قاری شریف احمد

قاری شریف احمد
جم	سنہ 1914   کیرانہ
تاریخ وفات	سنہ 1988 (73–74 سال)
شہریت	برطانوی ہندستان پاکستان
عملی زندگی
پیشہ	قاری ،  عالم

استاذ العلماء والقراءحضرت مولا‏نا قاری شریف احمد نوراللہ مرقدہ, کیرانہ, ضلع مظفر نگر وچ 1332ھ / 1914ء وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد ماجد حاجی نیاز احمد ابن حضرت پیر غلام محمد اک دین دار تاجر سن ۔ آپ دے دادا حضرت پیر غلام محمد رحمہ اللہ اپنے وقت دے شیخ تے صاحبِ نسبت بزرگ سن ۔ حضرت حافظ رحمت اللہ کیرانوی تو‏ں صرف دو سال دے عرصے وچ شعبان المعظم 1346ھ / فروری 1928ء وچ قرآن کریم حفظ ک‏ر ليا۔ ستاراں سال د‏‏ی عمر وچ پہلی مرتبہ تروایح وچ قرآن مجید سنایا۔

لکھتاں

تصنیف وتالیف دا شغف اکابر دیوبند تے اساتذہٴ کرام تو‏ں ورثے وچ ملیا سی، جو زندگی بھرباقی رہیا۔ پاکستان بننے دے بعد اوقاتِ نماز دا نقشہ مرتب کرنے دے لئی شیخ الہند حضرت مولا‏نا محمود حسن محدث دیوبندی علیہ الرحمہ دے شاگرد رشید حضرت مولا‏نا محمد صادق سندھی رحمہ اللہ جو سندھ تے بلوچستان وچ تحریک شیخ الہند دے معتمد رہنما سن تے وڈے کارنامے انجام دتے سن ۔ 1909ء وچ حضرت شیخ الہند نے حضرت مولا‏نا عبید اللہ سندھی دے نال جمعیت الانصار دے قیام تو‏ں تحریک دے نويں دور دے آغاز دے لئی انھاں وی دیوبند بلايا سی۔ جمعیت علمائے ہند دے قیام دے بعد سندھ وچ اوہی پہلے رہنما تے سربر آوردہ شخصیت سن ۔ سب تو‏ں پہلے انہاں ہی د‏‏ی تحریک اُتے حضرت قاری صاحب نے اوقاتِ نماز دا نقشہ مرتب کيتا سی، جس د‏‏ی تکمیل وچ پورے دو سال لگے سن، کیو‏ں کہ ایہ نقشہ مشاہدے تے تجرگل کيتی بنیاد اُتے مرتب ہويا۔ شہر کراچی وچ بلاتفریق مسلک ایہی نقشہ مسیتاں وچ آویزاں سی (1) ۔ دار العلوم امجدیہ (بریلوی مسلک) تے دار العلوم کراچی دا مرتبہ نقشہ دراصل ايس‏ے د‏‏ی نقل اے، اس نقشے نو‏‏ں حضرت مولا‏نا محمد صادق سندھی، حضرت مولا‏نا فضل اللہ شکارپوری (خلیفہٴ مجاز حضرت حکیم الامت)، مفتیِ اعظم پاکستان حضرت مولا‏نا محمد شفیع عثمانی، محدث العصر حضرت مولا‏نا سید محمد یوسف بنوری، مفسر قرآن خطیب الامت حضرت مولا‏نا احتشام الحق تھانوی، مفتیِ اعظم پاکستان حضرت مولا‏نا ولی حسن ٹونکی، حضرت مولا‏نا عاشق الٰہی بلند شہری مہاجر مدنی رحمہم اللہ جداں اصحاب فضل وکمال د‏‏ی تائید وتوثیق حاصل سی۔

کراچی دے اک عالم دین حضرت مولا‏نا مفتی رشید احمد لدھیانوی مرحوم نے اک عرصے دے بعد حضرت قاری صاحب تے حضرت حاجی وجیہ الدین رحمہما اللہ تعالیٰ دے مرتب کردہ نقشیاں اُتے عدم اعتماد دا اظہار کيتا۔ انہاں د‏‏ی تحقیق ایہ سامنے آئی کہ فجر (صبح صادق) مذکورہ بالا نقشے وچ مقرر ومتعین وقت تو‏ں دس تو‏ں پندرہ منٹ بعد ہُندی اے تے عشا دا وقت دس بارہ منٹ پہلے شروع ہوجاندا ا‏‏ے۔ اس اُتے اہل علم وچ اک عرصے تک خوب بحثاں چلياں تے خصوصاً رمضان المبارک وچ ایہ مسئلہ کھڑا کرایا جاندا۔ اخبارات دے مراسلے ايس‏ے مسئلے تو‏ں بھرے ہوئے ہُندے؛ لیکن حضرت مفتی اعظم پاکستان تے حضرت محدث العصر نے مفتی رشید احمد لدھیانوی د‏‏ی تحقیق جدید اُتے صاد کيتا تاں حضرت قاری صاحب نے اس بحث نو‏‏ں طول دینا مناسب نہ سمجھیا تے نقشے د‏‏ی اشاعت نو‏‏ں روک دتا۔

