ایٹمی ماڈل دا ارتقا

ایٹم مادے دا چھوٹا ترین ذرہ ہُندا اے جو اپنے کیمائی خواص برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ چونکہ ایٹم عام خورد بین تو‏ں نظر نئيں آندے اس لئی سائنس داناں نو‏‏ں ایٹم دی ساخت دریافت کرنے وچ وڈا وقت لگیا۔ بہت ساری مختلف ایجاداں تو‏ں ایٹم دی ساخت آہستہ آہستہ واضح ہُندی چلی گئی۔

بوہر دے ماڈل دے مطابق ایٹم صرف مخصوص توانائی جذب یا خارج کر سکدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں توانائی جذب ہُندی اے تو اسدے الیکٹرون بیرونی مدار وچ چلے جاندے نيں۔ جدو‏ں توانائی خارج ہُندی اے تو اوہ الیکٹرون دوبارہ اندرونی مدار اُتے آ جاندے نيں۔

ڈالٹن

1803 وچ جوہن ڈالٹن نے نظریہ پیش کیتا کہ مادہ ایٹماں تو‏ں بنا ہُندا ا‏‏ے۔ یعنی جے کسی مادی چیز نو‏‏ں تقسیم در تقسیم کردے چلے جان تو آخر کار اک حد آ جائے گی تے ہور تقسیم ممکن نئيں ہوئے گی۔

فیراڈے

1832 وچ مائیکل فیراڈے نے مختلف نمکیات دے محلولاں وچو‏ں بجلی گزاری تے نتائج دا بغور مطالعہ کیتا۔ اس نے برق پاشیدگی (electrolysis) دے قوانین وضع کیتے تے دسیا کہ بجلی گزرنے تو‏ں ایٹم تے مولیکیول دو حصےآں وچ بٹ جاندے نيں۔

پلک کر

1859 وچ جے پلک کر نے پہلی گیس ڈسچارج ٹیوب بنائی۔ اج کل اسنو‏ں کیتھوڈ رے ٹیوب (یا مخفف سی آر ٹی) کہندے نيں۔ اس ٹیوب نے بعد وچ الیکٹرون دی ایجاد وچ وڈی مدد دت‏ی۔

اک پرانے 14 انچ دے TV دی کیتھوڈ رے ٹیوب دی پُشت۔ اج کل ٹی وی CRT دی بجائے ایل ای ڈی یا ایل سی ڈی تو‏ں بنائے جاندے نيں۔

مینڈیلیف

1869 وچ مینڈیلیف نے سارے عناصر نو‏‏ں انہاں دے کیمائی خواص دی بنیاد اُتے ست گروپ وچ تقسیم کیتا۔ اس وقت تک غیر عامل گیساں ایجاد نئيں ہوئیاں سن۔ مینڈیلیف نے دسیا کہ ایٹم جداں جداں بھاری ہُندے چلے جاندے نيں انہاں دے خواص بدلدے چلے جاندے نيں لیکن پھر اک ایسا ایٹم آندا اے جتھ‏ے تو‏ں ایہی سلسلہ دوبارہ شروع ہُندا ا‏‏ے۔ اگرچہ مینڈیلیف دے بنائے ہوئے دوری جدول (Periodic Table) وچ بعد وچ کچھ تبدیلیاں کيتیاں گئیاں مگر اج وی اس دا سہرا مینڈیلیف دے ہی نام جاندا ا‏‏ے۔

Dmitri Mendeleev

میکس ویل

1873 وچ جیمز کلرک میکس ویل نے نظریہ پیش کیتا کہ خالی جگہ وچ برقی (الیکٹرک) تے مقناطیسی میدان موجود ہُندا ا‏‏ے۔

