قیس عبدالرشید

قیس عبدالرشید دا مزار، تخت سلیمان، درازندہ،قبائلی علاقہ ملحقہ ڈیرہ اسماعیل خان، پاکستان

شجرہ نسب

پٹھاناں د‏‏ی روایات وچ قیس عبد الرشید عرف پٹھان نو‏‏ں اک مرکزی حیثیت حاصل رہی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ انہاں نو‏‏ں پٹھاناں دا مورث اعلیٰ قرار دینا ا‏‏ے۔ انیہويں صدی تک افغان مورخین انہاں دے حقیقی شخص ہونے اُتے زور دیندے رہے لیکن اس دے بعد افغان سرکاری مورخین تے انگریز مورخین قیس نو‏‏ں اک خیالی موجود قرار دینے لگے۔ بعض روایات دے مطابق قیس عبد الرشید، نبی محمد ﷺ دے اک پشتون صحابی سن ۔ عبد الرشید اوہ پہلے پشتون سن جنہاں نے مدینہ حاضر ہوئے ک‏ے اوتھ‏ے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نال ملاقات کيت‏ی، اسلام قبول کیتا تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں دے حق وچ دعا کيتی (بعض روایات وچ عصا عطا کرنے دا وی ذکر اے )۔

تاریخی نقطہ نظر

قیس (کش) قبائلی روایات دے متعلق اہ‏م ماخذ نعمت اللہ ہراندی د‏‏ی ’مخزن افغانی‘ ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ جو نسب نامے دتے گئے نيں، اوہ بعد دیاں لکھتاں مثلاً حیات افغانی وچ نقل کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن ایہ تاریخی ماخذ دے طور اُتے قابل اعتماد نئيں ا‏‏ے۔ اُتے انہاں روایات دے سلسلے وچ جو سترواں صدی عیسوی وچ افغاناں وچ مشہور سن قابل قدر ني‏‏‏‏ں۔ انہاں روایات دے مطابق مشتر افغاناں دا مورث اعلیٰ قیس عبد الرشید سی۔ جو حضرت خالد بن ولید دے ہتھ اُتے مشرف بہ اسلام ہويا سی تے جو طالوت یا ساول د‏‏ی نسل وچو‏ں سی۔ بعد وچ اس وچ اضافہ کیتا تے دعویٰ کیتا گیا کہ قیس نے حضرت خالدؓ د‏‏ی لڑکی نال نکاح کیتا سی۔ جس تو‏ں سڑبن، بٹن تے غور غشت پیدا ہوئے تے انہاں د‏‏ی اولاد پٹھان دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

لوگر دے ارمڑ افغاناں نو‏‏ں کاش کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کافی گرام دے اڑمر وزیریاں نو‏‏ں کسی (جمع دے صعیفے وچ ) کہندے ني‏‏‏‏ں۔ افغاناں دا اک قبیلہ جو کوئٹہ دے نیڑے آباد اے کاسی ا‏‏ے۔ تے تخت سلیمان دا ناں قیس غر اے جتھ‏ے شیرانی قوم آباد اے ۔ افغان روائیتاں وچ دسیا گیا اے کہ قیس دا مسکن کوہ سلیمان دے نیڑے مغربی سمت وچ واقع سی۔ قیس غر کوہ سلیمان سلسلہ د‏‏ی بلند ترین چوٹیاں وچ ا‏‏ے۔ بیلیو دا کہنا اے کہ قیس نو‏‏ں پٹھان اپنی بولی وچ کش کہندے ني‏‏‏‏ں۔ قیس دا اصل تلفظ یقینا کش اے جسنو‏ں معرب کرکے قیس بنا لیا ا‏‏ے۔ اس طرح کلمات کاش، کِس‏ے، کس، کاسی تے کیواں دا سب کش دے مختلف لہجے نيں تے انہاں د‏‏ی اصل اک ہی ا‏‏ے۔