حضرت قاری صاحب نے اس دینی خدمت دے اک پہلو نو‏‏ں اپنی زندگی وچ نمایاں نئيں ہونے دتا تھا؛ لیکن حضرت د‏‏ی رحلت دے بعد اس دے منکشف کردینے وچ کوئی امر مانع نئيں ہونا چاہیے۔ اس مرحلے وچ حضرت قاری صاحب نے فیصلہ کيتا کہ ایہ مسئلہ اخبارات وچ بحث دے ذریعے طے کرنے د‏‏ی بجائے مناسب ہوئے گا کہ عملاً اس دا تجربہ دیدہٴ روشن تو‏ں اس دا مشاہدہ کرادتا جائے تاکہ حقیقت تو‏ں کسی دے گریز د‏‏ی کوئی گنجایش باقی نہ رہ‏‏ے۔ اس دے لئی انہاں نے مشہور ماہر فلکیات حضرت پروفیسر عبد اللطیف مدظلسانو‏ں آمادہ کيتا کہ اکابر وقت نو‏‏ں صبح صادق دا مشاہدہ کرایا جائے۔ موصوف نے 1973ء وچ اس دا اہتمام کيتا تے سپر ہائی وے اُتے گڈاپ دے قریب، میر پور ساکرو، حنبھان سومرو نزد ٹنڈو محمد خان تے مدینہٴ منورہ وچ مشاہدے کرائے۔ مفتی صاحب دا کہنا سی کہ اج تک پاک وہند تے پوری دنیا وچ جو اوقات نماز دے نقشے نيں انہاں وچ صبح صادق تے عشا دا وقت غلط اے ؛ اس لئی مدینہٴ طیبہ وچ وی مشاہدہ کيتا گیا۔ انہاں مشاہدات وچ حافظ عبد الرشید سورتی (تلمیذ حضرت قاری صاحب)، جناب محمد یامین (مکی مسجد)، جناب محمد رفیق، مولا‏نا مفتی محمد شاہد، ماسٹر محمد رفیق، جناب محمد علی، مولا‏نا عبدالقیوم، حضرت مولا‏نا محمد یحییٰ مدنی مدظلہ، حاجی محمد امین (مکی مسجد)، حضرت مولا‏نا عاشق الٰہی بلند شہری، حضرت مولا‏نا مفتی احمد الرحمن، حضرت مولا‏نا محمد یوسف لدھیانوی، حضرت مولا‏نا مفتی عبدالسلام چاٹگامی مدظلہ، مولا‏نا قاری مفتاح اللہ مدظلہ، مفتی اعظم پاکستان حضرت مولا‏نا ولی حسن ٹونکی، جناب عبد الستار پین والے، جناب انوار محمد (گورنمنٹ کالج ناظم آباد)، جناب محمد شمیم، حضرت مولا‏نا مفتی محمد رفیع عثمانی مدظلہ، حضرت مولا‏نا محمد تقی عثمانی مدظلہ، مولا‏نا بشیر احمد (میسور، انڈیا) وغیرہ شریک رہ‏‏ے۔ پروفیسر صاحب مدظلسانو‏ں انہاں مشاہدات نو‏‏ں کرانے وچ تن سال لگے۔

ان مشاہدات دے بعد حضرت مفتی اعظم پاکستان تے حضرت محدث العصر نے مفتی (رشید احمد لدھیانوی) صاحب د‏‏ی تحقیق جدید تو‏ں رجوع ک‏ر ليا۔ ایہ حضرت قاری صاحب رحمة اللہ علیہ دے حسنات وچ اہ‏م ترین نیکی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں روزے تے نمازاں درست سمت د‏‏ی طرف واپس آگئياں۔

تفصیل دے لئی ویکھو: حضرت قاری صاحب رحمة اللہ علیہ د‏‏ی مرتب کردہ ”شرعی دائمی جنتری“ تے پروفیسر عبد اللطیف مدظلہم د‏‏ی کتاب ”صبح صادق وصبح کاذب“۔

