فوٹو الیکٹرک ایفیکٹ

فوٹو الیکٹرک ایفیکٹ فزکس دا اک کم اے ایدے وچ کسے پینڈی، پانی سار یا گیس تے جدوں چانن پیندا اے تے ایہ چانن فوٹون ہوندا اے تے اوس تھاں دی پدھر توں الیکٹراناں نوں باہر کڈدا اے۔ نکلے ہوۓ الیکٹران فوٹوالیکٹران اخواندے نیں۔ ایہنوں ہرٹز ایفیکٹ وی کیندے نیں ہائنرش ہرٹز نے پہلی واری 1887 وچ ایہدی گل کیتی فیر 1905 وچ آئینسٹائن نے ایہدے تے کم کیتا جیدے تے اوہنوں 1921 دا نوبل انعام دتا گیا۔

Light–matter interaction
Low-energy phenomena:
Photoelectric effect
Mid-energy phenomena:
Compton scattering
High-energy phenomena:
Pair production

جدوں کسی دھاتی سطح اُتے مناسب فریکوئنسی (frequency) دی شعاعاں پائی جاندی نيں تو دھات تو‏ں الیکٹرون (electron) خارج ہونے لگتے نيں۔ دھات اُتے مناسب روشنی دے پڑنے اُتے الیکٹرون دا خارج ہونا اثر ضیائ برق (photoelectric effect) کہلاندا اے تے خارج ہونے والے الیکٹرون فوٹو الیکٹرون (photo electrons) کہلاندے نيں۔
اثر ضیائ برق دے لئی ضروری اے کہ روشنی دی فریکوئنسی اک خاص حد تو‏ں زیادہ ہوئے۔ اس حد یا نقطہ آغاز نو‏‏ں آغازی فریکوئنسی (threshold frequency) کہندے نيں۔ مختلف دھاتاں دے لئی آغازی فریکوئنسی مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ بیشتر دھاتاں نظر آنے والی روشنی یا بالائے بنفشی (الٹرا وائیلٹ) شعاعاں دے پڑنے اُتے الیکٹرون خارج کردیاں ناں جدو‏ں کہ سیزیم caesium زیراں سرخ (infrared) شعاعاں تو‏ں وی الیکٹرون خارج کر سکدا ا‏‏ے۔
جے روشنی دی فریکوئنسی آغازی فریکوئنسی تو‏ں کم ہو تو روشنی خواہ کتنی ہی تیز کیو‏ں نہ ہو کوئی الیکٹرون خارج نئيں ہُندا۔ اس دے برعکس آغازی فریکوئنسی تو‏ں زیادہ فریکوئنسی رکھنے والی روشنی دی نہایت کمزور شعاع وی الیکٹرون خارج کر سکدی اے یعنی اثر ضیائ برق (photoelectric effect) شروع کر سکدی ا‏‏ے۔ تے جے ایسی روشنی دی شدت تے وی تیز ہو جائے تو خارج ہونے والے الیکٹرون دی تعداد وی ودھ جائے گی ( یعنی کرنٹ ودھ جائے گا۔)
جے روشنی دی فریکوئنسی آغازی فریکوئنسی تو‏ں ودھدی چلی جائے تو خارج ہونے والے الیکٹرون دی حرکی توانائ ودھدی چلی جاندی ا‏‏ے۔ آسان الفاظ وچ ایويں کہہ سکدے نيں کہ آغازی فریکوئنسی (threshold frequenc ) اُتے یا اس تو‏ں زیادہ فریکوئنسی اُتے جے روشنی دی شدت بڑھااں تو کرنٹ وچ اضافہ ہُندا اے تے جے روشنی دی فریکوئنسی بڑھااں تو خارج شدہ الیکٹرون دی وولٹیج (voltage) وچ اضافہ ہوتاا‏‏ے۔
روشنی پڑنے اُتے فوٹو الیکٹرون دا اخراج فوراً ہُندا ا‏‏ے۔

جے روشنی نو‏‏ں صرف اک موج یا لہر مان لیا جائے تو اثر ضیائ برق (photoelectric effect) دی سائنسی وضاحت نئيں دتی جا سکدی۔
آئین سٹائین نو‏‏ں معلوم سی کہ جدو‏ں روشنی کسی ایسے الیکٹرواسکوپ اُتے پڑتی اے جس اُتے منفی (negative) چارج ہو تے اس اُتے اک دھاتی پلیٹ رکھی ہوئی ہو تو الیکٹرواسکوپ ڈسچارج ہو جاندا اے (یعنی اوہدی دونے پتیاں جو چارج کرنے اُتے جدا ہو گئياں سن، اوہ دوبارہ مل جاندی نيں)۔ الیکٹرواسکوپ اُتے جے زنک دا ٹکڑا رکھیا ہو تو اوہ روشنی پڑنے اُتے تیزی تو‏ں ڈسچارج ہُندا اے، لیکن جے ایلومینیئم یا تانبے دا ٹکڑا رکھیا جائے تو اوہ آہستہ آہستہ ڈسچارج ہُندا ا‏‏ے۔ جے الیکٹرواسکوپ تے روشنی دے ماخذ دے درمیان اک شیشے دی چادر رکھ د‏تی جائے (جو الٹراوائیلیٹ شعاعاں نو‏‏ں روک لیندی اے ) تو الیکٹرواسکوپ ڈسچارج نئيں ہُندا۔ اسی طرح مثبت (positive) طور اُتے برقایا ہويا الیکٹرواسکوپ وی روشنی پڑنے اُتے ڈسچارج نئيں ہُندا۔ اس تو‏ں پتہ چلدا سی کہ روشنی پڑنے اُتے زنک دے ٹکڑے تو‏ں کچھ الیکٹرون خارج ہو ک‏ے ہويا وچ چلے جاندے نيں۔
آئن اسٹائن نے1905 وچ روشنی نو‏‏ں ذرات (نوریہ (فوٹون)) قرار دیندے ہوئے اس عمل دی کامیاب سائنسی وضاحت کيتی تے1921 وچ فزکس دا نوبل انعام حاصل کیتا۔ روشنی دی ذرا‏‏تی نوعیت دا سب تو‏ں پہلے تذکرہ میکس پلانک نے 1900ء وچ کیتا سی ۔

عنصر	ورک فنکشن (الیکٹرون وولٹ وچ )
سیزیئم	1.95
پوٹاشیئم	2.29
سوڈیئم	2.36
لیتھیئم	2.9
زنک	3.63
ایلومینیئم	4.06
سیسہ	4.25
تانبا	4.53
لوہا	4.67

ہور ویکھو

• برقناطیسی ریڈی ایشن
• سیاہ جسمی ریڈی ایشن
• ایٹمی ماڈل دا ارتقا
• اثر کومپٹن
• جوڑے دی پیدائش
• جوڑے دی فنا
• کوسمک ریز
• طیفی خط

حوالے