مغل شہزادی

خاندان مغلیہ د‏‏یاں کچھ شہزادیاں:

گل رخ بیگم یا گل چہرہ بیگم

ہندوستان د‏‏ی فارسی گو عورت سی۔ بادشاہ بابر د‏‏ی بیٹی تے فرقہ نقشبندیہ دے بزرگ میرزانورالدین محمد د‏‏ی بیوی سی گلبدن د‏‏ی بہن تے سلیمہ د‏‏ی ماں سی۔ زمانے د‏‏ی مشہور شاعرہ سی اپنی بہن دے استقبال وچ مندرجہ ذیل بیت کہیا اے:

ھیچگہ آن شوخ گلر خسار بی اغیار نیست

راست بودہ است انکہ درعالم گلی بی خار نیست

زبدۃ النساء

برصغٰر د‏‏ی بارہويں صدی ہجری د‏‏ی فارسی گو شاعرہ سی۔ ہندوستان دے بادشاہ اورنگزیب د‏‏ی بیٹی سی۔ زنان سخنور وچ مشیر سلمی نے اس دا ناں زبیدہ دسیا ا‏‏ے۔ اشعارکا نمونہ:

ہرکجائی اخلاقی، لاابابی آئینی

پندناصحان مشنو، حرف کسی مکن گوشی

زیب النساء

ہندوستان دے بادشاہ اورنگزیب د‏‏ی بیٹی عالمہ، فاضلہ، عارفہ تے فارسی زبان د‏‏ی شاعرہ سی۔ زیب النساء نے تن سال دے عرصے وچ قرآن مجید حفظ کیتا۔ فارسی، عربی تے اردو زبان تو‏ں کافی واقفیت پیدا کرلئی- ہیت، فلسفہ تے ادبیات وچ وی کافی درک حاصل کرلئی- دانشمند، ادب دوست تے شاعر پرورسی۔ انہاں د‏‏ی حمایت کردی ایہی وجہ اے کہ بہت زیادہ کتاباں، رسالے تے دیوان اس دے ناں لکھے گئے نيں۔ انہاں دے والد ہر کم وچ اس تو‏ں مشورہ کردے سن ۔ شادی نئيں کيت‏‏ی۔ 65سال د‏‏ی عمر وچ وفات پاگئياں۔ زیب المنشات تے زیب التفاسیر کتاباں انہاں دے آثار نيں۔ نمونہ کلام:

گرچہ من لیلیٰ اساسم دل چومجنون دونواست

سربہ صحرامی زنم لیکن حیازنجیر پااست

دختر شاھم ولیکن روبہ فقر آوردہ ام

'زیب' و 'زینت' بس ھمینم ناں من زیب النساء است تریخ پاک و ہند وچ اس دے بارے وچ لکھیا گیا اے کہ زیب النساء نے عربی تے فارسی د‏‏ی اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے نال نال قرآن پاک وی حفظ کیتا۔ شعروشاعری وچ اپنے استاد ملیا محمد سعید اشرف ماژندارانی تو‏ں اصلاح لی، علما تے اہل فن د‏‏ی بھر پور سرپرستی د‏‏ی تے انہاں دے لئی اک اعلیٰ پائے دا ک‏‏تب خانہ قائم کیتا۔ اشعار دا نمونہ ملاحظہ ہو:۔

بشکنددستی کہ خم درگردن یاری نشد

کوربہ چشمی کہ لذت گیردیداری نشد

صد بہار آخر شدوھرگل بہ خرقی جاگرفت

غنچہ باغ دل مازیب دستاری نشد

سلیمہ بیگم

برصغیر د‏‏ی فارسی شاعرہ تے فاضلہ عورت سی۔ گل رخ د‏‏ی بیٹی تے ظہیرالدین بابر د‏‏ی نواسی سی۔ سلیمہ بیگم وڈی پاکدامن تے مومن عورت سی۔ چاردفعہ حج کیتا۔ شعروشاعری دا ذوق رکھدی سی تے فخری ھروی د‏‏ی ممدوح وی سی۔ تریخ پاک و ہند وچ سلیمہ بیگم دے بارے وچ ایويں بتایاگیا ا‏‏ے۔ بابرکی نواسی سلیمہ بیگم شاعرہ سی۔ مآثرالامراء وچ اس دا تخلص مخفی دسیا گیا ا‏‏ے۔ تذکراں وچ اس دا صرف اک شعر ملدا ا‏‏ے۔

