اٹلی

اٹلی
Italian Republic
Repubblica italiana

چنڈا	نشان
راجگڑھ:	روم
تھاں:	301,338 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	60,642,308
کرنسی:	یورو
بولی:	اطالوی

اٹلی دکھنی یورپ چ اک پارلیمانی لوک راج اے۔ اے جزیرے ورگا اٹلی تے رومی سمندر چ 2 وڈے جزیریاں ، سارڈینیا تے سسلی تے رلیا اک یورپی دیس اے ۔ اٹلی دیاں ولگناں اتر چ الپس تے سویٹزرلینڈ ، فرانس ، آسٹریا تے سلوینیا نال ملدیاں نیں ۔ ویٹیکن تے سان مرینو اٹلی دے اندر نکے نکے آزاد دیس نیں تے کامپیون ڈی اٹالیا اسدا سویٹزرلینڈ دے اندر اک تھاں اے ۔

اٹلی دے دیس وچ کئی یورپی رہتلاں پونگریاں ، جنہاں چ ایٹروسکی تے رومی دی چوکھی مانتا اے ۔ یورپ چ دوبارہ جمن دی تحریک ٹسکنی اٹلی چوں اٹھی تے پورے یورپ چ پھیل گئی ۔ اٹلی دا راجگڑھ روم صدیاں تک لیندی رہتل دا گڑھ ریا اے ۔ اج کل اٹلی اک لوکراجی تے اگےودواں دیس اے ۔ ایہہ یورپی یونین دا موڈی دیساں وچوں تے دنیا دے بپار وچ ایدا نمبر 7واں اے۔ اٹلی دا فوجی بچاؤ بجٹ دنیا چ ستواں وڈا اے ۔ اسدی نیٹو نال ایٹمی ہتھیاراں چ رلتی وی اے ۔

ناں

اٹلی جینوں اطالوی بولی وچ اطالیہ کیندے نیں لاطینی توں آیا تے اوتھے ایہ یونانی توں لیا گیا جنہاں ایس دکھنی اٹلی دی بولی اوسکان دے شبد 'وٹلیو' توں بنیا جیدا مطلب اے "جوان وچھیاں دا دیس". بلد دکھی اٹلی دے قبیلیاں دا نشان وی سی۔ اطالیہ پہلے دکھنی اٹلی لئی ورتیا جاندا سی پہلی صدی م پ تک ایہ الپس تک دے تھاں تک ورتیا جان لگ گیا۔

تریخ

اٹلی وچ زمین وچوں 2 لکھ ورے پہلے دے نیاندرتھال انسان دے ہون دی دس پیندی اے۔ اج دا انسان ایتھے 40،000 ورے پہلے آیا۔ رومی اٹلی توں پہلے لوک، امبری، لاطینی، ولسکی، سامنٹی، سیلٹ تے لیگوری ہند یورپی لوک سن۔ ایٹرسکی، الائمی، سیکانی، تے پرانے سارڈینی ہند یورپی لوک نئیں سن۔ دکھنی ٹائرول توں اوٹزی برفانی مانس دی برف وچ جمی 3000 م پ (تانبا ویلہ) پرانی لاش لبی اے۔ تانبا ویلہ وچ ای اتر ولوں ہند یورپی لوک چار چھلاں وچ ایتھے آندے نیں اپنے نال اوہ تانبے دیاں چیزاں بنان دا ول وی لیاۓ۔ 17ویں تے 11ویں صدی دے وشکار مائسینائی یونانی اٹلی نال ان جان کردے نیں۔ 8ویں صدی م پ وچ ایتھے ایٹرسکی رہتل پونگری۔ 7ویں صدی م پ وچ یونانی تے فونیقی تھلویں اٹلی دے کنڈیاں تے وسن لگے۔ 8ویں صدی وچ ای پرانے روم نوں اک وائی بیجی والی نگری لئی وسایا گیا۔ ایہ نگری وددی اے تے 6ویں صدی وج رومی لوکراج وچ پلٹدی اے۔ 4صدی وچ روم تے گال ہلہبولدا اے تے روم نوں ساڑ دیندا اے رومی اوہناں نوں باہر کڈدے نے ایڈے تکڑے ہوجاندے نیں جے کوہ پورے اٹلی فرانس سپین پرتگال تے اتلے افریقہ تے مل ماردے نیں۔

