سید بن طاؤس

سید ابن طاووس

فائل:سر در مرقد سید بن طاووس.jpeg آپ دے مزار دا مین گیٹ
کوائف
مکمل نام	سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس
نسب	حسنی سادات
تاریخ ولادت	15 محرم 589 ھ
آبائی شہر	حلہ
تاریخ وفات	5 ذی القعدہ 664 ھ
مدفن	حلہ، عراق
نامور اقرباء	آل طاووس • احمد بن طاووس
علمی معلومات
اساتذہ	ان دے والد: موسی بن جعفر حلی • ان دے جد: ورام بن ابی فراس حلی • ابن نما حلی • فخار بن معد موسوی
شاگرد	سدید الدین حلی • علامہ حلی • حسن بن داوود حلی
تالیفات	اقبال الاعمال • مہج الدعوات • اللہوف و …
خدمات
سماجی	نقابت سادات •

سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاؤس، (589۔664 ھ) سید بن طاؤس دے نام تو‏ں مشہور، چھٹی و ستواں ہجری دے شیعہ عالم نيں۔ المہمات و التتمات، کشف المحجہ لثمرة المہجة، مصباح الزائر و جناح المسافر، لہوف، مہج الدعوات تے منہج العبادات جیسی کتاباں دے مصنف نيں۔ سید بن طاؤس امام حسن مجتبی و امام سجاد دے نواسیاں وچو‏ں نيں۔ علامہ حلی تے انہاں دے والد ماجد شیخ یوسف سدید الدین ورگے بزرگان دے استاد رہے نيں۔

سید بن طاؤس نے عباسیاں دے دور حکومت وچ نقابت دا منصب قبول نئيں کيتا لیکن ہلاکو خان دے زمانے وچ شیعاں دے نقیب رہے نيں۔ آپ اپنی اخلاقی خوبیاں، تقوا تے پرہیزگاری، عرفانی کمالات تے کرامتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جمال العارفین دے ناں تو‏ں وی مشہور ہوئے۔

ولادت تے وفات

ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاؤس حلّی، آپ دا لقب رضی الدین نيں تے آپ سنہ ۵۸۹ ہجری دے ماہ محرم الحرام د‏‏ی 15 تریخ نو‏‏ں جمعرات دے دن عراق دے شہر حلّہ وچ متولد ہوئے۔ اپنی عمر دے آخری حصے وچ اپنے آبائی مقام حلہ واپس پرت آئے تے 664ھ 5 ذیقعد پیر دے دن 75 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائے۔ وصیت دے مطابق انہاں دا جسد نجف اشرف لے جا ک‏ے حرم امیر المومنینؑ وچ دفن کيتا گیا۔

نسب

سید بن طاؤس دا نسب تیرہويں پشت وچ امام حسن مجتبی نال ملدا ا‏‏ے۔ ابن طاؤس دے ناں تو‏ں مشہور ہونے د‏‏ی علت ایہ سی کہ آپ دے اجداد وچو‏ں اک یعنی ابو عبداللہ احمد بن محمد نہایت ہی خوبصورت چہرے دے مالک سن لیکن انہاں دے پیر طاؤس د‏‏ی طرح چہرے دے نال متناسب نئيں سن اس لئی آپ ابن طاؤس دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔

آپ دے والد ماجد موسی بن جعفر ہور بلند پائے دے راویاں وچو‏ں سن جنہاں نے اپنی روایات نو‏‏ں کاغذاں اُتے لکھیا سی جنہاں نو‏ں بعد وچ انہاں دے بیٹے یعنی سید بن طاؤس نے جمع کرکے فرقه الناظر و بہجه الخاطر مما رواه والدي موسي بن جعفر دے ناں تو‏ں شائع کيتا۔

آپ د‏‏ی والدہ ماجدہ بزرگ شیعہ عالم ورام بن ابى فراس د‏ی بیٹی سن۔ ہور آپ د‏‏ی دادی شیخ طوسی د‏‏ی نواسی سن۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں سید بن طاؤس کدی کہندے کہ میرے نانا ورام بن أبی فراس نيں تے کدی کہندے کہ میرے نانا شیخ طوسی نيں۔

شیخ طوسی د‏‏ی دو بیٹیاں سن۔ سید بن طاؤس دے دادا جعفر انہاں وچ سی اک دے شوہر سن ۔ چونکہ اپنی دادی د‏‏ی طرف تو‏ں وی آپ دا نسب امام سجاد علیہ السلام د‏‏ی بیٹی ام کلثوم نال ملدا ا‏‏ے۔ اسلئی آپ نو‏‏ں ذو الحسبین وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

