گلبدن بیگم

گلبدن بیگم
جم	سنہ 1523  کابل
وفات	7 فروری 1603 (79–80 سال)  آگرا
مدفن	باغ بابر
والد	بابر
بہن/بھائی	گل چہرہ بیگم،  فخر النسا،  کامران مرزا،  التون بشیک،  عسکری مرزا،  ہمایوں،  ہندل مرزا
خاندان	تیموری خاندان
عملی زندگی
پیشہ	مورخ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	فارسی

گلبدن بیگم (پیدائش: ۱۵۲۳– وفات: ۷ فروری ۱۶۲۳ء) ظہیر الدین بابر د‏‏ی بیٹی، نصیرالدین ہمایو‏ں د‏‏ی بہن تے شہنشاہ جلال الدین محمد اکبر د‏‏ی پھُپھی سن۔

وہ ہمایو‏ں نامہ د‏‏ی مصنف دے ناں تو‏ں مشہور نيں ، جو اپنے سوتیلے بھائی ، شہنشاہ ہمایو‏ں د‏‏ی زندگی دا بیان اے ، جو انہاں نے اپنے بھتیجے ، شہنشاہ اکبر د‏‏ی درخواست اُتے لکھی سی ۔ [۲] گلبدن د‏‏ی بابر نو‏‏ں یاد کرنا مختصر اے لیکن اوہ ہمایو‏ں دے گھر والے دا تازہ دم بیان کردی اے تے اپنے سوتیلے بھائی کامران مرزا دے نال اس دے تصادم تو‏ں متعلق اک نایاب مواد مہیا کردی اے ۔ اوہ غم دے احساس دے نال اپنے بھائیاں دے وچکار عیاں تنازع نو‏‏ں ریکارڈ کردی نيں۔

۱۵۳۰ وچ اپنے والد د‏‏ی وفات دے وقت گلبدن بیگم [۳] اٹھ سال کيت‏یاں سن تے انہاں د‏‏ی پرورش اس دے وڈے سوتیلے بھائی ہمایو‏ں نے کيتی۔ اس د‏ی شادی چغتائی بزرگ تو‏ں ہوئی ، اس د‏ی کزن خضر خواجہ خان ، ایمن خواجہ سلطان دے بیٹے ، مشرقی مغلستان []] دے بیٹے خان احمد علق []] ستاراں سال د‏‏ی عمر وچ ۔

اس نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ کابل وچ گزاریا ۔ ۱۵۵۷ وچ ، اسنو‏ں اپنے بھتیجے اکبر نے آگرہ دے شاہی گھرانے وچ شامل ہونے دے لئی مدعو کیتا سی ۔ اوہ شاہی گھرانے وچ بہت اثر و رسوخ تے احترام دے مالک سن تے انہاں نو‏ں اکبر تے اس د‏ی والدہ حمیدہ دونے بہت پسند کردے سن ۔ گلبدن بیگم نو‏‏ں ابو الفضل دے لکھے ہوئے اکبرنما ("کتاب اکبر") دے حوالے تو‏ں حوالہ مل گیا اے تے اس د‏ی سوانح عمری دا زیادہ تر کم کم دے ذریعہ قابل رسائی ا‏‏ے۔

کئی ہور شاہی خواتین دے نال ، گلبدن بیگم نے مکہ مکرمہ کیتا تے ست سال بعد ۱۵۸۲ وچ ہندوستان لوٹی۔ ۱۶۰۳ وچ انہاں دا انتقال ہوئے گیا

حالات زندگی

گلبدن بیگم ۱۵۲۳ء وچ کابل وچ پیدا ہوئیاں۔ انہاں د‏‏ی ماں دا ناں دلدار بیگم سی ۔ الور مرزا تے ہندال مرزا سگے بھائی سن ۔ تے گلرنگ بیگم تے گل چہرہ بیگم سگی بہناں سن۔ ہمایو‏ں، کامران تے عسکری د‏‏ی مائاں دوسری سن۔ اس طرح ایہ تِناں گلبدن بیگم دے سوتیلے بھائی سن ۔ لیکن گلبدن بیگم نو‏‏ں ہمایو‏ں تو‏ں تے ہمایو‏ں نو‏‏ں گلبدن بیگم تو‏ں بے حد محبت سی۔

