ملکہ زینوبیا
| ||||
---|---|---|---|---|
(لاطینی وچ: Septimia Zenobia)،(قدیم یونانی وچ: Σεπτιμία Ζηνοβία) | ||||
پیدائشی نام | (آرامی وچ: בת זבי) | |||
جم | سنہ 240
| |||
وفات | سنہ 275 (34–35 سال)
| |||
شہریت | سلطنت تدمر | |||
شریک حیات | اذینہ (–۰۲۶۷) | |||
ہور معلومات | ||||
پیشہ | حاکم | |||
دستخط | ||||
ترمیم |
سیپٹیمیا زینوبیا شام وچ پالمیرا سلطنت دی تیسری صدی دی ملکہ تھی۔وہ شاید عام نئيں سی تے اس نے اس شہر دے حکمران اوڈیناتھ نال شادی کيتی۔ اس دا شوہر 260 ء وچ بادشاہ بن گیا، اس نے پلميرا نوں رومن ایسٹ نوں مستحکم کرنے والے ساسانياں نوں شکست دے کے نیڑے وسطی وچ سب توں زیادہ طاقت حاصل کيتی. اوڈیناتھس دے قتل دے بعد ، زینوبیا اپنے بیٹے وابالاتس دی ریجنٹ بن گئ تے پورے دور حکومت وچ ڈی فیکٹو پاور دا انعقاد کيتا۔
270 وچ ، زینوبیا نے اک یلغار شروع دی جس توں رومن وسطی دے بیشتر حصے نوں اپنے زیر قابو کرلیا تے مصر دی تباہی دے نال ہی اس دا خاتمہ ہويا۔ 271 دے وسط تک ، اس دا دائرہ وسطی اناطولیہ ، اناسیرا توں جنوبی مصر تک پھیل گیا ، حالانکہ اوہ بنیادی طور اُتے روم دے ماتحت رہی۔ اُتے ، 272 وچ رومن شہنشاہ اوریلین دی مہم دے جواب وچ ، زینوبیا نے اپنے بیٹے نوں شہنشاہ دا اعلان کيتا تے بادشاہی دا اقتدار سنبھال لیا (پالمیرا نوں روم توں علیحدگی دا اعلان کردے ہوئے)۔ بھاری لڑائی دے بعد رومی فاتح رہے۔ ملکہ نوں اس دے راجگڑھ وچ محاصرے وچ لیا گیا تے اوریلین نے اسنوں گرفتار کرلیا ، جس نے اسنوں روم جلاوطن کردتا جتھے اس نے اپنی باقی زندگی گزار دی۔
زینوبیا اک مہذب ملکہ سن تے اس نے اپنے دربار وچ فکری ماحول نوں فروغ دتا ، علما تے فلاسفراں دے لئی کھلا۔ اوہ اپنے رعایا توں روادار سی تے مذہبی اقلیتاں دی حفاظت کردتی سی۔ ملکہ نے اک مستحکم انتظامیہ برقرار رکھی ، جس نے کثیر الثقافتی کثیر القومی سلطنت نوں کنٹرول کيتا۔ زینوبیا دا انتقال 274 عیسوی دے بعد ہويا ، تے اس دی تقدیر دے بارے وچ بہت ساری داستاناں ریکارڈ کيتیاں گئیاں۔ انہاں دے عروج و زوال نے مورخین ، فنکاراں تے ناول نگاراں نوں متاثر کيتا تے اوہ شام وچ قومی ہیرو اے ۔
جیون کتھا
[سودھو]اوہ پامیرا دی ملکہ تھی۔طبیعت رومیاں ورگی تھی،توسیع پسندی دا بھوت اس دے ذہن اُتے سوار سی۔ ملکہ ہونے دے باوجود وی اوہ بے چین روح سی، اوہ اک دے بعد اک رومی صوبے نوں ہتھیاندی رہی۔قبضہ کردے کردے اوہ رومیاں دے ہمہ پلہ سلطنت قائم کرنے وچ کامیاب ہوئے گئی۔ دولت، شہرت تے طاقت، سبھی کچھ اس دے کھبے ہتھ دی میل سی۔دولت دی فراوانی تھی۔ملکہ نے اپنی وکھ ہی رہتل و سبھیاچار نوں جنم دتا ،اس دی باقیات آج ساڈے سامنے نيں۔ سٹی آف پامیرا 30واں صدی دا اک عالی شان شہر سی، کھنڈرات بتا رہے نيں، عمارت عظیم سی ،اسی ناں دا اک ہور شہر روم دی مشرقی سرحداں دے نیڑے واقع سی۔ ملکہ زینوبیا دی نظراسی شہر اُتے سی، کئی سال تیاریاں دے بعد اوہ اس اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوئے گئی۔تیسری صدی دے وسط وچ رومی سلطنت سیاسی تے معاشی گرداب وچ پھنسی ہوئی سی۔ ایہ بحران کسی تے دا نئيں، ملکہ زینوبیا دا پیدا کر دہ سی۔اس دے ،مسلسل حملےآں نے رومی معیشت (اور سیاست دا وی )شیرازہ بکھیر دتا۔ان دے لئی اپنا اقتدار تے مرکزیت قائم رکھنا مشکل ہوگیااور اک وڈی شکست دا سامنا کرنا پيا۔ایہ شکست بادشاہ ویلیریان دے دور وچ ہوئی۔ یور پ وچ گالک سلطنت (Gallic) دے وی رومیاں توں تعلقات اچھے نہ سن ۔رومی سلطنت ہر طرف توں خطرات وچ گھری سی۔ ملکہ زینوبیا ايسے موقع دی تاک وچ تھی۔اس نے کئی حصےآں اُتے قبضہ کر کے اپنی حکومت موجودہ ترکی ، شام تے مصرتک پھیلالی۔ اک طرف بحیرہ قلزم تے دوسری جانب بحیرہ روم پربھی ايسے دا غلبہ سی۔ ابتداء وچ ملکہ زینوبیا تے رومیاں وچ تعلقات انتہائی خوشگوارسن ۔ کچھ خطہ صحرائی سی ،ابتدا وچ ملکہ تے رومیاں دے نزدیک ایہ صحرائی خطے درد سر دے سوا کچھ نہ سن ۔دونے وچوں کسی دی انہاں وچ دلچسپی نہ سی۔ پہلی صدی عیسوی وچ ’’سٹی آف پامیرا‘‘ سلطنت روم دا حصہ تھی۔اک جانب بحیرہ روم سی، جتھے رومی قابض سن تاں دوسری جانب ایشیاء دی عظیم ترین مسلمان سلطنتاں ۔ پامیرا ،دو عظیم ملکاں دے وچکار انتہائی تجارتی راستے دی حیثیت اختیار کر گیا تھا،اایہی دور خوشحالی تے ترقی دا سی۔ اک وقت ایسا وی آیا کہ ایہ شہر ’’ صحرائی موتی‘‘کہلانے لگا۔ ايسے تجارتی تے عسکری اہمیت دا فائدہ اٹھاندے ہوئے شاطر دماغ ملکہ نے مطالبے منوانا شروع کر دئیے۔اس دا اعتماد بڑھدا چلاگیا۔ رومی اس دی گلاں مننے لگے ،وہ کسی حد تک رومی اثر توں آزادہوچکی سی۔ بعض محققاں ملکہ زینوبیا نوں پو لومیس توں جوڑدے نيں ،کوئی اسنوں کلوپٹرا کارشتے دارگرداندے نيں۔مگر 9واں صدی دے مشہور فارسی تحقیق دان الطباری کویقین سی کہ زینوبیا یونانی نئيں ،بلکہ عربی النسل سی۔ جدید مغربی مصنف بھی’’ کوئین آف پامیرا ‘‘کو پولومیس نسل نئيں سمجھدے۔ملکہ دی ابتدائی تعلیم توں دنیا لاعلم اے، زیادہ نئيں جاندی سی بلکہ کم وی معلوم نئيں۔ 18واں صدی وچ برطانوی مؤرخ ایڈورڈ گبن نے اپنی کتاب رومی سلطنت دے عروج و زوال دی چھیويں جلد وچ اس دے بارے وچ کچھ لکھیا اے۔ زینوبیا نے اک عرب باشندے اودھے ناژث نال شادی کيتی اوہ در حقیقت ’’سٹی آف پامیرا ‘‘کا حکمران سی۔ 263ء توں اوہ پامیرا نوں وکھ ،آزاد ، خودمختارسلطنت دی حیثیت توں پروان چڑھا رہیا سی۔ ابتداء وچ اس دے رومیوںکے نال خوشگوار تعلقات قائم سن ۔ پرشین لائف سٹائل وچ اس نے اپنی انفرادیت قائم کيتی۔ کچھ دا کہنا اے اودھے ناژث درحقیقت رومیاں دی ایما اُتے ایسا کررہیا سی۔ ایسا نہ سی اوہ مشرق وچ اپنی بادشاہت قائم کرنا چاہندا سی۔ تریخ دان اس دی طاقت نوں مندے نيں تے اسنوں بادشاہاں دا بادشاہ گرداندے نيں۔ کیونجے اس نے ہی شہر پامیرا نوں نويں سلطنت دا دارالخلافہ بنایا۔ رومی حکمران کلوڈیس گوتھیکس دی زینوبیا دے آگے اک نہ چلی۔اسنوں بالآخر سر جھکا ناپيا۔اس نے وی روم دا کچھ حصہ زینوبیا دی ریاست وچ شامل کروادتا۔ زینوبیا دا مقصد پورا ہوگیا۔وہ سکندریہ اُتے قابض ہوئے گئی، صرف اک سال دے اندر اندر پورامصر اس دے زیر نگیںتھا۔رومیاں وچ دم خم ختم ہوئے چکيا تھا،اسنوں روکنے والا کوئی نہ سی۔ روم نے اپنی ساری طاقت مجتمع دی تے انہاں دے رہنما اورے لیان نے زینوبیا اُتے کئی حملے کیندے۔ 70ہزار جواناں دی مد د توں اوہ اسنوں شکست دینے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ 272ء تک ا س نے 2سال تک شہر پامیرا دا محاصرہ جاری رکھیا۔ نیڑے سی کہ محاصرہ کرنے والے سپاہی بے رحم موسم اوردُھپ دے آگے ہتھیار ڈال دیندے لیکن بقول اوگسٹن ملکہ زینوبیانے اسنوں اک پیغام بھیجیا من جانب زینوبیا ملکہ مشرق با جانب اورے لیان ۔ آپ میرا استعفیٰ چاہندے ہوئے مگر آپ نہیںجاندے کہ کلو پترا نے اک ملکہ دے طور اُتے موت نوں زندگی اُتے ترجیح دتی ۔مرتبہ کتنا ہی وڈا کیوں نہ ہوئے غلامی توں موت بہتر اے۔ اوہ دریائے فرات دے نیڑے ہی پہنچی سی کہ آگسٹس دی فوجاں نے جا لیا اس دی پیدائش دی طرح اس دی موت وی راز اے۔ عرب محققاں دے مطابق اس نے خودکشی دی ۔ کچھ دا کہنا اے کہ اسنوں گرفتار کر کے روم وچ کِسے قید خانے وچ ڈال دتا گیا۔
ناں ، موجودگی تے ماخذ
[سودھو]اس دا چہرہ کالا سی تے اک سوادج رنگت ، اس دی اکھاں سیاہ تے طاقتور معمول توں زیادہ سن ، اس دی روح خدائی عظیم سی ، تے اس دی خوبصورتی ناقابل یقین سی۔ اس دے دانت سفید سن جو بوہت سارے لوکاں دے خیال وچ دنداں دی جگہ اُتے موندی نيں۔ - اگسٹن ہسٹری [1]