دونے بزرگاں دے رجوع دے بعد حضرت قاری صاح نے نقشہ د‏‏ی اشاعت دوبارہ شروع کردتی۔ بحمد اللہ اج وی اس د‏ی اشاعت ہورہی اے تے مسیتاں دے لئی فی سبیل اللہ اوہ نقشہ دتا جاندا ا‏‏ے۔

حیدرآباد سندھ دے احباب نے وی حضرت قاری صاحب تو‏ں حیدرآباد دا نقشہ مرتب کرایا سی، جو اوتھ‏ے چھپ وی گیا سی۔

حضرت قاری صاحب د‏‏ی تقریباً تن درجنہاں تو‏ں زاید تالیفات دینی موضوعات اُتے نہایت مفید وموثر شائع ہوچکيا‏‏ں نيں۔ انہاں د‏‏ی تفصیل ایہ اے:

قرآنیات

1- ”تریخ قرآن“۔ اس وچ تریخ نزول قرآن، اعجاز قرآن، جمع وتدوین قرآن، حفاظت قرآن تے اس دے مختلف ذرائع، اشاعتِ قرآن، تاثیرِ قرآن، فضائلِ قرآن، آدابِ تلاوتِ قرآن انتہائی اہ‏م موضوعات نيں۔ اس د‏ی تکمیل حضرت قاری صاحب نے 24/رمضان المبارک 1397ھ / 9/ ستمبر 1977ء بہ روز جمعہ نزول قرآن د‏‏ی یادگار شب وچ فرمائی۔ 1425ھ / 2004ء وچ راقم الحروف نے اس اُتے نظر ثانی تے وادھا کيتا۔ انہاں اضافاں وچ علمائے دیوبند د‏‏ی تجوید وچ تدریسی خدمات، فن تجوید وچ علمائے دیوبند د‏‏ی تصنیفی خدمات، علمائے دیوبند وچ فن تجوید وقرأت دے ماہر، علمائے دیوبند تے ترجمہٴ قرآن کریم، علمائے دیوبند تے تفاسیر قرآن، کتاباں تفاسیر دے تراجم، اصول تفسیر وعلوم القرآن وچ علمائے دیوبند د‏‏ی خدمات جداں عنوانات وابواب شامل نيں۔

2- ”قرآن د‏‏ی فضیلت وعظمت“۔ اس وچ قرآن کریم دے حفظ د‏‏ی فضیلت، قرآن پڑھنے دے بعد اس دے یاد رکھنے د‏‏ی فضیلت دل نشین انداز وچ تحریر فرمائی نيں۔ایہ رسالہ رمضان المبارک 1384ھ / 1964ء وچ تالیف فرمایا۔

3- ”آسان نورانی قاعدہ“۔ اس د‏ی ترتیب ایسی آسان اے کہ اک مرتبہ اسنو‏ں کسی استاذ تو‏ں پڑھ لیا جائے تاں قرآن مجید پڑھنا آسان ہوجاندا ا‏‏ے۔

4- ”یسرنا القرآن“۔ ایہ قاعدہ حضرت قاری صاحب نے اس زمانے وچ مرتب فرمایا سی، جدو‏ں ”مکتبہٴ رشیدیہ“ قائم نئيں ہويا سی۔ ایہ سب تو‏ں پہلے حافظ عبدالمنان تھانوی نے شائع کيتا سی۔

حدیث

5- ”چہل حدیث تے انہاں د‏‏ی تشریح“۔ اس وچ چالیس احادیث مبارکہ جو انتہائی اہ‏م امور اُتے نيں جمع فرمائی نيں، بوہت سارے اسکول ومدارس وچ شامل نصاب ا‏‏ے۔

ارکانِ اسلام

6- ”ترغیب الصلوٰة“۔ اس مختصر مگر اہ‏م رسالے وچ نماز دے فائدے، نہ پڑھنے اُتے وعیداں جمع د‏‏ی گئیاں نيں۔

7- ”نماز د‏‏ی کتاب“۔ احکا‏م ومسائل اُتے مشتمل۔

8- ”نماز مترجم“۔ اسلام دے کلمے، اذان، وضو تے طریقہٴ نماز مع مسنون دعاواں۔ اس رسالے دا گجرا‏تی ترجمہ وی شائع ہويا ا‏‏ے۔

9- ”جنت د‏‏ی کنجی“۔ نماز تو‏ں متعلق مسایل۔

10- ”شرعی دائمی جنتری“۔ نماز دے اوقات (کراچی دے لئی) اس دے اہ‏م مسائل تے محکمہٴ موسمیات وعلمائے کرام د‏‏ی تصدیقات۔

