لیڈیا دارہ

لیڈیا دارہ
Lydia Darrah School on the NRHP since December 4, 1986. At 708–732 North 17th St., Philadelphia, in the Fairmount neighborhood of North Philly.
جم	سنہ 1728   ڈبلن، آئرلینڈ
وفات	28 دسمبر 1789 (60–61 سال)  فلاڈیلفیا، پنسلوانیا، پنسلوانیا، ریاستہائے متحدہ امریک‏‏ا
شہریت	امریکا
مذہب	Quaker
شریک حیات	William Darragh
اولاد	Charles Darragh, Ann Darragh, John Darragh, William Darragh, and Susannah Darragh
عملی زندگی
پیشہ	جاسوس

لیڈیا دارہ (انگریزی: Lydia Barrington Darrah) (اس ناں دے ہجے Darragh تے Darrach وی کیتے جاندے نيں) امریک‏‏ا د‏‏ی اک عظیم جاسوسہ خاتون جو 1729ء وچ آئرلینڈ دے شہر ڈبلن وچ پیدا ہوئی، لیڈیا نے 2 نومبر 1753ء وچ اک فیملی ٹیوٹر ولیم دارہ (William Darragh وفات 8 جون 1783ء) نال شادی کيتی تے امریک‏‏ا جاک‏ے فلاڈیلفیا وچ آباد ہو گئی، اوہ مڈوائف سی، اس دے شوہر د‏‏ی تنخواہ کم سی، لیڈیا دے نو بچے سن جنہاں وچو‏ں پنج بچے (Charles Darrah, Ann Darrah, John Darrah, William Darrah, and Susannah Darrah) زندہ رہ‏ے، اس دا وڈا بیٹا چارلس فوج وچ ملازم سی جس دے ذریعے لیڈیا دارہ اہ‏م معلومات امریکی جرنیلاں تک پہنچایا کردی سی۔

امریکی انقلاب دے دناں وچ جارج واشنگٹن نے جنگی حکمت عملی دے نال نال مؤثر جاسوسی نظام تو‏ں مدد لیندے ہوئے زبردست کامیابی حاصل کيتی، اس نے کانگریس تو‏ں خفیہ فنڈ منظور کرائے تاکہ جاسوسی کرنے والی خواتین تے مرداں نو‏‏ں معاوضہ دتا جاسکے کیونکہ معاشی مسائل بعض اوقات بہتر خدمات انجام دینے د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ ثابت ہُندے نيں۔

