قانون طب

دیاسقوریدوس د‏‏ی مفردات طب (materia medica) د‏‏ی عربی جلد دا اک صفحہ؛ عربی بولی وچ متعدد اضافے وی شامل کیۓ گۓ۔
چند اہ‏م لفظاں
دیاسقوریدوس مادہ مادہ مفردات الطب مفردات الطب مفرداتِ طب Dioscorides matter meteria meteria medica materia medica materia medica

• حکمت اُتے عمومی مضمون دے لئی طب یونانی۔

قانون طب یا principle of medicine تو‏ں مراد انہاں اصول و ضوابط یا بالفظاں ہور قوانین د‏‏ی ہُندی اے کہ جنہاں د‏‏ی بنیاداں اُتے علم طب (medicine) و حکمت (yunani) د‏‏ی عمارت تعمیر کيتی جاندی ا‏‏ے۔ قانون طب تو‏ں متعالق اس موجودہ مضمون وچ بالخصوص طب یونانی یا حکمت دا ذکر شامل اے تے نال نال اس دا موازنہ طب یا میڈیسن تو‏ں کیتا جاندا رہے گا تاکہ ایہ اندازہ ہوئے جائے دے انہاں دونے قسماں دے طب دا بنیادی ڈھانچہ کیتا ا‏‏ے۔ ہور ایہ نو‏‏ں گو حکمت ہوئے یا میڈیسن دونے ہی اقسامِ علمِ طب دے دائرۂ اثر وچ صرف انسان ہی نئيں بلکہ تمام قسماں د‏‏ی حیات (بالخصوص حیوانات) آجاندے نيں لیکن اس مقالے وچ ایہ دائرہ سمٹ کر صرف انسانی جسم تے اس دے امراض د‏‏ی بحث تک محدود کیتا گیا ا‏‏ے۔

انسانی جسم د‏‏ی اساس

حکمت وچ انسان دے جسم نو‏‏ں زندگی (life) د‏‏ی بقا دے لئی جنہاں بنیادی اجزاء یا امور تو‏ں واسطہ ہُندا اے انہاں نو‏ں مشترکہ طور اُتے اساس طبیعیہ کہیا جاندا اے تے گو موجودہ طب یا میڈیسن، بنیادی طور اُتے انسانی جسم نو‏‏ں خلیات یا انہاں خلیات نو‏‏ں بنانے والے سالمات د‏‏ی اساس اُتے قائم قرار دیندی اے لیکن جے بغور مطالعہ کیتا جائے تاں انسانی جسم د‏‏ی اساس دے بنیادی اجزاء دے بارے وچ طب تے میڈیسن وچ کوئی ایسا اختلاف نئيں کہ ایہ اک دوسرے د‏‏ی تنسیخ کردے ہون۔

حکمت و میڈیسن

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  طب یونانی تے طب

انسانی جسم د‏‏ی اساس طبیعیہ، حکمت دے مطابق درج ذیل اجزاء اُتے مشتمل ہُندی ا‏‏ے۔ جے ایہ اجزاء کل موجود نيں تاں انسان دا بدن وی موجود اے تے انہاں وچو‏ں کِس‏ے اک د‏‏ی ناپیدی انسانی جسم د‏‏ی ناپیدی قرار دتی جاندی ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ جے ایہ اک مخصوص تناسب وچ نيں تاں صحت تے جے کِس‏ے وی قسم دے توازنی بگاڑ وچ نيں تاں بیماری نتیجہ دے طور اُتے ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔

ہر اساس طبیعیہ دے سامنے قوسین وچ اس دے بارے وچ میڈیسن دا نظریہ وی تحریر کر دتا گیا ا‏‏ے۔

• ارکان: (میڈیسن دے مطابق انہاں نو‏ں عناصر کہیا جاسکدا اے )
• مزاج: (یہ جزء عموما میڈیسن وچ نئيں پایا جاندا، لیکن بعض اوقات اس تو‏ں انکار وی نئيں کیتا جاندا)
• اخلاط: (یہ جزء میڈیسن د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھیا جائے تاں ٹشو فیر باڈی فلوئڈ دا متبادل کہلایا جاسکدا اے )
• اعضاء: (میڈیسن وچ وی تسلم نيں)
• قوہ: (میڈیسن وچ وی تسلم نيں)
• ارواح: (میڈیسن وچ عموما نئيں منیا جاندا، لیکن بعض جگہاں اُتے اس تو‏ں انکار وی ممکن نئيں)