زینوبیا 240-241 نوں پیدا ہوئی سی۔ پالمیرایا کسی تے جگہ اُتے کوئیزنوبیا دے ہمعصر مجسمے نئيں مل پائے نيں ، جس وچ صرف لکھیا ہويا لکھیا بچا اے ، جس توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ ملکہ دا مجسمہ اک بار کھڑا سی۔ زینوبیا دی سب توں مشہور نمائش انہاں دے سکےآں اُتے پائے جانے والی کامل تصاویر نيں۔ [۱] یونانیاں تے رومیاں دے برعکس ، پالیمرین دے مجسمے عموما غیر معمولی سن : زینوبیا دا مجسمہ اس دے معمول دے لباس تے زیورات دی عکاسی کردا سی ، لیکن اس دی اصل شکل ظاہر نئيں ہُندی۔ [۲] برطانوی اسکالر ولیم رائٹ نے انیہويں صدی دے آخر وچ ملکہ دے مجسمہ سازی دی بیکار تلاشی وچ پلمیرا دا تصور کيتا۔ [۳]
آثار قدیمہ دے شواہد دے علاوہ ، زینوبیا دی زندگی مختلف قدیم وسائل وچ درج کيتی گئی سی ، لیکن بہت سارے عیب دار نيں یا اس اُتے اکتفا کيتا جاندا اے۔ اگستن دی تریخ ، سوانح عمری دا اک دیر توں رومن مجموعہ ، اس دور دا سب توں قابل ذکر (اعتبار نہ کرنے دے باوجود) اے۔ اگسٹن ہسٹری دے مصنف نے عصری ذرائع دی عدم موجودگی وچ بوہت سارے واقعات تے خطوط ایجاد کیندے جنہاں دی وجہ زینوبیا توں اے۔ اگستین دے کچھ ہسٹری اکاؤنٹس دوسرے ذرائع توں وکھ تھلگ کردتے گئے نيں ، تے زیادہ قابل اعتماد نيں۔ بزنطینی دائمی جونز زونراسیس زینوبیا دی زندگی دے لئی اک اہم ذریعہ سمجھیا جاندا اے۔
ابتداء ، خاندانی تے مڈھلا جیون
[سودھو]پامیرین معاشرہ سامی قبیلےآں دا اک گروہ سی (زیادہ تر ارمینی تے عرب) ، تے زینوبیا دی شناخت کسی اک گروہ دے نال نئيں کيتی جاسکدی سی۔ پلویمیرن دی حیثیت توں ، اس دے پاس ارمینی تے عربی خون سی۔ زینوبیا دی نسل تے فوری خاندانی رابطےآں دے بارے وچ معلومات نایاب تے متضاد نيں۔ اس دی والدہ دے بارے وچ کچھ معلوم نئيں اے ، تے اس دے والد دی شناخت بحث مباحثے وچ اے۔ مانیچین دے ذرائع "نافشہ" دا حوالہ دیندے نيں ، جو "ملکہ دی پالمیرا" دی بہن نيں ، لیکن انہاں ذرائع توں الجھ گیا اے تے "نفشا" خود زینوبیا دا حوالہ دے سکدے نيں: ایہ شبہ اے کہ زینوبیا دی اک بہن سی۔
اگسٹن دی تریخ زینوبیا دی مڈھلا جیون دی تفصیلات دسدی اے ، حالانکہ اس دی ساکھ قابل اعتراض اے۔ اگسٹن ہسٹری دے مطابق ، ملکہ بچپن وچ ہی شکار دا شوق کردتی سی۔ واضح طور اُتے اوہ اک جنرل نئيں ، اوہ اک عظیم پالمیرن لڑکی دے لئی موزاں تعلیم حاصل کردتی۔ اگسٹن ہسٹری دے مطابق ، اس دی پامیرن ارماک مادری بولی دے علاوہ ، زینوبیا نوں مبینہ طور اُتے مصر تے یونانی بولی وچ روانی سی تے اوہ لاطینی بولی بولدا سی۔ 14 (255 ء) دی عمر وچ اوہ پالمیرا دے راس (سوامی) اوڈیناتھس دی دوسری بیوی بن گئياں۔ پلمیرا وچ عظیم خاندان اکثر آپس وچ شادی کردے نيں ، تے ایہ ممکن اے کہ زینوبیا تے اوڈیناتھس نے کچھ باپ دادا نوں وی شریک کيتا ہوئے۔
عصر حاضر دی تصنیف دا ثبوت
[سودھو]پالیمیرا وچ لکھیا ہويا ، جولیس اوریلیئس زینوبیئس دی تعظیم کردے ہوئے ، جسنوں کچھ لوکاں نے زینوبیا دا باپ سمجھیا سی جولیوس اوریلیئس زینوبیئس 23 مارچ 232 وچ پالمیرا دے حکمت عملی دے طور اُتے اک پالمیری نوشتہ اُتے ظاہر ہُندا اے۔ ناواں دی مماثلت دی بنیاد اُتے ، [۱] زینوبیس نوں ماہر شماریات الفریڈ وون ساللیٹ تے دوسرےآں نے زینوبیا دے والد دی حیثیت توں تجویز کيتا سی۔ [۴] آثار قدیمہ دے ماہر ولیم وڈینگٹن نے بطور باپ زینبوئس دی شناخت دے حق وچ دلیل پیش کيتی ، اس خیال اُتے کہ انہاں دا مجسمہ عظیم استعمار وچ ملکہ دے مجسمے دے سامنے کھڑا اے۔ اُتے ، ماہر لسانیات ژاں بیپٹسٹ چابوٹ نے نشاندہی دی کہ زینبیوس دا مجسمہ اوڈیناتھس دے برخلاف اے جو زینوبیا نئيں اے تے اس نے واڈنگٹن دے مفروضے نوں مسترد کردتا۔
زینوبیا دے اک نوشتہ وچ انھاں "سیپٹیمیا بیت زبائی ، اینٹیوکوس دی بیٹی" دے طور اُتے ریکارڈ کيتا گیا اے۔ [۳] اینٹیوکس دی شناخت یقین دے نال نئيں جانیا جاندا اے: انہاں دا سلسلہ پلمیرین شلالیھ وچ درج نئيں اے ، تے ایہ ناں پالمیرا وچ عام نئيں سی۔ زینبیا (زبی بائی دی بیٹی) دے ناں معنی دے نال مل کے اس نے ہارالڈ انگلٹ جداں علمائے کرام دی قیاس آرائی دی کہ اینٹیوکوس دور دا باپ دادا سی: سیلیوکس بادشاہ اینٹیکوس چہارم ایپی فینس یا اینٹی کوٹ وٹ سیڈز ، جس دی اہلیہ ٹولمی مٹی سن۔ تھییا مورخ رچرڈ اسٹون مین دی نظر وچ ، زینوبیا نے قدیم مقدونیائی حکمراناں توں اپنے آپ نوں منسلک کرنے دے لئی کوئی مبہم نسب پیدا نئيں کيتا ہوئے گا: جے کسی من گھڑت خاندان دی ضرورت ہُندی تاں زیادہ سِدھے تعلقات ایجاد ہوجاندے۔ اسٹون مین دے مطابق ، زینوبیا دے پاس "[اپنے سیلیوڈ نسب] اُتے یقین کرنے دی وجہ سی۔" "مورخین پیٹریسیا سدرن ، نوٹ کردے ہوئے کہ اینٹیوکوس دا ذکر شاہی لقب یا نابالغ نسب دے کسی اشارے دے بغیر کيتا گیا سی ، اوہ ایہ مندے نيں کہ اوہ سلیوڈ بادشاہ دے بجائے براہ راست اجداد یا رشتے دار سن جو زینوبیا توں تن صدی پہلے زندہ رہندے سن ۔ .
زینوبیا دے پلمیرن ناں ، بیٹ زبا بائی دی بنیاد اُتے ، اس دے والد زبیائی اکھوائے جاسکدے نيں۔ متبادل دے طور اُتے ، زبائ زیادہ دور دے اجداد دا ناں ہوسکدا اے۔ مورخ ٹریور برائس نے دسیا کہ اس دا تعلق پلٹیمرا دے گیریژن لیڈر سیپٹیمس زبائی توں سی تے اوہ شاید اس دے والد وی سن ۔ ماہرین آثار قدیمہ دے چارلس سائمن کلیمٹ گاناؤ نے جدوں "بیٹ زبا بائی" دے ناں دے معنی ملانے دی کوشش کردے ہوئے ملکہ دا ذکر انٹیکوس دی بیٹی دے طور اُتے کيتا سی ، اس نوشتہ دے نال تجویز کيتا گیا سی کہ دو بھائی ، زوبائی تے انٹیکوس دا کوئی بچہ نئيں سی۔ زیبئی دے نال مرنا تے اپنی موت چھڈنا۔ بیوہ اپنے بھائی انطیوکس نال شادی کرنے والی۔ چنانچہ ، چونکہ زینوبیا اک غیر قانونی شادی توں پیدا ہوئی سی ، لہذا اوہ نظریاتی طور اُتے زبائی دی بیٹی سی ، لہذا ایہ ناں رکھیا گیا۔ [۳]
قدیم ماخذ
[سودھو]اگسٹن دی تریخ وچ ، زینوبیا دا دعویٰ کيتا گیا اے کہ اوہ کلیوپیٹرا دی اولاد اے تے ٹولیمی دا اک نسل اے۔ [۵] سعودہ دے مطابق ، 10 واں صدی دا بازنطینی انسائیکلوپیڈیا ، اس دے بعد مصر اُتے پامامین فتح ہويا۔ پیٹرا دے حاضر حاضر کالینس نے کلیوپیٹرا دے لئی مختص اسکندریہ دی دس جلداں دی تریخ لکھی اے۔ جدید اسکالرز دے مطابق ، کلیوپیٹرا دے ذریعہ ، کالینیکس دا مطلب زینوبیا سی۔ [۵] [۵] علامات دے علاوہ ، مصری سککاں یا زینوبیا دے کلیوپیٹرا دے نال عصری محاذ آرائی دا کوئی علاج نئيں۔ ایہ زینوبیا دے دشمناں نے اسنوں بدنام کرنے دے لئی ایجاد کيتا ہوئے گا۔ کلیوپیٹرا دے نال تعلقات دے بارے وچ زینوبیا دا مبینہ دعوی سیاسی طور اُتے حوصلہ افزا اے ، کیوں کہ اس نے اسنوں مصر توں تعلقات بنانے تے اسنوں اک جائز جانشین بنانے دی ترغیب دتی اے۔ ٹولیمیز دا عرش زینوبیا تے ٹولیمیز دے وچکار کسی قسم دا اتحاد ممکن نئيں اے ، تے کلاسیکی ذرائع دے ذریعہ بادلاں دے ذریعہ ٹولیمیز دی ملکہ دے سلسلے نوں تلاش کرنے دیاں کوششاں اس دی خودمختاری نيں۔
عرب روایات تے الزببہ
[سودھو]اگرچہ کچھ عرب مورخین زینوبیا نوں شیبہ دی ملکہ توں جوڑدے نيں ، لیکن انہاں دے بیانات اس دی خوشنودی نيں۔ [۶] قرون وسطی دی عربی روایات وچ پالمیرہ دی اک ملکہ دی شناخت ہُندی اے جس دا ناں الزببہ اے ، [۷] تے اس دا سب توں رومانوی بیان التبری توں ملدا اے۔ [۶] طبری دے مطابق ، اوہ اک عمالیقی تھی؛ اس دے والد 'امان ابن غریب' عمالق شیخ سن ، جنھاں تنھوکڈس نے قتل کيتا سی۔ التبری نے الزببہ دی اک بہن دی شناخت "زبیبہ" دے ناں نال کيتی اے۔ تنعمید بادشاہ جادیمہ ابن ملک ، جس نے ملکہ دے والد نوں قتل کيتا۔ التبری دے مطابق ، الزببہ نے 'فرات' دے نال اک قلعہ تعمیر کيتا سی تے اس نے پالمیرا اُتے حکومت کیتی سی۔
طبری دے بیان وچ رومیاں ، اوڈیناتھس ، وابالاتھاس یا ساسانیاں دا ذکر نئيں اے۔ [۸] ایہ قبائلیاں تے انہاں دے تعلقات اُتے توجہ مرکوز کردے ہوئے ، کنودنتیاں وچ ڈھیر اے۔ [۱] اگرچہ ایہ اکاؤنٹ زینوبیا دی کہانی اُتے مبنی اے ، [۸] ایہ شاید اک نیم مشہور خانہ بدوش عرب ملکہ (یا ملکہ) دی کہانی توں واقف اے۔ [۹] [۱] قلعہ الزببہ شاید حلیبی سی ، جسنوں پلمائن دی تاریخی ملکہ نے بحال کيتا سی تے اس دا ناں زینوبیا رکھیا سی۔ [۸]
