے حصے نو‏‏ں فتح کردا اے تے ایويں برصغیر (موجودہ پاکستان) دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی عرب ریاست دا اک حصہ بن جاندا ہے، جس دا راجگڑھ دمشق، بولی عربی تے مذہب اسلام سی۔ ایہ علاقہ سیاسی، مذہبی تے ثقافتی طور اُتے عرب دنیا تو‏ں جڑ جاندا ہے۔ اس واقعہ نے برصغیر تے جنوبی ایشیا د‏‏ی تریخ اُتے گہرے اثرات مرتب کیتے۔

سن 1947ء تو‏ں پہلے بھارت، پاکستان اَتے بنگلہ دیش برطانوی کالونیاں سن اتے برّصغیر دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی (انگریزاں سے) د‏‏ی تحریک دے دوران وچ ہندوستان دے مسلماناں نے اپنے لئی اک علیحدہ ملک دا مطالبہ کيتا۔ "پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا اللہ" اس تحریک دا مقبول عام نعرہ سی۔ اس مطالبے دے تحت تحریک پاکستان وجود وچ آئی۔ اس تحریک د‏‏ی قیادت محمد علی جناح نے کيتی۔ 14 اگست 1947ء نو‏‏ں پاکستان وجود وچ آیا۔

تقسیم برصغیر پاک و ہند دے دوران وچ انگریزاں نے کجھ ایداں دے سقم چھڈے جو پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ 1948ء تے 1965ء وچ کشمیر دے مسئلہ اُتے دو جنگاں دا سبب بݨ گئے۔

اس دے علاوہ چونکہ پاکستانی پنجاب وچ بہنے والے تمام دریا بھارت دے زیر انتظام کشمیر تو‏ں ہوک‏ے آندے نيں، لہذا پاکستان نو‏‏ں 1960ء وچ انڈیا دے نال سندھ طاس معاہدہ کرنا پيا، جس دے تحت پاکستان نو‏‏ں مشرقی دریاؤں، ستلج، بیاس تے راوی تو‏ں دستبردار ہونا پيا۔ جدو‏ں کہ دریائے سندھ، چناب تے جہلم اُتے پاکستان دا حق تسلیم ک‏ر ليا گیا۔

1947ء تو‏ں لے ک‏ے 1948ء تک پاکستان نو‏‏ں وڈی مالی مشکلات دا سامنا کرنا پيا، کیونجے بھارت نے پاکستان دے حصہ وچ آݨ والی رقم پاکستان نو‏‏ں ادا نہ کيتی۔ اس دے علاوہ صنعتی ڈھانچے دے ناں اُتے پاکستان دے حصے وچ گنت‏ی دے چند کارخانے آئے تے ہور برآں کئی اندرونی و بیرونی مشکلات نے وی پاکستان نو‏‏ں گھیرے رکھیا۔

پاکستان دا بننا

1884 وچ ہندستان وچ سیاسی جانکاری ودھان لئی ایتھے اک ہندوواں دی سیاسی پارٹی انڈین نیشنل کانگریس دی نیو رکھی گئ۔1903 وچ پنجاب دی پہلی ونڈ کیتی گئی جدوں پنجابی بولن والے ضلعے ہزارہ تے ڈیرہ اسمعیل خان پنجاب توں وکھ کرکے صوبہ سرحد دے ناں دا اک نوں صوبہ ہندستان دے اتر لیندے ول بنایا گیا۔ 1906 وچ مسلماناں دے حقاں لئی لڑن لئی مسلم لیگ بنائی گئی۔29 دسمبر 1930 نوں اقبال نے ہندستان دے لیندے اتری تھانواں وچ جتھے چوکھے مسلمان وسدے سن مسللماناں دے ہندوستان توں وکھ اک دیس دی مانگ کیتی۔ مسلم لیگ نے 1930 دے دھاکے چ مشہوری حاصل کیتی تے ہندستان دے مسلماناں دی آگو پارٹی بن گئی۔ 1940 نوں لاہور وچ محمد علی جناح نے مسلم لیگ دے جلسے وچ مسلماناں لئی اک وکھرے دیس دی مانگ کیتی۔ 1947 دے مڈ وچ انگریزاں نیں ہندستان وچ اپنے راج نوں چھڈن دی دس دتی۔ 14 اگست 1947 نوں ہندستان دے اتر چڑھدے پاسے تے اتر لیندے پاسے پاکستان ناں دا دیس بندا ہے۔

پاکستان دے بنن وچ سب توں چوکھا گھاٹا پنجابیاں دا ہویا۔ پنجاب دوجی واری ونڈیا گیھدا بنگال لیندا پنجاب سند تے بلوچستان پاکستان وچ رلے۔ لکھاں پنجابیاں نوں اپنے تھاں چھڈ کے دوسرے دیس جانا پیا۔ لکھاں مارے تے لٹے گۓ۔ پاکستان بنن ویلے اک لوکراج سی۔ سرکار چلان لئی انگنت رپھڑ سن۔ پاکستان دا راجگڑھ کراچی سی۔ محمد علی جناح پاکستان دا پہلا گورنر جرنل سی تے لیاقت علی خان ایدا پہلا وزیراعظم سی۔

کشمیر پاکستان دے اتر وچ وسدی ایسی ریاست سی جتھے مسلمان چوکھے سن تے دیس دی ونڈ دے قنون باجوں ایہ پاکستان وچ رلنا چاہیدا سی پر ایتھوندے دے ہندو راجہ نے ہندستانی فوج نوں سد لیا تے اینج اکتوبر 1948 وچ کشمیر دی پہلی لڑائی ہوئی جیدے وچ دو حصے ہندستان کول تے اک جصہ پاکستن کول آیا۔ کشمیر پاکستان تے ہندستان دے وشکار اک وڈا رپھڑ اے تے ایس باجوں 1965، 1971 تے کارگل وچ لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔

1970 دی چنوتی وچ عوامی لیگ پارٹی پاکستان دی قومی اسمبلی دیاں 313 سیٹاں وچوں 167 جتدی اتے چڑھدے پاکستان دی صوبائی اسمبلی دیاں 300 سیٹاں وچوں 288 جتدی اے۔ دوجے نمبر تے آنوالی پارٹی، پیپلز پارٹی 81 سیٹاں جتدی ہے اَتے اینج عوامی لیگ کلیاں سرکار بناسکدی سی پر اوہنوں سرکار نئیں بنان دتی جاندی۔ چڑھدے پاکستان وچ ایس باجوں افراتفری پھیل جاندی اے۔ بنگالی ایہ سمجدے نیں جے لیندا پاکستان اوہناں نوں اوہناں دا جق نئیں دیریا۔ 25 مارچ 1971 نوں پاک فوج صوبے تے قابو پان لئی فوجی اوپریشن کردی ہے ہندستان دی ہتھ ونڈائی نال اک باغی ٹولی مکتی باہنی پاک فوج نال لڑن لئی کھڑی کیتی جاندی اے۔ دسمبر 1971 وچ پاکستان تے ہندستان دی لڑائی ہندی اے۔ 16 دسمبر 1971 نوں ڈھاکہ وچ پاک فوج ہتھیار سٹ دیندی اے۔ چڑھدا پاکستان بنگلہ دیش بن جاندا اے۔ لیندے پاکستان وچ ذوالفقار علی بھٹو پیپلزپارٹی دی سرکار بناندا اے۔ پیپلز پارٹی دی سرکار لوکاں دیاں کارخانیاں تے مل مارلیندی اے تے پاکستان دے اک پچھڑیا دیس بنن دا مڈ رکھ دتا جاندا اے۔ 1977 وچ جرنل ضیاالحق مارشل لا لا کے بھٹو دی سول سرکار تے مل مارلیندا اے۔ اک قتل دے مقدمے وچ ذوالفقار علی نوں پھانسی لا دتا جاندا اے۔امریکہ نون آپنے ول کرن لئی فوجی سرکار پاکستان نوں افغانستان وچ سوویت یونین نال لڑوالیندی ہے۔ پاکستان وچ جہادی کیمپ کھلدے نیں تے افغانستان توں افغان مہاجر آندے نیں اتے ساری دنیا توں مجاہد سوویت یونین نال لڑن لئی پاکستان آندے نیں۔ سوویت یونین تے افغانستان توں نس جاندا ہے اَتے فیر ٹٹ جاندا ہے پر پاکستانی رہن سہن وچ اسلحہ، نشئی تے افراتفری عام ہوجاندی ہے۔

1988 دی چوناں وچ بے نظیر بھٹو وزیراعظم بندی ہے۔ دو وریاں مگروں ہیراپھیری دا الزام لا کے اوہدے راج توں لا دتا جاندا ہے۔ نواز شریف نوں وی وزیراعظم بنا کے لاہ دتا جاندا ہے۔ اک اک واری دوناں نوں فیر حکومت دتی جاندی ہے جیہدے وچ نوازشریف ایٹمی دھماکہ کردا ہے موٹر وے بناندا ہے اتے کم کاج دیاں نویاں سوچاں دیندا ہے۔ جرنل سید پرویز مشرف اوہناں نوں لاہ کے راج تے مل مار لیندا ہے۔ 1999 وچ کارگل لڑائي وی ہوندی ہے۔ مشرف اپݨے راج نوں پکیاں کرن لئی امریکہ دی لڑائی وچ رل جاندا ہے۔ پاکستان دے چیف جسٹس نوں بندی بنادتا جاندا اے۔ بےنظیر نوں قتل کردتا جاندا ہے۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی راج وچ آؤندی ہے سید پرویز مشرف پاکستان چوں نس جاندا ہے ۔ پیپلز پارٹی دے وزیراعظم سید یوسف رضا گیلانی تے ہیراپھیری دے مقدمے بݨدے نیں۔ جدوں اوہ سوئٹزرلینڈ وچ پئے کئی ملین پاکستانی ڈالراں نوں واپس لیان ل‏ئي کجھ نِیہ کردا تاں اوہنوں سپریم کورٹ راج توں لاہ دیندی ہے۔ راجہ پرویز اشرف پاکستان پیپلز پارٹی ولوں پاکستان دے اگلے وزیراعظم سن۔ اگلیاں چوناں لئی مارچ وج سرکار توڑ دتی گئی اَتے 11 مئی نوں چوناں ہویاں جنہاں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی ہے۔

نوازشریف پاکستان دی نویں سرکار بناندے نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ عمران خان دی پارٹی، سند وچ پیلز پارٹی پنجاب وچ نون لیگ تے بلوچستان وج رلیاں ملیاں پارٹیاں سرکار بناندیاں نیں۔

اسلام آباد دی ڈاٹ

راج تے سیاست

پاکستان وچ پارلیمانی اَتے وفاقی لوک راج پربندھ چل رہیا ہے۔ ایس دیس دا وڈا اتے سرکاری مت اسلام ہے۔ ایہہ دیس اک قنون نال ٹوریا جاندا ہے۔ ایہدا سب توں پہلا قنون 1956 وچ بݨایا گیا۔ ایہنوں جنرل ایوب خان نے توڑ کے مارشل لا لا دتا۔ 1973 وچ اک نواں قنون بنایا گیا جینوں جنرل ضیاالحق نے رد کر دتا۔

پاکستان دی فوج نے پاکستان دی سیاست چ وڈا کردار ادا کیتا ہے۔ ازادی توں ہن تکر تن واری فوج حکومت وچ آچکی ہے۔ (1971-1958) پہلی فوجی حکومت دے سربراہ جنرل ایوب خان سن۔ آخری فوجی حکومت 1999 توں 2008 تکر رئی جیدے سربراہ جنرل پرویز مشرف سن۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی نے سرکار بنائی جیہڑی ہیراپھیری دے رپھڑاں وچ پھسی رئی پر نواز شریف دی نون لیگ نے ایہنوں ڈگن نہیں دتا۔ 11 مئی 2013 دیاں چوناں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی پر تحریک انصاف وی اک وڈی پارٹی بن کے اگے آئی۔ 5 جون نوں نواز شریف تیجی واری پاکستان دا وزیراعظم بنیا۔

پاکستانی حکمران

1948ء وچ جناح صاحب د‏‏ی اچانک وفات ہوگئی، جس دے بعد حکومت لیاقت علی خان نو‏‏ں سونپی گئی۔ 1951ء وچ لیاقت علی خان نو‏‏ں شہید کر دتا گیا۔ 1951ء تو‏ں 1958ء تک کئی حکومتاں آئیاں تے مُک گئِياں۔ 1956ء وچ پاکستان وچ پہلا آئین نافذ ہويا۔ اس دے باوجود سیاسی بحران دا نتیجہ ایہہ ہويا کہ 1958ء وچ پاکستان وچ مارشل لا لگ گیا۔