جد گلبدن بیگم پیدا ہوئی اس وقت ظہیر الدین بابر ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی جدوجہد وچ مصروف سی ۔ لیکن اوہ اپنے ارادہ دے ڈھائی سال بعد عملی جامہ پہنا سکیا۔

گلبدن بیگم (ت. 1523 – 7 فروری ۱۶۰۳) اکّ مغل شہزادی اتے مغل سامراج دے بانی بادشاہ بابر دی دھی سی۔

اوہ ہمایوں-ناماوں دے لکھاری وجوں سبھ توں ودھ جانی جاندی اے، جو کہ اس دے سوتیلے بھرا، بادشاہ ہمایوں دے جیون دا ذکر اے، جو اسنے اپنے بھتیجے، بادشاہ اکبر دی بینتی اُتے لکھیا سی۔ گلبدن دی بابر دی یاد مختصر اے، پر اوہ ہمایوں دے پروار دا اکّ تازہ ذکر دیندی اے اتے اس دے سوتیلے بھرا، کامران مرزا نال اس دے ٹکراء بارے اکّ نایاب سامان حاصل کردی اے۔ اوہ سوگ دی بھاونا نال اپنے بھراواں وچکار بھرے-بھرے جدوجہد نوں ریکارڈ کردی اے۔

گلبدن بیگم ۱۵۳۰ وچ اپنے پیؤ دی موت دے ویلے لگبھگ اٹھ سال دی سی اتے اس دے وڈے سوتیلے بھرا، ہمایوں ولوں پالیا گیا سی۔ اسدا ویاہ اکّ چگتائی رئیس، اس دے چچیرے بھرا، خضر خواجہ خان نال ہویا سی، جو کہ پوربی مگلستان دے خان احمد الک دے پتر آئمان خواجہ سلطان دا پتر سی۔

اسنے اپنی زندگی دا زیادہ تر سماں قابل وچ بتایا۔ ۱۵۵۷ وچ، اسنوں اس دے بھتیجے، اکبر نے آگرہ وچ شاہی گھرانے وچ شامل ہون لئی سدا دتا۔ اسنے شاہی گھرانے وچ بہت اثر اتے ستکار حاصل کیتا اتے اکبر اتے اسدی ماں، حمیدا دوواں ولوں بہت پیار کیتا گیا سی۔ ابول فضل ولوں لکھے گئے پورے اکبرنامے ("اکبر دی کتاب") وچ گلبدن بیگم دا حوالہ ملدا اے، اتے اسدی جیونی دے بہت سارے ویروے کم ولوں پہنچیوگ ہن۔

کئی ہور شاہی عورتاں دے نال، گلبدن بیگم نے مکہ دی تیرتھ سفر کیتی، اتے ستّ سال بعد ۱۵۸۲ وچ بھارت واپس آئی۔ ۱۶۰۳ وچ اسدی موت ہو گئی۔

نام

گلبدن بیگم دے نام دا مطلب فارسی بولی وچ "گلاب دے پھلّ ورگا سریر" جاں "گلاب سریر" اے۔

شروع دا جیون

جدوں شہزادی گلبدن دا جم دلدار بیگم نوں ت.1523 ای۔ اس دے پتا، بابر، ۱۹ سالاں توں قابل وچ سوآمی رہے سن؛ اوہ کندز اتے بدکھشان وچ وی ماسٹر سی، اسنے ۱۵۱۹ توں بجور اتے سوات اتے اکّ سال لئی قندھار نوں اپنے قبضے وچ رکھیا سی۔ اوہناں ۱۹ سالاں وچوں ۱۰ دے دوران، اسنوں تیمور دے گھرانے دی سرداری اتے اسدی آزاد پربھوستا دے پرتیک وجوں، پادشاہ سٹائیل دتا گیا سی۔ دو سال بعد بابر بھارت وچ اکّ سامراج نوں جتن لئی سندھ دے پار اپنی آخری مہم اُتے نکلیا۔ گلبدن دے بھین-بھرا وچ اس دے وڈے بھرا، ہندل مرزا، اتے دو ہور بھیناں، گلرنگ بیگم اتے گلچیہرا بیگم شامل سن، جدوں کہ اس دے چھوٹے بھرا الور مرزا دی بچپن وچ موت ہو گئی سی۔ اپنے بھیناں-بھراواں وچوں، گلبدن اپنے بھرا ہندل مرزا دے بہت نیڑے سی۔

