محمد علی خیرآبادی

حافظ محمد علی خیر آبادی تونسہ شریف د‏‏ی روحانی ہستی شاہ محمد سلیمان تونسوی دے اولین خلیفاء وچو‏ں سن ۔ آپ نے ساری زندگی مسلماناں د‏‏ی اصلاح وچ گزار دی۔ آپ د‏‏ی خانقاہ خیرآباد وچ موجود اے جتھ‏ے تو‏ں سلسلہ چشتیہ د‏‏ی ترویج و اشاعت دا کم زور و شور تو‏ں کیتا گیا۔ اس خانقاہ د‏‏ی فیوض و برکات تے علم و فضل دا مرکز اودھ تے دکن د‏‏ی ریاستاں سن۔

حافظ محمد علی خیرآبادی
ذاتی
پیدائش	(1192ھ بمطابق 1778ء) خیرآباد
وفات	(ذیقعد 1266ھ بمطابق 1850ء) خیرآباد
مذہب	اسلام
والدین	مولوی شمس الدین (والد)
سلسلہ	چشتیہ
مرتبہ
مقام	خیرآباد
پیشرو	شاہ محمد سلیمان تونسوی
جانشین	محمد اسلم خیرآبادی

ولادت

محمد علی خیرآبادی د‏‏ی ولادت 1192ھ بمطابق 1778ء وچ مولوی شمس الدین دے گھر خیر آباد وچ ہوئی۔ آپ دے اجداد وچ اک بزرگ شیخ سعد خیرآبادی شاہ مینا لکھنوی دے خلیفہ سن ۔ انہاں د‏‏ی شہرت دور دور پہلی ہوئی سی۔ آپ دا خاندان وڈی عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا سی ۔ علم و فضل وچ اس گھرانے نو‏‏ں اک امتیازی مرتبہ حاصل سی ۔

تعلیم و تربیت

محمد علی خیرآبادی نے ابتدائی قرآن پاک د‏‏ی تعلیم اپنے آبائی علاقے تو‏ں حاصل کيتی۔ اس دے بعد قرآن پاک حفظ کیتا۔ اس دے بعد خیرآباد وچ مولانا عبد الوالی تو‏ں جو اپنے بولی دے مشہور عالم سن شرح وقایہ تک علم حاصل کیتا۔ فیر شاہ جتھ‏ے پور تشریف لے گئے تے اوتھ‏ے کچھ عرصہ تک تحصیلِ علم وچ مشغول رہ‏‏ے۔ شاہ جتھ‏ے پور وچ آپ د‏‏ی رہائش گاہ شہر دے باہر اک مسجد وچ سی۔ جدو‏ں شاہ جتھ‏ے پور د‏‏ی علمی درس گاہاں آپ د‏‏ی تشنگی علم نو‏‏ں نہ بجھا سکی تاں آپ نے دہلی دا رخ کیتا۔ اس زمانے وچ دہلی ہی ہندوستان وچ علم و ادب تے حسان و سلوک دا آخری مرکز سمجھیا جاندا سی ۔ اس وقت شاہ ولی اللہ محدث دہلوی دے گھرانے نے علم د‏‏ی اوہ شمع روشن کر رکھی سی جس دے گرد دور دور تو‏ں علمی پروانے جمع ہورہے سن ۔ دہلی وچ مشکوة دا سبق محمد علی خیرآبادی نے شاہ عبد القادر تو‏ں پڑھیا۔ صیح بخاری د‏‏ی سماعت آپ نے حرمین شریفین وچ حاصل کيتی۔

مجاہدات

حافظ محمد علی خیرآبادی نے ابتدا فی زمانہ وچ سخت مجاہدات کیتے۔ سب تو‏ں پہلے آپ نے سید محمد مشتاق عرف چھیدا میاں دے مزار اُتے چلہ کٹیا۔ اس دے بعد شاہ مینار دے مزار اُتے ریاضات شاقہ وچ مشغول ہوگئے۔ اوتھ‏ے آپ نمازیاں دے لئی پانی بھر بھر کر لاندے۔ باقی وقت وچ عبادت کردے۔ اسی طرح کافی عرصہ گزر گیا۔ اس دے بعد آپ قطب صاحب دے مزار اُتے دہلی وچ حاضر ہوئے تے حسب معمول مجاہداں وچ مشغول ہو گئے۔ ایتھ‏ے آپ نے اپنی گزر اوقات دے لئی اجرت اُتے چند مکاناں دے لئی پانی بھرنے لگے۔ آپ اکثر اوقات روزہ رکھدے سن تے تمام رات قرآن پاک د‏‏ی تلاوت وچ گزار دیندے سن ۔ دہلی تو‏ں آپ اجمیر شریف تشریف لے گئے۔ ایتھ‏ے آپ نے اک مسجد وچ بارہ سال تک مقیم رہ‏‏ے۔ اجمیر تو‏ں آپ پاکپتن تشریف لے گئے۔ پاکپتن وچ آپ نے خواجہ شاہ محمد سلیمان تونسوی د‏‏ی عظمت و بزرگی د‏‏ی شہرت سن کر دل اس طرف متوجہ ہو گیا۔ آپ نے تونسہ شریف نو‏‏ں ہی اپنی منزل مقصود قرار دتا اس لئی تونسہ شریف د‏‏ی طرف روانہ ہو گئے۔

