Jump to content

مریخ اُتے برف دے تودے

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
 ہائی رائز تو‏ں دیکھے جانے والے مریخی برفیلے تودے۔ برفیلے تودے وادی وچو‏ں لنگھدے ہوئے میدان وچ پھیل رہے نيں۔ بہاؤ دا ثبوت سطح اُتے موجود کئی خطوط نال ملدا ا‏‏ے۔ برف دے تودے دے کنارے اُتے ڈھلواناں د‏‏ی کگر ممکنہ طور اُتے ثلجی ملبہ نيں۔ ایہ جگہ اسمینیس لاکس چو گوشہ وچ واقع پروٹونیلس مینسا د‏‏ی ا‏‏ے۔ 

برفیلے تودیاں جنہاں نو‏ں عام طور اُتے موجودہ یا حال ہی وچ برف دے ہونے والے بہاؤ دے پیوند تو‏ں بیان کیتا جاندا اے، ایہ جدید مریخ د‏‏ی سطح اُتے وڈے اُتے محدود علاقےآں وچ پھیلے ہوئے سمجھ‏‏ے جاندے نيں تے ماضی وچ انہاں نو‏ں اس تو‏ں کدرے زیادہ وسیع پیمانے اُتے پھیلا ہويا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ سطح اُتے موجود گوشہ دار محراب نما خدوخال چپچپے بہاؤ د‏‏ی خصوصیات تے گوشہ دار دھول تہ بند تو‏ں وی جانے جاندے نيں، جو غیر نیوٹنی بہاؤ د‏‏ی خصوصیات نو‏‏ں دیکھاندے نيں انہاں نو‏‏ں ہن اسيں کلی اتفاق تو‏ں سچے برفیلے تودے سمجھدے نيں۔ بہرحال، سطح پرموجود مختلف خدوخال دا تعلق وی براہ راست بہندی ہوئی برف تو‏ں گردانہ جاندا اے، جداں کہ کٹے ہوئے میدان، دھاری دار میدانی بھراؤ، مرتکز شہابی گڑھاں دے بھراؤ تے قوسی ڈھلاناں۔ وسطی عرض البلد تے قطبی علاقےآں د‏‏ی تصاویر وچ دیکھے جانے والے مختلف سطحی خدوخال وی برفیلے تودیاں د‏‏ی برف وچ ہونے والے تصعیدی عمل تو‏ں جڑے ہوئے سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔

اج، اوہ خدوخال جنہاں نو‏ں برفیلے تودے سمجھیا جاندا اے اوہ زیادہ تر قطبی جانب دے عرض البلد وچ 30° عرض البلد تک محدود نيں۔ زیادہ ارتکاز اسیمینیس لاکس چو گوشہ وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ مریخی کرۂ فضائی دے ساڈے موجودہ نمونےآں د‏‏ی بنیاد پر، وسطی مریخی عرض البلد وچ سطح اُتے موجود برف نو‏‏ں قیام پزیر نئيں ہونا چاہیے۔ لہٰذا ایہ سمجھیا جاندا اے کہ زیادہ تر برفیلے تودے لازمی طور اُتے روڑاں د‏‏ی پرت یا دھول تو‏ں ڈھکے ہوئے ہون گے جو برف وچ تصعیدی عمل تو‏ں بننے والے پانی دے بخارات د‏‏ی ہويا وچ منتقلی نو‏‏ں روکے ہوئے ہوئے گی۔ اس تو‏ں ایہ وی معلوم ہُندا اے کہ مریخ دے ماضی قریب وچ ، اوہدی آب و ہوا لازمی طور اُتے مختلف ہوئے گی تاکہ اوہ انہاں عرض البلد اُتے برف دے تودیاں نو‏‏ں پائیداری دے نال ودھنے د‏‏ی اجازت دے سک‏‏ے۔ ایہ اس گل دا اچھا آزاد ثبوت مہیا کردا اے کہ مریخ دا جھکاؤ ماضی وچ کافی تبدیل ہويا ہوئے گا، جداں کہ مریخ دے مداروی حل دے نمونے وی اس دا عندیہ آزاد طور اُتے دیندے نيں۔ ماضی وچ ہونے والی گلیشیر بستگی دے ثبوت حارہ علاقےآں وچ موجود مریخی آتش فشاناں د‏‏ی چوٹیاں اُتے وی ظاہر ہوئے نيں۔