پالمیرا دی ملکہ
[سودھو]وہ پامیرا دی ملکہ سی۔ طبیعت رومیاں ورگی سی، توسیع پسندی دا بھوت اسکے ذہن اُتے سوار سی۔ ملکہ ہونے دے باوجود وی اوہ اک بے چین روح سی، اوہ اک دے بعد اک رومی صوبے نوں ہتھیاندی رہی۔ قبضہ کردے کردے اوہ رومیاں دے ہمہ پلہ سلطنت قائم کرنے وچ کامیاب ہوئے گئی۔ دولت، شہرت تے طاقت، سبھی کچھ اس دے کھبے ہتھ دی میل سی۔ دولت دی فراوانی تھی, ملکہ نے اپنی وکھ ہی رہتل و سبھیاچار نوں جنم دتا ،اس دی باقیات آج ساڈے سامنے نيں۔
سٹی آف پامیرا تیسری صدی دا اک عالی شان شہر سی، کھنڈرات بتا رہے نيں، عمارت عظیم سی ،اسی ناں دا اک ہور شہر روم دی مشرقی سرحداں دے نیڑے واقع سی۔ ملکہ زینوبیا دی نظراسی شہر اُتے سی، کئی سال تیاریاں دے بعد اوہ اس اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوئے گئی۔ تیسری صدی دے وسط وچ رومی سلطنت سیاسی تے معاشی گرداب وچ پھنسی ہوئی سی۔ ایہ بحران کسی تے دا نئيں، ملکہ زینوبیا دا پیدا کر دہ سی۔اس دے ،مسلسل حملےآں نے رومی معیشت (اور سیاست دا بھی) شیرازہ بکھیر دتا۔ان دے لئی اپنا اقتدار تے مرکزیت قائم رکھنا مشکل ہوئے گیا تے اک وڈی شکست دا سامنا کرنا پيا۔ایہ شکست بادشاہ ویلیریان دے دور وچ ہوئی۔ یور پ وچ گالک سلطنت (Gallic) دے وی رومیاں توں تعلقات اچھے نہ سن ۔
رومی سلطنت ہر طرف توں خطرات وچ گھری سی۔ ملکہ زینوبیا ايسے موقع دی تاک وچ تھی۔اس نے کئی حصےآں اُتے قبضہ کر کے اپنی حکومت موجودہ ترکی ، شام تے مصرتک پھیلالی۔ اک طرف بحیرہ قلزم تے دوسری جانب بحیرہ روم پربھی ايسے دا غلبہ سی۔ ابتداء وچ ملکہ زینوبیا تے رومیاں وچ تعلقات انتہائی خوشگوارسن ۔ کچھ خطہ صحرائی سی ،ابتدا وچ ملکہ تے رومیاں دے نزدیک ایہ صحرائی خطے درد سر دے سوا کچھ نہ سن ۔دونے وچوں کسی دی انہاں وچ دلچسپی نہ سی۔ پہلی صدی عیسوی وچ ’’سٹی آف پامیرا‘‘ سلطنت روم دا حصہ سی۔ اک جانب بحیرہ روم سی، جتھے رومی قابض سن تاں دوسری جانب ایشیاء دی عظیم ترین مسلمان سلطنتاں ۔ پامیرا ،دو عظیم ملکاں دے وچکار انتہائی تجارتی راستے دی حیثیت اختیار کر گیا تھا،اایہی دور خوشحالی تے ترقی دا سی۔
اک وقت ایسا وی آیا کہ ایہ شہر ’’ صحرائی موتی‘‘کہلانے لگا۔ ايسے تجارتی تے عسکری اہمیت دا فائدہ اٹھاندے ہوئے شاطر دماغ ملکہ نے مطالبے منوانا شروع کر دئیے۔اس دا اعتماد بڑھدا چلاگیا۔ رومی اس دی گلاں مننے لگے ،وہ کسی حد تک رومی اثر توں آزاد ہوچکی سی۔ بعض محققاں ملکہ زینوبیا نوں پو لومیس توں جوڑدے نيں ،کوئی اسنوں کلوپٹرا دا رشتے دار گرداندے نيں۔ مگر 9واں صدی دے مشہور فارسی تحقیق دان الطباری نوں یقین سی کہ زینوبیا یونانی نئيں ،بلکہ عربی النسل سی۔ جدید مغربی مصنف بھی’’ کوئین آف پامیرا ‘‘کو پولومیس نسل نئيں سمجھدے۔ ملکہ دی ابتدائی تعلیم توں دنیا لاعلم اے، زیادہ نئيں جاندی سی بلکہ کم وی معلوم نئيں۔ 18واں صدی وچ برطانوی مؤرخ ایڈورڈ گبن نے اپنی کتاب رومی سلطنت دے عروج و زوال دی چھیويں جلد وچ اس دے بارے وچ کچھ لکھیا اے۔
زینوبیا نے اک عرب باشندے اودھے ناژث نال شادی کيتی اوہ در حقیقت ’’سٹی آف پامیرا ‘‘کا حکمران سی۔ 263ء توں اوہ پامیرا نوں وکھ ،آزاد ، خودمختار سلطنت دی حیثیت توں پروان چڑھا رہیا سی۔ ابتداء وچ اس دے رومیاں دے نال خوشگوار تعلقات قائم سن ۔ پرشین لائف سٹائل وچ اس نے اپنی انفرادیت قائم کيتی۔ کچھ دا کہنا اے اودھے ناژث درحقیقت رومیاں دی ایما اُتے ایسا کررہیا سی۔ ایسا نہ سی اوہ مشرق وچ اپنی بادشاہت قائم کرنا چاہندا سی۔ تریخ دان اس دی طاقت نوں مندے نيں تے اسنوں بادشاہاں دا بادشاہ گرداندے نيں۔ کیونجے اس نے ہی شہر پامیرا نوں نويں سلطنت دا دارالخلافہ بنایا۔ رومی حکمران کلوڈیس گوتھیکس دی زینوبیا دے آگے اک نہ چلی۔اسنوں بالآخر سر جھکا ناپيا۔ اس نے وی روم دا کچھ حصہ زینوبیا دی ریاست وچ شامل کروا دتا۔ زینوبیا دا مقصد پورا ہوئے گیا۔ اوہ سکندریہ اُتے قابض ہوئے گئی، صرف اک سال دے اندر اندر پورا مصر اس دے زیر نگيں سی۔ رومیاں وچ دم خم ختم ہوئے چکيا تھا،اسنوں روکنے والا کوئی نہ سی۔
روم نے اپنی ساری طاقت مجتمع دی تے انہاں دے رہنما اورے لیان نے زینوبیا اُتے کئی حملے کیندے۔ 70 ہزار جواناں دی مد د توں اوہ اسنوں شکست دینے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ 272ء تک ا س نے 2سال تک شہر پامیرا دا محاصرہ جاری رکھیا۔ نیڑے سی کہ محاصرہ کرنے والے سپاہی بے رحم موسم تے دُھپ دے آگے ہتھیار ڈال دیندے لیکن بقول اوگسٹن ملکہ زینوبیا نے اسنوں اک پیغام بھیجیا من جانب زینوبیا ملکہ مشرق با جانب اورے لیان ۔ آپ میرا استعفیٰ چاہندے ہوئے مگر آپ نئيں جاندے کہ کلو پترا نے اک ملکہ دے طور اُتے موت نوں زندگی اُتے ترجیح دتی ۔ مرتبہ کتنا ہی وڈا کیوں نہ ہوئے غلامی توں موت بہتر اے۔ اوہ دریائے فرات دے نیڑے ہی پہنچی سی کہ آگسٹس دی فوجاں نے جا لیا اس دی پیدائش دی طرح اس دی موت وی راز اے۔ عرب محققاں دے مطابق اس نے خودکشی کیندی۔ کچھ دا کہنا اے کہ اسنوں گرفتار کر کے روم وچ کِسے قید خانے وچ ڈال دتا گیا۔
یونین
[سودھو]ابتدائی صدی عیسوی دے دوران ، پالمیرا روم دے اک شہر تے شام دے صوبہ فونس دے کچھ حصے وچ سی۔ [۱۰] 260 ء وچ رومن شہنشاہ ویلاریان نے ساسانید فارسی شہنشاہ شاپور اول دے خلاف مارچ کيتا ، جس نے سلطنت دے مشرقی علاقےآں اُتے حملہ کيتا سی۔ ویلین نوں شکست دے کے ایڈیسہ دے نیڑے قید کرلیا گیا۔ اوڈیناتھس ، جو روم تے اس دے شہنشاہ گیلینئس (ولینرین دا بیٹا) دے باضابطہ وفادار سی ، نوں پالمیرا دا بادشاہ قرار دتا گیا۔ انہاں نوں فارس دے خلاف کامیاب مہم چلاندے ہوئے 263 وچ شاہ مشرق وسطی دا تاج پہنایا گیا۔ اوڈیناتھس نے اپنے وڈے بیٹے ہیروڈیانس نوں شریک حاکم دی حیثیت توں تاج پوشی کیندی۔ شاہی القاب دے علاوہ ، اوڈیناتھس نے بوہت سارے رومن لقب حاصل کیندے ، خاص طور اُتے کوریکٹوٹریوس اورینٹیس (پورے مشرق دا گورنر) ، تے بحیرہ اسود توں لے کے فلسطین تک رومی علاقےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ 267 وچ ، جدوں زینوبیا ویہويں یا تِیہہ دی دہائی دے اوائل وچ سی ، اوڈیناتھس تے اس دے سب توں وڈے بیٹے نوں اک مہم توں واپس آندے ہوئے قتل کردتا گیا سی۔
زینوبیا دا ملکہ دے طور اُتے ذکر کرنے دا پہلا نوشتہ اوڈیناتھس دی وفات دے دو یا تن سال بعد سی ، ايسے وجہ توں جدوں زینوبیا نے "ملکہ دی پالمیرا" دے لقب نوں غیر یقینی سمجھیا۔ اُتے ، جدوں اس دا شوہر بادشاہ ہويا تاں اس دا ناں ملکہ شاید رکھیا گیا سی۔ بطور ملکہ ، زینوبیا پس منظر وچ رہی تے تاریخی ریکارڈ وچ اس دا ذکر نئيں سی۔ بعد دے اکاؤنٹس دے مطابق ، جیووانی بوکاکیو دے اک بشمول ، اس نے اپنے شوہر دے نال اپنی انتخابی مہماں وچ حصہ لیا۔ جے جنوبی دے مطابق ، اس دے شوہر دے نال اس دے اکاؤنٹس درست نيں تاں ، زینوبیا فوجیاں دے حوصلے بلند کردتی تے اپنے بعد دے کیریئر وچ اسنوں مطلوبہ سیاسی اثر و رسوخ حاصل کردتی۔
اوڈیناتھس نوں ہلاک کرنے وچ ممکنہ کردار
[سودھو]اگسٹن ہسٹری دے مطابق ، اوڈیناتھس نوں میوونیئس نامی کزن نے قتل کيتا سی۔ اگسٹن دی تریخ وچ ، اوڈیناتھس دے بیٹے دا انہاں دی پہلی بیوی دا ناں ہیروڈس سی تے اس دا باپ دے نال شریک اقتدار سی۔ اگسٹن ہسٹری دا دعویٰ اے کہ زینوبیا نے اک وقت دے لئی میونیئس دے نال سازش دی کیونجے اوہ اپنے سوتیلے بیٹے نوں اپنے والد دا وارث (اپنے بچےآں توں اگے) قبول نئيں کردا سی۔ اگسٹن ہسٹیڈوز نے ایہ بیان نئيں کيتا کہ زینوبیا اپنے شوہر دے قتل دا باعث بننے والے واقعات وچ ملوث سی تے اس جرم دا ناں میونیئس دے اخلاقی زوال تے حسد دا اے۔ مؤرخ ایلارک واٹسن دے مطابق اس اکاؤنٹ نوں فرضی قرار دتا جاسکدا اے۔ اگرچہ کچھ جدید اسکالرز دا مشورہ اے کہ زینوبیا سیاسی عزائم تے اپنے شوہر دی رومن نواز پالیسی دی مخالفت کيتی وجہ توں اس قتل وچ ملوث سی ، لیکن انہاں نے تخت اُتے اپنے پہلے سالاں وچ اوڈیناتھس دی پالیسیاں نوں جاری رکھیا۔
