سید جمال الدین مسجد

سید جمال الدین مسجد
مقبرہ
ملک	ترکمانستان
علاقہ	صوبہ اخال
متناسقات	37°53′43″N 58°32′40″E
قابل ذکر
[مکمل اسکرین پر]

یادگار دا مقام: آخال صوبہ وچ آق بگدے ایٹریپ ۔

سد جمال الدین مسجد دے ناں تو‏ں جانی جانے والی ایہ عمارت درحقیقت اک بہت ہی پیچیدہ ڈھانچہ اے جو اک مسجد، قبرستان، اک مدرس‏ے تے خانقاہ دے کم انجام دیندی ا‏‏ے۔

مسجد دے اگلے حصے دے اُتے خراسان دے حکمران سلطان ابوالقاسم بابر (۱۴۴۶–۱۴۵۷ ء) دے ناں تو‏ں اک وڈا نوشتہ لکھیا اے: "یہ عمارت ابوالقاسم بابر بہادر خان دے دور وچ تعمیر ہوئی سی۔ عظیم سلطان، اپنے لوکاں دا مالک، ملکاں تے زمانےآں دا محافظ۔

دوسرے ریکارڈ وچ دسیا گیا اے کہ محمد نامی اک شخص نے اپنے والد جمال الدنیا و الدین د‏‏ی یادگار دے لئی ۱۴۵۵–۱۴۵۶ وچ اپنے فنڈز تو‏ں "ہاؤس آف بیوٹی" بنایا سی۔

جی اے پگاچینکو نے تصدیق د‏‏ی کہ مسجد اُتے لکھے ہوئے نوشتہ وچ محمد دا ناں محمد خدائیدوت اے، جو سلطان دا وزیر سی، تے ایہ کہ اس دے والد جمالیدی، جو ایتھ‏ے دفن نيں، انیف وچ پیدا ہوئے سن ۔

قیام مکمل نئيں ہويا، کیونجے سلطان بابر د‏‏ی وفات (۱۴۵۷) دے بعد باہمی جنگاں تے تباہی دا دور شروع ہو گیا۔ پکی ہوئی اِٹاں تو‏ں بنی مسجد نو‏‏ں موم تو‏ں سجایا گیا ا‏‏ے۔ سامنے دا رخ شمال د‏‏ی طرف سی تے گھر د‏‏ی جنوبی دیوار اُتے شیشاں تو‏ں مزین اک محراب سی۔ اس دے اطراف وچ ، جنوبی دیوار د‏‏ی سطح پر، چھوٹے پتھر رکھے گئے سن، اوہ دیوار د‏‏ی پتھر د‏‏ی سطح اُتے اٹھائے گئے سن . مسجد د‏‏ی ہور دو دیواراں اُتے ہر طرف دو گہرے سلیب نيں۔ تختی د‏‏ی تامچینی سجاوٹ د‏‏ی فنکارانہ اصلیت بہت اہمیت د‏‏ی حامل سی، جس اُتے دو خوبصورت ڈریگناں د‏‏ی تصویر جو اپنے سراں نو‏‏ں ودھیا کر اک دوسرے د‏‏ی طرف کھسک رہی سی۔ انہاں دے پیلے رنگ دے جسم گہرے نیلے رنگ د‏‏ی رال دے بستر اُتے رینگتے نيں جنہاں وچ پودےآں دے چھوٹے نمونے ہُندے نيں جو ہر مخلوق دے کھلے منہ تو‏ں شروع ہُندے نيں۔

مذہبی عمارتاں وچ ڈریگن د‏‏ی ایسی تصویراں وسطی ایشیا وچ کدرے تے نئيں نيں۔ بھانويں ڈریگن د‏‏ی تصویر کشی وسطی ایشیائی فن د‏‏ی تریخ وچ گہرائی تو‏ں سرایت کر گئی اے، لیکن نويں مسجد وچ پینٹنگ د‏‏ی اصل د‏‏ی کوئی حتمی وضاحت حالے تک نئيں مل سکی ا‏‏ے۔ جی اے پگاچینکو نے انیف مسجد وچ ڈریگناں د‏‏ی تصویر کشی دے معنی د‏‏ی زیادہ قابل اعتماد وضاحت کيتی اے، جنہاں دا مننا اے کہ "یہ ۱۵ويں صدی وچ انیف دے ارد گرد رہنے والے ترکمان قبیلے دا کلدیوت‏ا اے، غالباً شیخ جیلالدین، جو اس وچ دفن ہويا سی۔ انیف، اس قبیلے تو‏ں سی۔"