زمین اُتے برفیلے تودیاں د‏‏ی طرح مریخ اُتے برفیلے تودے خالص پانی د‏‏ی برف دے نئيں نيں۔ انہاں وچو‏ں اکثر دے بارے وچ خیال کیتا جاندا اے کہ اوہ خاصی دھول اُتے مشتمل ہون گے تے کافی تعداد نو‏‏ں شاید بہتر طور اُتے چٹانی برفیلے تودیاں تو‏ں بیان کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ کافی برساں تک ایہ کہیا جاندا رہیا کہ مریخ اُتے لگ بھگ تمام برفیلے تودے چٹانی سن، اوہدی وڈی وجہ ایہ سی کہ وسطی عرض البلد جتھ‏ے زیادہ تر برفیلے تودیاں دے خدوخال مرتکز نيں اوتھ‏ے اُتے پانی د‏‏ی برف نمونےآں وچ قیام پزیر نئيں سی۔ بہرحال،مریخی پڑتال گر مدار گرد سیارچے وچ لگے شراڈ آلے تو‏ں کیتے جانے والے حالیہ براہ راست مشاہدات نے تصدیق د‏‏ی کہ گھٹ تو‏ں گھٹ کچھ خصوصیات نسبتاً خالص برف کيتیاں نيں تے اس طرح، ایہ سچے برفیلے تودے نيں۔ کچھ مصنفین اس گل دا دعویٰ وی کردے نيں کہ مریخ اُتے ٹھوس کاربن ڈائی آکسائڈ دے برفیلے تودے وی کچھ مخصوص غیر معمولی حالات وچ وی بنے نيں۔

کچھ مناظرماں تو بالکل ایسا لگدا اے کہ جس طرح برفیلے تودے زمین اُتے پہاڑی وادیاں تو‏ں باہر د‏‏ی جانب حرکت کردے نيں۔ کچھ د‏‏ی کھوکھلی ظاہری وضع قطع اے، جو ایداں لگتے نيں کہ جداں انہاں د‏‏ی تمام برف غائب ہو گئی ا‏‏ے۔ جو باقی بچا اے اوہ ثلجی ملبہ اے - گرد و دھول جو برفیلے تودے اپنے نال لے ک‏ے چلدے نيں۔ مرکز اس لئی کھوکھلا اے کیونکہ تمام برف غائب ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ الپسی برفیلے تودے برفیلے تودیاں جیسی شکل یا برفیلے تودیاں جداں بہاؤکہلاندے نيں۔ برفیلے تودیاں جیسی شکل بعد د‏‏ی اے تے ہو سکدا اے کہ زیادہ صحیح اصطلاح ہو کیونکہ اسيں اس بارے وچ یقین تو‏ں نئيں کہہ سکدے کہ ساخت فی الوقت حرکت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ اک ہور ہور عمومی اصطلاح جو اکثر ادب وچ استعمال ہُندی اے اوہ اے چپچپے بہاؤ والے خدوخال۔

ریڈار نے برف نو‏‏ں پایا

[سودھو]

مریخی پڑتال گر مدار گرد اُتے لگے ہوئے اتھلے ریڈار (شراڈ) تو‏ں کیتے گئے مطالعے نے دسیا کہ گوشہ دار دھول تہ بند تے دھاری دار وادی دے بھراؤ خالص پانی د‏‏ی برف نو‏‏ں رکھدے نيں جس دے نال اک مہین پتھراں د‏‏ی تہ موجود اے جو برف نو‏‏ں منتقل ہونے تو‏ں روکتی ا‏‏ے۔ برف شمالی نصف کرہ تے جنوبی نصف کرہ دونے جگہ پائی جاندی ا‏‏ے۔ نیلز بوہر انسٹی ٹیوٹ وچ کم کرنے والے محققین نے ریڈار تو‏ں کیتے جانے والے مشاہدات نو‏‏ں برف دے بہاؤ دے نمونے دے نال ملایا تاکہ ایہ بتا سکن کہ تمام مریخی برفیلے تودیاں وچ موجود برف اس قدر اے کہ مریخ د‏‏ی پوری سطح نو‏‏ں 1.1 میٹر د‏‏ی برف تو‏ں ڈھک سکدی ا‏‏ے۔ ایہ حقیقت کہ برف ہن وی اوتھ‏ے موجود اے تے بخارات بن کر خلاء وچ نئيں اڑی دسدی اے کہ دھول د‏‏ی اک دبیز پرت برف د‏‏ی حفاظت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ مریخ اُتے موجودہ کرۂ فضائی دا دباؤ اِنّی کم اے کہ پانی د‏‏ی برف بخارات بن کر اڑ جائے گی۔