ریجنٹ
[سودھو]اگسٹن ہسٹری وچ ، میونیئس اپنے فوجیاں دے ہتھوں مارے جانے توں پہلے مختصر طور اُتے شہنشاہ سی ، [۹] اُتے ، اس دے دور حکومت دے لئی کوئی نوشتہ یا ثبوت موجود نئيں اے۔ [۱۱] اوڈیناتھس دے قتل دے وقت ، زینوبیا اپنے شوہر دے نال ضرور رہی ہوئے گی۔ کراسلر جارج سنکلس دے مطابق ، اوہ بٹھنیا وچ ہرکیل پونٹیکا دے نیڑے ماریا گیا سی۔ ایسا لگدا اے کہ سنسیلس نے اطلاع دتی اے کہ اس قتل دے بعد اک دن ہموار ہونے دے بعد زینوبیا نوں فوج دے حوالے کرنے دا وقت ہموار سی۔ زینوبیا ہوسکدا اے کہ اوہ پالمیرا وچ ہوئے ، لیکن اس توں ہموار منتقلی دا امکان کم ہوجاندا۔ ہوسکدا اے کہ فوجیاں نے اپنے اک افسر نوں چن لیا ہوئے ، لہذا اس دا پہلا منظر نامہ اس دے شوہر دے نال ہونے دا زیادہ امکان اے۔ تاریخی ریکارڈ متفقہ اے کہ زینوبیا نے بالادستی دی جنگ نئيں لڑی تے نہ ہی دس سالہ وابلتھس ولد اوڈیناتھس تے زینوبیا دے تخت دی منتقلی وچ تاخیر دا کوئی ثبوت اے۔ اگرچہ اس نے کدی وی اپنے حق وچ حکمرانی دا دعوی نئيں کيتا تے اپنے بیٹے دے لئی اک عارضی طور اُتے کم کيتا ، زینوبیا نے بادشاہی وچ اقتدار دی لگام سنبھالی ، تے وابلتھس نوں اپنی والدہ دے سائے وچ رکھیا گیا ، تے اس نے کدی وی حقیقی طاقت دا استعمال نئيں کيتا۔ نئيں کيتا۔
طاقت دا استحکام
[سودھو]پامیرن بادشاہت نويں سی۔ وفاداری اوڈاناتھس دے نال وفاداری اُتے مبنی سی ، جس توں جانشین دے لئی اقتدار دی منتقلی زیادہ دشوار ہوگئی سی کیونجے ایہ اک قائم بادشاہت نوں ہُندا اے۔ [۱۲] اوڈیناتھس نے اپنے وڈے بیٹے ، شریک بادشاہ دا تاج پوشی کرکے خاندان دے مستقبل نوں یقینی بنانے دی کوشش کيتی ، لیکن دوناں نوں قتل کردتا گیا۔ زینوبیا ، پامامین جانشینی نوں محفوظ بنانے تے اپنے رعایا دی وفاداری نوں برقرار رکھنے دے لئی روانہ ہوگئياں ، انہاں نے اپنے مرحوم شوہر تے اس دے وارث (بیٹے) دے وچکار تسلسل اُتے اصرار کيتا۔ واابالاتھس (غذائی عمل دی آرائش دے نال) نے فورا ہی اپنے والد دا شاہی لقب سنبھال لیا ، تے اس دے قدیم ترین نامعلوم نے اسنوں شاہِ بادشاہ دے طور اُتے درج کيتا۔
اوڈیناتھس نے رومن وسطی دے اک وڈے علاقے نوں کنٹرول کيتا ، تے اس خطے وچ اعلیٰ سیاسی تے فوجی اختیار رکھدے سن ، تے رومی صوبائی گورنراں نوں راغب کردے سن ۔ انہاں دی خود ساختہ حیثیت شہنشاہ گیلینئس دے ذریعہ اختیار کيتی گئی سی ، جس دے پاس انتخاب دے علاوہ بوہت گھٹ آپشن سن ۔ شہنشاہ تے مرکزی اتھارٹی دے نسبت اوڈیناتھس دی طاقت بے مثال تے لچکدار سی ، لیکن اس دی موت تک تعلقات ہموار رہے۔ انہاں دے قتل دا مطلب ایہ سی کہ پلوامین حکمراناں دے اختیار تے مقام نوں واضح کيتا جانا چاہیدا ، جس دی وجہ توں اس دی ترجمانی دی مخالفت کيتی گئی۔ رومن عدالت نے اوڈیناتھس نوں اک مقررہ رومن افسر دی حیثیت توں دیکھیا ، اس نے شہنشاہ توں اپنا اقتدار اخذ کيتا ، لیکن پامیرن عدالت نے انہاں دے منصب نوں موروثی قرار دتا۔ ایہ تنازعہ سڑک اُتے روم تے پاممیرا دے وچکار جنگ دا پہلا قدم سی۔
اوڈیناتھس دے رومن لقب جداں ڈکس رومانورم ، کریکٹر ٹوٹوئس اورینٹیس تے سلطنت ٹوٹیئس اورینٹیس اپنے شاہی مشرقی علاقےآں توں مختلف سن کیونجے رومن صفاں موروثی نئيں سن۔ وابالتھاس نے اپنے شاہی لقباں دا جائز دعوی کيتا سی ، لیکن رومیاں دا کوئی اختیار نئيں سی - خصوصا اصلاح پسند (رومن نظام وچ اک سینئر فوجی تے صوبائی کمانڈر دی نمائندگی کردے ہوئے) جنہاں دی زینوبیا نے "اپنے بیٹے دے لئی" سی۔ بادشاہ دے بادشاہ دے نال "اس دی ابتدائی تحریراں وچ ۔ کنگز اگرچہ رومن شہنشاہاں نے شاہی جانشینی قبول کيتی ، رومن فوجی عہدے دے تصور نے سلطنت دی مخالفت کيتی۔ ہوسکدا اے کہ شہنشاہ گیلینس نے مرکزی اختیار حاصل کرنے دی کوشش وچ مداخلت دا فیصلہ کيتا ہوئے۔ اگسٹن دی تریخ دے مطابق ، پیش رو پیشہ ور اوریلئس ہریکلینئس نوں مشرق وچ شاہی حکمرانی دے دعوے دے لئی بھیجیا گیا سی تے اسنوں پالمیرن فوج نے بے دخل کردتا سی۔ اُتے ، ایہ مشکوک اے ، کیوں کہ گیلیانس دے 268 قتل وچ ہیرکلینز نے حصہ لیا سی۔ اوڈیناتھس نوں شہنشاہ ہونے توں کچھ عرصہ پہلے ہی قتل کردتا گیا سی ، تے اوہ مشرق وچ ہیرکلیائیاں نوں بھیجنے ، پالمیرینس توں لڑنے تے بادشاہ دے خلاف مغرب وچ وقت دے نال سازش وچ شامل ہونے توں قاصر رہندا سی۔
ابتدائی دور حکومت
[سودھو]زینوبیا دی علاقائی حکمرانی دے دوران اس دے ابتدائی دور حکومت کیتی حد اُتے بحث ہوئی۔ مؤرخ فرگس ملر دے مطابق ، اس دا اختیار پامیمرا تے ایمیسا تک 270 تک محدود سی۔ [۱] جے ایہ گل اے تاں ، 270 دے واقعات (جس نے زینوبیا دے لیوینٹ تے فتح مصر نوں دیکھیا) غیر معمولی اے۔ زیادہ امکان اے کہ ملکہ نے اپنے مرحوم شوہر دے زیر اقتدار علاقےآں اُتے حکمرانی کيتی ، ایہ نظریہ جنوبی تے مورخ یودو ہارٹمن دی حمایت کردا اے ، تے قدیم ذرائع (جداں رومن مورخ یوٹروپیوس) دی حمایت کردا اے ، جس نے لکھیا اے کہ ملکہ نوں اپنے شوہر دی طاقت ورثے وچ ملی اے۔ موصول ہويا اگسٹن دی تریخ وچ ایہ وی دسیا گیا اے کہ گیانوس دے دور وچ زینوبیا نے مشرق دا کنٹرول سنبھال لیا سی۔ علاقائی کنٹرول وچ توسیع دا ہور ثبوت بازنطینی مورخ زوسیمس دا اک بیان سی ، جس نے لکھیا اے کہ ملکہ دا انطاکیہ وچ رہائش اے۔ [۱] ۔ [۱۳] [۱]
قدیم وسائل نال دشمنی وچ ملکہ دے نال ہونے دی وجہ توں کوئی بدامنی ریکارڈ نئيں کيتی گئی اے ، جس توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ نويں حکومت کیتی کوئی سنجیدہ مخالفت نئيں اے۔ [۱] حزب اختلاف دے لئی سب توں واضح امیدوار رومن دا صوبائی گورنر سی ، لیکن ذرائع ایہ نئيں کہندے نيں کہ زینوبیا نے انہاں وچوں کسی اُتے مارچ کيتا یا انہاں نے اسنوں تخت توں ہٹانے دی کوشش کيتی۔ ہارتمین دے مطابق ، مشرقی صوبےآں دے گورنراں تے فوجی رہنماواں نے اوبدالاتھس نوں عبیدناتھس دے جانشین دی حیثیت توں واضح طور اُتے اعتراف تے حمایت کیندی۔ زینوبیا دی ابتدائی حکمرانی دے دوران ، اس نے ہوران وچ فارس دے نال سرحداں دی حفاظت تے تنھوکیوں نوں پرسکون کرنے اُتے توجہ دتی۔ فارسی محاذاں دی حفاظت دے لئی ، ملکہ نے فرات (قلعہ حلیبیا - بعد وچ زینوبیا - تے زالابیا) سمیت متعدد بستیاں نوں مضبوط کيتا۔ مصیبت دے ثبوت ساسانیڈ فارسیاں دے نال تصادم دے لئی موجود نيں۔ شاید 269 وچ ، وابلاتس نے فارس میکسمس (فارس وچ عظیم فاتح) دی فتح دا لقب اختیار کيتا سی۔ اس دا تعلق شمالی میسوپوٹیمیا اُتے قابو پانے دی کوشش کرنے والی فارسی فوج دے خلاف نامعلوم جنگ توں ہوسکدا اے۔ [۱] [۱] [۴]
تفصیل
[سودھو]269 ماں ، جدوں کلاڈیوس گوتھکیس (گیلینئس دا جانشین) جرمنی اُتے حملہ دے خلاف اٹلی تے بلقان دی سرحداں دا دفاع کررہیا سی ، زینوبیا اپنا اختیار مستحکم کررہیا سی۔ ماضی وچ ، رومن عہدیدار شہنشاہ دے نال وفاداری تے زینوبیا توں وفاداری دے ودھدے ہوئے مطالبات دے درمیان پھنس گئے سن ۔ مشرق وچ اپنے اختیار نوں مستحکم کرنے دے لئی ملکہ دے فوجی دستہ استعمال کرنے دے فیصلے دا وقت تے جواز واضح نئيں اے۔ اسکالر گیری کے. ینگ نے مشورہ دتا کہ رومن حکام نے پاممرین نوں صحیح طور اُتے پہچاننے توں انکار کردتا ، تے زینوبیا دی مہماں دا مقصد پالیمرین غلبہ برقرار رکھنے دے لئی سی۔ دوسرا عنصر رومن مرکزی اتھارٹی دی کمزوری تے صوبےآں دی حفاظت وچ اس دی عدم صلاحیت دا وی ہوسکدا اے ، جس نے شاید زینوبیا نوں باور کرایا کہ مشرق وچ استحکام برقرار رکھنے دا واحد راستہ خطے نوں براہ راست کنٹرول کرنا سی۔ مورخ جیکس شوارٹز نے زینوبیا دے اقدامات نوں پالمیرا دے معاشی مفادات دے تحفظ دی خواہش توں جوڑ دتا ، جنھاں روم دی طرف توں صوبےآں دی حفاظت وچ ناکامی دا خطرہ سی۔ ہور ایہ کہ ، شوارٹز دے مطابق ، معاشی مفادات متصادم نيں۔ بوصیرہ تے مصر نوں تجارت ملی جو دوسری صورت وچ پلمائرا توں لنگھدی اے۔ الیگزینڈریا دے نیڑے تنخیز تے اسکندریہ دے سوداگراں نے پامامین دے تسلط نوں دور کرنے دی کوشش کيتی ، شاید زینوبیا توں فوجی ردعمل دا آغاز کيتا۔ [۱۴]