ستاراں سال دی عمر وچ، گلبدن دا ویاہ اکّ چگتائی رئیس، اس دے چچیرے بھرا، خضر خواجہ خان نال ہویا سی، جو کہ مگلستان دے خان احمد الک دے پتر آئمان خواجہ سلطان دا پتر سی۔

۱۵۴۰ وچ، ہمایوں نے اس راج نوں گوا دتا جو اس دے پیؤ بابر نے بھارت وچ قائم کیتا سی، بہار دے اکّ پشتون سپاہی شیر شاہ سوری توں۔ صرف اپنی حاملہ بیوی حمیدا بانو بیگم، اکّ عورت سیوادار اتے کجھ وفادار سپوٹراں دے نال، ہمایوں پہلاں لاہور بھجّ گیا اتے پھر بعد وچ قابل۔ اوہ اگلے پندراں سالاں لئی موجودہ افغانستان اتے پرشیا وچ جلاوطنی وچ رہا۔ گلبدن بیگم پھر قابل رہن چلی گئی۔ اسدا جیون، حرم دیاں ہور مغل عورتاں وانگ، تن مغل راجیاں - اس دے پیؤ بابر، بھرا ہمایوں اتے بھتیجے اکبر نال گنجھل دار؉ ڈھنگ نال جڑیا ہویا سی۔ ہمایوں دے دلی سامراج دی مڑ ستھاپنا توں دو سال بعد، اوہ اکبر دے کہن اُتے حرم دیاں ہور مغل عورتاں دے نال آگرہ واپس چلی گئی، جیہناں نے اپنا راج شروع کیتا سی۔

ہمایوں نامہ دی لکھت

اکبر نے گلبدن بیگم نوں اپنے پیؤ ہمایوں دی کہانی لکھن دا کم سونپیا۔ اوہ اپنی ماسی دا شوقین سی اتے اسدی کہانی سناؤن دے ہنر نوں جاندا سی۔ مغلاں لئی ایہہ پھیشنیوگ سی کہ اوہ لکھاریاں نوں اپنے راج دور نوں دستاویز بناؤن لئی شامل کرن (اکبر دا اپنا اتہاس، اکبرناما، مشہور فارسی مفکر ابل فضل ولوں لکھیا گیا سی)۔ اکبر نے اپنی ماسی نوں کیہا کہ اوہ اپنے بھرا دے جیون بارے جو کجھ وی اس نوں یاد اے اوہ لکھن۔ گلبدن بیگم نے اس چیلنج نوں لیا اتے احوال ہمایوں پادشاہ جماہ کردم گلبدن بیگم بنت بابر پادشاہ اماں اکبر پادشاہ سرلیکھ والا اکّ دستاویز تیار کیتا۔ ایہہ ہمایوں-ناماوں وجوں جانیا جان لگا۔

گلبدن نے بہتر جانے-پچھانے لکھاریاں ولوں ورتی گئی تعلیمی بولی توں بناں، عام فارسی وچ لکھیا۔ اس دے پیؤ بابر نے اسے سٹائل وچ بابر-نامہ لکھیا سی، اتے اس نے اس دا اشارہ لیا اتے اپنیاں یاداں توں لکھیا۔ اپنے کجھ ہم عصر لکھاریاں دے الٹ، گلبدن نے بناں کسے شنگار دے، اس نوں یاد کیتے گئے تتھاں دا ذکر لکھیا۔ اسنے جو کجھ پیدا کیتا اوہ نہ صرف ہمایوں دی حکمرانی دے ازمائشاں اتے مصیبتاں دا ذکر کردا اے، بلکہ سانوں مغل حرم وچ جیون دی جھلک وی دندا اے۔ ایہہ ۱۶ویں صدی وچ مغل شاہی گھرانے دی اکّ عورت ولوں لکھیاں گئیاں اکو اکّ بچی ہوئی لکھت اے۔