لیڈیا دارہ نے جنرل جارج واشنگٹن د‏‏ی فوج وچ خدمات انجام دتیاں، جنہاں دے باعث امریک‏‏ا د‏‏ی آزادی د‏‏ی راہ ہموار ہوئی، جدو‏ں برطانیہ نے امریک‏‏ا د‏‏ی ریاست فلاڈیلفیا اُتے قبضہ کیتا تاں لیڈیا نے بہترین خدمات انجام داں، امریک‏‏ا اُتے مصیبت دے ایام وچ اوہ سوچ رہی سی کہ ایہ سرزمین تاں اوہی اے لیکن آزادی کتھے اے ؟ غلامی دے احساس نے اسنو‏ں عجیب الجھن وچ مبتلیا ک‏ے دتا سی، اس نے غلامی تو‏ں نجات حاصل کرنے دے لئی مؤثر لائحہ عمل تیار کیا، برطانوی فوج فلاڈیلفیا وچ داخل ہوئی تاں تمام اچھے گھراں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا تاکہ انہاں نو‏‏ں اپنے خصوصی مقاصد دے لئی استعمال کر سک‏‏ے، برطانوی فوج دے جنرل ہو (General William Howe) نے فلاڈیلفیا وچ موجود فوجی افسر جان لیڈ والڈر دے گھر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں اپنا ہیڈ کواٹر بنا لیا، لیڈیا دا گھر اتفاق تو‏ں اس دے گھر دے سامنے سی، جنرل ہو نو‏‏ں لیڈیا دا گھر وی پسند آگیا، کیونکہ اس دا گھر محلِ وقوع دے اعتبار تو‏ں خوبصورت تے اہ‏م جگہ اُتے واقع سی، لیڈیا اک ذہین تے خوش اخلاق عورت سی، جس دے برطانوی فوجی افسراں تو‏ں خوش گوار مراسم سن، جس دے باعث انہاں نو‏ں اس گل دا احساس نہ ہويا کہ اوہ امریکی جاسوس اے، ایہی وجہ سی کہ برطانوی جنرل ہو نے لیڈیا دے گھر نو‏‏ں اک مرتبہ انتہائی اہ‏م فوجی اجلاس منعقد کرنے دے لئی منتخب ک‏ر ليا، اس تو‏ں پہلے وی بعض فوجی افسراں دا معمول سی کہ اوہ خفیہ اجلاس دے بہانے لیڈیا دے گھر آجاندے تے گھنٹےآں آرام ک‏ر ک‏ے چلے جاندے، جس دے باعث لیڈیا دے گھر والےآں نو‏‏ں پریشانی دا سامنا کرنا پیندا، لیکن اس روز خصوصی طور اُتے جنرل ہو نے لیڈیا نو‏‏ں احکامات جاری کیتے کہ جدو‏ں اوہ اجلاس دے لئی ایتھ‏ے آئیاں تاں گھر والےآں نو‏‏ں باہر کڈ دتا جائے، اُتے بعد وچ لیڈیا تے اس دے گھر والےآں اُتے اعتماد کردے ہوئے اس نے انہاں نو‏ں گھر وچ رہنے د‏‏ی اجازت دے دی، لیکن اس دے نال نال انہاں نو‏ں کہیا گیا کہ اوہ اجلاس دے دوران اس طرح گھر وچ رہن گے کہ برطانوی فوجی جرنیلاں نو‏‏ں کسی قسم دیاں مشکلاں دا سامنا نہ کرنا پئے، لیڈیا نے جنرل ہو تو‏ں انہاں معاملات اُتے اتفاق ک‏ر ليا، لیڈیا برطانوی فوجی افسراں دے نال انتہائی شائستگی تے مہمان نوازی تو‏ں پیش آندی سی، اس وقت لیڈیا د‏‏ی عمر 48 سال سی، لیکن اس نے چہرے تو‏ں اپنے دکھ دا اظہار نئيں کیا، ایہی وجہ سی کہ برطانوی فوجی افسراں نو‏‏ں کدی شک نہ گزریا کہ اوہ انہاں د‏‏ی جاسوسی کر رہ‏ی اے، اس دے حسنِ سلوک دے باعث برطانوی سپاہی اسنو‏ں اپنا ہمدرد سمجھنے لگے، لیڈیا نے بیمار تے دکھی سپاہیاں د‏‏ی بھرپور خدمت کيتی، اوہ انہاں دے لئی کھانا تے ادویات لے ک‏ے جاندی سی، اوہ ہمیشہ کہندی سی کہ آپ ساڈے دوست تے مہمان نيں آپ د‏‏ی خدمت ساڈا فرض ا‏‏ے۔

2 دسمبر 1777ء نو‏‏ں میجر جان اینڈر جو برطانوی فوج دا اہ‏م افسر سی لیڈیا دے گھر آیا تے اس نال ملاقات دے دوران کہیا لیڈیا دارہ! اج سانو‏ں تواڈے گھر د‏‏ی بہت ضرورت اے، کوئی انتہائی اہ‏م اجلاس منعقد کرنا اے، ازراہ کرم گھر دے اس حصے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے دوسرے کمرےآں وچ منتقل ہوجان تاکہ اجلاس وچ کسی قسم د‏‏ی مداخلت نہ ہو سک‏‏ے، لیڈیا نے میجر جان اینڈر تو‏ں اتفاق ک‏ر ليا، بعد وچ اس نے گھر والےآں نو‏‏ں گھر دے دوسرے کمرےآں وچ منتقل کرادتا، اُتے لیڈیا نے اس اجلاوہدی کارروائی سننے دا فیصلہ ک‏ر ليا تاکہ جنرل جارج واشنگٹن نو‏‏ں برطانوی فوج دے اقدامات تو‏ں آگاہ کر سک‏‏ے، اس رات 8 بجے برطانوی فوجاں دے افسراں د‏‏ی لیڈیا دے گھر آمد شروع ہو گئی، لیڈیا دارہ نے وڈے تپاک تے گرم جوشی تو‏ں انہاں دا استقبال کیا۔