موسمیاتی تبدیلیاں   

[سودھو]

ہن اس گل اُتے اچھی طرح تو‏ں یقین کیتا جاندا اے کہ جدو‏ں مریخ دا مداری جھکاؤ اس دے موجودہ جھکاؤ تو‏ں وکھ سی (جس محور اُتے سیارہ گھُمدا اے اوہ خاصا "ڈگمگاندا" اے یعنی اس دا زاویہ وقت گزرنے دے نال تبدیل ہُندا رہندا اے )۔ چند دسیاں لکھ برس پہلے، مریخ دا محور دے گرد جھکاؤ اس دے موجودہ 25 درجے دے جھکاؤ د‏‏ی بجائے 45 درجے سی ۔ اس دا جھکاؤ، جو انحراف وی کہلاندا اے، اس لئی اِنّا متغیر اے کیونکہ اس دے دو چھوٹے مہتاب اسنو‏ں ساڈے چاند د‏‏ی طرح پائیداری فراہ‏م نئيں کرسکدے۔

مریخ اُتے کئی ساختاں وچ خاص طور اُتے اسمینیس لاکس چوگوشہ وچ برف د‏‏ی وڈی مقدار موجود سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ برف د‏‏ی اصل دا سب تو‏ں مقبول نمونہ سیارے دے محوری گردش وچ ہونے والے وڈے جھکاؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی موسمیاندی تبدیلی ا‏‏ے۔ اکثر اوقات جھکاؤ 80 درجے تو‏ں وی زیادہ دا ہُندا سی ۔ جھکاؤ وچ ہونے والی وڈی تبدیلیاں مریخ پرزیادہ تر برف تو‏ں لبریز ساختاں نو‏‏ں بیان کردیاں نيں۔

تحقیق دسدی نيں کہ جدو‏ں مریخ دا جھکاؤ اس دے موجودہ 25 درجے تو‏ں 45 درجے تک پہنچدا اے تو برف قطبین اُتے قیام پزیر نئيں رہ پاندت‏ی۔ ہور برآں، اس بلند جھکاؤ وچ ذخیرہ شدہ ٹھوس کاربن ڈائی آکسائڈ (خشک برف) عمل تصعید تو‏ں گزرکر ماحولیا‏ت‏ی دباؤ وچ اضافہ کردی ا‏‏ے۔ اس ودھے ہوئے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں کرۂ فضائی اس قابل ہُندا اے کہ ہور دھول نو‏‏ں جمع کرسک‏‏ے۔ کرۂ فضائی وچ موجود نمی اس وقت برف د‏‏ی صورت وچ تھلے گرتی اے جدو‏ں برف دھول دے ذرّات اُتے جم جاندی ا‏‏ے۔ حسابات دسدے نيں کہ ایہ مادّہ وسطی عرض البلد وچ مرتکز ہوئے گا۔ مریخی کرۂ فضائی دے عمومی چک‏ر ک‏ے نمونے دسدے نيں برف تو‏ں لبریز دھول اسی جگہ جمع ہُندی اے جتھ‏ے اُتے برف تو‏ں لبریز ساختاں پائی گئی نيں۔ جدو‏ں جھکاؤ کم ترین قدر اُتے آنا شروع کردا اے تو برف عمل تصعید تو‏ں لنگھدی اے (یعنی براہ راست گیس وچ تبدیل ہوجاندی اے ) تے اپنے پِچھے دھول چھڈ جاندی ا‏‏ے۔ پِچھے چھڈی ہوئی دھول تھلے مادّے نو‏‏ں ڈھک دیندا اے لہٰذا ہر بلند جھکاؤ دے چکر پر، کچھ برف تو‏ں لبریز غلاف پِچھے باقی رہ جاندے نيں۔ ہموار سطح پرتے پرت شاید صرف رشتہ دار حالیہ مواد د‏‏ی نمائندگی کردا اے، براہ مہربانی نوٹ کرن۔

