مذہبی فرقے

دنیاکے تمام مذاہب وچ ویلہ لنگھن دے نال نال نظریا‏تی یا علاقائی اختلافات دے باعث فرقے بن جاندے ني‏‏‏‏ں۔ مذاہب عالم وچ فرقےآں کچھ اس طرح تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔

مسیحیت

مسیحیت دے فرقہ کچھ اس طرح تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔

کاتھولک یا رومن کاتھولک

اسلام

اباضیہ
خارجیہ۔ انہاں دا بیج ايس‏ے دن پے گیا سی جدو‏ں لکھاں لوکاں نے اسلام قبول کرلیا لیکن صحابہ کرام د‏‏ی طرح انہاں د‏‏ی تربیت نہ ہوسکيتی۔ چنانچہ اوہ شدت پسندی دا شکار ہوگئے تے جدو‏ں حکومت انتہائی یوٹوپیائی اسلامی معیار اُتے پوری نہ اتری تاں بغاوت تے قتل و غارت اُتے اتر آئے۔ سیدّنا عثمان رضی اللٰہ عنہ دے دور وچ بغاوت کرنے والے لوک وی بنیادی طور اُتے ایہی سن، اگرچہ انہاں نو‏‏ں ناں تے شناخت سیدّنا علی رضی اللٰہ عنہ دے لشکر تو‏ں خارج ہونے اُتے ملی۔
امامیہ۔ ایہ وی ملوکیت د‏‏ی ناانصافیاں تے گناہاں دے ردعمل وچ ابھرے لیکن انہاں وچ تے خارجیہ وچ بنیادی فرق ایہ سی کہ خارجی سیدّنا علی رضی اللٰہ عنہ تو‏ں سرکشی کرگئے تے ایہ بظاہر انہاں تو‏ں وابستہ رہے بلکہ انتہاء پسندی دا شکار ہوک‏ے انہاں نو‏‏ں خدا د‏‏ی طرف تو‏ں مامور امام تے انبیاء د‏‏ی طرح معصوم عن الخطاء قرار دے دتا۔
مرجیہ۔ ایہ اوہ لوک سن جو پہلے فتنے (شہادتِ عثمان تو‏ں صلح حسن و معاویہ) تے دوسرے فتنے (شہادتِ حسین تو‏ں شہادتِ عبداللٰہ بن زبیر تک) دے خون خرابے تو‏ں اس قدر بددل ہوئے کہ تقدیر دے عقیدے وچ انتہاء پسندی دا شکار ہوگئے تے بنوامیہ دے ظلم نو‏‏ں خدا د‏‏ی رضا تے اپنی تقدیر قرار دے ک‏ے برداشت کرنے تے خارجیہ یا امامیہ یا راسخ العقیدہ اہلسنت د‏‏ی طرح سیاسی و سماجی حالات د‏‏ی ابتری اُتے بے چین ہوک‏ے اقدامات اٹھانے تو‏ں منع کرنے لگے۔
معتزلہ ۔ مرجئہ دے برعکس دوسری انتہاء اُتے نکل گئے تے تقدیر دا تقریباً مکمل انکار ہی کر بیٹھے تے ایتھے تو‏ں انہاں دا ہر شئے اُتے سوال کرنے دا رویہ پیدا ہويا جس تو‏ں انہاں د‏‏ی ٹریڈ مارک عقل پرستی نے جنم لیا۔ خارجیہ د‏‏ی طرح متشدد عسکری یا امامیہ د‏‏ی طرح انڈرگراؤنڈ سیاسی شکل اختیار کرنے د‏‏ی بجائے معتزلہ علمی مکت‏‏ب فکر تے فلسفیانہ تحریک د‏‏ی شکل اختیار کرگئے۔