لوہڑی
| لوہڑی | |
|---|---|
 لوہڑی ویلے بالیا جاندا مَچ | |
| قِسم | رُتاں نال جڑیا، روایتی |
| اہمیت | نیم-سیالو تہوار |
| Celebrations | مَچ، گیت تے ناچ |
| تریخ | 13 جنوری |
| نال تعلق | سنکرانت پونگل بہو (بھوگلی / ماگھ) |
لوہڑی (دیوناگری:लोहड़ी، گرمکھی: ਲੋਹੜੀ )، اک مشہور پنجابی تہوار اے۔ ایہ سیاݪ دی رُت دا تہوار اے تے پنجاب وچ رات ویلے اگ باݪ کے اوہدے آلے دوالے بیٹھ کے منایا جاندا اے۔
لوہڑی پہلی ماگھ، 13 جنوری نوں منائی جاندی اے۔ ایہ تہوار پراݨے ویلیاں وچ دسمبر دی 21 تے 22 تاریخ نوں منایا جاندا سی جدوں رات سَبھ توں لمبی ہُندی اے تے دن سَبھ توں چھوٹا ہُندا اے۔
ایہ سردیاں دے انت تے ہاڑھی دیاں فصلاں دے پرپھلت ہون دا تہوار اے۔ جس گھر منڈے نے جنم لیا ہووے اوہدی پہلی لوہڑی وجوں اس تہوار نوں بڑے جوش نال منایا جاندا اے۔ کواریاں پنجابی کڑیاں لئی وی ایہ خاص اہمیت دا دھارنی اے۔ [۱] ونجارا بیدی دا مننا اے کہ لوہڑی پنجاب وچ پرچلت کِسے ویلے سورج دیو دی پوجا دی ہی رہند اے۔ کتک وچ سورج دھرتی توں کافی دور ہُندا اے تے اس دیاں کرناں دھرتی اتے پہنچدیاں بہتیاں گرم نہیں رہندیاں۔ پرانے دور وچ لوک اس عمل نوں سورج دی تپش گھٹ جان نال جوڑدے سن۔ سورج دے چانن تے تپش نوں فیر سرجیت کرن لئی لوہڑی دی اگّ باݪی جاندی سی۔ ایہ لوک من دی ہی اک پرورتی سورج نوں روشنی تے گرمی دیݨ دا پراݨا لوکدھارائی ڈَھنگ سی۔[۲]
دلا بھٹی
[سودھو]لوہڑی دی تریخ دلا بھٹی دی کہاݨی نال وی جُڑیا ہویا اے۔[۳] دلا بھٹی، اکبر بادشاہ دے راج دور دوران اک باغی سی جو کہ امیر لوکاں دا مال لُٹّ کے غریب لوکاں وچ ونڈ دیندا سی۔ اس علاقے دے غریب لوک اوہدی اس دریا دلی دے قائل سن اس کر کے اوہ لوک اس دا آدر ستکار تے اس نوں پیار وی کردے سن۔ اک وار دی گل اے کہ اس نے اک لڑکی توں اغواکاراں توں اک کُڑی نوں چھڈایا تے اس کُڑی نوں اپݨے مذہب دی دھی بنا لیا۔ جَد دلا بھٹی نے اس کُڑی دا ویاہ کیتا تاں اس نے اوہدے ویاہ وچ تحفے دے طور تے شکر دتی سی۔ اک ہور دنت کہاݨی دے مطابق: سندری مندری اک غریب براہمن دیاں منگیاں ہوئیاں دھیاں سن۔ حاکم نوں کڑیاں دے حسن دا پتا لگ گیا تاں اس نے ایہناں نوں زوریں چکن دی دھار لئی۔ اس دی بھنک براہمن نوں وی پے گئی۔ اس لئی اوہنے کڑیاں دا جلدی ویاہ کرن لئی جنگل وچ دلے نال رابطہ کیتا تے دلے نے ویاہ دی ذمے داری لے لئی تے سکھدیو مادپوری دے الفاظ وچ، "کڑیاں دے سہریاں نے حاکم توں ڈردیاں کہیا کہ اوہ رات ویلے ہی ویاہن آؤن گے۔ پنڈ توں باہر جنگل وچ ویاہ رچاؤن دا پربندھ کیتا گیا۔ روشنی لئی لکڑیاں اکٹھیاں کرکے اگّ باݪی گئی۔ دلے نے آلے دوآلے دے پنڈاں توں دان اکٹھا کیتا۔ پنڈ وچ جیہناں دے گھر نویں ویاہ ہوئے سن یا جیہناں دے بال جنمے سن اوہناں نے وی سندر مندری دے ویاہ اُتے اپنے ولوں کچھ نہ کچھ گڑ شکر تے دانے وغیرہ دے روپ وچ دان دتا۔ دُلے کول کنیا دانا دین لئی اک لپّ شکر دی ہی سی۔ کڑیاں دا ڈولا تر گیا تے غریب براہمن نے دلے دا لکھ لکھ شکر ادا کیتا۔ کہیا جاندا اے کہ اُدوں توں لوہڑی مناؤݨ دا رواج پے گیا۔" اس کر کے ہی ہر لوہڑی دے دن دُلے نوں ہر لوہڑی دے ویلے یاد کیتا جاندا اے۔ نیاݨے جَد لوہڑی منگݨ دوجیاں دے گھراں وچ جاندے نیں تاں اوہ ایہ گیت گاؤندے ہوئے نظر آؤندے نیں۔[۴]:
سندر مندریئے ہو!
تیرا کون وچار ہو!
دُلا بھٹی والا ہو!
دُلے دھی ویاہی ہو!
سیر شکر پائی ہو!
کڑی دا لال پٹاکا ہو!
کڑی دا سالو پاٹا ہو!
سالو کون سمیٹے!
چاچا گالی دیسے!
چاچے چوری کٹی!
زمینداراں لٹی!
زمیندار سدھائے!
بم بم بھولے آئے!
اک بھولا رہ گیا!
سپاہی پھڑ کے لے گیا!
سپاہی نے ماری اٹّ!
بھاویں رو تے بھاویں پٹّ!
سانوں دے دے لوہڑی!
تے تیری جیوے جوڑی!
لوہڑی دا مول دیاں ہور کہاݨیاں
[سودھو]لوئی
[سودھو]کچھ لوک لوہڑی نوں سنت کبیر دی بیوی لوئی نال جوڑدے نیں تے مندے نیں کہ اسے دے نام توں لوہڑی دا نام پیا اے۔
لوہڑی
[سودھو]کچھ لوک مَندے نیں لوہڑی دا لفظ لوء توں بنیا اے جیہدا مطلب اے روشنی تے اَگّ دا سیک۔
تل تے ریوڑیاں
[سودھو]لوہڑی لفظ تل تے ریوڑیاں دے الفاظ دے میل توں بنیا اے، جو پہلاں تلوہڑی تے فیر ویلے دے نال نال سوکھا ہو کے لوہڑی کہلاؤن لگ پیا۔