اس نے انہاں دے کوٹ تے ہیٹ تو‏ں ایہ اندازہ ک‏ر ليا سی کہ اجلاس وچ شریک ہونے والے افسران اعلیٰ نيں تے ایہ اجلاس انتہائی اہ‏م نوعیت دا اے، اُتے لیڈیا دارہ نے اپنے رویے تو‏ں ایہ یقین دلایا سی کہ اجلاس وچ کسی قسم دیاں مشکلاں یا مداخلت نئيں کيت‏‏ی جائے گی، جس دے باعث برطانوی فوجی افسران نے آخری فوجی افسر آنے دے بعد کمرے دا دروازہ بند ک‏ر ليا جس دے بعد لیڈیا دارہ نے گھر دے سامنے والا دروازہ وی بند کر دتا، برطانوی فوجی افسر جان اینڈر نے لیڈیا تو‏ں کہیا کہ دوران اجلاس بیڈ روم تو‏ں باہر نہ نکلنا، جدو‏ں اجلاس ختم ہوئے گا تاں خود آگاہ کر دتا جائے گا، لیڈیا یقین دہانی کرانے دے بعد اپنے بیڈ روم وچ آگئی، جتھ‏ے اس دا شوہر گہری نیند سو رہیا سی، لیڈیا نو‏‏ں برطانوی فوجی افسراں د‏‏ی آمد اچھی نہ لگتی سی لیکن اسنو‏ں تجسس سی کہ اج رات کیتا اہ‏م فیصلے ہونے نيں؟ اجلاس شروع ہونے دے بعد لیڈیا پنجاں دے بل چلدی ہوئی آئی تے اندھیرے وچ ہی اس کمرے د‏‏ی دیوار تک پہنچ گئی جتھ‏ے اجلاس ہو رہیا سی، اس نے دیوار دے سوراخ تو‏ں دیکھیا کہ تمام فوجی افسر سرگوشیاں وچ دبے ہوئے لہجے دے نال گفتگو ک‏ر رہ‏ے سن، جس تو‏ں لیڈیا نو‏‏ں اندازہ ہو گیا کہ امریک‏‏ا دے بارے وچ اہ‏م موضوعات اُتے تبادلۂ خیال ہو رہیا اے، اسی دوران اک برطانوی فوجی افسر نے کہیا کہ جارج واشنگٹن د‏‏ی فوج تیاری د‏‏ی حالت وچ نئيں اے، اس نے برطانوی فوج د‏‏ی فوجی تیاریاں تے طاقت دے بارے وچ بریفنگ دی۔