سیریا تے عرب پیٹرا اُتے حملہ
[سودھو]270 دے موسم بہار وچ ، جدوں کلاڈیئس تھریس دے پہاڑاں وچ گوٹھاں توں لڑ رہیا سی ، زینوبیا نے اسنوں جنرل سیپٹیمیوس زبداس دے پاس بوسرا (صوبہ عربیہ پیٹریا دا راجگڑھ) بھیج دتا ، ملکہ دا وقت جان بجھ کر معلوم ہُندا اے۔ عرب وچ رومن عربی ٹراسوس (لیجیو تھری سائرنیکا دی کمانڈ) ، [۱۲] نے پلمرینیس دا مقابلہ کيتا تے اسنوں پھانسی دے دتی گئی۔ زبداس نے شہر اُتے قبضہ کرلیا ، تے زیروز ہیمون دے معبد نوں تباہ کردتا ، لیجس دا عقیدت مند سی۔ [90] زینوبیا دے زوال دے بعد ، اک لاطینی نوشتہ اس دی تباہی دا سبب بندا اے: "الپیمیٹر ہیمون دا ہیکل ، جسنوں پلیماریائی دشمناں نے تباہ کيتا سی ، اسنوں چاندی دے مجسمے تے لوہے دے دروازے توں دوبارہ تعمیر کيتا گیا سی۔" "ام الجمل شہر نوں وی پلماریاں نے ٹنموکیڈس نوں زیر کرنے دی کوششاں دے سلسلے وچ تباہ کردتا سی۔
اس دی فتح دے بعد ، زبداس نے وادی اردن دے نال جنوب دی طرف مارچ کيتا تے بظاہر اس دی بوہت گھٹ مخالفت ہوئی سی۔ اس گل دا ثبوت موجود اے کہ پیٹرا اُتے اک چھوٹی سی لاتعلقی نے حملہ کيتا سی ، جو اس خطے وچ داخل ہويا سی۔ عرب تے یہودیہ نوں آخر کار محکوم کردتا گیا۔ عرب وچ پالیمرین غلبہ دی تصدیق کئی سنگ میلےآں نال ہُندی اے جنہاں دا ناں وابلاتھا اے۔ شامی محکومیت نوں تھوڑی محنت دی ضرورت سی کیونجے اوتھے زینوبیا نوں خاطر خواہ حمایت حاصل ہوئی ، خاص طور اُتے انٹیچ وچ شام دا روايتی راجگڑھ۔ کلاڈیوس دے ناں اُتے سکہ دی پیداوار رکنے دے نال ہی اینٹیوکیئن ٹکسال دے عرب حملے دا اشارہ اے ، اس گل دا اشارہ اے کہ زینوبیا نے شام اُتے اپنی گرفت مضبوط کرنا شروع دی اے۔ نومبر 270 تک ، پودینے نے وابلتھس دے ناں اُتے سکے جاری کرنا شروع کردتے۔
عرب دے سنگ میل نے پامرین بادشاہ نوں رومن دے گورنر تے کمانڈر دی حیثیت توں پیش کيتا ، تے اسنوں وائرل کلارسمس ریکس دے قونصل آجر ڈیوکس رومانورم دے طور اُتے حوالہ کيتا۔ اس طرح دے عنوان دا تصور غالبا X زینوبیا صوبے دے کنٹرول نوں قانونی حیثیت دینا سی ، جو حالے تک شاہی لقب دا استعمال نئيں ہويا سی۔ حالے تک ، زینوبیا ایہ کہہ سکدی سی کہ اوہ شہنشاہ دے نمائندے دی حیثیت توں کم کر رہیا سی (جو سلطنت دی مشرقی سرزمیناں نوں محفوظ بنا رہیا سی) ، جدوں کہ رومن شہنشاہ یورپ وچ تنازعات دا شکار سن ۔
مصر تے ایشیا کوچک وچ مہم
[سودھو]زینبیا دی فرات دے لئی متبادل تجارتی راستہ محفوظ کرنے دی خواہش دے ذریعہ بعض اوقات مصری حملے دی وضاحت کيتی گئی اے ، جو فارس دے نال جنگ کيتی وجہ توں منقطع ہوئے گیا سی۔ [۱۵] ایہ نظریہ اس حقیقت نوں نظر انداز کردا اے کہ فرات دے راستے نوں صرف جزوی طور اُتے خلل پيا سی ، تے اوہ زینوبا دے عزائم نوں نظر انداز کردتی سی۔ اس مہم دی تریخ غیر یقینی اے۔ زیموس نے اسنوں نائس دی لڑائی دے بعد تے کلاڈیس دے مرنے توں پہلے رکھ دتا سی ، جو اسنوں 270 دے موسم گرما وچ طے کردا اے۔ واٹسن نے اکتوبر 270 وچ (کلاؤڈیس دی موت دے بعد) حملہ کيتا ، اس نے زونارس تے سنسیلس دے کماں اُتے زور دتا تے زوسیمس دے اکاؤنٹ نوں خارج کردتا۔ واٹسن دے مطابق ، مصر اُتے قبضہ زینوبیا دا اک موقع پسند اقدام سی (اگست وچ کلاڈیس دی موت دی خبر توں حوصلہ افزائی)۔ ہوسکدا اے کہ مصر دے مشرقی سرحدی علاقے اُتے پامیرینس دی موجودگی توں اس صوبے وچ بدامنی پھیل سکدی اے ، جس دا معاشرہ بکھر گیا سی۔ زینوبیا دے مقامی مصریاں وچ حامی تے دشمن سن ۔
مصر دے سابقہ صدر ، جو قزاقاں توں لڑ رہے سن ، ٹینگینو پروبس دی عدم موجودگی توں رومن دی صورتحال خراب ہوگئی۔ [۱۲] [۱] زوسمس دے مطابق ، پلمینیس دی مدد اک تیمنیس نامی مصری جنرل نے کیندی۔ زبداس نے 50،000 رومیاں دی فوج نوں شکست دتی تے 70،000 فوجیاں دے نال مصر چلے گئے۔ اس دی فتح دے بعد ، پامیمین اپنی اہم قوت واپس لے گئے تے 5،000 فوجیاں دی قید توں باہر چلے گئے۔ نومبر دے اوائل وچ ، تیناگینو پروبس واپس آئے تے اک فوج جمع کیندی۔ اس نے پلمینیس نوں بے دخل کردتا تے الیگزینڈریہ دوبارہ حاصل کرلیا ، زیباڈاسنوں واپس آنے دا اشارہ کيتا۔ پلمیرن جنرل نے اسکندریہ اُتے زور دتا جتھے انہاں نوں مقامی حمایت حاصل سی۔ ایہ شہر زبداس دے قبضہ وچ آگیا تے رومن صوبہ جنوب دی طرف فرار ہوگیا۔ آخری جنگ بابل دے قلعے وچ ہوئی سی ، جتھے تیناگو پروبس نے پناہ لی سی۔ رومیاں دا اوپری ہتھ سی ، کیونجے انہاں نے احتیاط توں اپنے کیمپ دا انتخاب کيتا۔ تیمجنیس ، اس زمین دے بارے وچ اپنے علم دے نال ، رومن دے عقبی حصے اُتے گھات لگاندا اے۔ ٹیناگینو پروبس نے خودکشی کرلئی ، تے مصر پلمیرا دا حصہ بن گیا۔ اگسٹن دی تریخ وچ ، بلمی زینوبیا دے ساتھیاں وچ شامل سن ، تے گیری کے. نوجوان نے بلومیس دے حملے تے 268 وچ کوپٹوس دے قبضے نوں اک معدنی - بوممی اتحاد دے ثبوت دے طور اُتے پیش کيتا اے۔
زینوبیا نے پالمیرین کافر پرستی دی پیروی دی ، جتھے کئی سامی دیوتاواں ، بیل دے نال ، پینتھیون دے سر دی پوجا کيتی جاندی سی۔ زینوبیا وچ عیسائی تے یہودی آباد سن ، تے قدیم نے ملکہ دے عقائد دے بارے وچ بوہت سارے دعوے کیندے سن ۔ مانیچسٹ ذرائع نے الزام لگایا کہ زینوبیا انہاں وچوں اک اے۔ اُتے ، زیادہ امکان اے کہ زینوبیا نے روم دے پسماندہ گراوتھے دی حمایت نوں راغب کرنے دی کوشش وچ تمام تر الزامات نوں برداشت کيتا۔
صرف جوسمس نے انہاں دو حملےآں دا تذکرہ کيتا ، بہت سارے علماء دے نال اس دے برخلاف ، جو ابتدائی یلغار تے کسی پسپائی توں باز نئيں آئے (اک کمک دے بعد ، جس نے اسکندریہ نوں 270 دے آخر تک پہنچایا سی)۔ مصری مہم دے دوران ، روم کلاڈیئس دے بھائی کوئنٹیلس تے جنرل اوریلین ، مصری پاپیری تے سککاں دے وچکار مصر وچ پامیرن دی حکمرانی کيتی تصدیق دے وچکار پے درپے بحراناں وچ الجھ گیا سی۔ پے درپے بحران دے سبب ستمبر توں نومبر 270 تک دے بادشاہاں دے رجعت پسند سالاں دا استعمال تھراپی بند ہويا۔ ریگل ڈیٹنگ دا آغاز دسمبر دے بعد ہويا ، اس نے شہنشاہ اوریلین دے دوبارہ سالاں دا استعمال کردے ہوئے پیپری تے وابلتھس ، جو زینوبیا دے بیٹے دے نال سن ۔ مصری سکے 270 نومبر تک اوریلین تے پامرین بادشاہاں دے ناواں توں جاری کیندے گئے سن ۔ اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ زینوبیا کدی مصر آیا سی۔
اگرچہ زبداس دی دوسری کمان دے کمان ضبائی دے تحت آپریشن سیپٹیمیوس دا آغاز ہوسکدا اے ، 271 دے موسم بہار وچ زبداس دی آمد تک ایشیاء مائنر اُتے حملہ مکمل طور اُتے شروع نئيں ہويا سی۔ پالیمرنس نے گالیٹیا نوں دریافت کيتا تے ، جوسمس دے مطابق ، اناسرا پہنچیا۔ بیتھینیا تے سیزکس ٹکسال زینوبیا دے کنٹرول توں باہر ہی رہے تے ہیسڈن نوں زیر کرنے دی انہاں دیاں کوششاں ناکام ہوئے گئياں۔ ایشیاء معمولی مہم دی دستاویزات ناقص دستاویزات دے نال نيں ، لیکن خطے دا مغربی حصہ ملکہ دے اختیار دا حصہ نئيں بنا سی۔ زینوبیا یا وابالاتھا دی تصویر والے کوئی وی سکے مائنر ایشیاء وچ نئيں لکھے گئے سن ، تے کسی شاہی پلمینی لکھاوٹ وچ نئيں نيں۔ مل گیا اے 271 اگست تک زبداس پالمیرا وچ واپس آگیا ، اس وقت پالمرا بادشاہت اپنے عروج اُتے سی۔
گورننس
[سودھو]زینوبیا نے مختلف لوکاں دی سلطنت اُتے حکومت کیتی۔ اک پالمیرین دی حیثیت توں ، اوہ کثیر لسانی تے کثیر الثقافتی تنوع توں نمٹنے دی عادی سی کیونجے اوہ اک ایداں دے شہر توں آئی سی جس نے بہت ساری خامیاں نوں تسلیم کيتا سی۔ [۱] ملکہ دا علاقہ ثقافتی طور اُتے مشرقی سیمیٹک تے ہیلینسٹک علاقےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ زینوبیا نے دوناں نوں خوش کرنے دی کوشش کيتی ، تے اس نے اس خطے دے نسلی ، ثقافتی تے سیاسی گراوتھے توں کامیابی دے نال اپیل دی اے۔ [۱۲] ملکہ نے شامی شہنشاہ ، اک ہیلینسٹک ملکہ ، تے اک رومن مہارانی دی شبیہہ پیش کيتی ، جس دی انہاں دی بھر پور حمایت کيتی گئی۔ [۱۳]