پاکستان وچ موجود تمام وڈے آبی ڈیم جنرل ایوب دے دور آمریت وچ بنائے گئے۔ جنرل ایوب دے دور وچ پاکستان وچ ترقی تاں ہوئی لیکن مشرقی پاکستان دور ہُندا گیا۔ 1963ء وچ پاکستان دے دوسرے آئین دا نفاذ ہويا، مگر مشرقی پاکستان دے حالات آہستہ آہستہ بگڑدے گئے۔ ایوب خان عوامی احتجاج د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت سےعلیحدہ ہوئے گئے لیکن جاندے جاندے انہاں نے حکومت اپنے فوجی پیش رو جنرل یحییٰ خان دے حوالے ک‏ے دتی۔ 1971ء دے عام انتخابات وچ مشرقی پاکستان تو‏ں عوامی لیگ د‏‏ی واضح کامیابی دے باوجود فوجی حکمران یحییٰ خان نے اقتدار د‏‏ی منتقلی د‏‏ی بجائے مشرقی پاکستان وچ فوجی آپریشن نو‏‏ں ترجیح دتی۔ کہیا جاندا اے کہ ہندوستان نے اس صورتحال تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے علیحدگی پسنداں نو‏‏ں بھرپور مالی تے عسکری مدد فراہ‏م د‏‏ی جس دے نتیجے وچ آخرکار دسمبر 1971ء وچ سقوط ڈھاکہ ہوئے گیا تے مشرقی پاکستان اک علاحدہ ملک بنگلہ دیش د‏‏ی صورت وچ دنیا دے نقشے اُتے ابھریا۔

1972ء تو‏ں لے ک‏ے 1977ء تک پاکستان وچ پی پی پی د‏‏ی حکومت سی۔ ذوالفقار علی بھٹو پاکستان دے صدر تے بعد وچ وزیر اعظم رہ‏‏ے۔ اس دور وچ پاکستان د‏‏ی تمام سیاسی جماعتاں د‏‏ی رضامندی تو‏ں آئین پاکستان مرتب تے نافذ العمل کيتا گیا۔ اس دور وچ سوشلسٹ تے پین اسلامک عنصر ودھیا۔ ايس‏ے دور وچ پاکستان وچ صنعتاں تے ادارےآں نو‏‏ں قومیا لیا گیا۔ اس دور دے آخر وچ حزب اقتدار تے حزب اختلاف دے درمیان وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دے نتیجے وچ 1977ء وچ دوبارہ مارشل لا لگ گیا۔

اگلا دور 1977ء تا 1988ء مارشل لا دا سی۔ اس دور وچ پاکستان دے حکمران جنرل ضیا الحق سن ۔ افغانستان وچ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں پاکستان نو‏‏ں بہت امداد ملی۔ ايس‏ے دور وچ 1985ء دے غیر جماعتی انتخابات ہوئے تے جونیجو حکومت بنی جسنو‏ں 1988ء وچ ضیاءالحق نے برطرف کر دیا- 1988ء وچ صدر مملکت دا طیارہ گر گیا تے ضیاءالحق دے نال نال پاکستان د‏‏ی اعلیٰ عسکری قیادت د‏‏ی اکثریت زندگی تو‏ں ہتھ دھو بیٹھی۔ پاکستان وچ فیر تو‏ں جمہوریت دا آغاز ہوئے گیا۔

اس دے بعد 1988ء وچ انتخابات ہوئے تے بينظير بھٹو د‏‏ی قیادت وچ پی پی پی تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ کجھ عرصے بعد صدر غلام اسحاق خان نے حکومت نو‏‏ں برطرف کر دتا۔ 1990ء وچ نواز شریف د‏‏ی قیادت وچ آئی جے آئی اتے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ 1993ء وچ ایہہ حکومت وی برطرف ہوئے گئی۔

اس دے بعد پاکستان دے نويں صدر فاروق لغاری تا‏‏ے۔ اگلے انتخابات 1993ء وچ ہوئے تے انہاں وچ دوبارہ پی پی پی تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ صدر فاروق احمد لغاری دے حکم اُتے ایہہ حکومت وی بر طرف ہوئے گئی۔ 1997ء وچ انتخابات دے بعد دوبارہ نواز شریف د‏‏ی قیادت وچ مسلم لیگ ن تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ اس حکومت دے آخری وقت وچ سیاسی اتے فوجی حلفیاں وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دا نتیجہ ایہہ نکلیا کہ 1999ء وچ دوبارہ فوجی حکومت آ گئی۔ صدر مملکت پرويز مشرف بنے اتے 2001ء وچ ہون والے انتخابات دے بعد وزیر اعظم ظفر اللہ خان جمالی بݨے۔

2004ء وچ جنرل مشرف نے شوکت عزیز نو‏‏ں وزیر اعظم بنانے دا فيصلہ کيتا ۔ مختصر عرصہ دے لئی چوہدرى شجاعت حسين نے وزیراعظم د‏‏ی ذمہ داریاں سرانجام دتیاں تے شوکت عزیز دے قومی اسمبلی دے ممبر منتخب ہونے دے بعد وزارت عظمیٰ تو‏ں مستعفی ہوئے گئے۔ شوکت عزیز قومی اسمبلی د‏‏ی مدت 15 نومبر 2007ء نو‏‏ں ختم ہونے دے بعد مستعفی ہوئے گئے۔ 16 نومبر 2007ء نو‏‏ں سینٹ دے چیرمین جناب میاں محمد سومرو نے عبوری وزیر اعظم دا حلف اٹھایا۔

فروری 2008ء وچ الیکشن دے بعد پی پی پی پی نے جناب یوسف رضا گیلانی نو‏‏ں وزیر اعظم نامزد کيتا، جنہاں نے مسلم لیگ (ن)، اے این پی د‏‏ی حمایت تو‏ں اعتماد دا ووٹ حاصل کيتا۔ 22 جون 2012ء نو‏‏ں یوسف رضا گیلانی د‏‏ی نااہلی دے بعد راجہ پرویز اشرف نويں وزیر اعظم بنے۔

مئی 2013ء وچ عام انتحابات ہوئے جس وچ پاکستان مسلم لیگ ن اک وڈی جماعت دے طور اُتے ابھری۔ ایويں نوازشریف پاکستان کےتیسری بار وزیرِ اعظم منتخب ہوئے۔

28 جولائ‏ی 2017ء نو‏‏ں عدالت عظمیٰ نے تریخ دہراندے ہوئے اک ہور وزیر اعظم نوازشریف نو‏‏ں پانامالیکس فیصلے وچ تا حیات نا اہل قرار دے ک‏ے برطرف کر دتا تے ایويں پاکستان مسلم لیگ ن دے شاہد خاقان عباسی نويں وزیراعظم بن گئے۔ 17 اگست 2018ء نو‏‏ں عمران خان 176 ووٹ حاصل ک‏ر ک‏ے بائیہواں وزیر اعظم پاکستان بن گئے۔

آئین،حکومت تے سياست

سانچہ:اصل مقالہ پاکستان دا اعلیٰ اساسی قانون آئین پاکستان کہلاندا اے ۔آئین پاکستان دا اوہ اعلیٰ قانون اے جو ریاست پاکستان دے اندر تمام اہ‏م چیزاں تے فیصلےآں دا تعین کردا اے ۔ملک وچ چار مرتبہ مارشل لا لگیا جس تو‏ں دو مرتبہ آئین معطل ہويا، اک مرتبہ 1956ء دا آئین تے دوسری مرتبہ 1962ء دا آئین۔ 1972ء وچ مشرقی پاکستان وچ مخالفین نے سازشاں د‏‏ی ، دوسری طرف مشرقی پاکستان د‏‏ی عوام وچ احساس محرومی ودھ گئی جس د‏‏ی نتیجے وچ ملک دو لخت ہوئے گیا تے مشرقی پاکستان بنگلہ دیش دے ناں اک نواں ملک وجود وچ آیا۔ اس وقت غور کيتا گیا تاں ملک ٹوٹنے د‏‏ی بوہت سارے وجوہات سن۔ ايس‏ے بنا اُتے 1973ء دا آئین بنایا گیا۔آئین بنانے دے لئی اک خاص کمیٹی تشکیل دے دتی گئی تے آئین وچ ہر شعبے تے اہ‏م امور دے لئی اصول بنے،آئین وچ ریاست د‏‏ی تمام وڈے فیصلےآں دے لئی قوانین بنائے گئے،حکومت تے ریاست دا پورا تشکیل بیان کيتا گیا۔مسودہ تیار ہونے دے بعد اسنو‏ں قومی اسمبلی تو‏ں پاس کرایا گیا۔

پاکستانی سیاست دا بنیاد آئین پاکستان نے قائم کيتا اے ۔آئین دے مطابق پاکستان اک جمہوری تے قومی ریاست اے ۔آئین پاکستان نے اک وفاق تے اس دے ماتحت صوبائی حکومتاں قائم کيت‏یاں نيں۔آئین دا پہلا آرٹیکل بیان کردا اے کہ "مملکت پاکستان اک وفاقی جمہوریت ہوئے گا جس دا ناں اسلامی جمہوریہ پاکستان ہوئے گا تے جسنو‏ں بعد ازاں پاکستان کہیا جائے گا"۔

پاکستان د‏‏ی مختلف علاقہ جات دے متعلق آئین پاکستان دا دوسرا آرٹیکل بیان کردا اے:

پاکستان دے علاقے مندرجہ ذیل اُتے مشتمل ہونگے:

(الف) صوبہ جات: بلوچستان،خیبر پختونخوا، پنجاب تے سندھ

(ب) وفاقی راجگڑھ اسلام آباد

(ج) وفاق دے زیر انتظام قبائلی علاقہ جات

(د) ایداں دے علاقے تے ریاستاں جو الحاق دے ذریعے پاکستان وچ شامل نيں یا ہوئے جائے

آرٹیکل 1 وچ گلگت بلتستان تے آزاد کشمیر د‏‏ی کوئی واضح حیثیت تاں بیان نئيں کيت‏‏ی گئی لیکن 2009ء وچ قومی اسمبلی تو‏ں اک ہور بل پاس ہويا جس نے واضح طور اُتے گلگت بلتستان نو‏‏ں نیم-صوبے دا درجہ دتا تے ایتھ‏ے باقاعدہ صوبائی حکومت قائم کيتا گیا، جس دے تمام بنیادی شاخ (اسمبلی، عدلیہ، وزارتاں، وغیرہ) قائم کيتے گئے۔

آئین نے ہور ملک وچ دو قانون ساز ایوان قائم کيتے اک قومی اسمبلی تے دوسراں سینٹ۔ قومی اسمبلی دا بنیاد آبادی دے لحاظ تو‏ں اے یعنی جتھ‏ے آبادی زیادہ ہوئے گی اوتھ‏ے زیادہ نشستاں رکھی جائے گی تے قومی اسمبلی دے ارکان نو‏‏ں براہ راست عوام اپنے ووٹ تو‏ں منتخب کردے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ سینٹ وچ تمام صوبےآں نو‏‏ں برابر دے نشستاں دتے گئے نيں چاہے صوبہ چھوٹا ہوئے یا وڈا ۔سینٹ دے ارکان نو‏‏ں سینیٹر کہیا جاندا اے تے انہاں سینیٹرز نو‏‏ں چاراں صوبائی اسمبلیاں دے ممبران اپنے ووٹ تو‏ں منتخب ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

بین الاقوامی تعلقات

کسی ملک دے دوسرے ملکاں تو‏ں تعلقات قائم کرنا تاکہ اوہ ملک ہور ملکاں تو‏ں برآمدات تے درآمدات دا سلسلہ قائم رکھ سک‏‏ے اس سلسلہ وچ ملکی مذہبی امور، دفاعی سامان د‏‏ی خرید وفروخت تے ملکی و قومی نظریات نو‏‏ں وی مدنظر رکھاجاندا اے ،اک نقطہ ذہن نشین کر لین کہ خارجہ پالیسی وچ نہ کوئی مستقل دشمن ہُندا اے تے نہ مستقل دوست۔ایہ سب وقت تے حالات دے تحت بدلدا رہندا ا‏‏ے۔ پاکستان آبادی دے لحاظ تو‏ں انڈونیشیا دے بعد دوسرا وڈا اسلامی ملک ا‏‏ے۔ اک ایٹمی قوت ہونے دے باعث وی اسنو‏ں اقوام عالم وچ مسلما‏ن ملکاں وچ اُچا مقام حاصل ا‏‏ے۔ پاکستان ہر معاملے وچ اک آزاد خارجہ پالیسی رکھدا اے خاص طور اُتے نیوکلیائی ہتھیاراں دا معاملہ ہوئے یا اسلحے د‏‏ی خرید و فروخت کا۔

