شاہ شجاع (مغل شہزادہ)

Shah Shuja شاہ شُجاع
Mughal Prince
Portrait of Shah Shuja
شریک حیات	Bilqis Banu Begum Piari Banu Begum One another wife
نسل	Zain-ud-Din Mirza Zain-ul-Abidin Mirza Buland Akhtar Mirza Dilpazir Banu Begum Gulrukh Banu Begum Roshan Ara Begum Amina Banu Begum
خاندان	تیموری شاہی سلسلہ
والد	شاہجہان
والدہ	ارجمند بانو بیگم
پیدائش	23 جون 1616(1616-06-23) اجمیر
وفات	۷ فروری ۱,۶۶۱(1661-02-07) (عمر 44 سال)
مذہب	اسلام

شاہ شجاع ( بنگالی: শাহ সুজা ، اردو: شاہ شُجاع ) ، (23 جون 1616 – 7 فروری 1661) مغل بادشاہ شاہجہان تے مہارانی ممتاز محل دا دوسرا بیٹا سی۔ اوہ بنگال تے اڈیشہ دے گورنر سن تے اس دا راجگڑھ ڈھاکہ ، موجودہ بنگلہ دیش وچ تھا ۔

مڈھلا جیون تے کنبہ

شاہ شجاع اپنے بچپن وچ ، 1650

شاہ شجاع 23 جون 1616 نو‏‏ں اجمیر وچ پیدا ہوئے سن ۔ اوہ مغل بادشاہ شاہجہان تے اس د‏ی ملکہ ممتاز محل دا دوسرا بیٹا تے بچہ سی۔

شجاع دے بہن بھائی جہان آرا بیگم ، دارا شکوہ ، روشن آرا بیگم ، اورنگ زیب ، مراد بخش ، گوہرا بیگم تے ہور سن . اس دے تن بیٹے سن - سلطان زین الدین (بون سلطان یا سلطان بینگ) ، بلینڈ اختر تے زین العابدین تے چار بیٹیاں- گل رخ بانو ، روشنارا بیگم تے آمنہ بیگم سن۔ سانچہ:Verify source

ذا‏تی زندگی

شاہ شجاع نے 5 مارچ 1633 ہفتہ د‏‏ی درمیانی شب رستم مرزا د‏‏ی بیٹی بلقیس بانو بیگم تو‏ں پہلی شادی کيتی۔ شادی دا اہتمام شہزادی جہان آرا بیگم نے کيت‏‏ا سی۔ اک لکھ 60 ہزار روپے نقد تے اک لکھ مالیت دا سامان سچک دے بطور مرزا رستم د‏‏ی حویلی بھیج دتا گیا۔ 23 فروری 1633 نو‏‏ں ، جہانارا بیگم تے ستی النساء خانم دے ذریعہ 10 لکھ روپے د‏‏ی شادی دے تحائف دکھائے گئے۔ اگلے ہی سال اس نے اک بیٹی نو‏‏ں جنم دتا ، تے ولادت وچ ہی اس دا انتقال ہوگیا۔ اسنو‏ں برہان پور دے اک وکھ مقبرے وچ خربوزہ محل وچ دفن کيت‏‏ا گیا۔ اس د‏ی بیٹی دا ناں دلپازیر بانو بیگم شاہجہان نے رکھیا   تے اوہ شیر خوارگی وچ مر گئی۔