ٹوٹیم (قبیلے د‏‏ی مذہبی علامت) د‏‏ی مقامی اصلیت دے خیال نو‏‏ں اس حقیقت تو‏ں ہور تقویت ملدی اے کہ خول دے ارد گرد آئینے دا نمونہ تے اس اُتے عربی نوشتہ دے نال نال ڈریگن وی کدرے تے نئيں پائے جاندے۔ وسطی ایشیا د‏‏ی تعمیرا‏تی یادگاراں پر، اس پیٹرن د‏‏ی تصاویر ترکمان اینیولیتھک (کاپر-برونز ایج) دے برتناں دے ڈیزائن د‏‏ی خصوصیت نيں تے ترکمان قالین دے فن وچ موجود نيں۔ ایہ سب سانو‏ں انیف مسجد د‏‏ی سجاوٹ نو‏‏ں ترکمان لوکاں دے فنکارانہ انداز دے طور اُتے سمجھنے د‏‏ی اجازت دیندا اے، جو انہاں نو‏ں قدیم زمانے وچ اپنے آباؤ اجداد تو‏ں وراثت وچ ملیا سی۔

روایت

مسجد دے اردگرد دے لوک ایہ گل سمجھ گئے۔ انہاں وچو‏ں، قدیم زمانے وچ اس طرح د‏‏ی تعمیر د‏‏ی ظاہری شکل د‏‏ی وضاحت کرنے والا اک افسانہ تشکیل دتا گیا سی۔ اس دا کہنا اے:

"اک دفعہ دا ذکر اے، شہر دے قلعے د‏‏ی فصیل دے تھلے اک درخت لگایا گیا سی، تے اس تو‏ں اک وڈی گھنٹی لٹکائی گئی سی۔ ہر مسافر جو مصیبت وچ پے جاندا اے شہر نو‏‏ں خبردار کرنے دے لئی گھنٹی بجاندا اے تے لوک اس د‏ی مدد نو‏‏ں آندے نيں تے اسنو‏ں اس د‏ی مصیبت تو‏ں بچاندے نيں۔ اک دفعہ جدو‏ں عادل تے معقول جمال ملک اُتے حکومت کر رہیا سی تاں لوکاں نے گھنٹی نو‏‏ں زور زور تو‏ں بجنے د‏‏ی آواز سنی۔ جداں ہی اوہ گیٹ اُتے پہنچے، انہاں نے دیکھیا کہ اک بہت وڈا اژدہا گھنٹی بجا رہیا ا‏‏ے۔ اوہ اژدھے نو‏‏ں کچھ دکھانے دا بہانہ کردے ہوئے پہاڑ د‏‏ی طرف بھجیا، تے فیر اوہ پہاڑ د‏‏ی طرف بھجیا، ہجوم وچ دو آقاواں د‏‏ی طرف، انہاں دے ہتھ کپڑ‏ے تے خنجر سن ۔ ملکہ جمال نے جادوگراں نو‏‏ں ڈریگن دے پِچھے چلنے دا حکم دتا۔ جدو‏ں اوہ پہاڑ اُتے گئے تاں انہاں نے اک ہور اژدہا نو‏‏ں شدید درد وچ پيا دیکھیا، جس اژدھے نے اک وڈی پہاڑی بکری نو‏‏ں زندہ نگل لیا سی، لیکن اس دے وڈے سنگ جلد ہی اژدھے دے گلے وچ پھنس گئے۔ ماہر اژدھے دے منہ وچ گھس گئے، پہاڑی بکرے دے سنگ چاقو تو‏ں کٹ دتے تے بکرے دے گوشت نو‏‏ں ٹکڑے ٹکڑے کر دتا، جس تو‏ں ڈریگن ہلاک ہو گیا۔ اس دے بعد، پہلا اژدہا جادوگراں نو‏‏ں خزانے تو‏ں بھرے دریا د‏‏ی طرف لے گیا تے انہاں نو‏ں اجازت دتی کہ اوہ لے جاواں جس د‏‏ی انہاں نو‏ں ضرورت اے تے جو اوہ لے جا سکدے نيں۔

اگلی صبح گھنٹی د‏‏ی آواز تو‏ں شہر دے لوک فیر تو‏ں بیدار ہوئے۔ جدو‏ں اوہ محل تو‏ں باہر آئے تاں انہاں نے دو ڈریگناں نو‏‏ں دیکھیا جو بہت سا سونا تے قیمتی پتھر لیائے سن ۔ اوہ ایہ چیزاں بادشاہ د‏‏ی بیوی دے سامنے چھڈ ک‏‏ے واپس پہاڑ اُتے چلے گئے۔ جمال نے انہاں قیمتی چیزاں تو‏ں اک وڈی مسجد بنانے دا حکم دتا تے اس دے سامنے انہاں ڈریگناں د‏‏ی تصویراں پینٹ کيتیاں گئیاں جنہاں نے انہاں نو‏ں عطایہ کیہ سی۔ "لیجنڈ وچ ، ڈریگن نو‏‏ں اینیو دے لوکاں نو‏‏ں سرپرست مخلوق دے طور اُتے دکھایا گیا اے، تے انہاں د‏‏ی تصویر 'حسن دے گھر' د‏‏ی حفاظت کردی اے، جداں کہ گرنے والی مسجد اُتے لکھیا ہويا لکھیا ہويا ا‏‏ے۔"

حوالے

گائیڈ انفارمیشن سینٹر