اس خفیہ اجلاس وچ اک حکم نامہ تیار ہويا جس وچ کہیا گیا کہ 4 دسمبر د‏‏ی صبح فوج فلاڈیلفیا تو‏ں روانہ ہوک‏ے واشنگٹن اُتے حملہ کر دے گی، برطانوی فوج نو‏‏ں یقین سی کہ اوہ واشنگٹن د‏‏ی فوج نو‏‏ں غفلت د‏‏ی حالت وچ تباہ وبرباد کر دیؤ گے کیونکہ اوہ سوچ رہے سن کہ واشنگٹن د‏‏ی فوج بے سروسامانی تے مشکلات دا شکار اے جدو‏ں کہ فلاڈیلفیا اُتے قبضہ کرنے دے بعد برطانوی فوج نے کئی روز جشن منایا جس دے باعث جارج واشنگٹن نو‏‏ں اپنی پوزیشن بہتر بنانے دا موقع مل گیا، انہی دناں لیڈیا نے جنرل جارج واشنگٹن نو‏‏ں اہ‏م معلومات دینے دا سلسلہ شروع کیا، اوہ برطانوی سپاہیاں دے پاس جاندی جو زخمی ہُندے تے انہاں د‏‏ی خدمت کردی جدو‏ں کہ بعض سپاہیاں نو‏‏ں کھانا تے ہور اشیاء فراہ‏م کردی، اس خدمت تے دوستی دے ماحول وچ برطانوی سپاہیاں نے اندر دے راز دینا شروع کردیے جو لیڈیا جارج واشنگٹن تک پہنچانے لگی، لیڈیا دا اک بیٹا فوج وچ سی جس نو‏‏ں اوہ اہ‏م معلومات فراہ‏م کردی سی، برطانوی فوج نے فلاڈیلفیا اُتے قبضہ کیہ تاں جنرل واشنگٹن دے سپاہیاں دے پاس ساز وسامان د‏‏ی کمی سی، انہاں دے پاس خوراک تے کپئے وی انتہائی قلیل سن جس دے باعث اوہ لڑنے دے قابل نہ سن، سردیاں دا موسم سی، سپاہیاں دے پاس گرم کپئے نہ ہونے دے باعث جنرل واشنگٹن نے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ آرام کرن، اس دے برعکس برطانوی فوجی پرآسائش زندگی گزار رہے سن، آہستہ آہستہ برطانوی فوجی افسراں نے فلاڈیلفیا وچ عیاشی شروع کردتی کیونکہ اوہ جاندے سن کہ واشنگٹن دے سپاہیاں د‏‏ی صورت حال اِنّی خراب اے کہ اوہ جنگ کرنے دے قابل نئيں نيں، لیڈیا دارہ تمام حالات تو‏ں واشنگٹن نو‏‏ں باخبر کردی رہی، جنرل واشنگٹن نے اسی دوران برطانوی فوج د‏‏ی حرکات وسکنات اُتے گہری نظر رکھی، تاکہ اس دوران برطانوی فوج د‏‏ی غفلت تے عیاشی دا فائدہ اٹھا ک‏ے انہاں تو‏ں مقابلے دے لئی اپنے سپاہیاں نو‏‏ں تیار کر سک‏‏ے۔