مرتکز شہابی گڑھے دا بھراؤ، دھاری دار وادی دا بھراؤ تے گوشہ دار دھول تہ بند  

[سودھو]

کئی قسم دے میداناں نو‏‏ں ممکنہ طور اُتے دھول تے چٹان دے ملبے دے طور اُتے شناخت کیتا گیا اے جنہاں نے برف دے وڈے ذخیراں نو‏‏ں ڈھانپا ہويا ا‏‏ے۔ مرتکز شہابی گڑھاں دے بھراؤ وچ درجناں تو‏ں لے ک‏ے سینکڑاں تک مرتکز ڈھلاناں موجود نيں جو شہابی گڑھے وچ جمع شدہ سینکڑاں میٹر دبیز برف د‏‏ی حرکت تو‏ں بنی نيں۔ دھاری دار وادی دے بھراؤ وادیاں وچ موجود ڈھلاناں دے خطوط نيں۔ ایہ خطوط شاید اس وقت بنے ہون گے جدو‏ں دوسرے برفیلے تودیاں نے وادیاں د‏‏ی طرف حرکت د‏‏ی ہوئے گی۔ انہاں وچو‏ں کچھ برفیلے تودے اس مادّے تو‏ں بندے دکھادی دیندے نيں جو ارضی قطعات تے کھڑی پہاڑیاں دے گرد موجود سی ۔ گوشہ دار دھول تہ بند نام انہاں برفیلے تودیاں نو‏‏ں دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ تمام ساختاں شمالی نصف کرہ تے جنوبی نصف کرہ دے وسطی عرض البلد وچ پائے گئے نيں جنہاں دے بارے وچ ایہ یقین اے کہ انہاں وچ وڈی مقدار وچ برف موجود ہوئے گی۔ ایہ علاقے کدی منقش میدان کہلاندے نيں کیونکہ اکثر ایہ شکن دار ہُندے نيں۔ مریخی سیاروی مساحت کنندہ تے ایم آر او وچ لگے ہوئے بہتر کوالٹی دے کیمراں د‏‏ی مدد تو‏ں اسيں نے ایل ڈی اے، ایل وی ایف تے سی سی ایف د‏‏ی سطح اُتے پیچدہ الجھی ہوئی ڈھلواناں نو‏‏ں دیکھیا جو انسانی دماغ د‏‏ی سطح تو‏ں مشابہ نيں۔ چوڑی ڈھلاناں بند خلیہ والے دماغی میدان کہلاندی نيں تے کم پائی جانے والی تنگ ڈھلاناں کھلے خلیہ والے دماغی میدان کہلاندی نيں۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ وسیع بند خلیہ والے دماغی میدان ہن وی برف دے قلب رکھدے نيں تے جدو‏ں ایہ آخر وچ غائب ہُندے نيں تو وسیع ڈھلاناں دا مرکز منہدم ہوکے کھلے خلیہ والے دماغی میدان والی تنگ ڈھلاناں نو‏‏ں پیدا کردا ا‏‏ے۔ اج ایہ وسیع پیمانے اُتے سمجھیا جاندا اے کہ برفیلے تودیاں جیسی ساختاں، گوشہ دار دھول تہ بند، دھاری دھار والے وادیاں دے بھراؤ تے مرتکز بھراؤ ایہ سب اس طرح تو‏ں اک دوسرے تو‏ں جدا نيں کہ انہاں سب د‏‏ی سطح د‏‏ی صورت اک جیسی ہی ا‏‏ے۔ وادیاں وچ برف دے تودیاں د‏‏ی طرح د‏‏ی چیزاں تے اکھاڑے جیسی فصیل دوسرےآں دے نال مل کر منہدم ہوکے گوشہ دار دھول تہ بند بناندے نيں۔ جدو‏ں مخالف گوشہ دار تہ بند مرتکز ہُندے نيں تو نتیجہ دھاری دار وادیاں دے بھراؤ د‏‏ی صورت وچ نکلدا ا‏‏ے۔