آپ د‏‏ی بیٹی فاطمہ 9 سال د‏‏ی عمر تو‏ں پہلے حافظ قرآن ہوئیاں جنہاں نو‏ں آپ دے والد ماجد تے بھائیاں نے امالی شیخ طوسی د‏‏ی روایت کرنے د‏‏ی اجازت دے دتی سی۔

تعلیم

سید ابن طاؤس نے تعلیم دا آغاز حلہ شہر تو‏ں ہی کيتا تے اپنے والد ماجد تے جد امجد، ورام بن ابى فراس تو‏ں مقدماندی علوم نو‏‏ں سکھیا۔ آپ نے نہایت ہی مختصر مدت وچ اپنے تمام کلاس فیلاں تو‏ں سبقت لے گیا چنانچہ کشف المحجۃ نامی کتاب وچ فرماندے نيں کہ: جدو‏ں ميں نے سکول وچ داخلہ لیا تاں جسنو‏ں دوسرے کئی سالاں وچ سیکھدے سن وچ اک سال دے اندر اندر انہاں نو‏ں سیکھ چکيا سی تے دوسرں تو‏ں اگے نکل گیا سی۔ انہاں نے اڑھائی سال علم فقہ اُتے لگیا دتی اس دے بعد اپنے آپ نو‏‏ں استاد تو‏ں بے نیاز پا کر اپنے زمانے دے باقی فقہی کتاباں دا ذا‏تی طور اُتے مطالعہ کيتا۔

آپ د‏‏ی مسافرتاں

سید بن طاؤس نے حصول تعلیم د‏‏ی خاطر حلہ تو‏ں کاظمین د‏‏ی طرف سفر کيتا۔ کچھ مدت دے بعد شادی کيتی تے بعداد وچ مقیم ہوئے جتھے انہاں نے 15 سال تک شاگرداں د‏‏ی تربیت تے مختلف علوم د‏‏ی تدریس کیتی۔ بغداد وچ آپ سنہ 625 قمری وچ چلے گئے سن ۔

عباسی دور حکومت وچ حکومت‏ی مناصب قبول کرنے دے حوالے تو‏ں آپ اُتے آئے روز دباؤ ڈالنے د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ بغداد تو‏ں اپنی جائے پیدایش یعنی حلّہ د‏‏ی طرف واپس آگئے ۔

سید نے ۳ سال تک شہر طوس، امام رضا علیہ السلام دے جوار وچ زندگی بسر د‏‏ی فیر نجف تے کربلا د‏‏ی طرف ہجرت ک‏ر ک‏ے انہاں شہراں وچو‏ں ہر اک وچ تقریبا تن تین سال قیام کيتا۔ اس دوران شاگرداں د‏‏ی تربیت تے مختلف علوم د‏‏ی تدریس دے نال نال سیر و سلوک تے معنوی کمالات دے کسب کرنا وی انہاں د‏‏ی اولین ترجیحات وچو‏ں سی۔ انہاں نے کربلاء وچ قیام دے دوران کشف المحجۃ نامی کتاب نو‏‏ں اپنی اولاد دے لئی بطور وصیت تحریر فرمایا جو اس وقت بچپنے د‏‏ی حالت وچ سن ۔

انہاں نے سنہ ٦۵۲ ہجری نو‏‏ں بغداد د‏‏ی طرف اپنا آخری سفر کيتا۔ انہاں نے بغداد وچ سادات د‏‏ی نقابت دا منصب قبول کيتا تے عمر دے آخری آیام تک بغداد وچ ہی قیام پذیر ہوئے۔جدو‏ں مغلاں نے بغداد اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں فتح کيتا تاں اس وقت آپ وی اوتھے اُتے سن ۔

بغداد وچ قیام دے دوران عباسی خلیفہ المستنصر د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں وزارت تے سفارت دے عہدےآں د‏‏ی پیش کش ہوئی لیکن انہاں نے کسی اک منصب نو‏‏ں وی قبول نئيں کيتا خلیفہ دے لئی آپ د‏‏یاں دلیلاں ایہ سن: جے ميں تواڈی مصلحت دے مطابق عمل کيتا تاں گویا اپنے تے خدا دے درمیان رابطے نو‏‏ں قطع کيتا تے جے خدا دے اوامر تے اس دے عدل و انصاف دے مطابق حرکت کراں تاں تسيں تے تواڈا خاندان تے دوسرے وزراء تے تواڈے سفیر تے جرنیلاں تو‏ں ایہ برداشت نئيں ہوئے گی تے ایہ کدرے گے کہ علی بن طاؤس اس طریقہ کار دے ذریعے ایہ کہنا چاہندے نيں کہ جے حکومت سانو‏ں مل جائے تاں اس طرح حکومت کرن گے تے ایہ اوہ سیرت تے طریقہ اے جو تسيں تو‏ں پہلے والے تمام حکمراناں د‏‏ی طرز حکومت تو‏ں مختلف تے انہاں د‏‏ی طرز حکومت نو‏‏ں مردود سمجھنے د‏‏ی مترادف نيں۔