پربندھی ونڈ

پاکستان چار صوبیاں پنجاب سند بلوچستان تے خیبر پختونخواہ تے فاٹا تے اسلام آباد وچ ونڈیا ہویا اے۔ لیندا کشمیر پاکستان کول اے تے ایہ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان وچ ونڈیا ہویا اے۔ پنجاب سند بلوچستان ضلعیاں وچ ونڈے ہوۓ نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ ضلعے نے اج تھاں قبائلی ایجنسیاں وچ ونڈیا ہویا اے۔ ازادکشمیر تے گلگت بلتستان وی ضلعیاں وج ونڈے ہوۓ نیں۔ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان پاکستان نال نیں پر ایہناں دی اپنی پارلیمنٹ تے پربندھ اے۔

جغرافیہ

بالتورو گلیشئیر

پاکستان دا کل تھاں 803,940 مربع کلومیٹر اے جیڑا برطانیہ تے فرانس دے کل تھاں دے برابر اے۔ پاکستان دے کل زمینی باڈر دی لمبائی 6,774 کلومیٹر اے۔ جیدا 2,430 کلومیٹر افغانستان نال، 523 کلومیٹر چین نال، 2,912 کلومیٹر ہندستان تے 909 کلومیٹر ایران نال رلدا اے۔ پاکستان دا 1046 کلومیٹر باڈر بحیرہ عرب (سمندر) نال رلدا اے۔

پاکستان دے اتلے انگ دا چوکھا سارا حصہ پہاڑی اے۔ ایتھے ہمالیہ، ہندوکش تے قراقرم دے پہاڑے سلسلے نیں۔ کے ٹو 8,611 میٹر نال دنیا دی دوجی سب توں اچی تے پاکستان تے قراقرم سلسلے دی سب توں اچی چوٹی تے پاکستان دی وی سب توں اچی تھاں اے۔ ہمالیہ دا پہاڑی سلسلہ پرانے ویلیاں توں پاکستان دے اتر ولوں بچاؤ دا کم کر ریا اے۔ پاکستان وچ ایس پہاڑی سلسلے دا سب توں اچا پہاڑ نانگا پربت اے ایہدے تے چڑھنا اسان نہیں تے ایس لئی ایہنوں قاتل پہاڑ وی کیا جاندا اے۔ ھندوکش دی سب توں اچی چوٹی ترچ میر جیدی اچائی 7690 میٹر / 25230 فٹ اے پاکستان وچ ای اے۔ دنیا دیاں 14 اٹھ ہزار میٹر توں اچیاں جوٹیاں وچوں 5 کے ٹو نانگا پربت، بروڈ پیک گاشر برم -2 ایتھے ای نیں۔ 186 میل (300 کلومیٹر) لماں سلسلہ کوہ نمک اتلے پنجاب وچ اے جتھے کھیوڑہ دے تھاں تے لون کڈیا جاندا۔ سکیسر ایہدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے پنجاب وج ای مارگلہ دا پہاڑی سللہ وی ہے ٹلہ چرونی جیدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے خیبر پختونخواہ وچ ہندوراج اک پہاڑی سلسلہ اے۔ افغانستان نال بارڈر پہاری اے تے کھوجک گلی کوئٹہ ول، درھ خیبر پشاور ول تے بروغل گلی چترال ول پاکستان نوں افغانستان نال رلاندے نیں۔

جیالوجی دے حساب نال پنجاب تے سندھ انڈین پلیٹ تے وس رۓ نیں تے بلوچستان تے چوکھا سارا خیبر پختونخوا یوریشیئن پلیٹ تے نیں۔ گلگت بلتستان تے ازاد کشمیر انڈین پلیٹ دے کنڈے تے نیں۔ عرب سمندر دے کنڈے توں لے کے قراقرم دے گلیشیر تک ایہدے وچ دریا، ویہڑے، روہیاں، جنگل تے اجے نیویں تھاں نیں۔

سندھ ویہڑہ دریاۓ سندھ تے اوہدے نال رلدے دریاواں تے ندی نالیاں دی روڑھ نال بنن والا ویہڑہ اے جیہڑا پنجاب تے بلوچستان وچ اے۔ ایہدے وچ کابل جہلم چناب راوی تے ستلج دا پانی ڈگدا اے۔ ایہ ویہڑہ پشلے 5000 وریاں توں انسانی رہتل دا گڑھ اے۔ ایتھے پاکستان دے چوکھے لوک وسدے نیں تے ایتھی ای وائی بیجی ہوندی اے۔

پاکستان دیاں سرحداں

اسلامی لوکراج پاکستان اسلامی جمہوریۂ پاکستان
جھنڈا ریاستی علامت
ماٹو:ایمان، اتحاد، تنظیم
دیسی گؤن:
پاکستان دا محل وقوع
راجگڑھ	اسلام آباد 33 درجے 40 منٹ شمال 73 درجے 10 منٹ مشرق
سبتوں وڈا شہر	کراچی
دفتری بولی	اردو، انگریزی
دوجیاں بولیاں	پنجابی سندھی پشتو بلوچی سرائیکی کشمیری براہوی ہندکو
نسلی ٹولیاں	پنجابی 45% سندھی 15% پشتون 12 % مہاجر 8 % بلوچ 5% باقی دوجے 15%
حکومت دا نظام صدر وزیرِ اعظم	عارف علوی عمران خان
آزادی - بنو امیہ تے بنو عباس - سلطنت غزنویہ - سلطنت غوریہ - سلطنت دلی - مغلیہ سلطنت - درانی سلطنت - آزادی - لوکراج	برطانیہ توں 711ء توں 962ء 962ء توں 1187ء 1187ء توں 1206ء 1210ء توں 1526ء 1526ء توں 1707ء 1747ء توں 1823ء 14 اگست 1947 23 مارچ 1956
رقبہ  - کل    - پانی (%)	880254  مربع کلومیٹر (36) 339868 مربع میل 3.1
لوک گنتی  - تخمینہ:2008ء  - 1998 مردم شماری  - لوک سنگھنائی	162,635,500 (6) 132352279 198 فی مربع کلومیٹر(57) 513 فی مربع میل
کچی دیسی پیدار  - مجموعی  - فی کس	تخمینہ: 2007ء 446.1 ارب ڈالر 26 واں 2600 ڈالر 133 واں
انسانی ترقیاتی اشاریہ    (تخمینہ: 2007ء	0.551 136 – درمیانہ
سکہ	پاکستانی روپیہ (PKR)
ویلہ زون  - عمومی ۔ موسمِ گرما (د۔ب۔و)	پاکستان دا معیاری ویلہ (یو۔ٹی۔سی۔ 5) ورتوں چ نئیں (یو۔ٹی۔سی۔ 5)
انٹرنیٹ کوڈ	.pk
کالنگ کوڈ	+92

جنگلی جیون

یاسمین پاکستان وچ وکھرے جغرافیائی حالات نیں تے ایس باہجوں ایتھے ایس باہجوں کئی ونڈاں دے رکھ، جانور، پنچھی تے کیڑے ملدے نیں۔ پاکستان دا قومی پھل

پاکستان وچ 174 ددلے 177 کرلے 22 دوجیونے، 198 سجرے پانی دیاں مچھیاں تے کیڑیاں سنے بنا ریڑھ دی ہڈی دے 5000 جنور گنے گۓ نیں۔

پاکستان وچ 668 پنچھیاں دیاں ونڈاں نیں۔ دیودار پاکستان دا قومی رکھ اے۔ چکور فومی پنچھی اے۔ مارخور قومی جانور اے۔

پاکستان وچ اڈدی سہنپ دے 9 ٹبر، 21 جنساں تے 53 ونڈاں نیں۔

ایوبیہ نیشنل پارک جنوراں دیاں ونڈاں نال پاکستان دا اک وڈا پارک اے۔ ایتھے 420 دے نیڑے جانداراں دیاں ونڈاں نیں جنہاں وچ 22 ددپلانے نیں۔ ایہ اسلام آباد توں 100 کلومیٹر دی واٹ تے ہمالیہ دے پہاڑاں وچ اے۔ دیوسائی تے لال سہانرا وی منے پرمنے پارک نیں۔

فوج

پاکستان کول دنیا دی اٹھویں وڈی فوج اے۔ ایدے کول 2010 وچ 617,000 حاضر سروس تے 513,000 ریزرو فوج سی۔ 1947 دی چھڈی ہوئی ہندستانی فوج پاک فوج وچ پلٹی تے اودوں توں ای اے کئی واری سیاست وچ آئی دے پاکستان تے ایہدے جرنیلاں نے راج کیتا۔ پاکستان بنن توں ہن تک ایہدیاں ہندستان نال 4 واری لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔ 1947 دی لڑائی وچ فوج نے ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان نوں اپنے ہتھ وچ لیا۔ ایس مگروں 1965، 1971 تے 1998 وچ وی لڑائیاں ہوئیاں۔ افغانستان تے سوویت ہلے دے ویلے لکھاں افغان مہاجر پاکستان آۓ پاکستان توں افغانی لڑائی لڑن لئی افغانستان جاندے سن تے سوویت فوج نوں اوتھوں باہر کڈیا۔ پاک فوج یونائیٹڈ نیشنز دے امن کماں وچ وی رلی اے تے کئی دیساں وچ ایہدے فوجی رۓ۔ 2001 توں ایہ طالبان نال وی وزیرستان وچ لڑ رئی اے۔ جنرل راحیل شریف پاک فوج دے فوجی آگو نیں۔

کشمیر دا رپھڑ

کشمیر دا رپھڑ ہندستان تے پاکستان دے وشکار تھاں لئی اک رپھڑ اے۔ کشمیر دے لوک پاکستان نال رلنا چاہندے نیں پر ہندستن نے ملوزوری ایس تے مل ماریا اے۔ ایس لئی تن لڑائیاں وی ہوچکیاں نیں۔ یونائیٹڈ نیشنز لوکاں دے راۓ پچھنا چاہندی اے تے اوس دی بنا تے ایہ فیصلہ ہونا اے جے ایہ علاقہ کیہنوں ملنا چاہیدا اے۔ پاکستان وی ایہو ای چاہندا اے پر ہندستان ایس تے نہیں راضی۔ اوہنے ٹال مٹول کرکے ویلہ لنگھایا اے۔ 1947، 1965 تے فیر 1998 وچ ایس تے لڑائیاں وی دوناں دیساں دے وشکار ہویاں نیں۔ کج کشمیری کشمیر نوں پاکستان تے ہندستان توں ازاد وکھنا چاہندے نیں۔

افواج

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان مسلح افواج

پاک بحریہ دے جوان مارچ کردے ہوئے

اک فوجی جوان نے سوات وچ دہشت گرداں کیخلاف آپریشن دے بعد پاکستان دا پرچم لگایا۔

پاک بحریہ کےجہاز سمندری سرحداں د‏‏ی حفاظت دے لئی تعینات

پاکستان د‏‏ی دفاع دا ذمہ ملک دے مسلح افواج اُتے اے جس د‏‏ی بنیادی طور اُتے تن شاخاں نيں:

• پاک فوج
• پاک بحریہ
• پاک فضائیہ

1947ء وچ قیام پاکستان تو‏ں پہلے پاک عسکریہ، ہندوستانی فوج دا حصہ سی۔ اس لحاظ تو‏ں اس دے تاج برطانیہ دے زیر اثر پہلی جنگ عظیم تے دوسری جنگ عظیم وچ وی حصہ لیا ا‏‏ے۔ تقسیم برصغیر دے بعد ہندوستانی فوج پاکستان تے بھارت وچ بالترتیب 36% تے 64% کےتناسب وچ تقسیم ہوئے گئی۔ اس وقت اعلان ہويا کہ کوئی وی فوجی جس وی فوج وچ جانا چاہندا اے تاں اسنو‏ں مکمل اجازت ا‏‏ے۔ اس وقت بوہت سارے مسلما‏ن فوجی، پاک عسکریہ وچ شامل ہوگئے۔ تقسیم دے وقت بھارت وچ 16 آرڈیننس فیکٹریاں سن جدو‏ں کہ پاکستان وچ اک وی نئيں سی۔ ہن پاکستان کافی حد تک دفاعی اعتبار تو‏ں خود کفیل ہوئے گیا ا‏‏ے۔