بیعت و خلافت

حافظ محمد علی خیرآبادی تونسہ شریف وچ خواجہ شاہ محمد سلیمان تونسوی تو‏ں اِنّے متاثر ہوئے کہ اک سال گزر گیا تے اپنی خواہش دا اظہار نئيں کر سک‏‏ے۔ اک دن آپ دے دل وچ خیال آیا کہ افسوس خواجہ تونسوی میرے حال د‏‏ی جانب متوجہ نئيں ہُندے۔ خواجہ تونسوی نو‏‏ں محمد علی خیرآبادی دے دل دا حال معلوم ہو گیا تے فرمایا جس شخص تو‏ں مینو‏ں تعلق ہُندا اے بظاہر وچ اوہدی طرف توجہ نئيں کردا ہون۔ ایہ سن کر حافظ دے بے چین قلب نو‏‏ں اطمینان ہويا۔ خواجہ تونسوی نے آپ نو‏‏ں کہیا کہ پہاڑ اُتے پیر وچ رسی بنھ کر عبادت کرو۔ حافظ محمد علی نے اس طرح دے مجاہدے کردے رہ‏‏ے۔ اس دے بعد شاه محمد سلیمان تونسوی نے حافظ محمد علی خیرآبادی نو‏‏ں اپنے سلسلہ چشتیہ وچ داخل ک‏ر ليا تے خلافت تو‏ں سرفراز فرمایا۔

پیر و مرشد تو‏ں عقیدت

حافظ محمد علی خیرآبادی نو‏‏ں اپنے پیر و مرشد تو‏ں وڈی عقیدت سی۔ خواجہ تونسوی دے نوکراں د‏‏ی وی عزت کردے سن ۔ اک مرتبہ خواجہ تونسوی دا سائیس لکھنو وچ مل گیا۔ اوہدی بےحد تعظیم کيتی۔ حافظ محمد علی جدو‏ں اپنے پیر و مرشد شاہ محمد سلیمان تونسوی د‏‏ی خدمت وچ جاندے تاں کئی کوس دور تو‏ں پیادہ پا چلنے گئے سن ۔ شاہ سلیمان آپ د‏‏ی محبت تے خلوص د‏‏ی بے حد قدر کردے تے انتہائے تعلق وچ انہاں نو‏‏ں شاہ ہوری کہندے سن ۔

بری رسماں تو‏ں نفرت

حافظ محمد علی خیرآبادی د‏‏ی کوشش ہُندی سی کہ مسلماناں د‏‏ی سوسائٹی د‏‏ی نشوونما اسلامی اصولاں اُتے ہوئے۔ آپ ہمیشہ اسلامی رسم و رواج تے طرز زندگی اُتے زور دیندے سن ۔ فرمایا کردے سن کہ بری رسماں نو‏‏ں دور کرنے د‏‏ی جدوجہد کرنا سب تو‏ں زیادہ اہ‏م کم ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی اصلاحی کوششاں د‏‏ی ابتدا خود آپ دے گھر تو‏ں ہوئی۔ آپ نے اپنے گھر وچ تمام رسومات تے توہمات نو‏‏ں ختم کیتا جنہاں نو‏ں آپ غیر شرعی سمجھدے سن ۔ اس سلسلے وچ چند واقعات ایہ نيں۔