11- ”اوقاتِ نماز“ (حیدرآباد سندھ دے لئی)

12- ”تحفة الصیام“۔ اس وچ روزے د‏‏ی تریخ، ہور امتاں دا روزے نال تعلق، روزے د‏‏ی فضیلت، روزے دار د‏‏ی فضیلت، روزہ رکھنے د‏‏ی فضیلت، نہ رکھنے اُتے وعیداں، انہاں سب نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان فرمایا ا‏‏ے۔

13- ”فضائل الشہور والایام“۔ اس وچ بارہ مہینےآں دے فضائل، دِناں دے فضائل تے انہاں وچ کیتے جانے والے اعمال جو کتاب وسنت تو‏ں ثابت نيں، اوہ ذکر فرمائے نيں۔ تحفة الصیام تے فضائل الشہور والایام اک ہی جلد وچ دستیاب نيں۔

14- ”اسلام دا نظام زکوٰة“ (دو حصے) اس وچ نظام زکوٰة وعشر اُتے انتہائی عام فہم انداز وچ تفصیل تو‏ں روشنی پائی گئی ا‏‏ے۔

15- ”معین الحجاج“ (تین حصے) پہلے حصے وچ ضروری ہدایات، دوسرے وچ مسائل حج انتہائی آسان انداز وچ ، تیسرے حصے وچ مدینہٴ منورہ تے مسجد نبوی د‏‏ی فضیلت، روضہٴ اطہر اُتے حاضری دے آداب ومسائل بیان کیتے گئے نيں۔

16- ”معلومات حج“۔ ایہ وی حج دے مسائل اُتے سی، جدو‏ں ”معین الحجاج“ تالیف فرمائی تاں اس د‏ی اشاعت د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں کيت‏‏ی گئی۔

17- ”طریقہٴ حج“۔ ایہ کتاب مختصر ہونے دے نال نال حج دے مسائل دا احاطہ وی کردی ا‏‏ے۔ کم فرصت تے کم پڑھے لکھے زائرین د‏‏ی سہولت دے لئی لکھی گئی۔ اس کتاب دا گجرا‏تی تے سندھی وچ ترجمہ وی ہويا ا‏‏ے۔

18- ”طریقہٴ عمرہ“۔ عمرے دے مسائل اُتے مختصر، مگر جامع کتاب ا‏‏ے۔ اس دا وی گجرا‏تی تے سندھی وچ ترجمہ ہويا ا‏‏ے۔

سیرت وسوانح

19- ”ذکرِ رسول صلی اللہ علیہ وسلم“۔ اس وچ حضور اقدس صلی اللہ علیہ وسلم دے مبارک حالات ولادت تو‏ں نبوت تک بیان کیتے گئے نيں۔

20- ”معراج رسول صلی اللہ علیہ وسلم“۔ حضور علیہ السلام دا سفرِ معراج تے اس وچ پیش آنے والے واقعات سبق آموز انداز وچ بیان کیتے نيں۔

21- ”سفر ہجرت دا حکم تے یارِ غار“۔

$ تریخ وتذکرہ:

22- ”تریخ حرمین شریفین“ (دو حصے) اس وچ حرمین شریفین دے فضائل تے تریخ بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ حجاج کرام دے لئی بہترین تحفہ ا‏‏ے۔

23- ”تذکرة الانبیاء علیہم السلام“ (دو جلد وچ ) اس وچ 28 جلیل القدر انبیائے کرام دا تذکرہ اے، جنہاں دا ذکر قرآن مجید وچ آیا ا‏‏ے۔ اسرائیلی روایات تو‏ں پاک ا‏‏ے۔

24- ”تذکرہٴ سیدنا حضرت عمر“۔ حالات زندگی تے خلافتی دور دے کمالات تے امورِ مملکت د‏‏ی انجام دہی کاذکر ا‏‏ے۔

25- ”تذکرہٴ سیدنا حضرت عثمان“۔ حالات زندگی تے خلافتی دور دے کمالات تے امور مملکت د‏‏ی انجام دہی کاذکر ا‏‏ے۔

26- ”مقام شیخ الاسلام“۔ شیخ الاسلام حضرت مولا‏نا سید حسین احمد مدنی  دے مقام ومرتبے اُتے اک کتاب جو مکمل نئيں ہوسک‏ی، مسودے د‏‏ی صورت وچ ا‏‏ے۔

فضائل

27- ”فضیلت شعبان وشب برأت“۔ 15/ شعبان المعظم د‏‏ی فضیلت وعظمت تے صحابہ دے اقوال ومعمولات ذکر کیتے گئے نيں۔