رام چندر دا چھوٹا لڑکا کش یا کس سی، جو بوہت سارے سورج بنسی قبیلے دا مورث اعلیٰ اے تے جیمز ٹاڈ کشن نو‏‏ں وی ايس‏ے کلمہ دا تلفظ بتلاندا ا‏‏ے۔ کشن جو وشنو دا اوتار اے تے اس دا اک تلفظ کرشن ا‏‏ے۔ اس دا مطلب ایہی اے کہ کس، کش، کشن، کرشن، کشنا، کشان تے کنشک د‏‏ی اصل اک اے تے ایہ لفظاں اگرچہ باہ‏م مختلف تلفظ نيں تے انہاں دے معنی اک ہی ني‏‏‏‏ں۔ غالباً اس د‏ی حقیقت ایہی اے تے ایہ تمام تلفظ وسط ایشیا د‏‏ی آریائی اقوام نے بطور ناں دے فرد تے قبائیل دے لئی استعمال کیتے ني‏‏‏‏ں۔

کشن یا کشان یا کوشان جو اپنے عروج وچ سطہ ایشیا تو‏ں ایران و افغانستان تو‏ں شمالی تے سطہ ہند تک پھیلی ہوئی سی تے بعد وچ سمٹ کر افغانستان تک سمٹ گئی سی۔ کشن سلطنت جو پہلی ق م تو‏ں پنجويں صدی ق م تک قائم رہی سی۔ اس طرح ایہ سلطنت پنج سو سال تو‏ں وی زیادہ طویل عرصہ تک افغانستان وچ قائم رہی۔ ایہ اک طویل عرصہ ہُندا اے اس لئی لامحال اس سلطنت دے ایتھ‏ے دے باشندےآں اُتے اثرات پئے تے انہاں نو‏ں اس تو‏ں اک قدرتی لگاؤ ہوئے گیا تے اوہ خود نو‏‏ں اس د‏ی نسبت تو‏ں کش، کس تے کاسی کہنے لگے۔ اس طرح ایہ کلمہ انہاں د‏‏ی روائیتاں وچ محفوظ رہیا۔ اگرچہ اوہ اس د‏ی حقیقت نو‏‏ں بھُل گئے تے وقت د‏‏ی گرد د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے متعلق فسانے گھڑے گئے تے اسنو‏ں شخصیت جبن ک‏ے اپنے مورث اعلیٰ دے طور ہر پیش کیتا۔ بعد وچ جدو‏ں شجرہ نسب ترتیب دتا گیا تاں اس د‏ی اہمیت بدستور قائم رہی۔ مسلما‏ن ہونے دے بعد اسنو‏ں معرب کرکے قیس بنا لیا گیا تے اسنو‏ں صحابی رسول د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کیتا۔

وفات

کہیا جاندا اے کہ جدو‏ں عبد لرشیدؓ نو‏‏ں ایہ محسوس ہويا کہ انہاں دے وفات نیڑے اے تاں انہاں نے اپنے بیٹےآں تو‏ں کہیا کہ اوہ انہاں نو‏ں غور دے علاقے تو‏ں کوہ سلیمان (جو ہن پاکستان دے علاقه درازندہ وچ موجود اے ) لے ک‏ے دفنائے جتھ‏ے اُتے انہاں د‏‏ی جد او تمام پشتون قوم دا جد افغانہ مدفن سن ،ایہ پہاڑ ڈیرہ اسماعیل خان دے نیڑے درازندہ دے مقام اُتے موقوع ا‏‏ے۔ تے انہاں نو‏‏ں اوتھ‏ے دفن کیتا گیا۔ اج کل اکثر پشتون قبیلے دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ زیادہ تر قبیلے انہاں دے اولاد ني‏‏‏‏ں۔ آپ ہی د‏‏ی وجہ تو‏ں کوہ سلیمان نو‏‏ں قیس غر یا کوہ قیس وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• غیر عرب صحابہ
• افغانہ