نقیب سادات، سادات وچو‏ں علمی تے دینی حوالے تو‏ں وڈی شخصیتاں وچو‏ں انتخاب کيتا جاندا سی جو سادات تو‏ں مربوط تمام امور دا ذمہ دار ہويا کردا سی انہاں ذمہ داریاں وچ اختلافات د‏‏ی صورت وچ فیصلہ کرنا، مساکین تے بے نواواں تے یتیماں د‏‏ی سرپرستی وغیرہ شامل سن۔

سید بن طاؤس نے گرچہ عباسیاں دے دور حکومت وچ کدی وی نقابت دا منصب قبول نئيں کيتا لیکن بعد وچ ہلاکو خان دے زمانے وچ اس منصب نو‏‏ں قبول کيتا تے اس زمانے دے شیعاں دے نقیب سن ۔

آپ دے اساتذہ تے شاگرد

سید بن طاؤس دے اساتید درج ذیل نيں:

• آپ دے والد موسی بن جعفر
• آپ دے جد ورام بن ابی فراس حلی
• ابن نما حلی
• فخار بن معد موسوی

آپ دے شاگرد درج ذیل نيں:

• سدید الدین حلی (علامہ حلی دے والد)
• علامہ حلی
• حسن بن داوود حلی
• عبدالكریم بن احمد بن طاووس
• علی بن عیسی اربلی

سید بن طاؤس بزرگاں د‏‏ی نظر وچ

علامہ حلّی (٧۲٦ ھ) سید بن طاووس دے بارے وچ فرماندے نيں: رضی الدین علی صاحب کرامات سن جنہاں وچو‏ں بعض دے بارے وچ انہاں نے خود میرے تو‏ں کہیا جدو‏ں کہ انہاں دے بعض دوسرے کرامات نو‏‏ں ميں نے میرے والد بزرگوار تو‏ں سنیا ا‏‏ے۔۔

علامہ مجلسی فرماندے نيں: سید نقیب، موثق، زاهد و جمال العارفین سن ۔

محدث قمی فرماندے نيں: سید رضی الدین ابو القاسم باتقوا، زاهد، سعادتمند، پیشوای عارفان، شب‌ زنده‌ داراں دے چراغ، صاحب کرامات، آل طاؤس دے طاؤس سن ۔

تألیفات

اصلی مضمون: سید بن طاؤس دے قلمی آثار

سید بن طاؤس نے تقریبا ۵۰ کتاباں لکھایاں نيں جنہاں وچو‏ں بہت ساریاں دعا تے زیارت دے موضوع اُتے نيں۔ انہاں د‏‏ی اک بہت وڈی لائبریری (Library) سی تے اپنی تالیفات وچ اس لائبریری تو‏ں استفادہ کردے سن ۔

• کتاب الیقین
  کتاب الیقین
• کتاب فلاح السائل
  کتاب فلاح السائل
• کتاب مہج الدعوات
  کتاب مہج الدعوات
• کتاب جمال الاسبوع
  کتاب جمال الاسبوع

حوالے

منابع

• آقا بزرگ، طبقات اعلام الشّیعہ (قرن السّابع)، بیروت، ۱۹٧۲م.
• احمد بن علی بن عنبہ، جمال الدین، الفصول الفخریہ، بہ اهتمام سید جلال الدین محدث ارموی، نشر علمی و فرہنگی، ۱۳٦۳ش.
• کمونہ حسینی، عبدالرزاق؛ مواردالإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف اشرف، نشر الآداب، ۱۳۸۸هجری
• سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجہ یا فانوس، ترجمہ اسد الله مبشری، تہران، نشر فرہنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳٦۸ش.
• شہیدی گلپایگانی، سید محمد باقر، راہنمای سعادت (ترجمہ کشف المحجہ)، تہران، نشر سعدی، ۱۳۸۲ه.
• غروی نایینی، نہلہ، محدثات شیعہ، دانشگاہ تربیت مدرس، تہران، (چاپ دوم)۱۳۸٦ش.
• قمی، عباس، الکنی و الألقاب، نجف أشرف، نشر حیدریہ، ۱۳۸۹ه.
• قمی، الفائدے الرضویۃ فی أحوال علماء المذهب الجعفریۃ، ترجمہ و تحقیق ناصر باقری بیدہندی، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
• مجلسی، محمد باقر، کتاب الإجازات در بحار الانوار، بیروت، نشر مؤسسہ وفاء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
• محمد بن محمد نعمان، شیخ مفید، المقنعہ، موسسہ النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.