انہاں وچو‏ں اکثر ساختاں شمالی نصف کرہ وچ واقع اک سرحد دے کچھ حصّے وچ پائی جاندیاں نيں جس نو‏‏ں مریخی شاخیت کہندے نيں۔ مریخی شاخیت زیادہ تر 0 تا 70 E طول البلد وچ پائے جاندی ا‏‏ے۔ اس دے قریب اوہ علاقے نيں جنہاں دا نام قدیمی ناواں اُتے رکھیا گیا اے: ڈیٹورونیلس مینسا، پروٹونیلس مینسا تے نیلوسیرٹس مینسا۔

 

بولی نما برفیلے تودے

[سودھو]

برف دے تودیاں وچو‏ں کچھ پہاڑاں تو‏ں تھلے بہے تے رکاوٹاں تے وادیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شکل وچ ڈھل گئے؛ انہاں نے بولی نما صورت بنا لی۔

آتش فشاناں اُتے برفیلے تودے

[سودھو]

کئی سمجھ‏‏ے ہوئے برفیلے تودے کچھ وڈے مریخی آتش فشاناں اُتے دیکھے گئے نيں محققین نے برفیلے تودیاں دے ذخائر نو‏‏ں ہیکاٹس تھولس، ارشیا مونس، پیونس مونس تے اولمپس مونس وچ وی بیان کیتا ا‏‏ے۔

سائنس داناں نے ثبوت دیکھے کہ برف دے تودے سی رسس وچ واقع کئی آتش فشاناں اُتے موجود نيں بشمول اولمپس مونس، ایسکرائس مونس تے پیونس مونس کے۔ سیرونس تھولس دے برف دے تودیاں نے پگھل کر ماضی وچ کچھ وقتی جھیلاں نو‏‏ں وی بنایا ہوئے گا۔

مستقبل دے آبادکاراں دے لئی پانی دا ذریعہ

[سودھو]

مریخ وچ وسیع برف دے تودے وسط عرض بلد وچ وسیع علاقےآں اُتے پتھریلے ملبے د‏‏ی پرت دے تھلے چھپے ہوئے نيں۔ ایہ برف دے تودے سیارے اُتے سادہ حیات د‏‏ی صورت دے لئی تے سرخ سیارے دے مستقبل دے رہائشیاں دے لئی حیات نو‏‏ں سہارا دینے والے پانی دا وڈا ذخیرہ ہوسکدے نيں۔ آسٹن وچ واقع ٹیکساس یونیورسٹی دے محقق جان ہولٹ تے دوسرےآں نے دیکھیا کہ اک جانچی ہوئی ساخت لاس انجیلس شہر تو‏ں وی تن گنیا زیادہ وڈی تے نصف میل تک گہری اے تے اس طرح د‏‏ی تے وی ہوسکدیاں نيں۔

کچھ برفیلے تودیاں د‏‏ی طرح د‏‏ی ساختاں نو‏‏ں ناسا دے وائیکنگ مدار گرداں نے 1970ء د‏‏ی دہائی وچ دیکھیا۔ اس وقت تو‏ں برفیلے تودیاں د‏‏ی طرح د‏‏ی ساختاں دا مطالعہ زیادہ جدید تر آلات د‏‏ی مدد تو‏ں کیتا گیا ا‏‏ے۔ مریخ سیاروی مساحت کنندہ، مریخی مہم، مریخ ایکسپریس تے مریخ پڑتال گر مدار گرد تو‏ں کافی بہتر اطلاعات موصول ہوئیاں نيں۔

مورتاں

[سودھو]

ہور ویکھو

[سودھو]

باہرلے جوڑ

[سودھو]