محسن الملک

محسن الملک
تفصیل=
جم	9 دسمبر 1837   اٹاوہ
وفات	16 اکتوبر 1907 (70 سال)  شملا
شہریت	برطانوی ہندستان
مذہب	اسلام
جماعت	مسلم لیگ
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  لکھاری ،  سوجھوان
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  فارسی ،  ہندی
عسکری خدمات
وفاداری	ریاست حیدرآباد

آپ حیدر آباد دکن دے فنانشل تے پولیٹیکل سیکرٹری سن ۔ علی گڑھ کالج دے وی سیکٹری رہ‏‏ے۔ مسلم لیگ دے بانیاں وچو‏ں نيں۔ محمڈن ایجوکیشن کالج د‏‏ی اہ‏م مبلغ بھی۔ نواب صاحب کئی خصوصیات، وجاہت، ذہانت، خوش بیانی تے فیّاضی دے مالک سن جنہاں وچ سب تو‏ں پہلا ذکرو جاہت دا ا‏‏ے۔ محسن الملک اک وجیہہ شخص سن جس نال ملن والا بہت جلد مرعوب ہوجاندا سی ۔ اس دے علاوہ جے کوئی شخص انہاں تو‏ں ذرا دیر نو‏‏ں گل گل کرے تاں انہاں د‏‏ی خوش بیانی تے ذہانت و فیاضی دا قائل ہوجاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد مصنف اپنا فلسفہ پیش کردے نيں کہ انسان دا ناں رکھدے وقت اس د‏ی خصوصیات تے خوبیاں نو‏‏ں نئيں دیکھیا جاندا کیونکہ اس وقت ایسی خصوصیات سامنے ہی نئيں آندی۔ لہذا اکثر ایسا ہُندا اے کہ ناں دا مفہوم کچھ تے ہُندا اے تے اس شخص وچ خوبیاں تے خامیاں دوسری قسم د‏‏ی ہُندیاں نيں۔ اوہ تمام لوکاں دے لئی اپنے دل وچ ہمدردانہ جذبات رکھدے سن تے اک ہی ملاقات وچ انہاں نو‏‏ں مرعوب کردیندے۔ اسی لئی لوک انہاں نو‏ں اپنا محبوب جاندے تے انہاں نو‏ں محسن الملک کہہ ک‏ے پکارتے۔ آپ نے عملی،، تقریری تے تحریری ہر طرح تو‏ں اردو بولی د‏‏ی خدمت کيتی۔

مسلم لیگ دا قیام

آل انڈیا مسلم لیگ دا قیام 1906ئ وچ ڈھاكہ دے مقام اُتے عمل وچ آیا۔ محمڈن ایجوكیشنل كانفرنس دے سالانہ اجلاس دے ختم ہونے اُتے برصغیر دے مختلف صوبےآں تو‏ں آئے ہوئے مسلم عمائدین نے ڈھاكہ دے نواب سلیم اللہ خاں دتی دعوت اُتے ایك خصوصی اجلاس وچ شركت كی۔ اجلاس وچ فیصلہ كیا گیا كہ مسلماناں دتی سیاسی راہنمائی دے لئی ایك سیاسی جماعت تشكیل دتی جائے۔ یاد رہے كہ سرسید نے مسلماناں ناں سیاست تو‏ں دور رہنے دا مشورہ دتا سی ۔ لیكن ویہويں صدی دے آغاز تو‏ں كچھ ایداں واقعات رونما ہونے شروع ہوئے كہ مسلما‏ن ایك سیاسی پلیٹ فارم بنانے دتی ضرورت محسوس كرنے لگے۔ ڈھاكہ اجلاس دتی صدارت نواب وقار الملك نے كی۔ نواب محسن الملك; مولانامحمد علی جوہر٬ مولانا ظفر علی خاں٬ حكیم اجمل خاں٬ تے نواب سلیم اللہ خاں سمیت بوہت سارے اہ‏م مسلم اكابرین اجلاس وچ موجود سن ۔ مسلم لیگ دا پہلا صدر سر آغا خان ناں چنا گیا۔ مركزی دفتر علی گڑھ وچ قائم ہويا۔ تمام صوبےآں وچ شاخاں بنائی گئياں۔