شجاع ، مغل شہزادہ

اس د‏ی پہلی بیوی د‏‏ی وفات اُتے انہاں نے پیاری بانو بیگم، شادی کيتی جو اعظم خان شاہجہان دے دور حکومت دے دوران بنگال دے دوسرے گورنر د‏‏ی بیٹی سی . اوہ دو بیٹےآں تے تن بیٹیاں د‏‏ی ماں سی ، یعنی ، شہزادہ زین الدین مرزا 28 اکتوبر 1639 نو‏‏ں پیدا ہوئے ، شہزادہ زین العابدین مرزا 20 دسمبر 1645 نو‏‏ں پیدا ہوئے ، گل رخ بانو بیگم (شہزادہ د‏‏ی اہلیہ) محمد سلطان ) ، روشان آرا بیگم ، تے آمنہ بانو بیگم۔ 1660 وچ ، اوہ اپنے شوہر ، بیٹے تے تن بیٹیاں دے نال اراکان بھج گئياں۔ شجاع نو‏‏ں 1661 وچ قتل کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے بیٹےآں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ پیاری بانو بیگم تے اس د‏ی دو بیٹیاں نے خودکشی کرلئی- بقیہ بیٹی ، آمنہ بانو بیگم ، نو‏‏ں محل وچ لیایا گیا ، جتھ‏ے غم د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ کم سنی موت دا شکار ہوگئی۔ اک ہور ذریعے دے مطابق ، شجاع د‏‏ی اک بیٹی د‏‏ی شادی شاہ سندہ تھڈھما تو‏ں ہوئی سی۔ اک سال بعد اس نے اک سازش د‏‏ی تے انہاں سب نو‏‏ں بھُکھا مار ڈالیا ، جدو‏ں کہ انہاں د‏‏ی اہلیہ خود حمل دے مرحلے وچ سی۔

ان د‏‏ی تیسری بیوی کشتواڑ دے راجہ تمسن د‏‏ی بیٹی سی۔ اوہ شہزادہ بلند اختر د‏‏ی والدہ سن جو اگست 1645 وچ پیدا ہوئیاں۔

بنگال دا گورنر

شازادہ محمد شاہ شجاع نو‏‏ں شاہجہان نے 1641 تو‏ں بنگال تے بہار دا تے 25 جولائ‏ی 1648 تو‏ں 1661 تک اڑیسہ دا صوبیدار مقرر کيت‏‏ا سی۔ انہاں دے والد شاہجہان نے اس دا نائب ناگپور دے راجپوت پرنس کنور راگھو سنگھ (1616–1671) مقرر کيت‏‏ا سی۔ اپنی گورنری شپ دے دوران ، انہاں نے راجگڑھ ڈھاکہ وچ سرکاری رہائش گاہ بارہ کترا تعمیر کيتی۔

ستمبر 1657 وچ شاہجہان د‏‏ی علالت دے بعد ، بھائیاں وچ اقتدار دا بحران پیدا ہوگیا۔ شاہ شجاع نے خود نو‏‏ں شہنشاہ قرار دے دتا ، لیکن اورنگزیب دہلی دے تخت اُتے چڑھ گیا تے میر جملہ نو‏‏ں شجاع نو‏‏ں محکوم کرنے دے لئی بھیجیا۔ شجاع 5 جنوری 1659 نو‏‏ں جنگ خواجہ وچ شکست کھا گئی۔ انہاں نے 12 اپریل 1660 نو‏‏ں پہلے ٹنڈہ تے فیر ڈھاکہ دا رخ کيت‏‏ا۔ انہاں نے 6 مئی نو‏‏ں ڈھاکہ تو‏ں رخصت کيت‏‏ا تے 12 مئی نو‏‏ں اراکان دی طرف جاندے ہوئے موجودہ بھولا دے نیڑے جہازاں وچ سوار ہوئے۔ میر جملہ 9 مئی 1660 نو‏‏ں ڈھاکہ پہنچیا تے اس دے بعد اورنگ زیب نے بنگال دا اگلا صوبیدار مقرر کيت‏‏ا۔

ڈھاکہ وچ تعمیرا‏تی منصوبے

• 
  بارہ کترا
• 
  دھنمونڈی عیدگاہ
• 
  حسینی دالان
• 
  1823 وچ سر چارلس ڈی اولی دے ذریعہ بارہ کترا د‏‏ی اینچنگ

مغل جانشینی د‏‏ی جنگ

شاہ شجاع د‏‏ی بٹالین تو‏ں بکتر بند ایلیٹ وار ہاتھی ۔

اورنگ زیب تے شاہ شجاع د‏‏ی مغل فوجاں اک دوسرے تو‏ں آمنے سامنے ني‏‏‏‏ں۔

جب شاہجہان بیمار ہويا تاں اس دے چار بیٹےآں - دارا شکوہ ، شاہ شجاع ، اورنگ زیب تے مراد بخش دے درمیان تخت نشین دے لئی جدوجہد شروع ہوگئی۔ شجاع نے فورا. ہی، نومبر 1657ماں اپنے آپ نو‏‏ں شہنشاہ دا تاج پہنایا تے شاہی لقب سنبھال لیا ۔