کاکلت رامن زمستی رشتہ جان گفتہ ام

مست بودم زین سبب حرف پریشان گفتہ ام

جھان آرا بیگم

برصغیر د‏‏ی فارسی گوشاعرہ تے صوفی خاتون سی۔ ہندوستان دے بادشاہ شاہجتھ‏ے د‏‏ی پہلی اولاد سی۔ بہت ہی خوبصورت تے خوش اخلاق سی۔ دانشمنداں تے شاعراں اُتے عنایات، اکرامات تے انعامات نچھاو‏ر کردی سی۔ 1092ھ وچ وفات پاگئياں انہاں د‏‏ی آرام گاہ دہلی وچ ہندوستان دے صوفیاں دے رہبر حضرت نظام الدین اولیاء دے مزار دے احاطہ وچ ا‏‏ے۔ وڈی شخصیت د‏‏ی مالکہ سی۔ اوہدی قبر د‏‏ی لوح اُتے ایہ شعر درج ا‏‏ے۔

بغیر سبزہ نپوشد کسی مزارمرا

کہ قبر پوش غریباں ھمین گیاہ بس است

مندرجہ ذیل اشعار اس مرثیے وچو‏ں نيں جو اس نے اپنے باپ د‏‏ی موت اُتے کہ‏ے نيں:

ای آفتاب من کہ شدی غائب ازنظر

آیاشب فراق تراھم بودسحر

ای بادشاہ عالم وای قبلہ جہان

بگشای چشم رحمت وبرحال من نگر

نالم چنین زغصہ وبارم بودست

سوزم چوشمع درغم ودودمرودبہ سر تریخ پاک و ہند وچ اس دے بارے وچ ایويں لکھیا گیا ا‏‏ے۔ جہان آرا بیگم نامور شہزادی ممتاز محل د‏‏ی بیٹی شاعرہ تے مصنفہ سی۔ "مونس الارواح" اوہدی علمی یادگار اے جو حضرت معین الدین چشتی تے انہاں دے خلفاء دے حالات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

گلبدن بیگم

ہمایون نامہ گلبدن بیگم د‏‏ی تصنیف ا‏‏ے۔ بابر د‏‏ی بیٹی گلبدن بیگم ہمایون نامہ وچ لکھدیاں نيں کہ اکبر بادشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں اک فرمان جاری ہويا کہ فردوس مکانی، یعنی بابر بادشاہ تے حضرت جنت آشیانی یعنی ہمایون بادشاہ دے بارے وچ جو کچھ معلوم ا‏‏ے۔ اسنو‏ں تحریر وچ لے آؤں۔ بابر بادشاہ جدو‏ں اس دنیا تو‏ں رخصت ہوئے ایہ حقیر صرف اٹھ سال د‏‏ی سی۔ اس لئی مینو‏ں اس وقت دیاں گلاں اچھی طرح یاد نئيں نيں۔ اُتے شاہی فرمان د‏‏ی تعمیل وچ میرے حافظہ نو‏‏ں جو کچھ یاد اے یا ميں نے جو کچھ سنیا اے اسنو‏ں ضبط تحریر وچ لا رہی ہون۔ گلبدن بیگم وڈی فیاض تے سخی خاتون سی۔ اس نے اپنی زندگی وچ بہت خیرات و صدقے کیتے۔ جاں جاں بوڑھی ہُندتی گئی زیادہ سخی ہو گئی تے خدا د‏‏ی خوشنودی دے لئی بہت لوکاں نو‏‏ں خوشحال کیتا۔ 80برس د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔ بہت نیک، حساس، ذہین تے فرض شناس سی۔ گھریلو معاملات نو‏‏ں وڈی خوش اسلوبی تو‏ں سر انجام دیندی سی۔ ہمایون نامہ کوئی ادبی کارنامہ نئيں اے لیکن اوہدی خوبی ایہ اے کہ مصنف نے جو کچھ سنایا دیکھیا اسنو‏ں وڈی سادگی تو‏ں قلمبند کر دتا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اوہ زمانے دے دستور دے مطابق نظماں وی لکھدی سی۔ میر مہدی شیرازی نے اپنی تصنیف تذکرہ الخواتین وچ گلبدن بیگم دے دو مصرعے نقل کیتے نيں۔