قانون نافذ کرنے والے ادارے

پاکستان وچ قانون نافذ کرنے والے بوہت سارے ادارے شامل نيں جنہاں وچ سول ادارے وی نيں تے فوجی بھی۔ فوج ادارےآں وچ پاک فوج، پاک فضائیہ تے پاک بحریہ شامل نيں جو سرحداں د‏‏ی حفاظت کردے نيں، قدرتی آفت وچ متاثرین د‏‏ی امداد وغیرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے نال ہور نیم فوجی ادارے وی قانون نافذ کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں انہاں نیم فوجی داراں وچ فرنٹیئر کانسٹبلری، سرحد کور، پاکستان رینجرز شامل ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان رینجرز نو‏‏ں ملک دے دو مشرقی صوبےآں یعنی پنجاب تے سندھ وچ ذمہ داریاں سونپی گئیاں نيں اس لئی اس ادارے دے ہور دو شاخ بنائے گئے نيں یعنی پنجاب رینجرز تے سندھ رینجرز۔ ايس‏ے طرح سرحد کور تے فرنٹیئر کانسٹبلری نو‏‏ں ملک دے مغربی صوبےآں یعنی صوبہ خیبر پختونخوا تے بلوچستان وچ ذمہ داریاں سونپی گئیاں نيں ايس‏ے ادارے نو‏‏ں ہور دو شاخاں وچ تقسیم کيتا گیا اے یعنی پختونخوا کانسٹبلری تے بلوچستان کانسٹبلری۔

اس دے علاوہ ہر انتظامی اکائی وچ مختلف پولیس فورسز بنائی گئیاں نيں جنہاں وچ خیبر پختونخوا پولیس، پنجاب پولیس، سندھ پولیس، بلوچستان پولیس،آزاد کشمیر پولیس تے گلگت بلتستان پولیس شامل نيں۔پولیس فورس وچ اک وکھ شاخ وی بنایا گیا اے جسنو‏ں پولیس قومی رضا کار کہیا جاندا اے، اس فورس دا مقصد تمام صوبےآں وچ جتھ‏ے ضرورت پئے اوتھ‏ے کم کرنا ا‏‏ے۔ ایئرپورٹ پولیس دا کم ایئرپورٹ دے امور سرانجام دینا اے ايس‏ے طرح موٹروے پولیس تے قومی شاہراہ پولیس دا کم سڑکاں د‏‏ی حفاظت ا‏‏ے۔

تحقیقات دے لئی وفاقی ادارۂ تحقیقات‎ (ایف آئی اے) تے ہور تحقیقا‏تی ادارے موجود نيں۔مخابرات تے ملک دے بیرون خطرات تو‏ں نمٹنے دے لئی وی مخابراندی ادارے (جداں آئی ایس آئی،وغیرہ) موجود ني‏‏‏‏ں۔

مذہب

مسلماناں دی گنتی دے ناپ نال پاکستان دوجا وڈا دیس اے۔ 97٪ دے نیڑے مسلمان نیں۔ 3٪ سعائی، ہندو، سکھ تے پارسی نیں۔

کم کاج

پاکستان مڈھلی پدھر دے کم کاج کرنوالے دیساں وچوں اے ۔ ایتھوں دی ایکانومی دا زیادہ انگ وائی بیجی تے اے۔ وائی بیجی نال اک وڈی لوک گنتی جڑی ہوئی اے۔

کج وریاں توں پاکستان دی معیشت دا ٹعانچہ بدل گیا اے۔ ہن پاکستان دی کل خام ملکی آمدن دا 20 فیصد زراعت دے شعبے توں حاصل ہندا اے۔ پاکستان نے ٹیکنالوجی، مواصلات تے ہوراں شعبے آں چ کافی ترقی کیتی اے۔ پر 2008 دے معاشی بحران توں مگروں پاکستان دی معیشت اتے قرضہ داچوکھا پعار چڑھ گیا اے۔

رہتل

پاکستان دی رہتل جگ دی پرانی رہتلاں چوں اک اے جیدے اتے ایس علاقے دے مذہب اسلام دی روایات دا وڈا اثر اے۔ ایتھے روایتی کٹھے خاندانی نظام ہیگا اے۔ کج ماڈرن تے اتلے سماجی طبقے توں وکھ درمیانے تے نچلے طبقے دے لوکی آپس چ رل مل کے رہندے تے اک دوجے دے دکھ سکھ چ شامل ہندے نیں۔

کپڑے

شلوار قمیض پاکستان دے چارے صوبیاں دے مرداں تے عورتاں دا قومی لباس اے۔ صوبیاں وج تھورا فرق ہوندا اے۔ کیا کاٹن، شفون تے ریشم دا ہوسکدا اے۔ پینٹ شرٹ، پجامہ، شیراونی ساڑھی وی چلدے نیں۔ اجرک سندھ دا نشان اے تے پک پنجاب دا۔

لوک

2012 وچ پاکستان وچ 18 کروڑ دے نیڑے لوک وس رۓ نیں سن۔ لوکاں نال پاکستان دنیا دا چھیواں وڈھا دیس اے برازیل توں پچھے تے بنگلہ دیش توں اگے۔ 2.03% دے لوک وادھے نال پاکستان دکھنی ایشیاء وچ سب توں اگے اے تے ہر ورے 36 لکھ لوکاں دا وادا ہوندا اے۔ ایس حساب نال 2020 تک ایہ 21 کروڑ تک اپڑ جائیگی تے 2045 نوں دونی ہوجائیگی۔ پاکستان وچ کئی نسلاں دے لوک وسدے نیں۔ ہڑپہ رہتل دے سب توں پرانے نیں۔ اوس مگروں آریا لوک ایتھے آۓ تے اوہ سب توں وڈھی ٹولی اے۔ تھوڑی گنتی وج ترک تے عرب وی ایتھے آ وسے۔ پنجابی سب توں لامت نیں۔

پاکستان دے وڈے شہر

پڑھائی

پاکستان دے قنون باہجوں پریمری تے سیکنڈری سکول دی پڑھائی مفت اے۔ ازادی ویلے پاکستان چ صرف اک یونیورسٹی پنجاب یونیورسٹی ہیگی سی جیڑی 1882 نوں لہور چ بنائی گئی سی تے ہن 2011 وچ 136 دے نیڑے یونیورسٹیاں بن چکیاں نیں جناں چوں 74 سرکاری تے 62 غیر سرکاری نیں۔ اسلامیہ کالج یونیورسٹی پشاور, علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی, نیشنل یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی, قائداعظم یونیورسٹی, یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹکنالوجی لہور مانتا والیاں یونیورسٹیاں نیں۔

2008 دے حساب باہجوں پاکستان وچ پڑھے لخے لوکاں دی شرح %56.2 فیصد ہیگی سی۔ مطلب اے کہ ہر سو چوں 56.2 افراد پڑھے لخے نیں۔

پاکستان چ پڑھائی دیاں پنج پدھراں نیں:

• پریمری- (پہلی جماعت توں پنجویں تکر)
• مڈل- (چھیویں جماعت توں اٹھویں تکر)
• ہائی- ( نوویں - دسویں)
• انٹرمیڈیٹ- (گیارویں - بارھویں)
• یونیورسٹی- (گریجویٹ توں ماسٹر تے ہور ڈگریاں)

پاکستان وچ برٹش کونسل دے ذریعے کیمبرج دے امتحان وی دتے جاندے نیں جناں چ او لیول تے اے لیول شامل نیں۔ پاکستان چ موجودہ 3193 دے نیڑے تکنیکی تے ووکیشنل ادارے کم کر رئے نیں جناں چ اٹھویں پاس لڑکے تے پنجویں پاس لڑکیاں نوں داخل کیتا جاندا اے۔ پاکستان وچ مدرسے وی وڈی گنتی چ موجود نیں جتھے بالاں نوں مفت رہائش، کھانا تے دینی تلیم دتی جاندی اے. پچھلے کج وریاں توں دہشت گردی دی جنگ تے مدرسیاں اتے کڑی تنقید دی وجہ توں ہن ایناں مدرسیاں دا رکارڈ رکھیا جا رئا اے تا کہ ایناں دی سرگرمیاں اتے اکھ رکھی جا سکے۔

آن جان

پاکستان دا 10.5% جی ڈی پی آن جان یا ٹرانسپورٹ تے اے۔ ایہدیاں سڑکاں ہندستان، بنگلہ دیش تے انڈونیشیا توں ودھیا نیں پر ریل ہندستان تے چین دے ودھ اے۔ دیس اندر پانی وچ ان جان تے سمندری کنڈیاں دا آپسی بپار ناں ہون دے برابر اے۔ پاکستان وچ آن جان لئی سڑکاں ای لامت ورتیاں جاندیاں نیں تے دیس وچ 259,618 کلومیٹر لمیاں سڑکاں نیں۔ ایہناں بے 91% پاندھی تے 96٪ سمان اک تھاں توں دوجی تھاں تے لجایا جاندا اے۔ لامت کم پرائیویٹ ہتھاں وچ اے تے نیشنل ہائی وے اتھارٹی سڑکاں بنان تے سامبھن دی زمیوار اے۔

پاکستان وج ریل دی لمبائی 7,791 کلومیٹر اے۔ 10% پاندھی تے 4% سمان لئی یہنوں ورتیا جاندا اے۔

پاکستان وچ 35 ہوائی اڈے نین تے پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دیس اندر ورتی جانوالی وڈی ہوائی کمپنی اے۔ ایہ دیس توں باہر وی جاندی اے۔ دیس اندر ہور وی ہوائی کمپنیاں جلدیاں نیں۔ کراچی لہور تے اسلام آباد وڈے ہوائی اڈے نیں۔ کراچی ودا سمندری اڈھ اے تے گوادر بن ریا اے۔

میڈیا

پاکستان براڈکاسٹنگ کارپوریشن پاکستان وچ ریڈیو چلان دی زمیوار اے تے سارے سرکاری ریڈیو سٹیشن ایہدے کول نیں۔ پاکستان ٹیلی ویزن کاپوریشن پی ٹی وی چلاندی اے۔ اجکل دوسرے ٹی وی چینل آن نال پی ٹی وی ایڈا نہیں ویکھیا جاندا۔ کیبل تے سیٹلائٹ نال بدیسی چینل وی ویکھے جاندے نیں۔ کئی چینل اچیچیاں سوجاں جیوں کھیڈ سیاست کھان پین فیشن ہوگۓ تے پروکرام ای دیندے نیں۔

1990 دے دھاکے دے انت تے پاکستان وچ کئی ہور ٹی وی چینل کھلے تے اپنی مانتا وچ پی ٹی وی نوں پچھے چھڈ گے۔ جیو، ایکسپریس، دنیا، اے آر وائی، جیو سپورٹس، جیو تیز، مصالحہ چینل تے کئی ہور سامنے آے۔ ایہ چینل 25 کینٹے چلدے نیں۔ پاکستان دے نال بدیساں وچ پاکستانیاں نوں وی ایہ اپنے دیس نال جوڑی رکھدے نیں۔

تھوڑی دور تک سنے جانوالے ایف ایم چینل وی لوکاں نوں اپنے ول کھچدے نیں تے اپنے شہر بارے لوکاں نوں دساں، موسیقی تے ہور جانکاری دیندے نیں۔

انٹرنیٹ نے وی پاکستان وچ اپنی تھاں بنائی اے۔ انٹرنیٹ تے فون نے لوکاں دا ڈاک تے کم گھٹا دتا اے۔ پاکستان دی جوان نسل ایس ویلے انٹرنیٹ تے بڑے چاء نال جاندی اے تے فیس بک ایس ویلے انٹرنیٹ تے لوکاں نوں جوڑن والی تے خبراں دین والی وڈی تھاں اے۔

لکھتاں

پاکستانی لکھتاں اردو، انگریزی، پنجابی، سندھی پشتو بولیاں وچ وچ نیں۔ وارث شاہ، بلھے شاہ، میاں محمد بخش پنجابی شاعری دے وڈے ناں نیں۔ اردو وچ فیض، اقبال، ندیم، غالب اردو دے وڈے ناں نیں۔ خوشحال خان خٹک تے رحمان بابا پشتو دے مانتا والے شاعر نیں۔ مرزا قلیچ بیگ سندھی لکھت وچ اک وڈا ناں اے۔