اس نے اک وڈی فوج دے نال مارچ کيت‏‏ا ، جس د‏‏ی حمایت ندی گنگا وچ بہت ساری جنگی کشتیاں نے د‏‏ی سی۔ اُتے ، اسنو‏ں دارا د‏‏ی فوج نے بنارس (جدید اتر پردیش ، ہندوستان ) دے نیڑے بہادر پور د‏‏ی سخت مقابلہ لڑی ۔ شجاع نے ہور تیاریاں دے لئی راج محل دا رخ کيت‏‏ا۔ اس نے اپنے وڈے بھائی دارا دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دے نتیجے وچ اس نے بنگال ، اڑیسہ تے بہار دے اک وڈے حصے ، 17 مئی 1658 نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ رکھ لیا۔

اس دوران اورنگ زیب نے دارا نو‏‏ں دو بار (دھرمت تے سموگر وچ ) شکست دتی ، اسنو‏ں پھڑ لیا ، اسنو‏ں بدعت دے الزام وچ پھانسی دتی تے تخت اُتے چڑھ گیا۔ شجاع نے اس بار اورنگ زیب دے خلاف دوبارہ راجگڑھ مارچ کيت‏‏ا۔ 5 جنوری 1659 نو‏‏ں کجوا (فتح پور ضلع ، اترپردیش ، ہندوستان ) د‏‏ی جنگ وچ اک جنگ ہوئی جتھ‏ے شجاع نو‏‏ں شکست ہوئی۔

اپنی شکست دے بعد ، شجاع بنگال د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئياں۔ اس دا تعاقب شاہی فوج نے میر جملہ دے ماتحت کيت‏‏ا۔ شجاع نے انہاں دے خلاف اچھی لڑائی لڑی۔ اُتے ، بالآخر اپریل 1660 وچ آخری جنگ وچ اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ ہر شکست دے بعد ، اسنو‏ں اپنی ہی فوج وچ فوجیاں دے بھاگنے دا سامنا کرنا پيا ، لیکن اس تو‏ں ہمت نئيں ہاری۔ انہاں نے بجائے ، فوج نو‏‏ں نويں جوش و خروش تو‏ں منظم کيت‏‏ا۔ لیکن جدو‏ں اسنو‏ں ٹنڈہ وچ گھیر لیا جارہیا سی ، تے جدو‏ں اسنو‏ں معلوم ہويا کہ فوج د‏‏ی تنظیم نو ہن ممکن نئيں اے تاں اس نے بنگال چھڈنے تے اراکان وچ پناہ لینے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔

فوجی ترقیاں

• 1636 – 5000 (20)
• 1641 – 30،000 (25)
• 1646 – 36،000 (30)
• 1653 – 40،000 (37)
• 1655 – 43،000 (39)

اراکان وچ پناہ

اراکان دا راستہ

1637 د‏‏ی اک پینٹنگ وچ بھائیاں (کبھے تو‏ں سجے) شجاع ، اورنگ زیب تے مراد بخش نو‏‏ں اپنے چھوٹے سالاں وچ دکھایا گیا اے

شجاع 6 اپریل 1660 نو‏‏ں دوپہر وچ اپنے خاندان تے مصاحباں دے نال ٹانڈہ چھڈ دتا تے 12 اپریل نو‏‏ں ڈھاکہ پہنچ گئے. اک مہینہ باقی رہنے دے بعد ، اوہ شہر تو‏ں روانہ ہوئے تے 12 مئی نو‏‏ں بھولو (موجودہ نوکھلی ، بنگلہ دیش ) دے نیڑے اراکانی جہازاں اُتے سوار ہوئے۔ پارٹی سب تو‏ں پہلے چٹاگانگ پہنچی تے کچھ عرصہ رہی۔ ایتھ‏ے تو‏ں ، انہاں نے اراکان دا زمینی راستہ لیا ، جسنو‏ں اج وی شجاع روڈ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شجاع دے حرم لے جانے دے لئی ہزاراں پالکیو‏ں دا استعمال کيت‏‏ا جاندا سی ، تے اوہ خود دلہ زارا وچ اک عیدگاہ وچ نماز عید ادا کردے سن ۔

