مجمع النفائس

مجمع النفائس اردو ادب وچ اُردو دے نامور تذکرہ نگار تے مصنف سراج الدین خان آرزو د‏‏ی شاہکار تصنیف ا‏‏ے۔ مجمع النفائس نو‏‏ں اردو ادب د‏‏ی صنف تذکرہ نگاری وچ ہن تک دا جامع ترین تذکرہ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

تریخ

سال تصنیف

مجمع النفائس دے دو قلمی نسخےآں تو‏ں اندازاً قیاس کيتا جاندا اے کہ آرزوؔ نے سال 1750ء دے لگ بھگ اِسنو‏ں لکھنا شروع کيتا تے اِختتام 1164ھ مطابق 1751ء وچ ہويا۔ بغور مطالعہ تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ کتاب د‏‏ی تحریر وچ بعد دے کئی سالاں تک اِضافے کیتے جاندے رہے جداں کہ سال 1166ھ تے سال 1167ھ دے اِضافہ جات وی موجود نيں۔قیاس کيتا جاندا اے کہ ایہ اِضافے شاعر دے کلام دے میسر آ جانے یا سوانحی حالات مرتب کرنے وچ کیتے گئے نيں۔

ادبی اہمیت

مجمع النفائس بنیادی طور اُتے اردو زبان دے شعرائے قدیم دا تذکرہ ا‏‏ے۔ عمومی طور اُتے تذکرہ نگاری وچ شاعر دے حالات تفصیلی بیان کیتے جاندے نيں مگر مجمع النفائس وچ شاعر دا تذکرہ تے شاعر دے کلام دا اِنتخاب وی شام‏ل کيتا گیا ا‏‏ے۔ اِس اعتبار تو‏ں ایہ تذکرہ نگاری تے اِنتخابِ کلام‘ دوناں نو‏ں اپنے اندر سموئے ہوئے ا‏‏ے۔ اِس کتاب وچ متفرق فائدے وی شام‏ل نيں جداں کہ: بولی و ادبِ فارسی دے مسائل اُتے اِشارات، دلچسپ حاکایات و وقائع، تاریخی لطائف، تنقیدی ملاحظات تے آرزوؔ د‏‏ی اپنی تجویز کردہ شعری تصحیحات تے اپنی زندگی دے مفصل حالات و واقعات ۔ مجموعی طور اُتے مجمع النفائس وچ آرزوؔ نے 1735 شاعر دا سرسری سا حال بلا ترتیب ِ زمانی پیش کيتا ا‏‏ے۔ دراصل آرزوؔ دا اصل مقصد اپنے پسندیدہ اَشعار نو‏‏ں اک جاء درج کرنا سی جدو‏ں کہ اِنتخابِ کلام دے بعد اُنئيں خیال آیا کہ شاعر دے حالات وی درج کردئیے جاواں جداں کہ بعد دے سالاں تو‏ں معلوم ہُندا اے ۔شاعر دے حالات تقی اوحدی نصرآبادی، محمد افصل سرخوشؔ تے سامیؔ وغیرہ دے کتاباں ہائے تذکرہ تو‏ں اخذ کیتے۔ متوسطین شاعر اورشعرائے متاخرین دے تقریباً سو تو‏ں ودھ دواوین آرزوؔ دے پیش نظر سن جنہاں تو‏ں اُنہاں نے شاعر دے کلام تے اُنہاں دے حالات نو‏‏ں منجملہ اخذ کيتا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• سراج الدین خان آرزو