بولیاں

پنجابی پاکستاں دی سب توں وڈی بولی اے۔ سرکاری بولی انگریزی اے تے اردو نوں قومی بولی بنایا گیا اے۔ ایہناں دے نال پشتو سندھی تے بلوچی بولیاں وی بولیاں جاندیاں نیں۔ 1849 مگروں پنجاب تے ایس دے مگروں ریندے پاکستان تے مل مارن مگروں ایتھے دو بولیاں اردو تے انگریزی چلایاں۔ پنجاب وج پنجابی نوں پچھے کردتا گیا حالانکہ یہ سب توں ودی بولی اے۔ 70٪ دے نیڑے ایس نون بولدے نیں تے 80٪ دے نیڑے سمجھدے نیں۔ پنجابی، پنجاب، ازاد کشمیر، خیبر پختونخواہ دے ضلعیاں ایبٹ آباد, مانسہرہ، صوابی، پشاور، ٹانک تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ بولی جاندی اے۔ سندھی سندھ دے اتلے شہراں تے پنڈاں وچ بولی جاندی اے۔ بلوچستان وچ براہوی اک پرانی بولی اے جیہڑی دراوڑی ٹبر توں اے۔ بلوچی دکھنی بلوچستان وچ تے اتلے بلوجستان وچ پشتو جد کے شہر کوئٹہ وچ پنجابی اردو بولن والے وی ہے نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ چترال وچ کھوار، مانسہرہ، ایبٹ آباد، پشاور، صوابی، ڈیرہ اسماعیل خان تے ٹانک وچ پنجابی تے ریندی تھاں تے پشتو بولی جاندی اے۔ گلگت تے ایہدے دوالے شنا، ہنزہ وچ بروشسکی تے بلتستان وچ بلتی بولی جاندی اے جد کے پنجابی سارے ازاد کشمیر وچ بولی سمجھی جاندی اے۔

اردو جینوں ہن اڑدو وی بولیا جاندا اے کراچی وچ ہندستان توں آنوالے مہاجراں دی بولی اے۔ پنجاب تے ملوزوری مل مارن مگروں اڑدو نوں پنجاب وچ لاکو کیتا تے سرکاری مشینری ایہدے پچھے کھڑی کردتی تے ایس پاروں ایہ سکولاں وج وی لاگو اے۔ پنجابی نوں پنجاب وج لاکو کرن دی مانک بڑی تکڑی اے۔ پاکستان وچ بولی تے سمجھی جانوالی وڈی بولی پنجابی ہی ہے پر ایہ اپنے حق توں پرے اے۔ ایس رپھڑ باہجوں پڑھاکواں نوں پہلے اڑدو سکھنی پیندی اے تے فیر انگریزی۔ اینج اوہناں دا ویلہ دوجی بولیاں نوں سکھن وچ ای کھنج جاندا اے۔

زبان	بیان
اردو	قومی بولی
انگریزی	دفتری بولی
پنجابی	55٪
سندھی	15٪
اردو	8٪
پشتو	12٪
بلوچی	4٪
ہندکو، براہوی، بروشسکی، کھوار، تے دوسریاں بولیاں	6٪

انتظامی تقسیم

پاکستان ميں 4 صوبے، 2 وفاقی علاقے تے پاکستانی کشمير دے 2 حصے ہيں۔ حال ہی وچ پاکستانی پارلیمنٹ نے گلگت بلتستان نو‏‏ں وی پاکستان دے پنجويں صوبے د‏‏ی حیثیت دے دتی ا‏‏ے۔ صوبہ جات د‏‏ی تقسیم یکم جولائ‏ی 1970ء نو‏‏ں کيتی گئی۔ صوبہ بلوچستان دا کل رقبہ 347,190 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2011ء وچ آبادی 79 لکھ 14 ہزار سی۔ صوبہ پنجاب دا کل رقبہ 205,344 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2013ء وچ آبادی 10 کروڑ 10لکھ سی۔ صوبہ خیبر پختونخوا دا کل رقبہ 74,521 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2012ء وچ آبادی 2 کروڑ 20 لکھ سی۔ صوبہ سندھ دا کل رقبہ 140,914 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2012ء وچ آبادی 4 کروڑ 24 لکھ سی۔ گلگت بلتستان (سابق شمالی علاقہ جات) دا کل رقبہ 72,496 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2008ء وچ آبادی 18 لکھ سی۔

انتظامی تقسیم

	انتظامی اکائی	راجگڑھ	آبادی
	بلوچستان	کوئٹہ	7,914,000
	خیبر پختونخوا	پشاو‏ر	28,000,000
	پنجاب	لاہور	101,000,000
	سندھ	کراچی	42,400,000
	گلگت بلتستان	گلگت	1,800,000
	قبائلی علاقہ جات	پشاو‏ر/پاڑاچنار	3,176,331
	آزاد کشمیر	مظفر آباد	4,567,982
	وفاقی راجگڑھ	اسلام آباد	1,151,868
	پاک سندھیانا آئیس لینڈ	سندھیانا	115

پاکستان دا جغرافيہ،ماحولیات تے آب و ہو‏‏ا

پاکستان دا زمینی نقشہ

جغرافیائی طور اُتے پاکستان جنوبی ایشیا دے شمال مغربی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ پاکستان دا جغرافیہ تے آب و ہو‏‏ا انتہائی متنوع اے، پاکستان بے شمار جانداراں دا گھر اے، بلکہ کدرے جانور تے پرندے ایداں دے وی نيں جو صرف پاکستان وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دا کل رقبہ 796,095 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ پاکستان دا سمندری ساحل تقریباً 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے ۔پاکستان دے مشرقی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی نيں جدو‏ں کہ مغربی تے شمالی علاقے پہاڑی ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دا سب تو‏ں وڈا دریا دریائے سندھ ا‏‏ے۔ ایہ دریا پاکستان دے شمال تو‏ں شروع ہُندا اے تے صوبہ خیبر پختونخوا، پنجاب تے سندھ تو‏ں گزر کر سمندر وچ گردا ا‏‏ے۔ صوبہ خیبر پختونخوا دے جنوبی علاقے، صوبہ سندھ دے وسطی علاقے تے پنجاب دے شمالی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ علاقے نہری نيں تے زیر کاشت ني‏‏‏‏ں۔ صوبہ سندھ دے مشرقی تے صوبہ پنجاب دے جنوب مشرقی علاقے صحرائی ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر بلوچستان پہاڑی سلسلےآں اُتے مشتمل اے لیکن بلوچستان دا سبی علاقہ میدانی تے صحرائی ا‏‏ے۔ خیبر پختونخوا دے مغربی علاقےآں وچ تھلے پہاڑ نيں جدو‏ں کہ شمالی خیبر پختونخوا تے شمالی علاقہ جات وچ دنیا دا سب تو‏ں اُچا پہاڑی سلسلہ واقع ا‏‏ے۔

• 
  کے ٹو دنیا دا دوسرا بلند پہاڑ ا‏‏ے۔
• 
  وادی کاغان
• 
  وادئ سوات
• 
  صحرائے تھر
• 
  جزیرہ ہفت تلار
• 
  کلفٹن، کراچی
• 
  لالوسر-دودپاتسر نیشنل پارک
• 
  قلعہ سکردو دا منظر دریائے سندھ دے نیڑے

پاکستان د‏‏ی سرحداں

پاکستان دا سمندری ساحل تقریباً 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے، زمینی سرحد وچو‏ں 2,430 کلومیٹر سرحد افغانستان دے نال، 523 کلومیٹر چین دے نال،2,912 بھارت دے نال تے 909 ایران دے نال لگیا ہويا ا‏‏ے۔

معيشت

پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد وچ اک عمارت ــ

پاکستان دوسری دنيا دا ايک ترقی پزیر ملک ا‏‏ے۔ پاکستان دے سیاسی معاملات ميں فوج كى مداخلت، کثیر اراضی اُتے قابض افراد (وڈیرے ، جاگیردار تے چوہدری وغیرہ) د‏‏ی عام انسان نو‏‏ں تعلیم تو‏ں محروم رکھنے د‏‏ی نفسیاتی تے خود غرضانہ فطرت (تاکہ بیگار تے سستے پڑاؤ (Labor Camp) قائم رکہ‏ے جاسکن)، اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز افراد دا اپنے مفاد وچ بنایا ہويا دوغلا تعلیمی نظام (تاکہ کثیر اراضی اُتے قابض افراد نو‏‏ں خوش رکھیا جاسک‏‏ے تے نال نال اپنی اولاد د‏‏ی [عموماً انگریزی اور/ یا ولایت وچ تعلیم دے بعد] اجارہ داری کيلئی راہ نو‏‏ں کھلا رکھیا جاسک‏‏ے)، مذہبی علماواں دا کم نظر تے اپنی اجارہ داری قائم رکھنے دا رویہ تے بيرونی کشيدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک د‏‏ی معيشت زيادہ ترقی نہيں کر سکيتی۔ پہلے پاکستان د‏‏ی معيشت دا زيادہ انحصار زراعت اُتے سی۔ مگر ہن پاکستان د‏‏ی معيشت (جو کافی کمزور سمجھی جاندی اے ) نے گیارہ ستمبر دے امریکی تجارتی مرکز اُتے حملے، عالمی معاشی پستی، افغانستان جنگ، پانی د‏‏ی کمی تے بھارت دے نال شديد کشيدگی دے با وجود کچھ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيا ^{حوالےدی لوڑ؟}۔ اِس وقت پاکستان د‏‏ی معيشت مستحکم اے تے تيزی تو‏ں ودھنا شروع ہوئے گئی اے ^{حوالےدی لوڑ؟}۔ کراچی سٹاک ایکسچینج دے کے ايس سی انڈکس گزستہ دو سالاں تو‏ں دنيا بھر ميں سب تو‏ں بہترين کارکردگی دا مظاہرہ ک‏ے رہی اے ^{حوالےدی لوڑ؟}۔

اعداد و شمار

پاکستان آبادی دے لحاظ تو‏ں دنيا دا چھٹا وڈا ملک اے تے اس دے نال نال پاکستان د‏‏ی آبادی بہت تيزی تو‏ں ودھ رہی ا‏‏ے۔

پاکستان دے 96.7 فيصد شہری مسلما‏ن ہيں جنہاں ميں تو‏ں تقريباً 20 فيصد اہل تشیع، 77 فيصد اہل سنت تے تقریباً 3 فيصد ديگر مذاہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ تقريباً ايك فيصد پاکستانی ہندو تے اِنّے ہی پاکستانی مسیحی مذہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ انہاں دے علاوہ کراچی ميں پارسی، پنجاب وسرحد ميں سکھ تے شمالی علاقےآں ميں قبائلی مذاہب دے پيرو کار وی موجود ہيں۔

پاکستان د‏‏ی قومی بولی اردو اے، جدو‏ں کہ زيادہ تر دفتری کم انگريزی ميں کیتے جاندے ہيں۔ پاکستان دے خواص وی بنيادی طور اُتے انگريزی دا استعمال کردے ہيں۔ پاکستان ميں تمام تر اعلیٰ تعليم وی انگريزی ميں ہی دتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے باوجود اردو پاکستان د‏‏ی عوامی و قومی بولی ا‏‏ے۔ اردو دے علاوہ پاکستان ميں کئی تے زبانيں بولی جاندی ہيں، انہاں ميں پنجابی، سرائیکی، سندھی، گجرا‏تی، بلوچی، براہوی، پہاڑی، پشتو تے ہندکو زباناں قابلِ ذکر ہيں۔

پاکستان ميں مختلف قوماں تو‏ں تعلّق رکھنے والے لوک آباد ہيں، انہاں ميں زيادہ نماياں پنجابی، سندھی، پٹھان، بلوچی تے مہاجر قوم ہيں، ليکن وقت دے نال نال انہاں دے وچکار فرق کم ہُندا جا رہیا ا‏‏ے۔ سانچہ:پاکستانی شہر بلحاظ آبادی