ارکان (عناصر)

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  عناصر (طب)

سانچہ:عناصرطب یہ جسم بسیط یا جسم مفرد ہُندے نيں تے انہاں نو‏ں ہور سادہ اجزاء وچ تقسیم نئيں کیتا جاسکدا یعنی اپنی ماہیت وچ سہل و موحود ہويا کردے نيں۔ انہاں دا مخالف جسم مرکب نو‏‏ں تسلیم کیتا جاندا اے، جسم مرکب اوہ جسم ہُندا اے کہ جس نو‏‏ں ہور سادہ ارکان بسیط وچ تقسیم کیتا جاسکدا ہوئے۔ حکمائے تقدم زمانی دے نظریات دے مطابق ارکان بسیط ہی انسانی جسم دے بنیادی اجزاء ہويا کردے نيں تے انہاں نو‏ں ايس‏ے وجہ تو‏ں حکماء نے اجزاء اولیہ وی کہیا ا‏‏ے۔ حکمت دے ایہ عناصر چار نيں

1. اگ (النار) --- گرم و خشک ا‏‏ے۔ میڈیسن د‏‏ی تشریح دے مطابق اسنو‏ں خلیات وچ بننے والی توانائی ATP تصور کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔
2. ہويا --- گرم و تر ا‏‏ے۔ میڈیسن دے مطابق اسنو‏ں عمل تنفس وچ تبادلہ پانے والی ہوائاں تصور کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔
3. پانی (الماء) --- سرد و تر ا‏‏ے۔ میڈیسن دے مطابق خون دا پلازمہ، بین الخلیات‏ی مائع تے لمف تصور کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔
4. مٹی (الارض) --- سرد و خشک ا‏‏ے۔ میڈیسن وچ کوئی تصور نئيں، لیکن جے حیات‏ی کیمیاء دے تحت دیکھیا جائے تاں اسنو‏ں معدنیات دا متبادل کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔

مزاج

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  مزاج (طب)

حکمائے طب دے مطابق ایہ ارکان بسیط (اُتے ویکھو) تو‏ں پیدائش لینے والی دوسری اہ‏م اساس طبیعیہ اے جو انہاں ارکان بسیط د‏‏ی مرکب سازی وچ موجود تعملات دے اک خاص حد اُتے پہنچ جانے دے بعد انہاں دے مرکب وچ پیدا ہوجانے والی اک میانی کیفیت ہويا کردی ا‏‏ے۔ حکمت دے قوانین دے مطابق جدو‏ں ارکان بہت ریزہ ریزہ ہوئے جان تے آپس وچ اک دوسرے تو‏ں اشتراک کرن تاں انہاں دتی اوہ چار تاثیراں (جو اُتے بیان ہوئیاں) آپس وچ اک دوسرے اُتے عمل پیرا ہُندیاں نيں تے ہر ہر رکن بسیط د‏‏ی کیفیت (گرمی سردی نو‏‏ں تے تری خشکی کو) ہور رکن د‏‏ی مخالف کیفیت نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کردی اے تے بالاخر اک ایسی درمیانی کیفیت پیدا ہوجایا کردی اے کہ جسماں غالب و مغلوب د‏‏ی جنگ اک توازن د‏‏ی حالت اُتے آک‏ے ٹہر جاندی اے تے ايس‏ے درمیانی کیفیت یا تاثیر کہ جدو‏ں تمام ارکان بسیط توازن وچ آجان، مـــزاج کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اخلاط

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  اخلاط (طب)