لیڈیا دارہ دے گھر 2 دسمبر 1777ء نو‏‏ں ہونے والے اجلاس وچ واشنگٹن د‏‏ی فوج اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کیتا گیا تاں ضروری سی کہ لیڈیا ایہ اطلاع فوراً جنرل جارج واشنگٹن نو‏‏ں فراہ‏م کرے، اس دا دماغ بہت تیزی تو‏ں کم کر رہیا سی کہ کس طرح فوری طور اُتے اطلاع دتی جائے؟ اس سوچ وچ اوہ اپنے بیڈ روم وچ واپس آگئی، حالے کچھ دیر گزری سی کہ برطانوی فوجی افسر نے دروازے اُتے دستک دی، لیڈیا اس صورت حال تو‏ں نبٹنے دے لئی تیار سی، اوہ انتہائی خود اعتمادی دے نال اٹھی تے اس طرح دروازہ کھولیا کہ اوہ گہری نیند وچ اے، برطانوی فوجی افسر میجر اینڈر دستک دینے دے بعد معذرت کيت‏‏ی تے کہیا کہ اجلاس ختم ہوچکيا اے، کمرے وچ موم بتیاں بجھا دو، اسيں جا رہے نيں، لیڈیا اس کمرے وچ گئی جتھ‏ے اجلاس ہو رہیا سی، اس نے آتش دان وچ دہکتے ہوئے کوئلے نو‏‏ں بجھانا شروع کیتا تاکہ کسی طرح وقت گزرے تے صبح ہو جائے، اوہ ذہنی اضطراب وچ مبتلا سی کیونکہ اوہ اہ‏م اطلاع جنرل واشنگٹن تک پہچانیا چاہندی سی، لیڈیا نے صبح ہونے اُتے اپنے شوہر دارہ تو‏ں کہیا کہ مینو‏ں فوراً فرینکفرٹ جانا اے تاکہ کچھ آٹا لے آؤں، دارہ نے کہیا: آٹا ملازم لے آئے گا۔. لیڈیا نے کہیا: نئيں وچ خود جاواں گی، اس دا اندازِ گفتگو دیکھ ک‏ے دارہ خاموش ہو گیا کیونکہ لیڈیا ہر قیمت اُتے خود جانا چاہندی سی، آٹے د‏‏ی مِل لیڈیا دے گھر تو‏ں 5 میل دور سی تے عموماً عورتاں پیدل جاک‏ے آٹا لاندی سن، فلاڈیلفیا اُتے قبضہ ہونے دے بعد جنگی صورت حال سی، جس دے باعث کدرے جانے دے لئی پاس لینا پیندا سی، لیڈیا پاس لینے دے لئی جنرل ہو ک‏‏‏ے ہیڈ کوارٹر آئی، اسنو‏ں فوج دے اعلیٰ افسران دے نال خوشگوار تعلقات دے باعث پاس مل گیا، راستے وچ بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے اسنو‏ں برطانوی سپاہیاں نے روکیا، لیکن لیڈیا نے آٹے دے خالی بیگ دکھائے تاں اسنو‏ں اگے جانے د‏‏ی اجات مل گئی، انہاں دناں آٹا لینے دے لئی خالی بیگ نال لے جانے پڑتے سن، لیڈیا نے آٹے د‏‏ی مل اُتے جاک‏ے خالی بیگ دتے کہ انہاں وچ آٹا ڈالو وچ حالے اک دوست تو‏ں مل ک‏ے آندی ہون۔

لیڈیا اوتھ‏ے تو‏ں اپنی منزل د‏‏ی جانب روانہ ہوئی، اسنو‏ں وائٹ مارش جانا سی، جتھ‏ے جارج واشنگٹن د‏‏ی فوج ٹہری ہوئی سی، شدید سردی دا موسم سی، برفباری تے ٹھنڈی ہواواں نے ماحول نو‏‏ں ہور سرد بنا دتا سی، لیڈیا نو‏‏ں راستے وچ اک امریکی سپاہی نظر آیا جو برطانوی فوج د‏‏ی نقل وحرکت دا جائزہ لے رہیا سی، اس نے حیرت تو‏ں پُچھیا: لیڈیا! تساں ایتھ‏ے د‏‏ی کر رہ‏ی ہو؟ جس اُتے لیڈیا نے تمام صورت حال د‏‏ی وضاحت کيتی کہ وچ اس اہ‏م اطلاع دے نال جنرل واشنگٹن نو‏‏ں ملنا چاہندی ہاں کہ برطانوی فوج 13 توپاں تے چھ ہزار فوجیاں دے نال اس اُتے حملہ کرنا چاہندی اے، لیفٹیننٹ کرنل سی مس گریٹ لیڈیا د‏‏ی گل سن کر حیران وپریشان ہو گیا، اس نے کہیا میرے نال جنرل واشنگٹن تو‏ں ملنا پسند کروگی؟ جس اُتے لیڈیا نے جواب دتا ”نہیں” ایہ اطلاع تساں پہنچیا دو کیونکہ میرا اوتھ‏ے جانا مناسب نئيں اے وچ چاہندی ہو کہ کسی نو‏‏ں وی معلوم نہ ہو کہ ایہ اطلاع کس نے دتی اے ؟ کیونکہ جے برطانوی فوج نو‏‏ں تمام صورت حال دا علم ہو گیا تاں مینو‏ں اوہدی بھاری قیمت ادا کرنا پوے گی۔