سبھیاچار
[سودھو]زینوبیا نے اپنے دور اقتدار نوں اک مرکز تعلیم دی حیثیت توں تبدیل کردتا ، بہت سارے دانشور تے ادبیات نے اپنے دور حکومت وچ پالمیرا نوں اطلاع دی۔ [۱۶] جداں ہی ماہرین تعلیم شہر وچ ہجرت کر گئے ، اس نے کلاسیکی تعلیم دے مراکز جداں ایتھنز دے لئی ایتھنز دی جگہ لئی۔ سب توں مشہور دربار دے فلسفی لونگینس سن ، جو اوڈیناتھس دے دور وچ آئے تے پیڈیا (معبد تعلیم) وچ زینوبیا دے استاد بن گئے۔ جوسمس سمیت بوہت سارے مورخین نے لانگینس اُتے روم دی مخالفت کرنے دے لئی ملکہ نوں متاثر کرنے دا الزام عائد کيتا۔ ایہ منظر ملکہ نوں بے چارے دی حیثیت توں پیش کردا اے ، لیکن ، دکشینہ دے مطابق ، زینوبیا دے اقدامات نوں "لانگینس دے دروازے اُتے مکمل طور اُتے نئيں رکھیا جاسکدا اے۔" عدالت توں وابستہ ہور دانشوراں وچ ٹریپیزس دے نیکوپراٹس تے پیٹرا دا کولنیکس شامل سن ۔
دوسری توں چوتھی صدی تک ، شامی دانشوراں دا استدلال سی کہ یونانی سبھیاچار یونان وچ فروغ نئيں پایا ، بلکہ اسنوں نیڑے مشرق وچ ڈھال لیا گیا سی۔ Imbalichus دے مطابق ، عظیم یونانی فلاسفراں نے مشرقی تے مصری دے نظریات نوں دوبارہ استعمال کيتا۔ پامینیرین عدالت نے غالبا اس مکتبہ فکر اُتے غلبہ حاصل کيتا سی ، اک دانشورانہ داستان دے نال کہ پامیرا دی سلطنت رومی سلطنت دے بعد اک فارسی ، سیلیوسیڈ ، تے ٹولیک دے حکمران بن گئی سی جس نے اس خطے نوں کنٹرول کيتا سی جس وچ مبینہ طور اُتے ہیلینسٹک سبھیاچار پیدا ہويا سی۔ سی۔ نیکوسٹیٹس نے اک تریخ لکھی۔ رومی سلطنت دے فلپ عرب نال تعلق رکھنے والے اوڈی ناتھس ، بعد دے مؤقف نوں اک جائز شاہی وارث دے طور اُتے پیش کردے نيں تے اپنی کامیابیاں دا مقابلہ شہنشاہاں دے تباہ کن دور توں کردے نيں۔
زینوبیا نے مصر وچ بحالی دے متعدد منصوبے اپنائے۔ میمن دا اک کالسی گائیکی دے لئی نوادرات وچ ممتاز سی۔ مجسمے وچ شگاف پڑنے دی وجہ توں ، ایہ شگاف شگاف وچ شبنم دے نال شمسی کرناں دے نال رابطے وچ سی۔ تریخ دان گلین بوؤرز نے ملکہ کولاسس نوں بحال کرنے دی تجویز پیش کيتی۔ [۱۷]
مذہب
[سودھو]اسکندریہ دے بشپ ایتھناسس نے لکھیا اے کہ زینوبیا نے "یہودیاں دے عبادت خانے وچ گرجا گھراں نوں شامل نئيں کيتا سی۔" اگرچہ ملکہ عیسائی نئيں سی ، لیکن اوہ عیسائی برادریاں وچ بشپ دی طاقت نوں سمجھدی سی۔ اینٹیوچ وچ - سابق سیاسی کنٹرول دے نمائندے تے اک وڈی مسیحی برادری توں وابستہ - زینوبیا نے بااثر گرواں نوں برقرار رکھیا ، ممکنہ طور اُتے سموسہ دے پال سمیت ، اس دی سرپرستی وچ چرچ پر۔ ہوسکدا اے کہ اس نے پولس نوں دوزناریئس (معمولی جج) دا درجہ دتا ہوئے۔ انہاں نے واضح طور اُتے ملکہ دی سرپرستی توں لطف اندوز ہويا ، جس نے اک بشپ دے Synod دے ذریعہ 268 وچ انطاکیہ دے بشپ دے طور اُتے ہٹائے جانے دے بعد ، ڈیوسیسان چرچ نوں برقرار رکھنے وچ انہاں دی مدد کيتی۔
زینوبیا دے اقتدار دے اک سو سال بعد ، اسکندریہ دے اتھاناسس نے انہاں نوں اپنی تریخ دی ایریائیئنز وچ "یہودی" کہیا۔ [۵] 391 وچ ، آرچ بشپ جان کرسوسٹوم نے لکھیا کہ زینوبیا یہودی سی۔ اس دے ل 6 664 دے لگ بھگ اک سریا کراسر تے تیرہويں صدی دے بشپ ہیبیریس نے اک بشپ بنایا۔ فرانسیسی اسکالر زاویر ٹیکسیڈر دے مطابق ، زینوبیا شاید اک پراسیکیوٹر سی۔ اس توں ربیاں دے نال اس دے کشیدہ تعلقات دی وضاحت ہوئی۔ ٹیکسیڈور دا خیال سی کہ زینوبیا یہودیت وچ دلچسپی لیندی اے ، لانگینس نے فلسفیانہ پورفیری تے عہد نامہ وچ اس دی دلچسپی دے بارے وچ گفتگو کیندی۔ اگرچہ تلمیڈک ذرائع ندریہ دے یہودیاں اُتے اوڈیناتھس دے دباؤ دی وجہ توں پالمیرا نال دشمنی رکھدے سن ، لیکن زینوبیا نوں واضح طور اُتے کچھ یہودی برادریاں (خاص طور اُتے اسکندریہ وچ ) دی حمایت حاصل سی۔ قاہرہ وچ ، پہلا صدی ق م دی آخری سہ ماہی وچ شاہ ٹولیمی یورٹریٹس دے ذریعہ اصل وچ پائے جانے والے اک نوشتہ نوں یہودی عبادت خانہ نوں استثنیٰ فراہم کرنے دی تصدیق کيتی گئی سی۔ بہت بعد دی تریخ وچ ، ملکہ تے بادشاہ دے کہنے اُتے تختی نوں دوبارہ "استثنیٰ دی بحالی" دے لئی دوبارہ لکھیا گیا۔ اگرچہ ایہ کالعدم نئيں اے ، شلالیھ کلیوپیٹرا تے انتھونی دے عہد دے بہت بعد دے نيں۔ زینوبیا تے اس دا بیٹا ٹولیمیز دے بعد کسی بادشاہ تے اک حکمران مصر دے لئی واحد امیدوار نيں۔ [۱۷] [۱۸]
یہودیت
[سودھو]مورخ ای. مریم سمال ووڈ نے لکھیا کہ مہاجر برادری دے نال اچھے تعلقات دا مطلب ایہ نئيں سی کہ فلسطین دے یہودی زینوبیا دے دور حکومت توں راضی سن تے اس علاقے وچ اس دی حکمرانی کيتی واضح طور اُتے مخالفت کيتی گئی سی۔ [۱۸] ٹریموٹ ربی "اممی" تے ربی "سموئیل بار نہمینی" دی کہانی سناندا اے ، جو زینوبیا دے دربار وچ گیا تے اس دے حکم اُتے اک زیر حراست یہودی ("زیر بار حنا") دی رہائی دا مطالبہ کيتا۔ ملکہ نے انکار کردے ہوئے کہیا: "تم اسنوں بچانے کیوں آئے ہو؟ اوہ سکھاندا اے کہ آپ دا خالق آپ دے لئی حیرت دا باعث اے۔ کیوں نہ خدا اسنوں بچائے؟ "اورلیان دی پولیماریا دی تباہی دے دوران ، فلسطینی" کلب تے کڈجیل "سے متفق نيں۔ (جو یہودی ہوسکدا اے ) نے زینوبیا دی شکست تے اس دے شہر دی تباہی وچ اہم کردار ادا کيتا۔
زینوبیا دے یہودی دی حیثیت توں پیدائش دا کوئی ثبوت نئيں اے۔ اس دے تے اس دے شوہر دے کنباں دے ناں ارایمک اونوم اسٹون (ناواں دا جمع) نال تعلق رکھدے سن ۔ پولس نے ملکہ دے سموست (جس اُتے "فیصلہ" لگانے دا الزام لگیا سی) دے مبینہ تحفظ توں ، اس خیال نوں جنم دتا ہوئے گا کہ اوہ اک ملزم سی۔ صرف عیسائی اکاؤنٹ زینوبیا دی یہودیت اُتے توجہ دیندے نيں۔ کسی یہودی ذرائع نے اس دا تذکرہ نئيں کيتا۔ [۱۹]
انتظامیہ
[سودھو]ملکہ نے شاید اپنے بیشتر دور حکومت شام دے انتظامی راجگڑھ ، انطاکیہ [۵] وچ گزارے۔ بادشاہت توں پہلے ، پالمیرا دے پاس یونانی شہر (پولس) وچ ادارے سن تے اک سینیٹ دے زیر اقتدار سی جو زیادہ تر شہری امور دے ذمہ دار سی۔ پامیرن دے اک شلالیھ وچ پامیرین سینیٹر ، سیپٹیمیوس ہڈوڈن دا ناں درج اے جدوں اوڈیناتھس نے پامیرا دے ادارےآں نوں زینوبیا دی حیثیت توں برقرار رکھیا سی۔ اُتے ، ملکہ نے بظاہر خود مختار حکومت کیتی۔ اوڈیناتھس دا وائسرائے سیپٹیمیوس ووروڈ تے پامیرا دے اک اہم ترین عہدیدار ، زینوبیا دی چڑھائی دے بعد ریکارڈ توں غائب ہوگئے۔ ملکہ نے اپنی حکومت دے دروازے مشرقی شرافت دے لئی کھول دتے۔ زینوبیا دے سب توں اہم درباری تے مشیر اس دے کمانڈر سیپٹیمیوس زبداس تے سیپٹیمئس زبائی ، دونے اوڈیناتھس دے ماتحت جنرل سن ، تے انہاں توں جینٹیلیئم (کنیت) "سیپٹیمئس" حاصل کيتا۔
اوڈیناتھس نے رومن شہنشاہ دے ذریعہ صوبائی گورنر مقرر ہونے دے اعزاز دا احترام کيتا تے زینوبیا نے اپنے ابتدائی دور وچ اس پالیسی نوں جاری رکھیا۔ اگرچہ ملکہ نے روزانہ انتظامیہ وچ مداخلت نئيں کيتی سی ، لیکن ایہ شاید انہاں دی طاقت سی کہ سرحدی تحفظ دی تنظیم وچ گورنرز دا حکم دتیاں بغاوت دے دوران، زنوبیہ انتظامیہ دے رومن شکلاں برقرار رکھیا، لیکن جتھے جولیس مارسیلینس 270 وچ عہدہ سنبھالیا تے فیر 271. وچ Statilius Ammenius دی طرف توں لیا گیا سی مصر وچ سب توں اہم خود گورنر مقرر ( [۱۲] [۱]
روم دے نال معاہدہ