پہلی صدی م پ دے وشکار تن رومیاں جولیس سیزر, مارکوس کراسوس تے پومپیس، تن بندے رل کے راج کردے نیں۔ 27 م پ وچ رومی لوکراج رومی سلطنت وچ پلٹدا اے۔ آگسٹس رومی سلطنت دا آگو بندا اے۔ ایہ ویل روم دی تریخ دا سب توں ودیا ویلہ سی۔ صدیاں دی خشحالی نے اک ودیا رہتل نوں پونگریا۔ ورجل, ہوریس، اووید تے روفس ورگے لکھاری تے شاعر لاطینی لکھت نوں شنگھاردے نیں۔ 395 وچ رومی سلطنت دے ونڈے جان باجوں اٹلی سلطنت دا گڑھ ناں ریا۔ 5ویں صدی وچ اٹلی ک‏ی نکے دیساں وچ ونڈیا جاندا اے تے فیر ایہ 13 صدیاں مگروں ای اک دیس بندا اے۔ لمبرڈ قبیلہ اتر ولوں اٹلی آندا اے تے اوہنوں روکن لئی پوپ نوں فرینکاں نال روکدا اے تے وشکارلے اٹلی وچ پوپ دے راج دا مڈھ پیندا اے۔

800 وچ پوپ روم دے پیٹر گرجا روم وچ شارلمین نوں مقدس رومی سلطنت دا تاج سر تے رکھدا اے۔ 9ویں صدی وچ عرب دکھنی اٹلی وچ باری تے اپنا راج بناندے نیں تے سسلی وی اوناں کول سی۔ 12ویں تے 13ویں صدی دے وشکار اٹلی وچ شہری دیس بندے نیں۔ ایہ سمندر دے کنڈے تے کاروبار تے بپار نے ودے تے گرجے تے شاہی زور نوں پرے رکھیا۔ پیسا، جنوآ، وینس، املفی تے میلان فلورنس بپار دے گڑھ بندے نے تے چڑھدے تے لیندے دی دنیا دے وشکار پل سن۔ بازنطینی سلطنت تے اسلامی دنیا نال سارا بپار ایہناں دے ہتھ وچ سی۔

1348 وچ ایتھے طاعون دی وبا پیندی اے تے لوکاں دا تیجا حصہ ماریا جاندا اے۔ ایستباہی توں نکلن مگروں اٹلی دے شہر فیر بپار نال اگے وددے نیں تے اوتھے ہیومنزم تے رینیساں ورگیاں سوچاں ٹردیاں نیں۔ 15ویں صدی وچ فلورنس میلان تے وینس اٹلی دی سیاست دے وڈے کھڈاری بن کے نکلدے نیں۔ رینیساں دیاں سوچاں اٹلی توں اتلے یورپ ول انگلینڈ تک اپڑدیاں نیں۔ 16ویں صدی دے وشکار اٹلی لڑائیاں وچ پھسدا اے۔ عثمانی سلطنت تے پرتگیزاں دا ایشیاء نوں جانوالا نواں سمندری راہ ٹونڈن نال وینس جنوآ تے فلورنس بپار وچ مندے وچ چلے جاندے نیں۔

اطالوی لڑائیاں مگروں 1559 توں 1713 تک ہابسبرگ سپین تھلے تے فیر 1796 تک ہابسبرگ آسٹریا تھلے اٹلی دے لوک امن تے چین دا ویلہ لنگادے نیں طاعون دا روگ ایسے ویلے وچ اک وڈی مصیبت ریا تے لکھاں لوک ایدھے نال مارے گۓ۔ سپین دے ماڑا پین نال دکھنی اٹلی وی پیڑے ویلے وچ ٹر گیا پر ایتھوں دی رہتل ہلے وی ودیا سی تے دنیا نوں بیرک نمونے دا آرکیٹیکچر دتا۔

18ویں صدی وچ آسٹریا اٹلی تے چھایا ریا تے تھلویں پدھر تے سیواۓ زور پھڑدا اے۔ نپولینی لڑائیاں وچ اتلا تے وشکارلا اٹلی فرانس نال جڑیا سی تے دکھنی اٹلی تے نپولین دے پرا دا راج سی۔ 1814 وچ فرانس دی ہار مگروں ایہ پرانی ونڈ ول پرتا دتا جاندا اے۔

