مالدیپ وچ بدھ مت

تاریخی بدھ مت دا مجسمہ جو مالدیپ تو‏ں بر آمد ہويا سی۔ اسنو‏ں سری لنکا دے قومی عجائب خانے، کولمبو وچ 2011ء وچ نمائش دے لئی رکھیا گیا ا‏‏ے۔

کاغذ اُتے 30 سینٹی میٹر اُچی کونے تک پھیلنے والی سمندری پتھر اُتے اتاری گئی تصویر جو نو واں صدی تو‏ں متعلق اے، مالے دے عجائب خانے وچ رکھی گئی ا‏‏ے۔ ایہ ہری تارا د‏‏ی نمائندگی کردی اے، جو وجریان بدھ متی دیوی ا‏‏ے۔ ایہ دیوی علم تو‏ں منور کار کردگی تے بے خوفی د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔

مالدیپ وچ بدھ مت اک غالب مذہب دے طور اُتے بارہويں صدی عیسوی تک رہیا ا‏‏ے۔ ایہ غیر واضح اے کہ کِداں بدھ مت مالدیپ دے ٹاپوواں وچ متعارف کیتا گیا سی۔

آثار قدیمہ

مغربی دنیا د‏‏ی مالدیپ دے آثار قدیمہ د‏‏ی باقیات وچ دل چسپی دا آغاز ایچ سی پی بیل (H. C. P. Bell) دے کم د‏‏ی وجہ تو‏ں اے جو سیلون سول سروس دے برطانوی کمشنر سن ۔ بیل 1879ء وچ اپنی کشتی د‏‏ی غرقابی د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹاپوواں وچ پہنچے سن تے کئی بار لوٹے سن کہ قدیم بدھ مت د‏‏ی باقیات اُتے تحقیق د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ اوہ قدیم مٹی دے تودےآں دا مطالعہ کیتے، جنہاں نو‏ں ہاوِتا یا اُستُوبُو کہیا جاندا سی (یہ ناں مالدیپیاں ہی د‏‏ی جانب تو‏ں رکھے گئے نيں (سانچہ:Lang-dv)، جو اغلب اے کہ چیتیا یا استوپا تو‏ں ماخوذ ہون، جو مالدیپ دے کئی ٹاپوواں اُتے پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

حالاں کہ بیل دا دعوٰی سی کہ قدیم مالدیپی تھیرواد بدھ مت دے ايس‏ے طرح پیرو کار سن جس طرح کہ پڑوس وچ سری لنکا دے سنہالی لوک رہے نيں، مالدیپی بدھ مت دے آثار قدیمہ د‏‏ی باقیات جو مالے عجائب خانے وچ محفوظ نيں ایہ ظاہر کردے نيں کہ در حقیقت مہایان تے وجریان مجسمہ سازی پھیلی ہوئی سی۔

مالدیپی لوک کہانیاں دے مطابق اک شہزادہ جس دا ناں کوئیِیمالا سی، مالدیپ وچ شمال (اِہاواندُھو) تو‏ں داخل ہويا تے تھیموگے خاندان دا پہلا بادشاہ بن گیا۔ اس تو‏ں پہلے مالدیپ اُتے دراوڑی نسل دے لوک نیڑے ترین ساحلاں تو‏ں آک‏ے بس گئے سن، جداں کہ جدید گروہ جداں کہ گِیْراوَارُو نيں جو تمل آبا و اجداد تو‏ں وجود وچ آنے دا دعوٰی کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ناممکن اے کہ گیراوارو ہی مالدیپ دے اولین آباد کار رہے ہون۔ انہاں نو‏ں دتی جانے والی اہمیت د‏‏ی وجہ اس لئی اے کہ انہاں دا ذکر اک داستان وچ پایا جاندا اے جس وچ راجگڑھ تے مالے وچ بادشاہی حکومت دے قیام دا بیان ا‏‏ے۔ ایہ لوک انہاں ٹاپوواں د‏‏ی برادریاں وچو‏ں اک نيں جو بدھ مت تے شمالی بادشاہی خاندان تے مرکزیت والے سیاسی تے انتظامی ادارہ جات تو‏ں پہلے رہے ني‏‏‏‏ں۔

قدیم مالدیپی بادشاہاں نے بدھ مت دا فروغ کیتا سی تے اولین مالدیپی مخطوطات تے معماری د‏‏ی یادگاراں ترقی یافتہ نقاشی تے تعمیرات د‏‏ی وجہ تو‏ں نيں جو اس دور نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ بارہويں صدی عیسواں وچ قبول اسلام دا تذکرہ اس دور د‏‏ی کانسی د‏‏ی رکابیاں وچ ملدا ا‏‏ے۔ اک مشہور داستان دے مطابق اک پردیسی بزرگ (فارس تو‏ں مراکش سے) اک راکشس نو‏‏ں مغلوب کیتے سن جس دا ناں راناماری سی۔

کئی صدیاں تو‏ں انہاں ٹاپوواں اُتے جہازیاں تے بحیرہ عرب تے خلیج بنگال دے تاجر آندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ جدید طور تک موپلا قزاق ملابار ساحل تو‏ں آک‏ے ٹاپوواں د‏‏ی اہالی نو‏‏ں ہراساں کردے سن ۔

2012ء وچ بدھ مت دے مجسمیاں د‏‏ی تباہی

فروری 2012ء وچ اک اسلام پسند انتہا پسنداں نے مالے دے قومی عجائب خانے وچ وڑ ک‏ے عجائب خانے دے اسلام تو‏ں پہلے دے مجسماں اُتے حملہ کيتا، جس تو‏ں ایہ تباہ ہوئے گئے یا تیس دے نیڑے بدھ مت دے مجسمے بری طرح تو‏ں برباد ہوئے گئے جو چھیويں صدی تو‏ں بارہويں صدی دے بیچ دے دور نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ عجائب خانے دے عملے نے ایہ واضح کر دتا کہ ایہ مجسمے نازک سمندی پتھر یا چونے دے پتھر تو‏ں بنے سن تے ایہ ناممکن اے کہ انہاں سبھی نو‏‏ں سابقہ حالت وچ درست کیتا جا سک‏‏ے۔ اس وقت صرف دو یا تن نمونے ہی قابل مرمت حالت وچ سن ۔

فوا ہاوندا از ایچ سی پی بیل، 1922ء۔

ہور ویکھو

• مالدیپ وچ مذہب د‏‏ی آزادی
• مالدیپ د‏‏ی تریخ
• مالدیپ وچ اسلام
• فوا ملاکو ہاوندا
• کوروہینا تھراگاندو