[سودھو]زینوبیا ابتدا وچ اپنے لئے روم دا دعوی کرنے توں گریز کردتی سی تے اس دا لقب اپنے بیٹے نوں دیندا سی ، جو روم توں اوڈیناتھس دے بارے وچ وراثت وچ ملدا سی تے اس دی مشرقی سرحد دا محافظ سی۔ [۹] اپنے علاقے نوں وسعت دینے دے بعد ، اس نے سلطنت دے مشرقی حصے وچ شاہی ساتھی دی حیثیت توں پہچاننے دی کوشش کيتی اے تے اپنے بیٹے نوں شہنشاہ دے ماتحت دی حیثیت توں پیش کيتا۔ [۱۲] [۲۰] [۱۲] [۲۰] [۱] [۲۰] [۱] 270 دی دہائی دے اواخر وچ ، زینوبیا نے سککاں دی نقاب کشائی دی جس وچ اوریلین تے وابالتھاس دی پینٹنگز دکھادی گئياں۔ اوریلین نوں "شہنشاہ" تے وہبلتھاسنوں "بادشاہ" دا لقب دتا گیا سی۔ سکے دی ابتدائی نمونےآں وچ ، برآمد ہونے والا سال صرف اوریلین دا سی۔ 271 مارچ تک ، اورلیان نوں سپریم شہنشاہ دے طور اُتے اشارہ کرنے دے باوجود ، اس دا ناں پہلے ڈیٹنگ دے فارمولے وچ لیا گیا ، اس سکے نے وی وابلتھس دے سال نوں متاثر کرنا شروع کيتا۔ سکے دی علامت توں پتہ چلدا اے کہ وابلتھس دا راج 267 (شہنشاہ توں تن سال پہلے) وچ شروع ہويا سی ، جدوں وابلتھس اوریلین دے سینئر حلیف دے طور اُتے پیش ہويا سی۔ [۲۱]
پالمیرن اتھارٹی دی شہنشاہ دی برکت اُتے بحث ہوئی۔ [۱] مصر وچ پیلیمرین دی حکمرانی دے بارے وچ اوریلیان دی قبولیت دا پتہ آکسیرینچس پپری نوں مل سکدا اے ، جو شہنشاہ تے ولبٹھاس دی ولادت دے سالاں توں اے۔ [۱۲] [۲۱] [۱۲] [۲۱] باضابطہ معاہدے دا کوئی ثبوت موجود نئيں اے ، تے اس دا ثبوت مشترکہ اتفاق- تے تھراپی ڈیٹنگ اُتے مبنی اے۔ اس گل دا امکان نئيں اے کہ اوریلین نے اس طرح دی بجلی دی تقسیم نوں قبول کرلیا ہوئے ، لیکن اوہ مغرب دے بحران دی وجہ توں کم کرنے توں قاصر سی۔ زینوبیا دے اقدامات دے بارے وچ اس دی واضح تعزیت ، جنگ دے لئی تیار رہندے ہوئے اسنوں سلامتی دا غلط احساس دلانے دی اک وجہ ہوئے سکدی اے۔ اوریلین دی برداشت دی اک ہور وجہ مصری اناج دی مسلسل فراہمی نوں یقینی بنانا اس دی خواہش وی ہوسکدی اے۔ روم؛ ایہ درج نئيں اے کہ سامان نوں کٹیا گیا سی ، تے جہازاں نوں معمول دے مطابق 270 وچ روم بھیجیا گیا سی۔ کچھ جدید اسکالرز ، جداں ہیرولڈ میٹنگلی ، بیان کردے نيں کہ کلودیوس گوتھکیس نے زینوبیا دے نال باضابطہ معاہدہ کيتا سی جس نوں اوریلین نے نظرانداز کردتا سی۔ [۱]
عظمت تے کھلی سرکشی
[سودھو]271 اگست نوں پلمائرا وچ پائے جانے والے تے زینوبیا یوسیب (مقدس) اکھوائے جانے والا اک نوشتہ [۱۲] رومن سلطنتاں دے زیر استعمال اس لقب نوں ملکہ اک شاہی لقب دی طرف اک قدم دے طور اُتے دیکھ سکدا اے۔ اک ہور عصری تحریر وچ اسنوں "ذات" (لاطینی: آگسٹا) دے یونانی مساوی کہیا جاندا اے ، بلکہ اس نے رومن شہنشاہ نوں وی تسلیم کيتا۔ دیر توں 271 مصری اناج دی رسید اوریلیئن تے وابلتھس دے برابر سی ، جسنوں مشترکہ طور اُتے آوسٹٹی کہیا جاندا اے۔ آخر کار ، پلمیرا نے باضابطہ طور اُتے روم توں توڑ ڈالیا۔ اسکندریائی تے اینٹیوچین ٹکسالاں نے وایلاتھا تے زینوبیا (بالترتیب آگسٹا اگسٹا کہلانے والے) دے ناں توں نويں ٹیٹراگرام جاری کردے ہوئے اپریل 272 وچ سکرین توں اورلیئن دی تصویر ہٹا دی۔ [۱۲]
زینوبیا دے شاہی لقب دے تصور نے اک الہام دی نشاندہی کی: آزادی ، اوریلین دے خلاف کھلی بغاوت۔ [۲۲] واقعات دا وقت تے کیوں زینوبیا نے خود نوں مہارانی قرار دتا ایہ واضح نئيں اے۔ 271 دے دوسرے نصف حصے وچ ، اورلن نے مشرق دا سفر کيتا ، لیکن بلقان وچ گوٹھاں دے ذریعہ تاخیر ہوئی۔ اس توں شاہی لقب دا دعوی کردے ہوئے ملکہ نوں پریشان ہوسکدا اے۔ زینوبیا نے اوریلین دے نال کھلے عام تصادم دی ناگزیریت نوں وی سمجھیا سی ، تے فیصلہ کيتا اے کہ جاگیرداراں نوں مسخر کرنا بیکار ہوئے گا۔ شاہی لقب توں متعلق اس دا تصور فوجیاں نوں اپنے مقصد دی طرف رجوع کرنے دے لئی استعمال کيتا گیا سی۔ ایسا لگدا اے کہ اوریلین دی اس مہم دی وجہ پامریرین شاہی اعلان تے اس دے نقشیاں نوں اس دے نقشے توں ہٹانے دی سب توں وڈی وجہ سی۔ [۱۲] [۱۴] قید تے قسمت [ماخذ وچ ترمیم کرن]
اوریلین ، زینوبیا دی الوداعی دے بارے وچ جاندے ہوئے ، اس نے اک دستہ بھیجیا ، جس نے ملکہ نوں یوریشیا عبور کرنے توں پہلے ہی قید کردتا سی۔ زنوبیا دے اسیر ہونے دی خبر دے فورا. بعد پلمیرا نے راجگڑھ دا سرمایا کيتا ، جو 272 اگست نوں شہر پہنچیا سی۔ اوریلین نے ملکہ تے انہاں دے بیٹے نوں مقدمے دی سماعت دے لئی ایمیسا بھیجیا ، اس دے بعد پالیماریا (لانگینس سمیت) دے بیشتر عدالدی اشرافیہ نے شرکت کيتی۔ [۲۳] [۱۲] [۲۳] [۱۲] اگسٹن ہسٹری تے جوسمس دے مطابق ، زینوبیا نے اپنے مشیراں اُتے انہاں دے اقدامات دا الزام عائد کيتا۔ اُتے ، اس مقدمے دی وضاحت کرنے دے لئی کوئی ہمعصر وسائل دستیاب نئيں نيں ، صرف بعد وچ معاندانہ رومن۔ شکست خوردہ ملکہ دی بزدلی شاید اوریلین دی تشہیر سی۔ اس توں شہنشاہ نوں زینوبیا نوں خودغرض تے غدار دے طور اُتے پیش کرنے وچ فائدہ ہويا ، تے اس نے پلمینیاں نوں ہیرو دی حیثیت توں گفتگو کرنے دی حوصلہ شکنی کیندی۔ اگرچہ ، اوریلین نے اپنے بیشتر قیدیاں نوں ہلاک کردتا سی ، لیکن اس نے فتح دے سفر وچ رانی تے اس دے بیٹے نوں پریڈ کرنے توں بچا لیا۔
قید تے قسمت
[سودھو]قدیم مورخین نے متضاد اکاؤنٹس چھڈنے دے بعد توں ایمیسا دے بعد زینوبیا دی قسمت غیر یقینی اے۔ جوسمس لکھدی اے کہ روم دے راستے وچ باسپورس عبور کرنے توں پہلے ہی اس دی موت ہوگئی۔ اس اکاؤنٹ دے مطابق ، ملکہ بیمار ہوگئی یا خود ہی ہلاک ہوگئی۔ عام طور اُتے ناقابل اعتماد کرولر ، جان ملالہ ، نے لکھیا اے کہ اورلیان نے زینوبیا نوں مشرقی شہراں وچ ڈرومری اُتے رک کر روک دتا سی۔ انٹیچ وچ ، شہنشاہ نے اسنوں شہر دی آبادی توں تن دن پہلے ہیپو پوڈوم دے اک پلیٹ فارم اُتے جکڑا۔ ملالہ نے اپنے مضمون نوں ایہ لکھ کے اختتام کيتا کہ ژینوبیا اوریلین دی فتح وچ نمودار ہويا تے فیر اس دا سر قلم کردتا گیا۔
زیادہ تر قدیم مورخین تے جدید اسکالر اس گل توں متفق نيں کہ زیلوبیا دا مظاہرہ 274 دے اوریلین دی فتح وچ ہويا سی۔ زوزیمس واحد واحد ذریعہ سی جس نے دسیا کہ ملکہ روم پہنچنے توں پہلے ہی اس دی کھوج نوں مشکوک بناندے ہوئے فوت ہوگئی سی۔ عوامی توہین (جداں کہ مالز نے بیان کيتا اے ) اک قابل تحسین منظر اے ، کیوں کہ اوریلین شاید پامیرین بغاوت اُتے عوام نوں دبا دینا چاہندا سی۔ اُتے ، صرف ملالہ زینوبیا دے لنچنگ نوں بیان کردتی اے۔ دوسرے مورخین دے مطابق اوریلین دی فتح دے بعد انہاں دی زندگی ختم ہوگئی۔ اگستن ہسٹری وچ درج اے کہ اوریلین نے زینوبیا نوں ہدیرین دے ولا دے نیڑے ، تبور وچ اک ولا دتا ، جتھے اوہ اپنے بچےآں دے نال رہندی سی۔ ] زونارس لکھدے نيں کہ زینوبیا نے اک رئیس نال شادی کيتی ، تے سنسلس نے دسیا کہ اس نے رومی سینیٹر نال شادی کيتی اے۔ مبینہ طور اُتے اس نے جس گھر اُتے قبضہ کيتا سی اوہ روم وچ سیاحاں دی توجہ دا مرکز بن گیا سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰۰ ۱.۰۱ ۱.۰۲ ۱.۰۳ ۱.۰۴ ۱.۰۵ ۱.۰۶ ۱.۰۷ ۱.۰۸ ۱.۰۹ ۱.۱۰ ۱.۱۱ ۱.۱۲ ۱.۱۳ ۱.۱۴ ۱.۱۵ ۱.۱۶ Southern 2008.
- ↑ Ball 2016.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Macurdy 1937.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Hartmann 2001.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ Teixidor 2005.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Ball 2002.
- ↑ Rihan 2014.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ Millar 1993.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ Bryce 2014.
- ↑ Edwell 2007.
- ↑ Brauer 1975.
- ↑ ۱۲.۰۰ ۱۲.۰۱ ۱۲.۰۲ ۱۲.۰۳ ۱۲.۰۴ ۱۲.۰۵ ۱۲.۰۶ ۱۲.۰۷ ۱۲.۰۸ ۱۲.۰۹ ۱۲.۱۰ ۱۲.۱۱ ۱۲.۱۲ ۱۲.۱۳ Watson 2004.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Nakamura 1993.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Young 2003.
- ↑ Smith II 2013.
- ↑ Andrade 2013.
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ Bowersock 1984.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Smallwood 1976.
- ↑ Graetz 2009.