اٹلی 13 صدیاں توں نکے راجاں وچ وںدیا ہویا سی۔ ایہنوں اک اٹلی بنان دی سوچ نیپولین دی ہار مگروں تے ویآنا کانگرس مگروں پئی۔ سیواۓ دا شاہی ٹبر تے اٹلی دے پڑھے لکھے لوک تے دیس بیلی ایس کم وچ اگے سن تے سارے اطالوی جزیریورگا نوں اک کرنا چاہندے سن۔ 1848 دے انقلاب وچ اٹلی نوں اک کرن والیاں نوں ہار ہوندی اے۔ ایس تے ایہناں نوں ایہ گل سمجھ لگی جے بنا بدیسی ہتھ ونڈائی دے اوہ اپلی نوں کٹھا نئیں کرسکدے۔ ایہ سوچ ک کریمیا لڑائی وچ فرانس تے برطانیہ دا ساتھ دتا گیا۔ 1859 وچ ازادی دی دوجی لڑائی وچ فرانس نال رل کے لمبارڈی آسٹریا کولوں ازاد کرایا جاندا اے۔ یوزپ گیریبالڈی 1860-61 وچ نیپلز تے سسلی نوں اٹلی نال جوڑا اے 1866 وچ آسٹریا پرشیا لڑائی وچ اٹلی پرشیا دا ساتھ دیندا اے تے وینس آسٹریا کولوں کھولیندا اے۔ 1870 وچ فرانس جرمن لڑائی وچ روم وچ فرانسیسی فوج نوں فرانس جانا پیا تے ایس ویلے روم نوں وی اپلی وچ رلا لیا گیا۔ ایہ کٹھا اٹلی اک قنونی بادشائی سی جتھے ووٹ دا حق اوہناں لوکاں نوں نئیں سی جنہاں کول جائیداد نئیں سی۔ سارے لوکاں نوں ووٹ دا حق 1913 وچ ملیا۔ اتلا اٹلی بپار تے کارخانیاں باجوں امیر تے تے دکھنی غریب سی۔

19ویں صدی دے دو دہاکیاں وچ اٹلی نے اٹلی توں باہر دیساں تے مل مارن لگ گیا تے صومالیہ اریٹریا لبیا تے ڈوڈوکنیز اوہدے ہتھ لگے۔ پہلی وڈی لڑائی وچ اٹلی، برطانیہ فرانس تے روس نال سی تے اوہدے ایس لڑائی وچ 650,000 فوجی مارے گۓ تے اٹلی نوں ٹرنٹو، ٹریسٹ تے اسٹریا لبے۔

پہلی وڈی لڑائی مگروں ہون والی کھیچل تے روسی انقلاب نے اٹلی نوں وی ہلادتا۔ میسولینی دی فاشسٹ پارٹی اکتوبر 1922 وچ راج کرن لگدی اے۔ اگلے کج وریاں وچ میسولینی دوجیاں سیاسی پارٹیاں تے روک لادندا اے تے لوکاں دے مڈھہلے حقاں تے وی ڈکا لادتا جاندا اے۔ 1935 وچ میسولینی ایتھیوپیا تے چڑھائی کردا اے جس باجو اوہنوں لیگ آف نیشنز چوں کڈ دتا جاندا اے جس تے اوہ نازی جرمنی تے جپان نال ساک گوڑے کردا اے تے سپین وچ فرانکو نال ہوجاندا اے۔ 1939 وچ البانیا نوں اٹلی نال رلایا جاندا اے۔

دوجی وڈی لڑائی وچ اٹلی، جرمنی تے جپان دا سنگی بندا اے تے اکتوبر 1940 وچ یونان تے چڑھائی کردا اے پر اوہنوں جت نئیں ہوندی اوسے ویلے اوہ برطانوی صومالیہ تے مصر تے وی چڑھائی کردا پر اوہنوں افریقہ دے سارے تھانواں نوں گوانا پیندا اے۔ جولائی 1943 وچ اٹلی تے کٹھے جٹ جڑھائی کردے نیں تے ستمبر 1943 وچ اٹلی ہتھیار سٹ دیندا اے۔ اتلا اٹلی فاشسٹ تے نازی فوجاں دے ہتھ وچ ریندا اے تے لڑائی دا انت 2 مئی 1945 نوں ہوندا اے۔ ایس لڑائی وچ 5 لکھ اطالوی لوک مارے گۓ۔

2 جون 1946 نوں اک ریفرنڈم مگروں اٹلی اک لوکراج بندا اے پہلی واری اطالوی سوانیاں نے وی ووٹ پایا امبرٹو II نوں راج چھڈنا پیا۔ 1 جنوری 1948 نوں لوکراجی قنون چلادتا گیا۔ 1949 نوں اٹلی نیٹو دا سنگی بندا اے تے مارشل پلان وچ ایدھی ہتھ ونڈائی کتی جاندی اے جیدے ایہ بپار تے کم کاج وچ اک اگے ودواں دیس بندا اے۔ ایہ یورپی ایکنومک کمیونٹی دا وی سنگی بندا اے جیہڑی 1993 وچ جاکے یورپی یونین بندی اے۔