ایہہ شکّ اے کہ گلبدن نے ہمایوں-ناماوں نوں فارسی دی بجائے ترکی دی اپنی مول بولی وچ لکھیا سی، اتے ایہہ کہ اج مہیا کتاب دا ترجمہ اے۔

اکبر ولوں کھرڑے نوں لکھن لئی نردیش دتے جان توں بعد، گلبدن بیگم اس طرحاں شروع ہندی اے:

حکم جاری کیتا گیا سی، 'پھردوس-مکانی (بابر) اتے جنت-اشیانی (ہمایوں) دے کماں بارے جو کجھ وی تہانوں پتہ اے، لکھو۔ اس ویلے جدوں مہاراج پھردوس-مکانی اس ناشوان دنیا توں سدیوی گھر نوں چلے گئے، میں، ایہہ نیچ، اٹھ سال دا سی، اس لئی شاید مینوں بہتا یاد نہیں اے۔ حالانکہ شاہی حکم دی پالنا کردے ہوئے، میں جو کجھ وی سنیا اتے یاد کیتا اے، میں ہیٹھاں رکھیا اے۔

اس دے کھاتے توں، اسیں جاندے ہاں کہ گلبدن دا ویاہ ۱۷ سال دی عمر وچ اس دے چچیرے بھرا، خضر خواجہ، اکّ چگتائی شہزادہ نال ہویا سی، جو اس دے پیؤ دے چچیرے بھرا، آئمن خواجہ سلطان دا پتر سی۔ اس دا گھٹو-گھٹ اکّ پتر سی۔ اوہ ۱۵۲۸ وچ قابل توں اپنی اکّ متریئی ماں نال بھارت آ گئی سی، جس نوں اس دے پتا، بادشاہ دے حکم اُتے اسنوں اپناؤن دی اجازت دتی گئی سی۔ ۱۵۴۰ وچ ہمایوں دی ہار توں بعد، اوہ اپنے سوتیلے بھراواں وچوں اکّ نال رہن لئی واپس قابل چلی گئی۔ ہمایوں نے اپنا راج واپس جتن توں ترنت بعد اوہ آگرہ واپس نہیں متعلق۔ اس دی بجائے، اوہ قابل وچ ادوں تک پچھے رہی جدوں تک اسنوں اکبر ولوں واپس آگرہ نہیں لیاندا گیا، ۱۵۵۶ وچ ہمایوں دی اکّ دکھدائی حادثہ وچ موت دے دو سال بعد۔ گلبدن بیگم آگرہ وچ اتے پھر سیکری وچ تھوڑھے ویلے لئی رہی، پر زیادہتر لاہور جاں اس دے نال اپنی باقی دی زندگی لئی عدالت، ستّ سالاں دی معیاد نوں چھڈّ کے جدوں اسنے مکہ دی تیرتھ سفر کیتی۔ شاہ جہاں دے راج دے شروعاتی سالاں تک مغل دربار کدے وی محدود چیز نہیں سی، بلکہ اکّ سفر کرن والا وڈا ڈیرا سی اتے اس وچ کوئی شکّ نہیں اے کہ گلبدن بانو بیگم، زیادہ تر مغل عورتاں وانگ، عمارتاں وچ رہن والیاں سیماواں نوں نفرت کردی سی اتے بناں شکّ، پورے دل نال۔ شاہ جہاں دی دھی جہانرا بیگم دیاں تکاں نال سہمت سی کہ جدوں مغلاں نے اپنے آپ نوں بند گھراں تک محدود کر لیا سی تاں سامراج دی سڑن شروع ہو جاوے گی۔