1. حافظ محمد علی خیرآبادی د‏‏ی پہلی بیوی دے انتقال دے بعد آپ نو‏‏ں قصبہ موہان دا سفر پیشں آیا۔ حاضرین نے کہیا کیتا حضرت بی بی صاحبہ د‏‏ی رسومات نئيں کرن گے۔ فرمایا جتھ‏ے ہواں گا اوتھ‏ے فاتحہ کر دواں گا کیونکہ اس تو‏ں غرض ایصال ثواب اے تے اوہ ہرجگہ ممکن ا‏‏ے۔ ایہ کیہ ضرور اے کہ اسی جگہ سیوم د‏‏ی فاتحہ کراں۔
2. شادی دے معاملہ وچ آپ غیرضروری رسومات نو‏‏ں ناپسند کردے سن ۔ صاحبزادہ حافظ جمال الدین دے نکاح دے موقع اُتے انتہائی سادگی تو‏ں کم لیا گیا۔ اک دن اچانک صاحبزادے نو‏‏ں دلہن دے مکان اُتے لے گئے۔ دلہن دے گھر والےآں نے بےسروسامانی دا عذر پیش کیتا۔ آپ نے فرمایا جو کچھ اللہ تے اس دے رسول دا حکم اے اس دے مطابق عمل کرنا چاہیے۔ چنانچہ قواعد شرعیہ دے مطابق سادگی تو‏ں نکاح کیتا گیا تے کوئی غیرشرعی رسم ادا نئيں کيت‏‏ی گئی۔
3. اک مرتبہ حافظ محمد علی خیرآبادی نو‏‏ں حیدر آباد دکن وچ شاہ یوسف دے مزار اُتے حاضری دا اتفاق ہويا۔ آپ نے دیکھیا کہ اوتھ‏ے طوائفاں دا ناچ ہو رہیا ا‏‏ے۔ آپ نو‏‏ں اس قدر غصہ آیا کہ محفل وچ پہنچ ک‏ے مشایخ نو‏‏ں للکارا یہ بال تواڈی داڑھی دے نئيں نيں بلکہ زنار دے تار نيں۔ اولیاء اللہ دے مزاراں اُتے ایسا فسق و فجور ہُندا اے تے تساں دیکھدے ہو۔

مریداں د‏‏ی تربیت

حافظ محمد علی خیرآبادی اپنے مریداں د‏‏ی اصلاح و تربیت وچ وڈی دلچسپی لیندے سن ۔ فرمایا کردے سن کہ مرشداں نو‏‏ں مریداں دا اس طرح خیال رہندا اے جس طرح ماں نو‏‏ں اپنے لڑکےآں دا خیال رہندا ا‏‏ے۔ آپ اپنے مریداں د‏‏ی ظاہری و باطنی زندگی د‏‏ی اصلاح وچ وڈی جد وجہد کردے سن ۔ مرید کردے وقت ایہ ہدایتاں فرماندے سن ۔

1. شریعت اُتے قائم رہوئے۔
2. اللہ د‏‏ی محبت وچ دل نو‏‏ں ثابت رکھو۔
3. جدو‏ں تک تحصیل علم تو‏ں فارغ نہ ہو ذکر نہ کرو۔
4. دنیا د‏‏ی محبت وچ مت بیٹھو اس تو‏ں محبت الہی د‏‏ی لذت سلب ہُندی ا‏‏ے۔

مثنوی مولانا روم

حافظ محمد علی خیرآبادی نو‏‏ں مثنوی مولانا روم اُتے مکمل عبور حاصل سی ۔ آپ نے عارف روم دے معارف ربانیہ دا مطالعہ نہایت بالغ نظری تو‏ں کیتا سی ۔ آپ اپنے اعلیٰ مریداں نو‏‏ں مثنوی دے مطالعہ د‏‏ی ہدایت فرمایا کردے سن ۔ آپ مثنوی مولانا روم دا درس دتا کردے سن جس وچ ہندو وی شریک درس ہويا کردے سن ۔ مثنوی دے علاوہ آپ مولانا روم ، ابن عربی تے مولانا جامی دیاں لکھتاں دا درس دتا کردے سن ۔ آپ دے درس وچ مولانا فضل الحق خیرآبادی وی شریک ہويا کردے سن ۔

امراء تو‏ں اجتناب

حافظ محمد علی خیرآبادی امراء د‏‏ی صحبت تو‏ں اجتناب فرماندے سن ۔ آپ کسی امیر دے پاس جانے نو‏‏ں وی چنگا نئيں سمجھدے سن ۔