سبھیاچار تے معاشرہ

رہتل

مغل شہنشاہ اورنگزیب عالمگیر

گندھارا تو‏ں بدھ دا مجسمہ

پاکستان د‏‏ی بہت قديم تے رنگارنگ تہذيب ا‏‏ے۔ پاکستان دا علاقہ ماضی ميں دراوڑ، آريا، ہن، ايرانی، يونانی، عرب، ترک تے منگول لوکاں د‏‏ی رياستاں ميں شامل رہیا ا‏‏ے۔ انہاں تمام تہذيباں نے پاکستان د‏‏ی موجودہ تہذيب اُتے بہت گہرا اثر چھڈیا ا‏‏ے۔ اس دے نال نال مختلف صوبےآں ميں لباس، کھانے، بولی تے تمدن دا فرق پايا جاندا ا‏‏ے۔ اس ميں اس علاقےآں د‏‏ی تاريخی عليحدگی دے نال نال موسم تے آب و ہو‏‏ا دا وی بہت اثر ا‏‏ے۔ ليکن ايک اسلامی تہذيب دا حصہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس ميں کافی تہذيبی ہ‏م آہنگی وی موجود ا‏‏ے۔

پاکستان ميں بہت مختلف قسم د‏‏ی موسيقی ملدی ا‏‏ے۔ کلاسيکی موسيقی، نيم کلاسيکی موسيقی، لوک موسيقی تے اس دے نال نال جديد پاپولر ميوزک، انہاں سب دے پاکستان ميں بلند پايہ موسيقار موجود ہيں۔ پاکستان دنيا بھر ميں قوالی دا مرکز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پاکستانی تہذيب ميں مغربی عناصر بڑھدے جا رہے ہيں۔ يہ امراء تے روساء ميں تے وڈے شہراں ميں زيادہ نماياں اے کيونکہ مغربی اشياء، ميڈيا تے تہذيب تک انہاں د‏‏ی زيادہ رسائی ا‏‏ے۔ اس دے نال نال ايک ودھدی ہوئی تحريک اے جو مغربی اثرات نو‏‏ں کم ديکھنا چاہندی ا‏‏ے۔ کچھ جگہاں ميں اس تحريک دا زيادہ جھکاؤ اسلام تے کچھ ميں روايات د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔

پاکستانياں د‏‏ی وڈی تعداد امريکہ، برطانيہ، آسٹريليا، کینیڈا تے مشرق وسطی ميں مقيم اے - انہاں بيرون ملک پاکستانياں دا پاکستان اُتے تے پاکستان د‏‏ی بين الاقوامی تصوير اُتے بہت گہرا اثر پڑدا ا‏‏ے۔ انہاں لوکاں نے ماضی ميں پاکستان ميں بہت سرمايہ کاری وی د‏‏ی ا‏‏ے۔

پاکستان دا سب تو‏ں پسنديدہ کھيل کرکٹ ا‏‏ے۔ پاکستان د‏‏ی کرکٹ ٹيم دنيا د‏‏ی اچھی ٹيماں ميں شمار ہُندی ا‏‏ے۔ کرکٹ دے نال نال پاکستان ميں ہاکی وی بہت شوق تو‏ں کھيلی جاندی ا‏‏ے۔ ہاکی پاكستان دا قومى كھيل بھى اے ـ چوگان (پولو) پاکستان دے شمالی علاقہ جات دے لوکاں دا كھيل اے تے اس كھيل كى پيدائش بھى يہيں ہوئى تے اج تک انہاں علاقےآں ميں بہت شوق تو‏ں کھیلی جاندی ا‏‏ے۔

لباس،فن تے فیشن

تفصیلی لیامین لئی ویکھو: پاکستانی لباس، شلوار قمیص، قراقلی (ٹوپی) اور پشاوری چپل

خواتین دا بلوچی علاقائی لباس

پاکستان وچ سب تو‏ں عام لباس شلوار قمیض اے جس نو‏‏ں قومی لباس دا درجہ حاصل اے، شلوار قمیص نو‏‏ں پاکستان دے چاراں صوبےآں بلوچستان، پنجاب، سندھ تے خیبر پختونخوا سمیت قبائلی علاقہ جات، گلگت بلتستان تے آزاد کشمیر وچ پہنا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے فیر ہر صوبے تے علاقے وچ شلوار قمیص پہننے دا طرز تھوڑا مختلف وی ہُندا اے ہر کوئی اپنے مقامی انداز وچ پہندا ا‏‏ے۔

شلوار قمیص دے علاوہ تے وی بوہت سارے لباس پاکستان وچ ميں پہنے جاندے نيں جنہاں وچ سوٹ تے نیکٹائی وی عام اے جنہاں دا استعمال اسکول، کالج، یونیورسٹیاں، دفاتر، وغیرہ وچ ہُندا ا‏‏ے۔ پینڈو علاقےآں وچ شہراں دے بہ نسبت سوٹ او ر ٹائی دا استعمال کم ہُندا ا‏‏ے۔ شیروانی دا استعمال خاص کر تقاریب تے خوشیاں دے مواقع اُتے کيتا جاندا ا‏‏ے۔

خواتین وچ وی پاکستانی شلوار قمیض دا استعمال ہُندا اے اُتے خواتین شلوار قمیض دے علاوہ انارکلی، لہنگا، گاگرہ، وغیرہ وی پہندی ني‏‏‏‏ں۔

میڈیا

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی میڈیا

پاکستان وچ بوہت سارے ذرائع ابلاغ موجود نيں ، پرنٹ میڈیا تے الیکٹرونک میڈیا دونے وچ تیزی تو‏ں ترقی ہوئی اے ۔اس تو‏ں پہلے پی ٹی وی ملک دا واحد چینل نیٹورک ہُندا سی تے حکومت پاکستان اس نیٹورک نو‏‏ں چلا رہیا سی۔ 2002ء دے بعد الیکٹرونک میڈیا نے ترقی د‏‏ی تے پے در پے نويں نجی چینل آندے رہے۔اس وقت پاکستان وچ 50 تو‏ں وی زیادہ صرف نجی چینلز موجود نيں جنہاں د‏‏ی نشریات 24 گھینٹے جاری رہندی ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت پاکستان وچ نیوز، انٹرٹینمنٹ، ہیلتھ، ایجوکیشن، علاقائی تے بوہت سارے چینلز موجود ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان وچ زیادہ تر چینلز دے نشریات اردو وچ ہُندے نيں اُتے ملک دے علاقائی زباناں (پشتو، پنجابی، سندھی، بلوچی، کشمیری، سرائیکی وغیرہ) دے وی ٹی وی چینلز موجود ني‏‏‏‏ں۔ پی ٹی وی ورلڈ پاکستان دا پہلا انگریزی چینل ا‏‏ے۔

اردو فلم انڈسٹری لالی وڈ د‏‏ی صدر تھ‏‏اںو‏اں لاہور، کراچی تے پشاو‏ر وچ واقع ا‏‏ے۔ لالی وڈ نے ہن تک بوہت سارے فلماں ریلیز کيت‏یاں نيں تے کر رہیا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ سب تو‏ں عام اردو ڈراما سیریلز نيں جو مختلف چینلز اُتے چلائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

کھان پین

سویر ویلے پراٹھا تے نال چآ، لسی عام ناشتہ اے۔ کج لوک بیکری دی بریڈ وی کھاندے نیں۔ دن تے رات دے کھانے ویلے روٹی نال سالن ہوندا اے۔ کباب، سلاد، رائتہ وی نال ہوسکدے نیں۔ پیپسی، کوکا کولا، فانٹا، سیون اپ، لسی، شربت پین والے شربت نیں۔ گنے دا رو اک عام پیتا جانوالا شربت اے۔ سجی بلوچستان دی منی پرمنی ڈش اے۔

پاکستانی پسار

پاکستانی سرکار دے حساب باہجوں 70 لکھ پاکستانی پاکستان توں باہر دوسرے دیساں وچ رہ رۓ نیں۔ ایہناں دی وڈی گنتی لیندا ایشیاء، یورپ تے اتلے امریکہ وج اے۔ 2012 وچ بدیسی پاکستانیاں نیں پاکستان 13 ارب ڈالر پیجے تے اینچ پاکستان 10 وڈا دیس اے اینج باہروں پیسے ان دے حساب وچ۔ بدیسی پاکستانیاں دے رپھڑاں نوں نبڑن لئی پاکستانی سرکار نے اک وزارت ایس کم لئی بنائی اے۔ ایہ وزارت اوہناں دے رپھڑ وی مکاندی اے تے اوہناں دے فیدے لئی وی سوچدی اے۔ بدیسی پاکستانیاں دے نیانیاں لئی کئی دیساں وچ سکول کھولے گۓ نیں۔

آرکیٹیکچر

پاکستانی آرکیٹیکچر نوں چار ویلیاں ونڈیا جاسکدا اے: اسلام توں پہلے داع اسلامی، انگریزی، ازادی مگروں دا۔ سب توں پرانے نشان ہڑپہ تے موہنجوداڑو دے نیں۔ ایس مگروں گندھارا دا روپ یونانی ایرانی تے دیسی وکھالیاں دے ملاپ نال اگڑدا اے۔ اسلامی ارکیٹیکچر دے وڈے نمونے ملتان دا رکن عالم دا مزار، لہور دا شالامار باغ، بادشاہی مسیت، شاہی قلعہ اندے نیں۔ انگریزی ویلے وچ لہور تے پنڈی دے ریلوے سٹیشن، پنجاب یونیورسٹی، لہور ہائیکورٹ اندے نیں۔ پاکستان بنن مگروں بنن والے ارکیٹیکچر وچ جناح دا مزار، مینار پاکستان تے اسلام آباد دا سارا آرکیٹیکچر آندا اے۔

فن تعمیرات

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی فن تعمیر

پاکستان دے فن تعمیرات انہاں مختلف عمارتاں د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں جو مختلف ادوار وچ موجودہ پاکستان دے علاقےآں وچ بنائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ وادئ سندھ د‏‏ی رہتل دے شروع ہونے دے نال ہی جو 3500 ق م سی، موجودہ پاکستان دے علاقے وچ شہری سبھیاچار دا ارتقاء ہويا جس وچ وڈی عماردیاں سن جنہاں وچو‏ں کچھ اج وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد گندھارا طرز دا بدھ طرز تعمیر آیا جس وچ قدیم یونان دے اجزاء وی شامل تا‏‏ے۔ اس دے بقایا جات گندھارا دے صدر مقام ٹیکسلا وچ دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے علاوہ پاکستان وچ مغل تے انگریزی طرز تعمیر د‏‏یاں مثالاں وی موجود نيں جو نہایت ہی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

آزادی دے بعد دا فن تعمیر وی اک منفرد مقام رکھدا ا‏‏ے۔ آزادی دے بعد پاکستان نے اپنی نويں حا صل کيتی گئی آزادی تے شناخت نو‏‏ں فن تعمیر دے ذریعے تو‏ں ظاہر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پاکستان خود نو‏‏ں جدید عمارتاں وچ ظاہر کردا اے مثلاً فیصل مسجد جو دارالخلافہ وچ واقع اے تے 1960ء وچ بنایا گیا سی۔ اس دے نال نال دوسری عمارتاں وی قابل ذکر نيں جداں مینار پاکستان، سفید ماربل تو‏ں بنا مزار قائد اعظم ۔ ایہ عمارتاں نويں ریاست د‏‏ی خود اعتمادی نو‏‏ں ظاہر کردی ني‏‏‏‏ں۔ ملکی دارالخلافہ اسلام آباد وچ موجود قومی یادگار رہتل، آزادی تے جدید فن تعمیر دا اک حسین امتزاج ا‏‏ے۔

پاکستان وچ اس وقت چھ (6) جگنيں ایسی نيں جنہاں نو‏ں عالمی ورثہ ہونے دا اعزاز حاصل اے، انہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

• موہنجو داڑو دے اثریاندی کھنڈر
• تخت بائی تے پڑوسی شہر شہر بہلول دے بدھ مت دے کھنڈر
• شاہی قلعہ لاہور تے شالیمار باغ لاہور
• ٹھٹھہ د‏‏ی تاریخی یادگاراں
• قلعہ روہتاس
• ٹیکسلا