کروکس

1876ء وچ سر ویلیئم کروکس نے ٹنگسٹن دے تار اُتے بیریم آکسائیڈ دی تہ جمانے دا طریقہ دریافت کیتا جس تو‏ں کیتھوڈ (منفی برقیرہ) بنائے جاندے نيں۔
1879ء وچ سر ویلیئم کروکس نے ڈسچارج ٹیوب وچ کیتھوڈ ریز دریافت کيتی۔ اس نے دسیا کہ کیتھوڈ تو‏ں نکلنے والی ایہ شعاعاں اک سیدھ وچ چلدی نيں، انہاں دی وجہ تو‏ں گیس چمکنے لگتی اے، ایہ جس چیز تو‏ں ٹکراندی نيں اس اُتے منفی چارج آ جاندا اے، برقی یا مقناطیسی میدان وچ ایہ جس طرح مڑتی نيں اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ انہاں شعاعاں اُتے منفی چارج ا‏‏ے۔ جدو‏ں ایہ شعاعاں اک بہت ہی چھوٹے تو‏ں پنکھے دے اُتے تو‏ں ٹکراندی نيں تو پنکھا گھومنے لگدا اے یعنی ایہ شعاعاں مادی ذرات اُتے مشتمل ہُندی نيں۔ (کئی سال بعد پتہ چلا کہ کیتھوڈ ریز تے تابکاری دی بی ٹا ریز درحقیقت تیز رفتار الیکٹروناں اُتے مشتمل ہُندی نيں۔ )

بامر

1885 وچ Johann Balmer جو سوئزرلینڈ وچ سیکنڈری اسکول وچ حساب دا ٹیچر سی، نے ہائیڈروجن گیس تو‏ں نکلنے والی طیفی خط دی وضاحت کرنے دا سادہ فارمولا دریافت کر لیا۔

گولڈسٹین

1886 وچ ای گولڈسٹین نے ڈسچارج ٹیوب وچ کنال ریز دریافت کيتیاں جنہاں دے برقی تے مقناطیسی خواص کیتھوڈ ریز دے برعکس سن ۔

اسٹونی

1894 وچ جی جے اسٹونی نے خیال ظاہر کیتا کہ بجلی دا گزرنا منفی ذرات دے بہنے دی وجہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے تصور کیتا جاندا سی کہ بجلی دا گزرنا مثبت ذرات دا بہاو ا‏‏ے۔ اسٹونی نے ہی انہاں منفی ذرات نو‏‏ں الیکٹرون دا نام دتا۔

رونٹیگن

1895ء وچ رونٹیگن نے اتفاقی طور اُتے دریافت کیتا کہ جدو‏ں کیتھوڈ رے ٹیوب زیر استعمال ہُندی اے تو اس دے نزدیک رکھے کچھ کیمیائی مادے (بیریئم پلاٹینو سائیانائیڈ) چمکنے لگتے نيں۔ اس طرح ایکس شعاع دریافت ہوئیاں جو برقی یا مقناطیسی میدان وچ نئيں مڑتاں۔ ولہیلم رونٹیگن نو‏‏ں 1901ء وچ طبعیات دا پہلا نوبل انعام ملا۔

1896ء دی اک تصویر۔ کروکس ٹیوب دے ذریعے اک شخص دے ہتھ دا ایکس رے لیا جا رہیا ا‏‏ے۔

بیک کوئیریل

1896 وچ ہنری بیک کوئیریل نے معلوم کیتا کہ کچھ (تابکار) مادے خودبخود ایکس ریز (گاما ریز) خارج کردے نيں۔

سی مسن

جے جے سی مسن نے کیتھوڈ شعاعاں دی خصوصیات معلوم کر لین جنہاں تو‏ں ظاہر ہويا کہ ایٹم اپنے اجزا (الیکٹرون تے مثبت آئین) وچ توڑا جا سکدا ا‏‏ے۔
1897ء وچ جے جے سی مسن نے الیکٹرون دے چارج تے کمیت دی نسبت (e/m ratio) معلوم کر لی۔ ایہ اک وڈی کامیابی سی لیکن اس وقت وی نہ الیکٹرون دا چارج دریافت ہويا سی نہ اوہدی کمیت۔ 1906ء وچ اسنو‏ں فزکس دا نوبل انعام دتا گیا۔
تھامسن نے ایہ وی دریافت کر لیا سی کہ الیکٹرون دی کمیت پروٹون تو‏ں لگ بھگ 2000 گنا کم ا‏‏ے۔ اس وقت الیکٹرون نو‏‏ں 'corpuscles' کہیا گیا سی ۔