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ ۲۰.۲ Bryce & Birkett-Rees 2016.
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ ۲۱.۲ Ando 2012.
- ↑ Southern 2015.
- ↑ ۲۳.۰ ۲۳.۱ Downey 2015.
ماخذ
[سودھو]- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- .
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Abu-Manneh, Butrus (1992). "The Establishment and dismantling of the province of Syria, 1865–1888", Problems of the modern Middle East in historical perspective: essays in honour of Albert Hourani. Ithaca Press (for the Middle East Centre, St. Antony's College Oxford). ISBN 978-0-86372-164-9.
- Aliksān, Jān (1989). التشخيص والمنصة: دراست في المسرح العربي المعاصر (in ar). اتحاد الكتاب العرب.
- Ando, Clifford (2012). Imperial Rome AD 193 to 284: The Critical Century. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-5534-2.
- Andrade, Nathanael J. (2013). Syrian Identity in the Greco-Roman World. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01205-9.
- Bagnall, Roger S. (2004). Egypt from Alexander to the Early Christians: An Archaeological and Historical Guide. Getty Publications. ISBN 978-0-89236-796-2.
- Ball, Warwick (2002). Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge. ISBN 978-1-134-82387-1.
- Ball, Warwick (2016). Rome in the East: The Transformation of an Empire, 2, Routledge. ISBN 978-1-317-29635-5.
- (2009) The History of Zonaras: From Alexander Severus to the Death of Theodosius the Great. Routledge. ISBN 978-1-134-42473-3.
- Bland, Roger (2011). "The Coinage of Vabalathus and Zenobia from Antioch and Alexandria". The Numismatic Chronicle (The Royal Numismatic Society) 171. ISSN 2054-9202.
- Booth, Marilyn (2011). "Constructions of Syrian identity in the Women's press in Egypt", The Origins of Syrian Nationhood: Histories, Pioneers and Identity. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-61504-4.
- Bowersock, Glen Warren (1984). "The Miracle of Memnon". Bulletin of the American Society of Papyrologists (The American Society of Papyrologists) 21. ISSN 0003-1186.
- Brauer, George C. (1975). The Age of the Soldier Emperors: Imperial Rome, A.D. 244–284. Noyes Press. ISBN 978-0-8155-5036-5.
- Bray, John Jefferson (1997). Gallienus: A Study in Reformist and Sexual Politics. Wakefield Press. ISBN 978-1-86254-337-9.
- Bryce, Trevor (2014). Ancient Syria: A Three Thousand Year History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-100292-2.
- (2016) Atlas of the Ancient Near East: From Prehistoric Times to the Roman Imperial Period. Routledge. ISBN 978-1-317-56210-8.
- Burstein, Stanley Mayer [2004] (2007). The Reign of Cleopatra. University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3871-8.
- Butcher, Kevin (2003). Roman Syria and the Near East. Getty Publications. ISBN 978-0-89236-715-3.
- Choueiri, Youssef [1989] (2013). Modern Arab Historiography: Historical Discourse and the Nation-State, revised, Routledge. ISBN 978-1-136-86862-7.
- Cornelison, Sally J. (2002). "A French King and a Magic Ring: The Girolami and a Relic of St. Zenobius in Renaissance Florence". Renaissance Quarterly (University of Chicago Press on behalf of the Renaissance Society of America) 55 (2). ISSN 0034-4338.
- Culkin, Kate (2010). Harriet Hosmer: A Cultural Biography. University of Massachusetts Press. ISBN 978-1-55849-839-6.
- Cussini, Eleonora (2005). "Beyond the spindle: Investigating the role of Palmyrene women", A Journey to Palmyra: Collected Essays to Remember Delbert R. Hillers. Brill. ISBN 978-90-04-12418-9.
- Cussini, Eleonora (2012). "What Women Say and Do (in Aramaic Documents)", Leggo! Studies Presented to Frederick Mario Fales on the Occasion of His 65th Birthday, Leipziger Altorientalistische Studien 2. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-06659-4.
- Dear, Nick (2014). Nick Dear Plays 1: Art of Success; In the Ruins; Zenobia; Turn of the Screw. Faber & Faber. ISBN 978-0-571-31843-8.
- (2007) Rome and Persia in Late Antiquity: Neighbours and Rivals. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84925-8.
- Dodgeon, Michael H (2002). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226–363: A Documentary History. Routledge. ISBN 978-1-134-96113-9.
- Downey, Glanville [1961] (2015). History of Antioch. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-7773-7.
- Drinkwater, John (2005). "Maximinus to Diocletian and the 'crisis'", The Crisis of Empire, AD 193–337, The Cambridge Ancient History 12. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-30199-2.
- Dumitru, Adrian (2016). "Kleopatra Selene: A Look at the Moon and Her Bright Side", Seleukid Royal Women: Creation, Representation and Distortion of Hellenistic Queenship in the Seleukid Empire, Historia – Einzelschriften 240. Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3-515-11295-6.
- Duruy, Victor [1855] (1883). History of Rome and of the Roman people, from its origin to the Invasion of the Barbarians VII. Jewett.
- Edwell, Peter (2007). Between Rome and Persia: The Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra Under Roman Control. Routledge. ISBN 978-1-134-09573-5.
- Franklin, Margaret Ann (2006). Boccaccio's Heroines: Power and Virtue in Renaissance Society. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-5364-6.
- Fraser, Antonia [1988] (2011). Warrior Queens: Boadicea's Chariot. Hachette UK. ISBN 978-1-78022-070-3.
- Gallo, Denise (2012). Gioachino Rossini: A Research and Information Guide. Routledge. ISBN 978-1-135-84701-2.
- Godman, Peter [1983] (1985). "Chaucer and Boccaccio's Latin Works", Chaucer and the Italian Trecento. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31350-6.
- Goldsworthy, Adrian (2009). The Fall Of The West: The Death Of The Roman Superpower. Hachette UK. ISBN 978-0-297-85760-0.
- Graetz, Heinrich [1893] (2009). History of the Jews: From the Reign of Hyrcanus (135 B. C. E) to the Completion of the Babylonian Talmud (500 C. E. ) II. Cosimo, Inc.. ISBN 978-1-60520-942-5.
- Hansell, Sven Hostrup (1968). Works for solo voice of Johann Adolph Hasse, 1699–1783, Detroit studies in music bibliography 12. Information Coordinators.
- Hartmann, Udo (2001). Das palmyrenische Teilreich (in de). Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3-515-07800-9.
- (2013) A Global History of Modern Historiography. Routledge. ISBN 978-1-317-89501-5.
- Kelly, Sarah E. (2004). "Zenobia, Queen of Palmyra", Notable Acquisitions at the Art Institute of Chicago 2. University of Illinois Press. ISBN 978-0-86559-209-4.
- Kulikowski, Michael (2016). Imperial Triumph: The Roman World from Hadrian to Constantine. Profile Books. ISBN 978-1-84765-437-3.
- Lieu, Samuel N. C (1998). Manichaeism in Central Asia and China, Nag Hammadi and Manichaean Studies 45. Brill. ISBN 978-90-04-10405-1.
- Macquarrie, John (2003). Stubborn Theological Questions. Hymns Ancient and Modern Ltd. ISBN 978-0-334-02907-6.
- Macurdy, Grace Harriet (1937). Vassal-Queens and Some Contemporary Women in the Roman Empire, The Johns Hopkins University Studies in Archaeology 22. The Johns Hopkins Press. OCLC 477797611.
- Macy, Laura Williams (2008). The Grove Book of Opera Singers. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533765-5.
- (2017) "Palmyrene Elites. Aspects of Self-Representation and Integration in Hadrian's Age", Official Power and Local Elites in the Roman Provinces. Routledge. ISBN 978-1-317-08614-7.
- (2008) Lives of the Romans. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-25144-7.
- Millar, Firgus (1971). "Paul of Samosata, Zenobia and Aurelian: the Church, Local Culture and Political Allegiance in Third-Century Syria". Journal of Roman Studies (The Society for the Promotion of Roman Studies) 61. doi: . OCLC 58727367.
- Millar, Fergus (1993). The Roman Near East, 31 B.C.-A.D. 337. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-77886-3.
- Nakamura, Byron (1993). "Palmyra and the Roman East". Greek, Roman, and Byzantine Studies (Duke University, Department of Classical Studies) 34. ISSN 0017-3916.
- Neusner, Jacob (2010). Narrative and Document in the Rabbinic Canon: The Two Talmuds 2. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7618-5211-7.
- Pipes, Daniel [1990] (1992). Greater Syria: The History of an Ambition. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-536304-3.
- Potter, David S (2014). The Roman Empire at Bay, AD 180–395. Routledge. ISBN 978-1-134-69477-8.
- Powers, David S. (2010). "Demonizing Zenobia: The legend of al-Zabbā in Islamic Sources", Histories of the Middle East: Studies in Middle Eastern Society, Economy and Law in Honor of A.L. Udovitch. Brill. ISBN 978-90-04-18427-5.
- Quintero, María Cristina (2016). Gendering the Crown in the Spanish Baroque Comedia. Routledge. ISBN 978-1-317-12961-5.
- Rihan, Mohammad (2014). The Politics and Culture of an Umayyad Tribe: Conflict and Factionalism in the Early Islamic Period. I.B.Tauris. ISBN 978-1-78076-564-8.
- Ruwe, Donelle (2012). "Zenobia, Queen of Palmyra: Adelaide O'Keeffe, the Jewish Conversion Novel, and the Limits of Rational Education". Eighteenth-Century Life (Duke University Press) 36 (1). ISSN 0098-2601.
- Sahner, Christian (2014). Among the Ruins: Syria Past and Present. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-939670-2.
- Sartre, Maurice (2005). The Middle East Under Rome. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01683-5.
- Schneider, Eugenia Equini (1993). Septimia Zenobia Sebaste (in it). Roma : "L'Erma" di Bretschneider. ISBN 978-88-7062-812-8.
- Shahîd, Irfan (1995). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century (Part1: Political and Military History) 1. Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-214-5.
- Sivertsev, Alexei (2002). Private Households and Public Politics in 3rd–5th Century Jewish Palestine, Texts and Studies in Ancient Judaism 90. Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-147780-5.
- Slatkin, Wendy [1985] (2001). Women Artists in History: From Antiquity to the Present, 4, Prentice Hall. ISBN 978-0-13-027319-2.
- Smallwood, E. Mary (1976). The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian. Brill. ISBN 978-90-04-04491-3.
- Smith II, Andrew M. (2013). Roman Palmyra: Identity, Community, and State Formation. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-986110-1.
- Southern, Patricia (2008). Empress Zenobia: Palmyra's Rebel Queen. A&C Black. ISBN 978-1-4411-4248-1.
- Southern, Patricia (2015). The Roman Empire from Severus to Constantine. Routledge. ISBN 978-1-317-49694-6.
- Stoneman, Richard [1992] (2003). Palmyra and Its Empire: Zenobia's Revolt Against Rome. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08315-2.
- Teixidor, Javier (2005). "Palmyra in the third century", A Journey to Palmyra: Collected Essays to Remember Delbert R. Hillers. Brill. ISBN 978-90-04-12418-9.
- Vervaet, Frederik J. (2007). "The Reappearance of the Supra-Provincial Commands in the Late Second and Early Third Centuries C.E.: Constitutional and Historical Considerations", Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network Impact of Empire, Nijmegen, June 20–24, 2006, Impact of Empire 7. Brill. ISBN 978-90-04-16050-7.
- Watson, Alaric [1999] (2004). Aurelian and the Third Century. Routledge. ISBN 978-1-134-90815-8.
- Weldon, Roberta (2008). Hawthorne, Gender, and Death: Christianity and Its Discontents. Springer. ISBN 978-0-230-61208-2.
- Wood, Mary P. (2006). "From Bust to Boom: Women and Representations of Prosperity in Italian Cinema of the Late 1940s and 1950s", Women in Italy, 1945–1960: An Interdisciplinary Study. Springer. ISBN 978-0-230-60143-7.
- Young, Gary K. (2003). Rome's Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy 31 BC – AD 305. Routledge. ISBN 978-1-134-54793-7.