ملتان دی تریخ
ملتان اک پرانا تے تاریخی شہر اے جس دا ذکر پہلے از مسیح دور دی تریخ وچ اسی ناں توں ملدا اے تے تریخ دی بوہت سی یاداں اس شہر توں وابستہ نیں۔ خلافت بنو امیہ دے دور وچ جدوں اسلامی فوجاں ۴۴ھ وچ سجستان تے مکران اُتے قابض ہوئیاں تو مسلم کمانڈر ابن المہلبؒ دے بارے وچ تذکرہ ملدا اے کہ اوہ اگے ودھدے ہوئے ملتان تک پہنچا لیکن اس شہر اُتے قبضہ نہ کر سکیا۔ اس دے بعد جدوں سندھ دے راجا داہر دے خلاف محمد بن قاسمؒ دی قیادت وچ اسلامی فوجاں نے یلغار دی تے سندھ نوں فتح کر دے ہوئے محمد بن قاسمؒ نے پیش قدمی جاری رکھی تو ۹۵ھ وچ اس نے ملتان دا محاصرہ کر لیا جتھے راجا داہر دا چچا زاد بھائی گوڑ سنگھ حکمران سی، گوڑ سنگھ نے حملہ دی تاب نہ لاتے ہوئے راہِ فرار اختیار دی تے محمد بن قاسمؒ نے شہر اُتے لڑائی دے بعد قبضہ کر لیا۔ اس طرح ایہ تاریخی شہر پہلی بار اسلامی قلمرو وچ شامل ہویا تے اموی خلیفہ ولید بن عبد الملکؒ دا پوتا داؤد بن نصرؒ اس علاقہ دا حکمران بنا جس دے خاندان نے کم و بیش اک سو سال تک اس خطہ اُتے حکومت دی۔
اس دے بعد مصر وچ فاطمی خاندان دی خلافت قائم ہوئی تے قرامطہ تے اسماعیلیاں دی سرگرمیاں دا دائرہ وسیع ہویا تو ملتان وی اس دی زد وچ آگیا تے اک مرحلہ ایسا آیا کہ ملتان دا الحاق مصر دی فاطمی خلافت توں ہو گیا تے فاطمی خلیفہ دے ناں توں خطبہ پڑھیا جانے لگیا۔
چوتھی صدی ہجری دے آخر وچ سلطان محمود غزنویؒ ملتان ول متوجہ ہویا، متعدد حملاں دے بعد ۴۰۱ھ وچ ملتان نوں فتح کر لیا تے ۴۱۶ھ وچ اس نے سومنات اُتے حملہ دے لئی جاندے ہوئے جنگ دی تیاریاں وی ملتان وچ رک کر مکمل کیتیاں۔
دہلی وچ مغل سلطنت دے زوال تے کمزوری دے بعد جدوں جنوبی ہند دے مرہٹاں نے زور پکڑا تے ہندو جنونیت دے جوش وچ مرہٹہ فوجاں دہلی ول بڑھاں تو اسی دوران مرہٹاں نے ملتان اُتے وی قبضہ کر لیا تے ملتان دا مسلم حاکم جتھے خان کابل فرار ہو گیا۔ امام شاہ ولی اللہ دہلویؒ دی دعوت اُتے افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ ابدالیؒ نے ہندوستان اُتے چڑھائی دی تے پانی پت دے میدان وچ مرہٹاں نوں فیصلہ کن شکست دے کر انہاں دی قوت نوں توڑ دتا تو اس دے بعد اس نے ملتان نوں وی مرہٹاں دے قبضہ توں نجات دلائی۔ ملتان دے نال احمد شاہ ابدالیؒ دا خصوصی تعلق وی سی کہ اس دے باپ خان زمان نے ملتان وچ ایتھے دی خاتون توں شادی دی سی تے احمد شاہ ابدالی اسی خاتون دے بطن توں ملتان وچ ای پیدا ہویا سی۔ اس طرح ملتان احمد شاہ ابدالیؒ دی جائے پیدائش تے ننھیال دی حیثیت وی رکھدا سی۔
اس دے کچھ عرصہ بعد پنجاب وچ سکھاں دا زور ودھیا تو گنڈا سنگھ دی قیادت وچ سکھاں نے ملتان اُتے قبضہ کر لیا جسنوں نو سال دے بعد شجاع خان نے نواب بہاولپور دی مدد توں واگزار کرایا۔ لیکن اس دے بعد فیر سکھاں دا قبضہ ہو گیا جس اُتے شجاع خان دے بیٹے مظفر خان نے احمد شاہ ابدالیؒ دے بیٹے تیمور شاہ دی مدد توں دوبارہ حملہ کر دے ملتان دا قبضہ حاصل کیتا۔ مگر ۱۸۱۸ء وچ مہاراجا رنجیت سنگھ نے ملتان اُتے فیر قبضہ کر لیا کر لیا تے اس جنگ وچ نواب مظفر خان مذکور اپنے پنج بیٹاں سمیت شہید ہو گیا۔
۱۸۴۹ء وچ انگریزاں نے ملتان اُتے قبضہ کیتا جس دے بعد ایہ تاریخی شہر برطانوی عملداری وچ چلا گیا تے ۱۹۴۷ء وچ قیام پاکستان دے بعد پاکستان دا حصہ بنا۔ ملتان نوں اولیائے کرامؒ تے مزارات دا شہر کہیا جاندا اے۔ ایتھے شیخ الاسلام حضرت بہاؤ الدین زکریاؒ، شاہ گردیزیؒ، شاہ شمس سبزواریؒ، حضرت موسیٰ پاکؒ تے حافظ محمد جمالؒ ملتانی سمیت سینکڑاں بزرگان دین مدفون نیں۔ حافظ محمد جمالؒ ملتانی دے بارے وچ دسیا جاندا اے کہ اوہ چشتی سلسلہ دے بزرگ سن، سکھاں دے خلاف جہاد وچ سرگرم حصہ لیا تے انگریزاں دے ملتان اُتے قبضہ دے موقع اُتے انہاں نے جام شہادت نوش کیتا۔