ردر فورڈ

1898 وچ ردر فورڈ نے تابکار یورینیئم تے تھوریئم تو‏ں نکلنے والی شعاعاں دا مطالعہ کیتا تے انہاں نو‏ں الفاتے بی ٹا دا نام دتا۔

کیوری

1898 وچ میڈم ماری کیوری نے یورینیئم تے تھوریئم دی تابکاری دا بغور مشاہدہ کیتا تے ایٹم دے اس طرح خودبخود ٹوٹنے نو‏‏ں تابکاری دا نام دتا۔

سوڈی

1900ء وچ ردرفورڈ دے شاگرد سوڈی نے معلوم کیتا کہ تابکاری دے نتیجے وچ اک عنصر دوسرے عنصر وچ تبدیل ہو جاندا ا‏‏ے۔ اس نے وڈی کوشش کيتی کہ کیمیائی طریقے تو‏ں ریڈیئم دے مختلف اسيں جا الگ الگ کر لے مگر ناکم رہیا۔ 1921ء وچ سوڈی نو‏‏ں کیمسٹری دا نوبل انعام ملا۔

پلانک

1900 وچ میکس پلانک نے سیاہ جسمی اشعاع دا راز دریافت کر لیا۔ اس نے سب تو‏ں پہلے ایہ دریافت کیتا کہ توانائی وی ذرات دی نوعیت رکھدی ا‏‏ے۔ اُس وقت فوٹون نو‏‏ں quanta کہیا گیا سی ۔
پلانک نے جس کوانٹم سی وری دی ابتدا دی سی اسنو‏ں موجودہ شکل تک پہنچنے وچ 25 سال لگے۔

ناکوگا

1903 وچ ناکوگا نے ایہ خیال ظاہر کیتا کہ سیارہ زحل دی طرح ایٹم وچ وی الیکٹرون اک مثبت ذرے دے گرد چکر کاٹتے نيں۔

ابیگ

1904 وچ ابیگ نے دریافت کیتا کہ غیر عامل گیساں وچ الیکٹرون دے مدار مکمل بھر چدے ہُندے نيں جس دی وجہ تو‏ں ایہ گیساں غیر عامل ہو جاندی نيں۔

آئن اسٹائن

1905 وچ آئن اسٹائن نے دسیا کہ مادہ تے توانائی اک دوسرے وچ تبدیل ہو سکدے نيں۔
1921 وچ آئن اسٹائن نو‏‏ں ضیا برقی اثر اُتے فزکس دا نوبل انعام ملا۔ آئن اسٹائن نو‏‏ں پلانک دے نظریے تو‏ں وڈی مدد ملی سی۔

گیگر

1906 وچ ہینس گیگر نے اک ایسا الیکٹرونک آلہ بنایا جو الفا ذراں دی موجودگی اُتے کلک دی آواز نکالتا سی ۔

ملیکین

1909 وچ ملیکین نے کیپیسٹر دی پلیٹاں دے درمیان تیل دے قطراں نو‏‏ں معلق کر دے الیکٹرون دا چارج معلوم کر لیا۔ چونکہ چارج تے کمیت دی نسبت پہلے ہی معلوم ہو چک‏ی سی اس لئی الیکٹرون دا وزن وی دریافت ہو گیا۔

ارنسٹ ردر فورڈ

1911 وچ ارنسٹ ردرفورڈ نے تابکار مادے تو‏ں نکلنے والے الفا ذرات دے سونے دے ورق وچو‏ں گزرنے دا مطالعہ کیتا تے دسیا کہ ایٹم وچ مثبت گٹھلی (positive nucleus) موجود ہُندی اے تے ایٹم دے اندر زیادہ تر جگہ خالی ہُندی ا‏‏ے۔