جغرافیہ

اٹلی دکھنی یورپ وچ اک بوٹ ورگے اطالوی جزیرہورگا تے ، جزیریورگا تے الپس دے وشکار تے جزیریاں سسلی سارڈینیا تے اک دیس اے۔ اٹلی دا باڈر تے سمندری کنڈا 7,600 کلومیٹر لما اے۔ ایدے لاگے بحیرہ ایڈریاٹک، بحیرہ ایونی، بحیرہ لیگوریئن تے تیرنی سمندر نیں۔ فرانس نال ایدا بارڈر (488 کلومیٹر)، آسٹریا نال (430 کلومیٹر), سلوینیا نال (232 کلومیٹر)، تے سویٹزرلینڈ نال (740 کلومیٹر) تے سان مرینو (39 کلومیٹر) تے ویٹیکن (3.2 کلومیٹر) اٹلی دے اندر ای نیں۔ اپنائن پہاڑ جزیریورگا دا وڈا حصہ تے الپس ایدا اتلا بارڈر بندے نیں۔ ماؤنٹ بلانک 15744 فٹ (4808 میٹر) دی اچائی نال اٹلی دی سب توں اچی تھاں اے تے دریائے پو 652 کلومیٹر نال ایدا سب توں لماں دریا اے جیہڑا الپس توں فرانس دے بارڈر کولوں نکلدا اے تے اپنے ویہڑے وچون لنگدا ہویا ایڈریاٹک وچ جاڈگدا اے۔ گارڈا، مگیور، کومو، ٹراسیمینو تے بولسینا اٹلی دیاں جھیلاں نیں۔

سیاست

اٹلی 2 جون 1946 توں اک پارلیمانی لوکراج اے جدوں بادشائی تے روک لگی۔ اٹلی دا صدر دیس دا آگو اے۔ اٹلی دے صدر نوں اک واری 7 وریاں لئی دیس دی پارلیمنٹ دے دونویں انگ چندے نیں۔ اٹلی دی پارلیمنٹ دے دو انگ نیں جنہاں دی پدھر برابر اے ۔ اک چیمبر آف ڈپٹیز تے دوجی سینیٹ۔ اٹلی دا وزیراعظم سرکار دا آگو اے جیہنوں صدر جندا اے پر اوہنوں پارلیمنٹ کولوں ووٹ لینا پیندا اے۔ دوجے دیساں کولوں اٹلی دے وزیراعظم کول تھوڑا اخیا ر اے اوہ نان ای وزیر تے ناں ای پارلیمنٹ ہٹا سکدا اے۔ ایہ کم صدر کردسکدا اے۔ اٹلی دی پارلیمنٹ دی اچیچی گل ایے جے بدیس وچ رہن والے اٹلی دے لوک وی ایدے وچ ووٹ پاسکدے نیں تے اوہنے دے وکھرے بندے چنے جاندے نیں۔

بولی

اطالوی بولی اٹلی دی سرکاری بولی اے جینوں 5 کروڑ 50 لکھ لوک اٹلی وچ بولدے نیں تے 67 لکھ اٹلی توں باہر بولدے نیں۔ ساری دنیا وچ 12 توں 15 کروڑ لوک ایہنوں دوجی بولی یا رہتلی بولی لئی ورتدے نیں۔ سرکاری اطالوی بولی ٹسکن بولی دی اک ونڈ اے تے ایس دے سرکاری بولی بنن نال ایہ سکولاں تے میڈیا نال سارے دیس وچ سمجی جاندی اے۔ فرانسیسی صوبہ ایوستا وادی وچ جرمن صوبہ ترنتینو تھلواں ٹائرول، لاڈن ٹرنٹینو وچ، تے سلوون صوبہ فریولی وینیزیا جولیا دے ضلعیاں ضلع اڈین، ضلع گوریزیا، ضلع ٹریسٹ وچ اطالوی نال رلویں سرکاری بولیاں نیں۔

مذھب

کیتھولک چرچ اٹلی دا سب توں وڈا مذہب اے 87.8% لوک اپنے آپ نوں کیتھولک مندے نیں پر ایدے تے چلن والے (36.8%) ای نیں۔ 74% اطالوی خدا نوں مندے نیں۔ اٹلی دا کوئی سرکاری مذہب نہیں۔ اٹلی وچ 45,000 یہودی تے دس لکھ مسلمان نیں۔

لوک

1 جنوری 2011 دی گنتی وچ اٹلی وچ 60,626,442 لوک وسدے نیں۔

لوک	گنتی	کل دا %
اطالوی	56,056,125	92.46%
رومانین	968,576	1.59%
اتلے افریقی	678,929	1.11%
البانوی	482,627	0.79%
یوکرینی	200,730	0.34%
دوجے جڑھدے یورپی	604,617	0.99%
ہان چینی	209,934	0.28%
دوجے ایشیائی	534,360	0.88%
لاطینی امریکی	354,186	0.58%
تھلویں صحرائی	307,542	0.51%
ہور	228,816	0.37%