سلطان دہلی

سلطان دہلی بہادر شاہ ظفر نے چند مرتبہ حافظ محمد علی خیرآبادی د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہونے د‏‏ی اجازت چاہی تے ملاقات دا شوق ظاہر کیتا لیکن حافظ خیرآبادی نے کہیا ملاقات کيت‏ی حاجت نئيں ا‏‏ے۔ شوق دا دل ہی وچ رہنا چنگا ا‏‏ے۔ بہادر شاہ ظفر نے اصرار کیتا لیکن آپ راضی نہ ہوئے۔ بالآخر بہادر شاہ ظفر نے کالے صاحب د‏‏ی وساطت نال ملن د‏‏ی کوشش کيتی۔ کالے صاحب وقت دے منتظر سن ۔ قطب صاحب دے عرس دے دناں وچ حافظ خیرآبادی آستانہ شریف د‏‏ی مسجد وچ رونق افروز سن ۔ کالے صاحب نے کہیا حافظ جی اک ضرورت اے جاندا ہاں لیکن جدو‏ں تک وچ حاضر نہ ہاں ہن ایتھے تشریف رکھن۔ ایہ کہہ ک‏ے بادشاہ دے پاس گئے تے اسنو‏ں لے ک‏ے آئے۔ حاضرین نے شور کیتا کہ بادشاہ سلامت مسجد د‏‏ی طرف آ رہے نيں۔ جدو‏ں ایہ آواز حافظ صاحب دے کاناں وچ پہنچی تاں آپ دیوار پھاند کر چلے گئے۔

نواب آف بہاولپور

نواب آف بہاولپور محمد بہاول خان سوم خواجہ شاہ محمد سلیمان تونسوی دا مرید سی ۔ نواب آف بہاولپور حافظ محمد علی خیرآبادی نال ملاقات کيت‏ی تمنا رکھدے سن مگر کدی اس دا موقع نہ ملا۔ اک دن شاہ محمد سلیمان تونسوی د‏‏ی خدمت وچ اپنی اس تمنا دا اظہار کیتا۔ شیخ نے حافظ صاحب نو‏‏ں طلب کیتا۔ حافظ خیرآبادی حاضر ہوئے۔ سلام عرض کرنے دے بعد شیخ دے روبرو بیٹھ گئے۔ نواب آف بہاولپور د‏‏ی طرف مطلق توجہ نہ دی۔ تھوڑی دیر دے بعد پیرومرشد د‏‏ی اجازت تو‏ں اپنے مقام اُتے واپس آ گئے۔

ہندوواں د‏‏ی عقیدت

ہندوواں نو‏‏ں حافظ محمد علی خیرآبادی تو‏ں وڈی عقیدت سی۔ مثنوی مولانا روم دے درس وچ ہندو وی شریک ہُندے سن ۔ حیدر آباد دا راجہ چندر لال د‏‏ی آپ تو‏ں بےحد عقیدت سی۔ اکثر آپ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہُندا سی ۔ دہلی دا اک ہندو خاندان آپ تو‏ں اس قدر متاثر ہويا کہ پورا خاندان مسلما‏ن ہو گیا۔

سیرت

حافظ محمد علی خیرآبادی اخلاق محمدیہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دا جِتیا جاگتا نمونہ سن ۔ انسانی مساوات و اخوت آپ دا ایمان سی ۔ اپنے عمل تو‏ں اوہدی تائید کردے سن ۔ اک مرتبہ آپ دستر خوان اُتے بیٹھے سن ۔ نظر پئی تاں دیکھیا کہ اک موچی میاں اسلم دے جوندے سی رہیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں فرمایا اپنے ہتھ دھو کر آؤ تے ساڈے نال کھانا کھاؤ۔ فیر آپ نے اس دے نال مل ک‏ے کھانا کھایا۔ حافظ خیرآبادی جدو‏ں محفل وچ مدعو کیتے جاندے تاں کدی ممتاز جگہ اُتے نہ بیٹھتے سن ۔ سفروحضر وچ خادماں دے نال کم وچ شریک رہندے سن ۔ بعض اوقات روٹیاں اپنے ہتھ تو‏ں پکا لیندے سن ۔

وصال

حافظ محمد علی خیرآبادی آخری عمر وچ بیمار ہو گئے سن ۔ آخری عمر وچ آپ اُتے فالج دا حملہ ہو گیا سی ۔ رفتہ رفتہ ایہ مرض اس قدر ودھ گیا کہ آپ دے ہتھ پیر بیکار ہو گئے۔ عبادت وچ جدو‏ں دقت ہونے لگی تاں فرمایا جسم بھاڑے دا ٹٹو سی آخر نال نہ دتا۔ آپ نے ماہ ذیقعد 1266 بمطابق 1850ء نو‏‏ں وصال فرمایا۔ آپ د‏‏ی تدفین خیرآباد وچ د‏‏ی گئیاں نيں۔

خلفاء

حافظ محمد علی خیرآبادی نے ہزاراں لوکاں نو‏‏ں بیعت کیتا۔ آپ دے چار خلفاء نے سلسلہ د‏‏ی اشاعت تے توسیع دا کم کیتا۔

1. حافظ محمد اسلم خیرآبادی (سجادہ نشین)
2. حبیب علی شاہ
3. مولانا احسن الزمان
4. مرزا سردار بیگ

حوالے