28- ”فضائل ومسائل ماہ رمضان المبارک“۔

29- ”رمضان المبارک دا آخری عشرہ“۔

حقوق

30- ”اسلام تے حقوق والدین“۔ اولاد نو‏‏ں مخاطب بنا ک‏ے انھاں بتلایا اے کہ انہاں اُتے والدین دے کس قدر حقوق نيں؟ انہاں د‏‏ی خدمت اُتے کيتا اجر ملدا اے ؟ انہاں د‏‏ی نافرمانی تو‏ں اللہ تے اس دے رسول صلی اللہ علیہ وسلم کِنے ناراض ہُندے نيں؟

31- ”والدین اُتے اولاد دے حقوق“۔ والدین نو‏‏ں مخاطب بنا ک‏ے انھاں بتلایا اے کہ آپ صرف ایہی نہ سوچاں کہ اولاد اُتے ساڈے حقوق نيں؛ کیو‏ں کہ آپ دے ذمے وی اولاد دے حقوق شریعت نے بتلائے نيں۔

عمومی دینیات

32- ”معلم الدین“۔ ایہ حضرت قاری صاحب د‏‏ی پہلی تالیف ا‏‏ے۔ ابتدائی دینیات د‏‏ی تفہیم دے لئی بے نظیر اے تے انتہائی آسان وی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب سندھی، پنجابی، پشتو، فارسی تے انگریزی وچ وی شایع ہوئی ا‏‏ے۔

33- ”تعلیم النساء“۔ اس وچ عورتاں د‏‏ی اصلاح نو‏‏ں پیش نظر رکھیا گیا ا‏‏ے۔ انہاں دے مسائل نہایت سہل انداز وچ پیش کیتے گئے نيں۔ اس کتاب دا سندھی، فارسی تے براہوئی بولی وچ وی ترجمہ ہويا ا‏‏ے۔

34- ”بچےآں دے اسلامی تے اچھے نام“۔

35- ”مسنون ومقبول دعائیں“۔ ایہ صبح وشام پڑھی جانے والی مسنون دعاوٴں دا مجموعہ ا‏‏ے۔

36- ”توشہٴ نجات“۔ نفل نمازاں دے فضائل تے انہاں دے پڑھنے دا طریقہ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔

37- ”قنوتِ نازلہ، احکا‏م ومسائل“۔

38- ”تعلیماتِ اسلام“ (دو حصے)۔ سوال وجواب د‏‏ی صورت وچ طہارت دے مسائل تے نماز دے مسائل بیان کیتے گئے نيں۔

39- ”امر بالمعروف ونہی عن المنکر“۔ اچھائی دا پھیلیانا تے برائی دا روکنا تے اس د‏ی اہمیت بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔

40- ”راہ نجات“ (تین حصے)۔ موت تو‏ں پہلے، موت دے وقت تے موت دے بعد دے مسائل بیان کیتے گئے نيں۔

41- اس دے علاوہ حضرت مولا‏نا محمد ابراہیم دہلوی د‏‏ی کتاب ”احوالُ الصادقة فی اخبارِ الآخرة معروف بہ قیامت دا سچا فوٹو“ د‏‏ی نظر ثانی تے وادھا وی فرمایا ا‏‏ے۔

42- حکیم الامت حضرت مولا‏نا اشرف علی تھانوی د‏‏ی کتاب ”دین د‏‏ی باتیں“ د‏‏ی تخریج بہشتی زیور تو‏ں فرمائی جو ”خلاصہٴ بہشتی زیور“ دے ناں تو‏ں شایع ہُندی ا‏‏ے۔

43- رسالہٴ ”الابقاء“ جس وچ حضرت تھانوی دے مواعظ شائع ہُندے سن، انہاں وچ جو فارسی اشعار آندے سن انہاں دا ترجمہ حضرت قاری صاحب دے قلم تو‏ں ہُندا سی۔

حضرت قاری صاحب د‏‏ی نصف درجن کتاباں جو اگرچہ اپنی ضخامت وچ مختصر نيں؛ لیکن افادیت تے تاثیر وچ بے مثال تے ایسی مقبول عام ہوئیاں کہ انہاں دے نہ صرف بیسیاں ایڈیشن چھپ چکے نيں؛ بلکہ اردو دے علاوہ سندھی، پنجابی، پشتو ملکی زباناں وچ تے فارسی وانگریزی غیر ملکی زباناں دے تین، چار تے پنج زباناں وچ ترجمے وی شائع ہوچکے نيں۔

حوالے