اوہ رائلٹی دی اکّ پڑھی-لکھی، پوتر اتے سنسکرت عورت جاپدی اے۔ اسنوں پڑھن دا شوق سی اتے اسنے اپنے بھرا، ہمایوں اتے بھتیجے، اکبر دوواں دے یعقین دا آنند مانیا سی۔ اس دے ذکر توں ایہہ وی واضع ہندا اے کہ اوہ اکّ چتر درشک سی، لڑائی دیاں پیچیدگیاں اتے شاہی سودے بناؤن دیاں سازشاں توں چنگی طرحاں جانوُ سی۔ اسدی کہانی دا پہلا حصہ اس دے پیؤ دی موت توں بعد ہمایوں دی حکمرانی اتے اسدی ہار توں بعد ہمایوں دے دکھاں نال متعلق اے۔ اسنے اپنے پیؤ بابر بارے بہت گھٹ لکھیا سی، کیونکہ اوہ صرف اٹھ سال دی سی جدوں اسدی موت ہو گئی سی۔ حالانکہ، اس بارے قصے اتے کہانیاں ہن جو اسنے محل (حرم) وچ اپنے ساتھیاں توں سنیاں سن جو اسنے اپنے کھاتے وچ شامل کیتیاں سن۔ پچھلا حصہ وی مغل حرم وچ جیون نال متعلق اے۔

اسنے بابر بارے اکّ ہلکی جہی حادثہ درج کیتی۔ اسنے بھارت وچ اپنا راج قائم کرن توں بعد، اکّ وڈا سونے دا سکہ بنایا سی، جویں کہ اوہ کرن دا شوقین سی۔ ایہہ بھاری سونے دا سکہ قابل وچ پچھے رہِ چکے درباری جیسٹر آسس اتے عملی مذاق چلاؤن لئی خاص ہدایتاں دے نال قابل بھیجیا گیا سی۔ آسا نوں اکھاں اُتے پٹی بنھنی سی اتے سکہ اس دے گلے وچ ٹنگیا جانا سی۔ آسس اپنی گردن دوآلے بھاری بھار بارے دلچسپ اتے فکرمند سی، ایہہ نہیں جاندا کہ ایہہ کی سی۔ حالانکہ، جدوں اسنے محسوس کیتا کہ ایہہ اکّ سونے دا سکہ سی، تاں آسا خوشی نال اچھلیا اتے کمرے دے آلے دوآلے گھمدا رہا، وار-وار ایہہ کہندا رہا کہ کوئی وی اسنوں کدے نہیں لویگا۔

گلبدن بیگم اپنے پیؤ دی موت دا ذکر کردی اے جدوں اسدا بھرا ۲۲ سال دی عمر وچ بیمار ہو گیا سی۔ اوہ دسدی اے کہ بابر اپنے پتر نوں گمبھیر روپ وچ بیمار اتے مردا دیکھ کے اداس سی۔ چار دناں تک اسنے اپنے پتر دے بسترے دی وار-وار پرکرما کیتی، اﷲ اگے ارداس کیتی، اپنے پتر دے تھاں اُتے سدیوی دنیا وچ لجان دی بینتی کیتی۔ جویں کہ چمتکار ولوں، اس دیاں پرارتھناواں دا جواب دتا گیا سی۔ بیٹا ٹھیک ہو گیا اتے ۴۷ سالا پیؤ دی جلدی ہی موت ہو گئی۔

اپنی جلاوطنی توں ترنت بعد، ہمایوں نے شاہ حسین مرزا دی بھتیجی حمیدا بانو نام دی ۱۳ سال دی لڑکی نال پیار کیتا سی اتے اسنوں پیار ہو گیا سی۔ پہلاں تاں اسنے بادشاہ نوں ملن توں انکار کر دتا، جو اس توں بہت وڈا سی۔ انت وچ اسنوں حرم دیاں ہور عورتاں ولوں مڑ وچار کرن دی صلاح دتی گئی، اتے اسنے بادشاہ نال ویاہ کرن لئی رضا مندی دتی۔ دو سال بعد، ۱۵۴۲ وچ، اسنے ہمایوں دے اکّ پتر نوں جم دتا، جسدا نام اکبر سی، جو مغل حکمراناں وچوں سبھ توں مہان سی۔ گلبدن بیگم نے اس حادثہ دے ویروے اتے ہمایوں اتے حمیدا بانو دے ویاہ نوں خوشی نال بیان کیتا اے، اتے اپنی کھرڑے وچ شرارت دا اشارہ دتا اے۔