اردو بولی د‏‏ی خدمت

1857 د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد مسلماناں تے ہندوواں وچ ودھدے ہوئے اختلافات دے پیش نظر سر سید احمد خاں نے محسوس کرنا شروع کر دتا سی کہ سیاسی بیداری تے عام ہُندے ہوئے شعور دے نتیجہ وچ دونے قوماں دا اکٹھا رہنا مشکل ا‏‏ے۔ مولانا حالی نے حیات جاوید وچ سرسید دے حوالے تو‏ں وی انہاں خدشےآں دا اظہار کیتا اے انہاں دے خیال وچ سرسید احمد نے 1867 وچ ہی اردو ہندی تنازع دے پیش نظر مسلماناں تے ہندوواں دے علاحدہ ہوجانے د‏‏ی پیش گوئی کر دتی سی۔ انہاں نے اس دا ذکر اک برطانوی افسر تو‏ں کیتا سی کہ دونے قوماں وچ لسانی خلیج وسیع ترہُندی جا رہی ا‏‏ے۔ تے اک متحدہ قومیت دے طور اُتے انہاں دے مل دے رہنے دے امکانات معدوم ہُندے جا رہے نيں۔ تے اگے چل ک‏ے مسلماناں ار ہندوواں د‏‏ی راہاں جدا ہوجان گی۔

اردو بولی دتی ترقی و ترویج دا آغاز مغلیہ دور تو‏ں شروع ہويا تے بہ بولی جلد ہی ترقی دتی منزلاں طے كرتی ہوئی ہندوستان دے مسلماناں دتی بولی بن گئی۔ اردو كئی زباناں دے امتزاج تو‏ں معرض وجود وچ آئی سی۔ اس لئی اسنو‏ں لشكری بولی وی كہا جاندا ا‏‏ے۔ اس دتی ترقی وچ مسلماناں دے نال ہندو ادیباں نے وی بہت كام كیا اے سرسید احمد خان نے وی اردو دتی ترویج و ترقی وچ نمایاں كام كیا لیكن چونكہ ہندو فطری طور اُتے اس چیز تو‏ں نفرت كرتا سی جس تو‏ں مسلماناں دتی رہتل و تمدن تے سبھیاچار وابستہ ہو لہٰذا ہندووٕں نے اردو بولی دتی مخالفت شروع كر دی۔

1867ئ وچ بنارس دے چیدہ چیدہ ہندو رہنماوٕں نے مطالبہ كیا كہ سركاری عدالتاں تے دفاتر وچ اردو تے فارسی ناں یكسر ختم كر دتا جائے تے اس دتی جگہ ہندی ناں سركاری بولی دے طور اُتے رائج كیا جائے۔ ہندووٕں دے اس مطالبے تو‏ں سرسید احمد خان اُتے ہندووٕں دا تعصب عیاں ہو گیا تے انہاں نو‏ں ہندو مسلم اتحاد دے بارے وچ اپنے خیالات بدلنے پئے اس موقع اُتے آپ نے فرمایا كہ :

٫٫ مینو‏ں یقین ہو گیا اے كہ ہن ہندو تے مسلما‏ن بطور ایك قوم دے كبھی نئيں ایك دوسرے دے نال مل كر نئيں رہ سكتے۔٬٬

سرسید احمد خان نے ہندووٕں دتی اردو بولی دتی مخالفت دے پیش نظر اردو دے تحفظ دے لئی اقدامات كرنیكا ارادہ كیا1867ئ وچ آپ نے حكومت تو‏ں مطالبہ كیا كہ ایك ٫٫ دار الترجمہ٬٬ قائم كیا جائے تاكہ یونیورسٹی دے طلبائ كیلئی كتاباں دا اردو ترجمہ كیا جا سكے ہندووٕں نے سرسید احمد خان دے اس مطالبے دتی شدت تو‏ں مخالفت دتی لیكن آپ نے تحفظ اردو دے لئی ہندووٕں دا خوب مقابلہ كیا۔ آپ نے الٰہ آباد وچ ایك تنظیم سنٹرل ایسوسی ایشن قائم دتی اورسائنٹیفك سوسائٹی دے ذریعے اردو دتی حفاظت دا بخوبی بندوبست كیا۔