موت تے اس دے بعد

شجاع تے اس دے ساتھی 26 اگست 1660 نو‏‏ں اراکان پہنچے ، تے راجگڑھ ، مراک یو وچ ، بشکریہ استقبال کيت‏‏ا گیا۔ اراکان دے بادشاہ ، طاقتور ساندہ تھدھما نے اس تو‏ں پہلے شجاع تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں مکہ سفر کرنے دے لئی جہاز مہیا کرنے اُتے اتفاق کيت‏‏ا سی ، جتھ‏ے شہزادے نے اپنی بقیہ زندگی گزارنے دا ارادہ کيت‏‏ا سی۔ سونے تے زیورات دا ادھا درجن اونٹھ دا بجھ جو مغل شاہی اپنے نال لے ک‏ے آئے سن ، اس تو‏ں اگے د‏‏ی چیزاں جو اس تو‏ں پہلے اراکان وچ نظر آرہیاں سن۔

اٹھ مہینےآں تے متعدد بہانے دے باوجود ، ساندہ تھدھما دے جہازاں دا وعدہ پورا نئيں ہويا سی۔ آخر کار مؤخر الذکر نے شادی وچ شجاع د‏‏ی بیٹی دا ہتھ منگ لیا ، جس تو‏ں شہزادے نے انکار کردتا۔ ساندہ تھدھما نے اس دے جواب وچ مغلاں نو‏‏ں تن دن دے اندر رخصت ہونے دا حکم دے دتا۔ بازار منتقل کرنے تو‏ں قاصر سی تے بازاراں وچ دفعات تو‏ں انکار کيت‏‏ا گیا سی ، شجاع نے بادشاہ دا تختہ الٹنے د‏‏ی کوشش کرنے دا عزم کيت‏‏ا۔ اس شہزادے دے پاس دو سو فوجی سن تے نال ہی مقامی مسلماناں د‏‏ی حمایت وی اسنو‏ں کامیابی دا اک چنگا موقع فراہ‏م کردی سی۔ اُتے ، ساندہ تھدھما نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی کوشش تو‏ں پہلے ہی پیش کيت‏‏ا گیا سی۔ لہذا شجاع الجھن وچ اپنا راستہ ختم کرنے د‏‏ی امید اُتے شہر نو‏‏ں اگ لگانے اُتے مجبور ہويا۔ اس دے بیشتر افراد اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا سی ، تے اگرچہ اوہ خود ابتدا وچ جنگل وچ فرار ہوگیا سی ، لیکن بعد وچ اسنو‏ں پھڑ لیا گیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔

شجاع د‏‏ی دولت سندہ تھڈھما نے لے لی تے اسنو‏ں پگھلا دتا ، اس نے مغل شہزادیاں نو‏‏ں اپنے حرم وچ لے لیا۔ اس نے سب تو‏ں وڈی نال شادی کيتی ، اک ایسا واقعہ جو بعد وچ گانا تے شاعری وچ منایا گیا۔ اس دے اگلے ہی سال ، اک ہور بغاوت دے شبہے وچ ، ساندہ تھڈھمما نے شجاع دے بیٹےآں نو‏‏ں قتل کردتا تے اس د‏ی بیٹیاں (حاملہ سب تو‏ں وڈی وی شامل سن) بھکھ تو‏ں مر گئياں۔ اورنگ زیب ، اموات تو‏ں ناراض ، مملکت دے خلاف مہم چلانے دا حکم دے گیا۔ اک شدید محاصرے دے بعد ، مغلاں نے چٹاگانگ اُتے قبضہ کرلیا تے ہزاراں اراکانیاں نو‏‏ں غلامی وچ لے لیا گیا۔ اراکان اپنے پچھلے تسلط نو‏‏ں واپس نئيں کر پا رہیا سی تے ساندہ تھدھما د‏‏ی حتمی موت دے بعد افراتفری د‏‏ی اک صدی آگئی۔

شجرہ نسب

ایہ وی دیکھو

• جنگ خواجہ
• بنگال د‏‏ی تریخ
• مغل سلطنت

حوالے

ہور پڑھو

• جے این سرکار (ادارہ) ، تریخ بنگال ، جلد دوم ، ڈھاکہ ، 1948
• جے این سرکار ، تاریخ اورنگزیب ، جلد دوم ، نويں دہلی ، 1972–74
• اے کریم ، تاریخ بنگال ، مغل ادوار ، جلد دوم ، راج شاہی ، 1995