گلبدن نے مغل عورتاں دی خانہ بالزام جیون سٹائل نوں وی درج کیتا اے۔ اس دے چھوٹے دن قابل، آگرہ اتے لاہور دے وچکار بھٹکدے ہوئے مغل پروار دی خاص سٹائل وچ بتائے سن۔ ہمایوں دے جلاوطنی دوران مسئلہ نوں ہور ودھا دتا گیا سی۔ اس نوں اپنے اک متریئے بھرا نال قابل وچ رہنا پیا، جس نے بعد وچ اس دے شوہر نوں ہمایوں دے خلاف بھرتی کرن دی کوشش کیتی۔ گلبدن بیگم نے اپنے شوہر نوں اجیہا نہ کرن لئی منا لیا۔ حالانکہ، اسنے اپنے بھتیجے دے راج دوران اجیہا کیتا اتے، اس دے پتر دے نال، ہار گیا اتے اسنوں عدالت اتے اسدی باقی دی زندگی لئی اسدی موجودگی توں باہر کڈھ دتا گیا۔ اس نوں اس دے کول دفناؤن دی وی اجازت نہیں سی۔ اسدی قبر مکھ مستطیل دے اکّ کونے وچ اے جس وچ اسنوں دفنایا گیا اے۔

جے گلبدن بیگم نے ہمایوں دی موت بارے لکھیا اے، جدوں اوہ دلی دے پرانا قلعے وچ پوڑیاں چڑھیا سی، تاں ایہہ گواچ گیا اے۔ ایہہ کھرڑا ہمایوں دی موت توں چار سال پہلاں سن ۱۵۵۲ وچ اچانک ختم ہندا جاپدا اے۔ ایہہ کامران مرزا دے انھے ہون دا ذکر کردے ہوئے ادھ-واک وچ ختم ہندا اے۔ جویں کہ اسیں جاندے ہاں کہ گلبدن بیگم نوں اکبر ولوں ہمایوں دی حکمرانی دی کہانی لکھن دا نردیش ہمایوں دی موت توں بہت بعد حاصل ہویا سی، ایہہ مننا جائز اے کہ صرف مہیا کھرڑے اس دی لکھت دا ادھورا اڈیشن اے۔ ایہہ وی منیا جاندا اے کہ اکبر نے اپنی ماسی نوں اپنی یاداشت توں لکھن لئی کیہا تاں جو ابل فضل بادشاہ اکبر بارے اپنیاں لکھتاں وچ جانکاری دی ورتوں کر سکے۔

یاداں کئی صدیاں توں گمّ ہو گئیاں سن اتے جو لبھیا گیا اے اوہ چنگی طرحاں سرکھیت نہیں اے، بہت سارے پنیاں دے گمّ ہون دے نال ماڑی طرحاں نال بنھیا ہویا اے۔ ایہہ وی ادھورا جاپدا اے، جس وچ آخری باب گمّ ہن۔ کھرڑے دیاں بہت گھٹ کاپیاں ہونیاں چاہیدیاں ہن، اتے اس کارن اس نوں اوہ مانتا نہیں ملی جسدی ایہہ حقدار سی۔

ہتھ-لکھت دی اکّ کھنڈت کاپی بریٹیش لائبریری وچ رکھی گئی اے۔ اصل وچ اکّ انگریز، کرنل جی ڈبلیو ہیملٹن ولوں لبھیا گیا۔ اسنوں ۱۸۶۸ وچ اسدی بیواہ ولوں بریٹیش میوزیم نوں ویچ دتا گیا سی۔ اسدی ہوند ۱۹۰۱ تک بہت گھٹ جانی جاندی سی، جدوں اینیٹ ایس۔ بیورج نے اسدا انگریزی وچ ترجمہ کیتا سی (بیورج نے اسنوں پیار نال 'پرنسیس روزباڈی' کیہا سی)۔