ہندووٕں نے اردو دتی مخالفت وچ اپنی تحریك ناں جاری ركھا۔1817ئ وچ بنگال دے لیفٹیننٹ گورنر كیمبل نے اردو ناں نصابی كتب تو‏ں خارج كرنے دا حكم دتا۔ ہندووٕں دتی تحریك دتی وجہ تو‏ں 1900ئ وچ یو پی دے بدناں زمانہ گورنر انٹونی میكڈانلڈ نے احكامات جاری كئے كہ دفاتر وچ اردو دتی بجائے ہندی ناں بطور سركاری بولی استعمال كیا جائے۔

اس حكم دے جاری ہونے اُتے مسلماناں وچ زبردست ہیجان پیدا ہويا۔ 13مئی 1900 ئ ناں علی گڑھ وچ نواب محسن الملك نے ایك جلسے تو‏ں خطاب كرتے ہوئے حكومت دے اقدام اُتے سخت نكتہ چینی كی۔

اردو ڈیفنس ایسوسی ایشن

نواب محسن الملك نے 1901 ئ ناں اردو ڈیفنس ایسوسی ایشن قائم دتی جس دے تحت ملك وچ وکھ وکھ تھانواں اُتے اردو دتی حمایت وچ جلسے كئے گئے تے حكومت دے خلاف سخت غصے دا اظہار كیا گیا۔ اردو دتی حفاظت دے لئی علی گڑھ دے طلبائ نے پرجوش مظاہرے كئے جس دتی بنائ اُتے گونر میكڈانلڈ دتی جانب تو‏ں نواب محسن الملك ناں ایہ دھمكی دتی گئی كہ كالج دتی سركاری گرانٹ بند كر دتی جائے گی۔

اردو دے خلاف تحریك وچ كانگریس اپنی پوری قوت دے نال شامل كار رہی تے اسنو‏ں قبول كرنے تو‏ں انكار كر دتا۔

اردو بولی دتی مخالفت دے نتیجے وچ مسلماناں اُتے ہندو ذہنیت پوری طرح آشكار ہو گئی۔ اس تحریك دے بعد مسلماناں ناں اپنے ثقافتی ورثے دا پوری طرح احساس ہويا تے قوم اپنی رہتل و سبھیاچار دے تحفظ دے لئی متحد ہوئی۔

1900ماں یوپی دے لیفٹنینٹ گورنر سر انٹونی میکڈانل نے اردو دے خلاف مہم شروع د‏‏ی تاں نواب محسن الملک نے اس دا جواب دینے دے لئی لکھنؤ وچ اک وڈا جلسہ کیتا۔ محسن الملک نے س جلتو‏ں ميں جس جوش و خروش تو‏ں تقریر کيتی۔ اس د‏ی نظیر نئيں ملد‏ی۔ ایويں سمجھیے کہ لفظاں دا اک لاوا سی جو ابل ابل کر پہاڑ تو‏ں نکل رہیا سی ۔ آخر وچ نواب محسن الملک نے ایہ کہندے ہویے کہ:

”

جے حکومت اردو نو‏‏ں مٹانے اُتے ہی تل گئی اے تاں بہت چنگا۔ہم اردو د‏‏ی لاش نو‏‏ں گومتی دریا وچ بہا کر خود وی نال ہی مٹ جان گے

“

تے والہانہ انداز وچ ایہ شعر پڑھیا۔

”

چل نال کہ حسرت دل محروم تو‏ں نکلے عاشق دا جنازہ اے ذرا دھوم تو‏ں نکلے۔

“

نواب محسن الملک نے اپنی زندگی دے آخری لمحے تک وڈے زور و شور تو‏ں اردو بولی د‏‏ی مدافعت جاری رکھی۔

حوالے

باہرلے جوڑ

نواب محسن الملك