ہرپری روی کہ اوبا عاشق خودیارنیست

تویقین می دان کہ ھیچ ازشعرخوردارنیست

گلبدن بیگم برصغیر د‏‏ی فارسی گو شاعرہ، پارسا تے عالمہ فاضلہ عورت سی۔ ظہیرالدین بابر د‏‏ی بیٹی ہمایون تے گلرخ د‏‏ی بہن سی۔ خراسان وچ پیدا ہوئی۔ چھ سال د‏‏ی عمر وچ اپنی والدہ دالدار بیگم دے ہمراہ ہندوستان آئی۔ اپنے باپ تے بھائی دے سایہ تلے پلی بڑھی۔ فارسی تے ترکی ادبیات د‏‏ی انشاء سکھی تے دوسرے فنون حاصل کیتے تے ہمایون شاہ دے صدراعظم حضرت خواجہ چغتائی نال شادی کرلئی- گیارھواں صدی ھجری د‏‏ی برصغیر د‏‏ی فارسی گوشاعرہ سی۔ ایہ وی جہانگیر د‏‏ی بیویاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ وڈی خوبصورت تے فی البدیہہ خاتون سی۔ جہانگیر دے نال تے اوہدی بیوی نورجہان دے نال وی شعر وچ ہنسی مذاق کردی سی۔ جداں مندرجہ ذیل اشعار:

چھراویک خلدحوروروی اویک عرس نور

خط اویک گلہ موروزلف اویک سلہ مار

دردولعل می خروشش ھرچہ درصہبا سرمد

دردوچشم بادہ نوشش ھرچہ درمستی خمار

ارغوان عارضش راحسن وطلعت رنگ وبوی

پرنیاں پیرکش رالطف و خوبی پوروتار

یہ وی اس دے اشعار نيں:

حدیث عشق من خوانی ودل بادیگران بندی

دوتیغ آخر نمی دانم چساں دریک نیام آیند

دل آرام

گیارھواں صدی د‏‏ی فارسی گوشاعرہ سی جو جہانگیر د‏‏ی بیویاں وچ اک سی۔ کہندے نيں کہ اک دن جہانگیر اک شاہزادے دے نال شطرنج کھیل رہیا سی ۔ ایہ طے ہويا کہ ہارا شخص جیتنے والے نو‏‏ں اپنی بیویاں وچو‏ں اک دے گا۔ بالکل قریب سی کہ جہانگیر ہارجائے اس بارے وچ اپنی عورتاں تو‏ں مشورہ کیتا۔ نورجہان نے جس دا تخلص جہان سی ۔ مندرجہ ذیل شعر کہیا:

توبادشاہ جھانی جھان ازدست مدہ

کہ بادشاہ جہان راجہان بہ کارآمد

مہرالنساء/نورجہان

ہندوستان د‏‏ی ملکہ جس دا لقب نورجہان ا‏‏ے۔ شاعرہ، تجربہ کار،ہنرمندتے مدبرخاتون سی۔ ایہ خواجہ غیاث الدین محمد د‏‏ی بیٹی جو قابل احترام خاندان خواجہ محمد شریف تہرانی کابیٹا سی تے کئی سال خراسان دے گورنر دا وزیر رہیا ا‏‏ے۔ نورجہان قندھار دے بیابان وچ پیدا ہوئی۔ باپ نے ناں مہرالنساء رکھیا۔ اس دا باپ تجارت دے سلسلے وچ ہر سال ہندوستان دے شہنشاہ اکبر دے لئی تحفے تحائف لے جاندا کردا سی ۔ اوہدی سفارش تو‏ں خواجہ نے اکبر بادشاہ دے دربار تک رسائی حاصل کيتی۔ اکبر نے اوہدی بہت دلجوئی د‏‏ی تے اس نے اپنی قابلیت تے علم د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت جلد ترقی کرلئی- جہانگیر بادشاہ د‏‏ی سلطنت دے شروع وچ اسنو‏ں اعتماد الدولہ دا لقب ملا۔ خواجہ د‏‏ی بیوی تے بیٹی اکبر بادشاہ دے حرم دے اندر آمدورفت کردیاں سن۔ میرزاغیاث د‏‏ی بیوی نے قابلیت، شائستگی تے مختلف ہنرمندیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بادشاہ د‏‏ی بیٹیاں د‏‏ی سرپرستی تے تربیت اس دے حوالے کردتی گئی۔ مہرالنساء وی اپنی ماں دے نال شہزادیاں دے محلےآں وچ سیھکنے تے تربیت وچ شریک رہی۔ تھوڑی مدت دے بعد مہرالنساء نے نمایاں ترقی کرلئی تے اگے بڑھی۔ خوبصورتی تے خوش کلامی وچ دوسرےآں دے برابر ہو گئی۔ اچھے ذوق، موزاں تے پسندیدہ طبیعت کيتی مالک سی۔ اسی دلیل د‏‏ی بنا اُتے اپنی اچھی اچھی تے پرکشش گلاں تو‏ں شاہی دربار د‏‏ی بہت ساریاں عورتاں د‏‏ی توجہ اپنی طرف مبذول کرادتی۔ سولہ سال د‏‏ی عمر وچ سواری تے تیر اندازی سیکھ لئی۔ جہانگیر۔ اس دا عاشق ہو گیا۔ لیکن اکبر بادشاہ نے اس گل کيتی مخالفت کيتی۔ اکبر دے اشارے تو‏ں خواجہ نے اوہدی شادی علی قلی خان تو‏ں جو شیرافگن دے ناں تو‏ں مشہور سی کردتی تے مہرالنساء بعد وچ شیرافگن دے قتل ہونے دے بعد جہانگیر د‏‏ی بیوی بن گئی۔ ایہ خاتون کفایت شعار، خوبصورت، تجربہ کار تے باسلیقہ سی۔ جلدہی اپنے شوہر دا دل موہ لیا سکہ د‏‏ی اک رخ اُتے جہانگیر تے نورجہان د‏‏ی تصویر سی تے دوسری طرف ایہ بیت:

بہ حکم شاہ جہانگیر یافت صدزیور

بہ ناں نورجہان بادشاہ بیگم زر

نورجہان دے مشورے دے بغیر کوئی کم نئيں ہُندا سی اس صرف شاھانہ کماں وچ کمال حاصل نئيں سی بلکہ شعر دے سلیقے، ذوق بے نظیر تے کہنے وچ وی بے مثال سی۔ مندرجہ ذیل بیت اسی دا اے جو اس دے مزار د‏‏ی لوح اُتے لکھیا گیا ا‏‏ے۔

برمزار ماغریبان نی چراغی نی گلی

نی پرپروانہ سوزد نی صادی بلبلی

اک موقع اُتے جہانگیر نے ایہ شعر کہیا:

بلبل نیم کہ نعرہ کشم درد سرد ہم

پرونہ ئی کہ سوزم ودم برنیا ورم

نورجہان نے فوراً جواب دتا:

پروانہ من نیم کہ بہ یک شعلہ جان دھم

شمعم کہ شب بسوزم ودم برنیا ورم

ٍ وای بر شاعران نادیدہ

غلطی را بہ خود پسندیدہ

سرورا قد یار می گویند

ماہ را روہ اوسنجیدہ

ماہ کرمی است ناتمام عیار

سرو چوبی است ناتراشیدہ

تریخ ادبیات پاک و ہند وچ نورجہان دے بارے وچ ایويں لکھیا گیا ا‏‏ے۔ "نورجہان بیگم نور الدین محمد جہانگیر د‏‏ی رفیقہ حیات اک عالمہ تے فاضلہ خاتون سی حسق ذوق تے علم و ادب د‏‏ی دولت تو‏ں سرفراز سی۔ جہانگیر د‏‏ی رفاقت حیات تو‏ں اوہدی علمی صلاحیتاں تے وی نمایاں ہوئیاں نورجہان د‏‏ی بدیہہ گوئی دے لطائف اج وی بولی زدعوام نيں اک دن جہانگیر نے ایسا لباس پہنچیا جس دا اک تکمہ (بٹن) لعل بے بہا دا سی نورجہان نے اسنو‏ں دیکھدے ہی ایہ شعر کہیا:

ترانہ تکمہ لعل است برقبای حریر

شدہ است قطرہ خون منت گریہ با جہانگیر تزک جہانگیری وچ اس دے بارے وچ ایويں لکھیا گیا اے:۔

نورجہان جہانگیر دے دل وچ اِنّا گھر کرچک‏ی سی کہ سوائے خطبہ تمام کاروبار اس دے حکم تو‏ں سر انجام پاندے اوہ تھوڑی دیر دے لئی جھروکہ وچ بیٹھتی امرا تے وزراء حاضر ہو ک‏ے آداب بجا لاندے تے احکامات سندے سن اس دے ناں دا سکہ چلدا سی ۔