اتہاسکار ڈاکٹر۔ رییو نے اس نوں کرنل ہیملٹن (جس نے ۱٬۰۰۰ توں ودھ ہتھ-لکھتاں اکٹھیاں کیتیاں سن) دے مجموعہ وچ سبھ توں کمال دیاں کھرڑیاں وچوں اکّ کیہا۔ بیورج دے انگریزی ترجمہ دا پیپربیک ایڈیشن ۲۰۰۱ وچ بھارت وچ شائع ہویا سی۔

پرالزام چٹوپباب نے ۲۰۰۶ وچ ہمایوں نامہ دا بنگالی وچ ترجمہ کیتا اتے چریتا اشاعتاں نے کتاب شائع کیتی۔

مکہ دی تیرتھ سفر

گلبدن بیگم نے اپنی یاد وچ اکّ تیرتھ سفر دا ذکر کیتا اے جو اسنے سلیمہ سلطان بیگم دے نال ۳٬۰۰۰ میل دی دوری اُتے، دھوکھے باز پہاڑاں اتے دشمن ریگستاناں نوں پار کردے ہوئے مکہ لئی گئی سی۔ حالانکہ اوہ شاہی جم دے سن، حرم دیاں عورتاں سخت سن اتے مشکلاں دا سامہنا کرن لئی تیار سن، خاص طور اُتے کیونکہ اوہناں دیاں زندگیاں مرداں اتے اوہناں دی قسمت نال بہت گوڑھے طور اُتے جڑیاں ہوئیاں سن۔ گلبدن بیگم لگبھگ چار سال مکہ وچ رہی اتے واپسی دوران عدن وچ اکّ جہاز دے ٹٹن نے اسنوں کئی مہینیاں تک آگرہ واپس جان توں روک دتا۔ اوہ انت وچ ۱۵۸۲ وچ واپس آ گئی، ستّ سال بعد جدوں اسنے اپنی سفر شروع کیتی سی۔

اکبر نے اپنی ماسی نوں اس دے حج اُتے سرکھیت لنگھن دی انتظام کیتی سی اتے حاضری وچ کئی عورتاں دے نال اکّ نیک نوں ایسکارٹ وجوں بھیجیا سی۔ شاندار تحفے اس دے گروہ نال بھرے ہوئے سن جو دان وجوں ورتے جا سکدے سن۔ مکہ وچ اس دے آؤن نال کافی ہل چل پیدا ہو گئی اتے شام اتے ایشیا مائینر تک دے لوک انعام دا حصہ لین لئی مکہ ول آئے۔

بعد دی زندگی

جدوں اوہ ۷۰ سالاں دی سی، تاں اسدا نام محمد-یار، اسدی دھی دے اکّ پتر دے نال ذکر کیتا گیا اے، جس نے عدالت نوں بے عزت کیتا سی۔ اسنے حمیدا دے نال، اکبر ولوں نویں سال دے موقعے اُتے پیسے اتے گہنیاں دے شاہی تحفے حاصل کیتے۔

اس دے دان وڈے سن، اتے اس دے بارے کیہا جاندا اے کہ اسنے ربّ نوں خوش کرن دی کوشش وچ دن متعلق دن جوڑیا، اتے ایہہ غریباں اتے لوڑونداں دی مدد کرکے۔

جدوں اوہ ۸۰ سالاں دی سی، فروری ۱۶۰۳ وچ، اس دے جان دا اعلان کجھ دناں دے بخار نے کیتا سی۔ حمیدا انت تک اس دے نال سی اتے اس نوں آخری گھنٹے دیکھدی سی۔ جدوں اوہ بند اکھاں نال لیٹ گئی، حمیدا بانو بیگم نے اس نوں پیار دے لمبے ویلے توں ورتے گئے نام نال گل کیتی، "جیؤ!" (جیو جاں تسیں جیو) کوئی جواب نہیں آیا۔ پھر "گل-بدن!" مرن والی عورت نے اپنیاں اکھاں کھولھیاں، آیت دا حوالہ دتا، "میں مر جاواں - تسیں جؤندے رہو!" اتے مر گیا۔