جے جے سی مسن دا خیال سی کہ جس طرح کھیر اُتے کشمش دے دانے پڑے ہُندے نيں اسی طرح ایٹم دے مثبت چارج اُتے منفی الیکٹرون چپدے ہُندے نيں۔ لیکن اسدے سابقہ شاگرد ارنسٹ ردرفورڈ نے اس خیال نو‏‏ں یکسر غلط ثابت کر دتا۔ جے سی مسن دا ایٹم دے بارے وچ Plum pudding ماڈل درست ہُندا تو اک وی الفا ذرہ سونے دے ورق تو‏ں ٹکرا کر نئيں پلٹتا مگر اس تجربے دے دوران چند الفا ذرے ورق دے آر پار نہ گزر سدے تے واپس پلٹے۔

موزلے

1914 وچ H.G.J. Moseley نے ایکس رے ٹیوب دی مدد تو‏ں بہت سارے ایٹمی مرکزاں (nucleus) دا چارج معلوم کر لیا۔ اس نے انکشاف کیتا کہ ہن تک کیمیا دان جسنو‏ں ایٹمی نمبر کہندے رہے اوہ دراصل ایٹمی مرکزاں وچ موجود پروٹوناں دی تعداد ا‏‏ے۔ اس طرح دوری جدول (Periodic table) نو‏‏ں ایٹمی وزن دی بجائے ایٹمی نمبراں دے لحاظ تو‏ں ترتیب دینے وچ کامیابی ملی۔

ایسٹون

1919 وچ Aston نے ماس اسپیکٹروگراف دی مدد تو‏ں ثابت کیتا کہ اک ہی عنصر دے ایٹم مختلف ایٹمی وزن دے وی ہو سکدے نيں۔ اس طرح اسيں جا (isotopes) دریافت ہوئے لیکن ایہ معلوم نہ ہو سکا کہ ایسا کیو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ایسٹون نو‏‏ں 1922ء وچ نوبل انعام ملا۔

جے جے سی مسن نے 1913 وچ کینال ریز دی ایہ تصویر لی۔ اس دا خیال سی کہ نیون گیس وچ کچھ ایٹم زیادہ بھاری ہُندے نيں جسنو‏ں بعد وچ ایسٹون نے آئیسوٹوپ ثابت کیتا۔

نیلز بوہر

1922 وچ Niels Bohr نے دسیا کہ ایٹم وچ مرکزے دے گرد الیکٹرون دے کئی مدار ہُندے نيں تے جدو‏ں الیکٹرون توانائی جذب کردا اے تو بیرونی مدار وچ چلا جاندا ا‏‏ے۔ الیکٹرون جدو‏ں اندرونی مدار وچ واپس لوٹتا اے تو اوہی توانائی خارج ہو جاندی ا‏‏ے۔

ڈی بروگلی

1923 وچ de Broglie نے ریاضیات دی مدد تو‏ں ثابت کیتا کہ الیکٹرون نہ صرف مادی خصوصیات رکھدا اے بلکہ لہر یا موج دی خصوصیات وی رکھدا ا‏‏ے۔ اس طرح wave particle duality دی بنیاد پئی۔ ڈی بروگلی دے کم تو‏ں آئن اسٹائن دی سی وری نو‏‏ں تقویت ملی۔

ہائزن برگ

1927 وچ Heisenberg نے غیر یقینیت دا اصول (Principle of uncertainity) وضع کیتا یعنی کسی ذرے دی رفتار تے پوزیشن بیک وقت معلوم نئيں دی جا سکدت‏ی۔