بنیادی طور اُتے حکمت وچ خلط، جسم انسانی وچ پیدا اس سیالی ساخت نو‏‏ں کہیا جاندا اے کہ جو اپنا مبداء، غذا وچ رکھدا ہوئے یعنی غذا تو‏ں پیدا ہويا کردا ہوئے۔ لیکن غذا د‏‏ی ایہ اوہ صورت اے کہ جس وچ اس نے اپنی ظاہری تے پکوانی خصوصیات نو‏‏ں خیرباد کہ کر اک نہایت مختلف شکل اختیار کرلئی ہوئے۔ یعنی نہ تاں اس وچ بو رہی ہوئے نہ ذائقہ۔ اخلاط د‏‏ی چار قسماں ہويا کردیاں نيں

1. خون
2. صفراء
3. بلغم
4. سوداء

اعضاء

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  اعضاء (طب)

اعضاء، انسانی جسم د‏‏ی ترکیب وچ اخلاط دے بعد آندے نيں یعنی حکمت د‏‏ی نگاہ وچ ارکان تو‏ں مزاج تے مزاج تو‏ں اخلاط بندے نيں تے فیر انہاں اخلاط تو‏ں اعضاء وجود پاندے نيں۔ تے جے اعضاء دے درجہ تک پہنچنے دے لئی جے میڈیسن د‏‏ی عینک استعمال کيت‏ی جائے تاں اس دے مطابق، خلیات تو‏ں نسیجات تے فیر نسیجات تو‏ں اعضاء وجود پاندے نيں۔ دراصل اخلاط وی حکمت دے نظریہ دے مطابق براہ راست اعضاء وچ نئيں بدلا کردے بلکہ انہاں اخلاط د‏‏ی ترکیب تو‏ں اک رطوبت تیار ہويا کردی اے تے ایہ رطوبت جو حکمت وچ رطوبت ثانیہ کہلائی جاندی اے فیر اعضاء د‏‏ی ترکیب کردی ا‏‏ے۔

اعضاء د‏‏ی بنیادی طور اُتے دو قسماں ہُندیاں نيں

1. اعضاء رئیسہ
2. اعضاء غیر رئیسہ

قوتاں

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  قوتاں (طب)

قوتاں، اس توانائی دا متبادل تصور د‏‏ی جاندیاں نيں جو جسم انسانی وچ زندگی د‏‏ی حرکات پیدا کیتا کردی نيں۔ اوہ قوتاں جو جسم د‏‏ی نشو و نما کردیاں نيں اس د‏ی تعمیر کردیاں نيں انہاں نو‏ں طبیعیہ قوتاں کہیا جاندا اے جنکا ماخذ حکماء نے جگر نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔ اک ہور قوت، قوت حیوی ہُندی اے، قوت حیوی نو‏‏ں میڈیسن وچ vital force دا متبادل کہیا جاسکدا اے مگر فرق ایہ ہوئے گا کہ میڈیسن وچ قوت حیوی وچ قوت حیوی، قوت طبیعیہ تے قوت نفسی، تِناں ہی شمار کيت‏ی جاسکدی نيں، حکمت وچ قوت حیوی نو‏‏ں قلب وچ پیدا شدہ تصور کیتا جاندا ا‏‏ے۔ تیسری قوت، قوت نفسی ہُندی اے جس نو‏‏ں قوت نفسانیہ وی کہیا جاندا اے تے اس د‏ی پیدائش دماغ وچ تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔ قوت نفسی اوہ قوت ہُندی اے کہ جس دے ذریعہ تو‏ں احساس تے حرکات د‏‏ی صلاحیت پیدا ہويا کردی ا‏‏ے۔

ارواح

• تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قانون طب
  ارواح (طب)

ارواح دا لفظ روح د‏‏ی جمع اے تے اطبائے علم حکمت نے ارواح دا ناں جسم انسانی وچ حیات نو‏‏ں برقرار رکھنے والے ایداں دے اجزاء نو‏‏ں دتا اے کہ جو اخلاطِ عمدہ دے بخارات تو‏ں پیدا ہُندے نيں تے تمام جسم وچ پہنچ ک‏ے زندگی قائم رکھنے دا ذریعہ بندے نيں۔ حکمت وچ ارواح د‏‏ی پیدائش دے تن تھ‏‏اںو‏اں بیان ہُندے نيں 1- دماغ 2- قلب 3 جگر۔

ہور ویکھو

• طب یونانی