سیاحت

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ سیاحت

پاکستان اپنے نظارےآں، لوکاں تے تہذیباں دے حوالے تو‏ں اک وسیع ملک اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں سال 2012ء وچ ایتھ‏ے دس (10) لکھ سیاح آئے۔ پاکستان د‏‏ی سیاحت د‏‏ی صنعت 1970ء دے عشرے دے دوران وچ عروج اُتے سی جدو‏ں ایتھ‏ے اک بہت وڈی تعداد وچ سیاح آندے سن ۔ انہاں سیاحاں دے لئی سب تو‏ں زیادہ قابل دلچسپی جگنيں خیبر پاس، پشاو‏ر، کراچی، لاہور، سوات تے راولپنڈی سن۔ اس ملک د‏‏ی حامل کشش جگہاں وچ موہنجو داڑو، ٹیکسلا تے ہڑپہ ورگی تہذیباں دے کھنڈر تو‏ں لےک‏ے کوہ ہمالیہ دے پہاڑی تھ‏‏اںو‏اں تک ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان 7000 میٹر تو‏ں زیادہ بلند کئی چوٹیاں دا مسکن ا‏‏ے۔ پاکستان دے شمالی علاقہ جات وچ کئی پرانے قلعے نيں، پرانے زمانے د‏‏ی فن تعمیر، ہنزہ تے چترال د‏‏ی وادیاں جو اک چھوٹی سی غیر مسلم سماجی گروہ کیلاش دا مسکن اے جو خود نو‏‏ں سکندر اعظم د‏‏ی اولاد تو‏ں دسدے ني‏‏‏‏ں۔

پاکستان دے ثقافتی مرکز و صدر مقام لاہور وچ مغل فن تعمیر د‏‏ی بہت ساریاں مثالاں موجود نيں جداں بادشاہی مسجد، شالیمار باغ، مقبرہ جھانگیر، تے قلعہ لاہور شامل نيں جو سیاحاں د‏‏ی دلچسپی دا مرکز ني‏‏‏‏ں۔ عالمی معاشی بحران تو‏ں پہلے پاکستان وچ سالانہ تقریباً پنج (5) لکھ سیاح آندے سن ۔ اُتے سال 2008ء تو‏ں پاکستان وچ اندرونی غیریقینی صورتحال د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ تعداد کافی کم ہوئے گئی ا‏‏ے۔

اکتوبر 2006ءماں کشمیر دے زلزلے دے بعد رسالہ دتی گارڈین نے پاکستان دے پنج مقبول ترین سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں دے ناں تو‏ں اک مضمون شائع کيتا تاکہ پاکستان د‏‏ی سیاحتی د‏‏ی صنعت د‏‏ی مدد کر سک‏‏ے۔ ایہ پنج تھ‏‏اںو‏اں ٹیکسلا، لاہور، شاہراہ قراقرم، کریم آباد، تے جھیل سیف الملوک تا‏‏ے۔ عالمی معاشی فورم دے سفر تے سیاحت دے مقابلے د‏‏ی رپورٹ نے پاکستان نو‏‏ں مقبول ترین 25 فیصد سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں دا اعزاز عالمی ورثہ دے تھ‏‏اںو‏اں دے طور اُتے مقرر کيتا۔ سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی پہنچ جنوب وچ مینگروو جنگلات تو‏ں وادئ سندھ د‏‏ی رہتل دے موہنجو داڑو تے ہڑپہ جداں 5000 سال پرانے شہراں تک ا‏‏ے۔

خورد و نوش

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی پکوان

پاکستانی کھانے جنوبی ایشیا دے مختلف علاقائی کھاناں دا حسین امتزاج ني‏‏‏‏ں۔ پاکستانی کھاناں وچ شمالی ھندوستانی، وسط ایشیائی، تے مشرق وسطیٰ دے کھانے شامل نيں لیکن ایتھ‏ے دے کھاناں وچ گوشت دا استعمال زیادہ ا‏‏ے۔

پاکستان وچ اک علاقے دے کھانے دوسرے علاقے دے کھاناں تو‏ں قدرے مختلف ہُندے نيں جس تو‏ں اس ملک د‏‏ی ثقافتی تے لسانی تنوع جھلکدی ا‏‏ے۔ پنجاب تے سندھ دے کھانے مصالحےدار ہُندے نيں جو جنوبی ایشیا دے کھاناں د‏‏ی خاصیت ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ دوسرے علاقےآں دے کھانے مثلاً خیبر پختونخوا، بلوچستان، قبائیلی علاقہ جات، گلگت بلتستان تے کشمیر دے کھانے وی اپنی اپنی خصوصیات دے حامل ہُندے نيں تے انہاں اُتے وی مختلف علاقائی رنگ غالب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

کھیل

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ کھیل

پاکستان وچ کھیلے جانے والے بیشتر کھیلاں دا آغاز برطانیہ وچ ہويا تے برطانویاں نے انہاں نو‏ں ہندوستان وچ متعارف کرایا۔ ہاکی پاکستان دا قومی کھیل ا‏‏ے۔ اس نے 1960ء، 1968ء، تے 1984ء وچ کھیلے گئے اولمپک کھیلاں وچ تن سونے دے طمغے حاصل کيتے ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ وی چار بار جِتیا اے جو اک ریکارڈ ا‏‏ے۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ 1971ء، 1978ء، 1982ء تے 1994ء وچ جِتیا ا‏‏ے۔ پر، کرکٹ پاکستان دا سب تو‏ں زیادہ مشہور کھیل ا‏‏ے۔ پاکستان کرکٹ دے ٹیم، جنہاں نو‏ں شاہین کہیا جاندا اے، نے 1992ء وچ کرکٹ دا عالمی کپ جِتیا سی۔ 1999ءماں شاھین دوسرے نمبر اُتے رہ‏‏ے۔ تے 1987ء تے 1996ء وچ عالمی کپ دے مقابلے جزوی طور اُتے پاکستان وچ ہوئے۔ پاکستان ٹی 20 قسم دے کھیل دے پہلے مقابلے وچ دوسرے نمبر اُتے رہے جو سال 2007ء وچ جنوبی افریقا وچ کھیلا گیا سی۔ تے سال 2009ء وچ ايس‏ے قسم دے کھیل وچ پہلے نمبر اُتے رہے تے عالمی کپ جِتیا جو برطانیہ وچ کھیلا گیا سی۔ سال 2009ء دے مارچ دے مہینے وچ دہشت گرداں نے سری لنکا دے کرکٹ ٹیم اُتے حملہ کر دتا جو پاکستان دے دورے اُتے لاہور وچ موجود سی تے ايس‏ے دے نال پاکستان وچ عالمی کرکٹ عارضی طور اُتے بند ہوئے گئی۔ اُتے چھ سالاں دے طویل انتظار دے بعد مئی 2015ء وچ عالمی کرکٹ پاکستان وچ اس وقت بحال ہوئی جدو‏ں زمبابوے د‏‏ی کرکٹ ٹیم پاکستان دے دورے اُتے آئی۔ تمام مقابلے سخت حفاظتی حصار وچ لاہور وچ ہوئے تے تمام مقابلاں دے لئی ٹکٹ سارے بک چکے سن تے کرسیاں ساری بھری ہوئیاں سن۔ ایہ اک تاریخی کامیابی سی۔ اس نے دوسری ٹیماں دے آنے دے لئی وی راہ ہموار کر لئی۔ ورزشی کھیلاں وچ عبدالخالق نے سال 1954ء تے سال 1958ء دے ایشیائی کھیلاں وچ حصہ لیا۔ اس نے 35 سونے دے طمغے تے 15 عالمی چاندی تے پیتل دے طمغے پاکستان دے لئی حاصل کيتے۔

اسکواش وچ پاکستان دے شہر پشاو‏ر نال تعلق رکھنے والے کھلاڑی جھانگیر خان نيں جنہاں نو‏ں عالمی معیار دا کھلاڑی تے کھیلاں د‏‏ی تریخ وچ عظیم کھلاڑی منیا جاندا اے، تے نال ہی جانشیر خان نيں جنہاں نے عالمی اسکواش دے مقابلاں وچ کئی بار پاکستان دا ناں روشن کيتا ا‏‏ے۔

ہاکی کرکٹ فٹ بال والی بال سنوکر لامت کھیڈیاں جانوالیاں کھیڈاں نیں۔ ہاکی پاکستان دی قومی کھیڈ اے۔ 1960، 1968 تے 1984 دیاں اولمپک کھیڈاں وچ پاکستان نے سونے دے ٹکے جتے۔ چار واری پاکستان نے 1971، 1978، 1982، تے 1994 وچ ورلڈ ہاکی کپ جتے۔

کرکٹ نوں وی کھیڈیا جاندا اے تے 1992 دا ورلڈ کپ تے 1999 وچ دوجی پدھر پاکستان نے جتی۔ سکواش دی کھیڈ وچ جہانگیر خان نے برٹش اوپن 10 واری جتیا۔ جان شیر خان وی ایس کھیڈ دا منیا پرمنیا کھڈاری اے۔ کوڈی دیسی کھیڈاں وچ کھیڈی جان والی اک عام کھیڈ اے۔ ٹینس، باکسنگ گالف تے پہاڑاں تے چڑھنا وی کھیڈیاں جاندیاں نیں۔

کامن ویلتھ کھیڈاں وچ پاکستان نے 65 تے ایشیائی کھیڈاں وچ 160 ٹکے جتے نیں۔

صحت عامہ

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ صحت

ہور انسانی بنیادی ضروریات د‏‏ی ناپیدی تے انحطاط دے نال نال صحت عامہ دا شعبہ وی پاکستان وچ انتہائی تنزل دا شکار ا‏‏ے۔ پاکستان وچ رہنے والے ناقص غذا تے صفائی ستھرائی د‏‏ی عدم دستیابی و غلاظت تو‏ں جنم لینے والے امراض دا شکار ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ چنگا تے مناسب علاج درمیانے تو‏ں لےک‏ے اعلیٰ طبقے دے ليے مخصوص ا‏‏ے۔ سرکاری شفاخانے دنیا بھر د‏‏ی رہتل یافتہ اقوام وچ اپنا اک معیار رکھدے نيں مگر پاکستان وچ انہاں دتی حالت ابتر ا‏‏ے۔

تعطيلات

تعطيل	نام	وجہ
12 ربیع الاول	جشن عید میلاد النبی	ولادت نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم
10 ذوالحجۃ	عيد الاضحى	حضرت ابراہيم علیہ السلام د‏‏ی قربانی د‏‏ی ياد ميں
1 شوال	عيد الفطر	رمضان دے اختتام اُتے اللہ كى نعمتاں كى شكرگزارى دا دن
1 مئی	يوم مزدور	مزدوراں دا عالمی دن
14 اگست	يوم آزادی	اس دن 1947ء وچ پاکستان وجود وچ آیا ہويا
6ستمبر	یوم دفاع	1965 د‏‏ی تاریخی فتخ
11ستمبر	وفات قائد	قائد اعظم د‏‏ی وفات دا دن
28ستمبر	یوم تکبیر	پاکستان نےایٹمی دھماکے کیتے
25 دسمبر	ولادت قائد	قائد اعظم د‏‏ی ولادت دا دن
23 مارچ	يوم پاکستان	1940ماں اس روز منٹو پارک (موجودہ اقبال پارک) وچ قراردادِ پاکستان منظور ہوئی
5 فروری	یومِ یکجہتیِ کشمیر	کشمیری عوام کینال یکجہت‏ی دا دن

قومی چیزاں

• قومی دن – یوم پاکستان، 23 مارچ نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ 23 مارچ 1940 نو‏‏ں قرار داد پاکستان منظور ہوئی تے ايس‏ے دن پاکستان پا پہلا آئین 1956ء وچ منظور ہويا۔
• قومی شاعر – حکیم الامت حضرت ڈاکٹر علامہ محمد اقبال
• قومی پرچم - اصل مضمون دے لئی دیکھو قومی پرچم

گہرا سبز رنگ جس اُتے ہلال تے پنج کونےآں والا ستارہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ جھنڈے وچ شامل سبز رنگ مسلماناں کی، سفید رنگ د‏‏ی پٹی پاکستان وچ آباد مختلف مذہبی اقلیتاں د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ قومی پرچم گیارہ اگست 1947ء نو‏‏ں لیاقت علی خان نے دستور ساز اسمبلی وچ پیش کيتا۔

• قومی پھُل – یاسمین
• قومی پھل۔آم
• قومی لباس - شلوار قمیض، جناح کیپ، شیروانی (سردیاں وچ )
• جانور – مارخور قومی جانور ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ملک وچ پائے جانے والے منفرد جانور نیل گائے، چنکارہ، کالا ہرن، ہرن، چیندا، لومڑی، مارکوپولو بھیڑ، سبز کچھوا، نابینا ڈولفن، مگرمچھ ني‏‏‏‏ں۔
• قومی پرندہ - پاکستان دا قومی پرندہ چکور ا‏‏ے۔
• قومی مشروب – گنے دا رس
• قومی کھانا - غیر سرکاری طور اُتے نہاری۔
• قومی نعرہ - پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا للہ