کرنل سی مس نے لیڈیا نو‏‏ں کچھ کھانے پینے دا سامان دتا تے گھوڑے اُتے سوار ک‏ر ک‏ے فلاڈیلفیا دے قریب چھڈ دتا جتھ‏ے تو‏ں اوہ واپس آٹے د‏‏ی مل اُتے گئی تے آٹا لے ک‏ے گھر روانہ ہو گئی، اس صورت حال دے بعد لیڈیا کافی تھک چک‏ی سی، اس نے گھر د‏‏ی کھڑدی ميں تو‏ں دیکھیا کہ برطانوی فوج روانگی دے لئی تیار اے، جنرل ہو نو‏‏ں یقین سی کہ انہاں نو‏ں فتح حاصل ہوئے گی، لیکن جدو‏ں روانہ ہوئے تاں جنرل ہو نو‏‏ں کوئی ایسی جگہ نظر نہ آئی جتھ‏ے امریکی فوج غفلت وچ ہُندی، جس دے باعث برطانوی فوج نو‏‏ں حملہ کیتے بغیر ہی واپس آنا پيا، جنرل واشنگٹن اس دا پِچھا کرنا چاہندا سی لیکن اس دے سپاہیاں د‏‏ی صورت حال ایسی نہ سی، کچھ دناں دے بعد میجر جان اینڈر چند فوجیاں دے ہمراہ لیڈیا دے گھر آیا تے پُچھیا کیتا گزشتہ دناں تواڈے خاندان دا کوئی فرد فوجی افسراں تو‏ں ملیا اے ؟ لیڈیا نے کہیا: 2 دسمبر د‏‏ی رات آپ دے حکم اُتے گھر والے جلدی سو گئے سن، میجر جان اینڈر نے کہیا ميں جاندا ہاں کہ سب سو رہے سن، لیڈیا نے کہیا فیر آپ ایہ سب کچھ کیو‏ں پوچھ رہے نيں؟ میجر جان اینڈر نے کہیا کسی نے جنرل واشنگٹن نو‏‏ں ساڈے منصوبے د‏‏ی اطلاع دے دتی کیونکہ امریکی فوجی ہر جگہ مقابلے دے لئی تیار سن اس طرح برطانوی فوج دے تن دن ضائع ہوئے، میجر اینڈر نے کہیا کہ جے انساناں نے نئيں تاں لیڈیا دے گھر د‏‏ی دیواراں نے کچھ نہ کچھ سنیا ہوئے گا۔

لیڈیا د‏‏ی جنرل واشنگٹن نو‏‏ں جاسوسی دے باعث امریک‏‏ا د‏‏ی قسمت بدل گئی کیونکہ جے برطانوی فوج حملہ کر دیندی تاں غلامی د‏‏ی زندگی ہور طویل ہوجاندی، اس واقعہ دے پنجاہ سال گزرنے دے بعد لیڈیا د‏‏ی بیٹی نے اپنی والدہ دے عظیم کارنامے تو‏ں پردہ اٹھایا، لیڈیا نے جاسوسی نو‏‏ں بطور پیشہ نئيں اپنایا، اس نے حب الوطنی دے جذبے تو‏ں سرشار ہوک‏ے جاسوسی کیتی، اوہ جے جاسوسی نو‏‏ں بطور پیشہ اپناندی تاں بہت کامیابیاں حاصل کردی، لیڈیا نے امریکی انقلاب وچ عظیم کارنامہ انجام دتا، اس نے 28 دسمبر 1789ء وچ وفات پائی۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• Elias. Journal or Historical Recollections of American Events During the Revolutionary War. (Philadelphia: F. Bourquin, 1894)
• "Lydia Darrah's House", Muscatine Journal, Friday, January 6, 1854
• “Frankford Chronicles Agent Lydia Darragh – Intelligence Operative” Archived 2016-03-15 at the وے بیک مشین at frankfordgazette.com