کوکروفٹ تے والٹن

1929 وچ Cockcroft / Walton نے پہلا پارٹیکل ایکسیلیریٹر بنایا تے 14 اپریل 1932 وچ معلوم کیتا کہ جدو‏ں پروٹون نو‏‏ں تیز رفتاری تو‏ں لیتھیئم تو‏ں ٹکراندے نيں تو لیتھیئم دا ایٹم ٹوٹ کر ہیلیئم وچ تبدیل ہو جاندا ا‏‏ے۔ اس طرح پہلی دفعہ انسان نے کسی ایٹم دے مرکزے نو‏‏ں توڑا۔
اسی تجربے نے پہلی دفعہ آئن اسٹائن دے فارمولے E=mc² دی تصدیق کری۔

کوکروفٹ والٹن سرکٹ جس دی مدد تو‏ں ہائی وولٹیج بنا ک‏ے پارٹیکل ایکسیلیریٹر چلیایا گیا۔ اس تصویر وچ صرف دو اسٹیج دکھائے گئے نيں مگر تے زیادہ وولٹیج حاصل کرنے دے لئی انہاں مرحلاں دی تعداد بڑھائی جا سکدی ا‏‏ے۔

شروڈنگر

1930 وچ Schrodinger نے ریاضیات تو‏ں ثابت کیتا کہ ایٹم دے اندر الیکٹرون مرکزے دے گرد اک بادل سا بنا دیندا ا‏‏ے۔ اس طرح wave mechanics دی بنیاد پئی۔

پال ڈیراک

1930ء وچ Paul Dirac نے ضد ذرے دا تصور دتا۔ دو سال بعد پوزیٹرون دریافت ہويا۔ 1955ء وچ اینٹی پروٹون دریافت ہويا۔

جیمز چیڈوک

1932 وچ James Chadwick نے پولونیئم دی تابکاری تو‏ں حاصل ہونے والے الفا ذراں دی مدد تو‏ں نیوٹرون دریافت کر لیا۔ ایہ اک بہت وڈی کامیابی سی۔ اس طرح اسيں جا (آئسوٹوپ)دے وزن دی وضاحت وی ممکن ہو گئی تے nuclear spin دا معما وی حل ہو گیا۔ جیمز چیڈوک نو‏‏ں 1935 وچ نوبل انعام ملا۔

انریکو فرمی

1934 وچ فرمی نے دریافت کیتا کہ جے نیوٹرون دی رفتار کم کر دتی جائے تو اوہ دوسرے ایٹمی مرکزاں وچ زیادہ آسانی تو‏ں جذب ہو ک‏ے نیوکلیائی تعاملات دا سبب بندا ا‏‏ے۔ فرمی نو‏‏ں 1938 وچ نوبل انعام ملا۔
بہت کم رفتار تو‏ں چلنے والے نیوٹرون "تھرمل نیوٹرون" کہلاندے نيں تے اینٹیمنی ¹²⁴ تو‏ں نکلنے والی گاما ریزکوبیریلیئم پربرسانے اُتے حاصل ہُندے نيں۔

Otto Hahn

جنوری 1939 وچ Otto Hahn نے یورینیئم دے مرکزے وچ فشن دا ہونا تے چین ری ایکشن دریافت کر لیا۔ اسنو‏ں 1944 دا کیمسٹری دا نوبل انعام ملا۔

انریکو فرمی

1942 وچ Enrico Fermi نے دنیا دا پہلا ایٹمی ری ایکٹر بنایا جسنو‏ں شکاگو پائیل دا نام دتا گیا۔

مین ہیٹن پروجیکٹ دے تحت 1945 وچ ہونے والا پہلا ایٹم بم دا تجربہ جسنو‏ں ٹرینیٹی ٹیسٹ دا نام دتا گیا۔

ہور ویکھو

• سیاہ جسمی اشعاع
• برقناطیسی اشعاع
• شکاگو پائیل
• نیوٹرون
• نیوٹرون کروس سیکشن
• تابکاری دی اقسام
• طیفی خط
• ڈبے وچ ذرہ
• وولٹیج بڑھانا
• دوری جدول Periodic Table

بیرونی ربط

• ایٹم دی کہانی-اردو وچ Archived 2019-07-05 at the وے بیک مشین