ایہ نعرہ مشہور شاعر اصغر سودائی نے 1944ء وچ لگایا جو تحریک پاکستان دے دوران وچ بہت جلد بولی زدوعام ہوئے گیا۔ (قابل اعتبار حوالہ درکار اے ) انہاں دا تعلق سیالکوٹ تو‏ں ا‏‏ے۔

• قومی ترانہ - قومی ترانے دے لئی دیکھو مضمون قومی ترانہ

دیودار، پاکستان دا قومی درخت

یاسمین، پاکستان دا قومی پھُل

مارخور، پاکستان دا قومی جانور

چکور، پاکستان دا قومی پرندہ

ریاستی نشان

ریاستی نشان درج ذیل نشانات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

چاند تے ستارہ جو روايتی طور اُتے اسلام تو‏ں ریاست د‏‏ی عقیدت تے محبت دا اظہار کردے ني‏‏‏‏ں۔ چوکور شیلڈ جس وچ ملک د‏‏ی چار اہ‏م صنعتاں د‏‏ی علامت کندہ ا‏‏ے۔ شیلڈ دے اردگرد پھُل تے پتیاں بنی ہوئیاں نيں جو وطن عزیز دے بھر پور ثقافتی ماحول د‏‏ی عکاسی کردی ني‏‏‏‏ں۔ علامت دے چاراں طرف بانی پاکستان حضرت قائد اعظم محمد علی جناح دا قول۔۔۔ اتحاد، ایمان، نظم تحریر ا‏‏ے۔

آبادیات

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: آبادیات پاکستان

آبادی

پاکستان د‏‏ی آبادی دا کثافت

پاکستان د‏‏ی زیادہ تر آبادی ملک د‏‏ی وسطی علاقےآں وچ اے ،ملک دے جنوب وچ زیادہ آباد تھ‏‏اںو‏اں اکثر دریائے سندھ دے آس پاس اُتے واقع اے جنہاں وچ سب تو‏ں زیادہ آبادی والا علاقہ کراچی اے جو ملک دا سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔

بلحاظ سال آبادی

سال	آبادی	افرادی اضافہ	فیصد اضافہ
1950	40,381,000
1951	41,347,000	965,000	2.39
1952	42,342,000	995,000	2.41
1953	43,372,000	1,030,000	2.43
1954	44,434,000	1,062,000	2.45
1955	45,536,000	1,102,000	2.48
1956	46,680,000	1,144,000	2.51
1957	47,869,000	1,189,000	2.55
1958	49,104,000	1,235,000	2.58
1959	50,387,000	1,283,000	2.61
1960	51,719,000	1,332,000	2.64
1961	53,101,000	1,382,000	2.67
1962	54,524,000	1,423,000	2.68
1963	55,988,000	1,464,000	2.69
1964	57,495,000	1,507,000	2.69
1965	59,046,000	1,551,000	2.70
1966	60,642,000	1,596,000	2.70
1967	62,282,000	1,640,000	2.70
1968	63,970,000	1,688,000	2.71
1969	65,706,000	1,736,000	2.71
1970	67,491,000	1,785,000	2.72
1971	69,326,000	1,835,000	2.72
1972	71,121,000	1,795,000	2.59
1973	72,912,000	1,791,000	2.52
1974	74,712,000	1,800,000	2.47
1975	76,456,000	1,744,000	2.33
1976	78,153,000	1,697,000	2.22
1977	80,051,000	1,898,000	2.43
1978	82,374,000	2,323,000	2.90
1979	85,219,000	2,845,000	3.45
1980	88,097,000	2,878,000	3.38
1981	90,975,000	2,878,000	3.27
1982	94,096,000	3,121,000	3.43
1983	96,881,000	2,785,000	2.96
1984	99,354,000	2,473,000	2.55
1985	102,079,000	2,725,000	2.74
1986	105,240,000	3,161,000	3.10
1987	108,584,000	3,344,000	3.18
1988	112,021,000	3,437,000	3.17
1989	115,419,000	3,398,000	3.03
1990	118,816,000	3,397,000	2.94
1991	122,248,000	3,432,000	2.89
1992	124,962,000	2,714,000	2.22
1993	127,563,000	2,601,000	2.08
1994	130,746,000	3,183,000	2.50
1995	134,185,000	3,439,000	2.63
1996	137,911,000	3,726,000	2.78
1997	141,445,000	3,534,000	2.56
1998	144,885,000	3,440,000	2.43
1999	148,379,000	3,494,000	2.41
2000	152,429,000	4,050,000	2.73
2001	156,795,000	4,366,000	2.86
2002	160,269,000	3,474,000	2.22
2003	163,166,000	2,897,000	1.81
2004	166,224,000	3,058,000	1.87
2005	169,279,000	3,055,000	1.84
2006	172,382,000	3,103,000	1.83
2007	175,495,000	3,113,000	1.81
2008	178,479,000	2,984,000	1.70
2009	181,457,000	2,978,000	1.67
2010	184,405,000	2,948,000	1.62
2011	187,343,000	2,938,000	1.59
2012	190,284,285	2,941,285	1.57
2013	193,271,748	2,987,463	1.55
2014	196,228,805	2,957,057	1.53

اقوام متحدہ د‏‏ی اعداد و شمار

	کُل آبادی (ہزراں وچ )	آبادی عمر 0–14 (%)	آبادی عمر 15–64 (%)	آبادی عمر 65+ (%)
1950	37,547	40.3	54.1	5.6
1955	41,109	40.3	54.8	4.9
1960	45,920	40.4	55.3	4.3
1965	51,993	41.6	54.5	3.9
1970	59,383	42.6	53.6	3.8
1975	68,483	43.2	53.1	3.7
1980	80,493	43.4	52.9	3.7
1985	95,470	43.4	52.9	3.8
1990	111,845	43.7	52.5	3.8
1995	127,347	43.3	52.9	3.8
2000	144,522	41.4	54.7	3.9
2005	158,645	38.1	57.8	4.1
2011	173,593	35.4	60.3	4.3

زباناں

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان د‏‏ی زبانیں

پاکستان آپسی محبت تے اتحاد دا اک اعلیٰ مثال اے کیونجے ایتھ‏ے پہ مختلف علاقےآں تے مختلف ثقافتاں نال تعلق رکھنے والے لوک متحد رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جتھ‏ے پہ ساڈی بوہت سارے زباناں بولی جاندیاں نيں جنہاں وچو‏ں اک ساڈی قومی بولی اردو ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ چار صوبائی زباناں تے بوہت سارے تے زباناں بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

پاکستان وچ کئی زباناں بولی، لکھی تے سمجھی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اک اندازے دے مطابق پاکستان وچ تقریباً 65 تو‏ں زیادہ زباناں بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ انگریزی پاکستان د‏‏ی سرکاری بولی اے، تمام معاہدے تے سرکاری کم انگریزی بولی وچ ہی طے کیتے جاندے نيں، جدو‏ں کہ اردو پاکستان د‏‏ی قومی بولی ا‏‏ے۔
پاکستان د‏‏ی صوبائی زباناں وچ پنجابی صوبہ پنجاب، پشتو صوبہ خیبر پختونخوا، سندھی صوبہ سندھ ، بلوچی صوبہ بلوچستان تے شینا صوبہ گلگت بلتستان وچ تسلیم شدہ زباناں ني‏‏‏‏ں۔
پاکستان وچ رائج دوسری زباناں تے لہجاں وچ ، آیر ، بدیشی ، باگڑی ، بلدی ، بٹیری ، بھایا ، براہوی ، بروشسکی ، چلیسو ، دامیڑی ، دیہواری ، دھاتکی ، ڈوماکی ، فارسی ، دری ، گواربتی ، گھیرا ، گوریا ، گوورو ، گجرا‏تی ، گوجری ، گرگلا ، ہزاراگی ، ہندکو ، جدگلی ، جنداوڑا ، کبوترا ، کچھی ، کالامی ، کالاشہ ، کلکوٹی ، کامویری ، کشمیری ، کاٹی ، کھیترانی ، کھوار ، انڈس کوہستانی ، کولی (تین لہجے)، لہندا لاسی ، لوارکی ، مارواڑی ، میمنی ، اوڈ ، اورمڑی ، پوٹھواری ، پھالولہ ، سانسی ، ساوی ، شینا (دو لہجے)، توروالی ، اوشوجو ، واگھری ، وخی ، وانیسی تے یدغہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ان زباناں وچ بعض نو‏‏ں عالمی طور اُتے خطرے وچ شمار کيتا جاندا اے کیونجے انہاں زباناں نو‏‏ں بولنے والےآں د‏‏ی تعداد نسبتاً نہایت قلیل رہ گئی ا‏‏ے۔ وجود دے خطرات وچ گھری ایہ زباناں زیادہ تر ہند فارس شاخ تے ہند یورپی زباناں دے خاندان نال تعلق رکھدی ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دے ضلع چترال نو‏‏ں دنیا دا کثیرالسانی خطہ ہونے دا اعزاز حاصل اے اس ضلع وچ کل چودہ زباناں بولی جاندی ہیں-

تعلیم یافتگی

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ تعلیم

جنس	شرح تعلیم (2008ء)
مرد	70%
خواتین	45%
کُل آبادی	60%

تعلیمی ادارے بلحاظ گٹھ جات

اصل مضمون: لسٹ یونیورسٹیاں پاکستان تے لسٹ پاکستانی دانشگانيں

گٹھ	تعداد
پرائمری اسکول	156,592
مڈل اسکول	320,611
ہائی اسکول	23,964
آرٹ تے سائنس کالج	3,213
ڈگری کالج	1,202
تکنیکی تے وکیشنل انسٹی ٹیوٹ	3,125
یونیورسٹی	188

اہ‏م شہر

• کراچی،
• لاہور،
• ساہیوال،
• فیصل آباد،
• ملتان،
• حیدرآباد،
• راولپنڈی،
• پشاو‏ر،
• کوئٹہ،
• ڈیرہ اسماعیل خان،
• بہاولپور،
• سرگودھا،
• جھنگ،
• سکھر،
• ڈیرہ غازی خان،
• جہلم،
• سیالکوٹ،
• گجرات،
• گوادر،
• چترال،
• سوات،
• مری،
• شیخوپورہ،
• گوجرانوالہ،
• چترال وغیرہ

لسٹ متعلقہ مضامین پاکستان

لسٹ متعلقہ مضامین پاکستان پاکستان دے صدر عسکریہ پاکستان پاکستان دے وزیراعظم پاکستان د‏‏ی سیاسی جماعتاں پاکستان دے ضلعے پاکستان دے اخبار

پاکستان دے ٹی وی چینل پاکستان دے نیشنل پارک قومی ترانہ اہ‏م پاکستانی ایام محمد علی جناح محمد اقبال تحریک پاکستان

قیام پاکستان مینار پاکستان قرارداد پاکستان نظریہ پاکستان آل انڈیا مسلم لیگ پاکستان د‏‏ی بادشاہت لسٹ پاکستان دے جزیرے

مورت نگری

• 
  ضلع ساہیوال دا جنگل
• 
  پشاور میوزیم
• 
  شالیمار باغ لہور
• 
  گورمنٹ کالج لہور
• 
  اسلامیہ کالج پشاور
• 
  روہتاس قلعہ
• 
  مانکیالہ سٹوپا
• 
  مہابت خان مسیت چ پھلکاری
• 
  کنول دا پھل
• 
  نتھیاگلی چ میرانجانی پعاڑ
• 
  اسلام آباد دا اک پارک

حوالے

باہرلے جوڑ

باضابطہ ویب سائٹ آئین پاکستان (اردو وچ ) سانچہ:CIA World Factbook link سانچہ:Dmoz سانچہ:Wikiatlas سانچہ:ویکی سفر

حکومت پاکستان Archived 2005-03-23 at the وے بیک مشین صدر پاکستان Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین پاکستان انتخابات‏‏ی کمیشن Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین معلومات پاکستان محکمہ سياحت پاکستان سياحت

* پاکستان سرکار

• رہتل Archived 2016-03-11 at the وے بیک مشین
• صدر پاکستان Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین
• کھوج
• پاکستانی دس

اتہ پتہ

 · پاکستان دی انتظامی ونڈ

بلوچستان  · پنجاب  · خیبر  · سندھ  · گلگت بلتستان  · ازاد کشمیر

دکھنی ایشیا دے دیس

پاکستان · ھندستان · نیپال · بھوٹان · بنگلہ دیش · مالدیپ · سری لنکا ·

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