اکبر نے اس دی بیئر نوں کجھ دوری اُتے لجان وچ مدد کیتی، اتے اس دی روح دی امن لئی شاندار تحفے دتے اتے چنگے کم کیتے۔ اوہ دھرتی اتے اس دے سریر نوں سونپن توں پہلاں اسدی روح لئی چپّ دعا وچ شامل ہوئےگا، اتے جیکر کوئی پتر نہیں سی، تاں اسنے، اکّ نزدیکی رشتے دار وجوں، امام دے استعفے دے حکم دا جواب دتا ہووےگا: "ایہہ ربّ دی اچھا اے۔ ۔"

ایہہ کیہا جاندا اے کہ اسدی موت توں بعد دو سالاں تک، اکبر نے لگاتار اس گل دا افسوس کیتا کہ اسنے اپنی من پسند ماسی نوں یاد کیتا، جدوں تک اسدی ۱۶۰۵ وچ موت ہو گئی۔

گلبدن نوں اکّ شاعر وی کیہا جاندا اے، جو فارسی اتے ترکی دوواں وچ پرواہ سی۔ اس دی کوئی وی شاعری نہیں بچی۔ حالانکہ، بادشاہ بہادر شاہ ظفر ولوں اس دیاں کویتاواں دے مجموعہ وچ دو آئتاں اتے اکّ قصیدہ دے حوالے دے نال-نال میر تقی میر ولوں وی کجھ حوالے دتے گئے ہن۔ بدقسمتی نال، شاہی مغل پرالیکھ سامان دا اکّ وڈا بھنڈار جو لکھنؤ تک پہنچ گیا سی، نوں فرنگیاں نے نبے سالاں دی بجائے ہندوستان اتے صدیاں دے غیرملکی راج دے متھّ نوں لاگوُ کرن اتے ادھار دین لئی نشٹ کر دتا سی۔

بہت سارے اتہاس لئی، گلبدن بیگم دا کھرڑا اواضع رہا۔ ہور مغل لکھاریاں دے ہم عصر ساہت وچ اسدا بہت گھٹ ذکر اے، خاص کرکے اوہناں لکھاریاں جیہناں نے اکبر دی حکمرانی دا اتہاس لکھیا اے۔ پھر وی، گلبدن بیگم دا بہت گھٹ جانیا-پچھانیا ذکر اتہاسکاراں لئی اکّ اہم دستاویز اے، جسدی ونڈو مغل حرم دے اندروں اکّ عورت دے نظریہ وچ اے۔

مشہور سبھیاچار وچ

• گلبدن بیگم سلمان رشدی دے ناول د اینچینٹریس آف فلورنس (۲۰۰۸) وچ اکّ پرمکھ پاتر اے۔

حوالے

کتابیات

• Begum, Gulbadan (1902). Humayun-nama :The history of Humayun. Royal Asiatic Society. 
• (1902) The history of Humayun = Humayun-nama. Begam Gulbadam, 249–. GGKEY:NDSD0TGDPA1. 
• Humayun-Nama : The History of Humayun by Gul-Badan Begam. Translated by Annette S. Beveridge. New Delhi, Goodword, 2001, ISBN [[Special:BookSources/81-87570-99-7۔
• Rebecca Ruth Gould "How Gulbadan Remembered: The Book of Humāyūn as an Act of Representation," Early Modern Women: An Interdisciplinary Journal, Vol. 6, pp. 121–127, 2011
• Three Memoirs of Homayun۔ Volume One: Humáyunnáma and Tadhkiratu’l-wáqíát; Volume Two: Táríkh-i Humáyún, translated from the Persian by Wheeler Thackston. Bibliotheca Iranica/Intellectual Traditions Series, Hossein Ziai, Editor-in-Chief. Bilingual Edition, No. 11 (15 مارچ ۲۰۰۹)

باہرلے جوڑ

• Complete text of Humayun Nama
• Begum, Gulbadan (1902). Humayun-nama :The history of Humayun. Royal Asiatic Society. 
• Selections from The Humayun Nama by Gulbadan Begam

حوالے