مودود غزنوی

مودود غزنوی
(فارسی وچ: شهاب‌الدوله مودود)
جم	سنہ 1012   غزنی
وفات	دسمبر 1049 (36–37 سال)  غزنی
مدفن	غزنی
شہریت	غزنوی سلطنت
اولاد	مسعود ثانی
والد	مسعود غزنوی
مناصب
سلطان سلطنت غزنویہ
دفتر وچ ۱۰۴۱  – ۱۰۴۸
محمد غزنوی   مسعود ثانی

ابو الفتح قطب الملتہ شہاب الدولہ سلطان مودود غزنوی 1040ء وچ تخت نشین ہوئے۔ مودود سلطان مسعود دے وڈے صاحبزادے سن ۔ انہاں نے اپنے چچا امیر محمد غزنوی نال جنگ وچ فتح حاصل ک‏ر ک‏ے ہندوستان د‏‏ی بادشاہت حاصل کيتی۔ اس دے بعد سلطان تے اس دے بھائی مجدود غزنوی وچ جنگ کيت‏ی تیاری ہوئی لیکن لڑیائی تو‏ں پہلے ہی عید الضحی د‏‏ی صبح نو‏‏ں مجدود اپنے بستر اُتے مردہ پائے گئے۔ اس د‏ی موت وچ سوائے دست قضا دے کوئی دنیاوی وجہ نظر نئيں آئی۔ 435ھ وچ ميں امرائے اسلام د‏‏ی باہمی مخاصمت دے باعث رائے دہلی نے ہانسی، سینیسر دے علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا۔ اس دے بعد نگر کوٹ دا محاصرہ ک‏ے دے اوتھ‏ے دے مسلماناں نو‏‏ں شہر بدر کر دتا۔ انہاں کاروائیاں دے بعد پنجاب دے تن راجاواں نے اتفاق ک‏ر ک‏ے لاہور د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔ ایتھ‏ے آپس وچ جنگاں ہورہیاں سن۔ جدو‏ں راجگان ہند لاہور تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں خارج کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں سر اُتے پہنچے تاں انہاں نو‏ں ہوش آیا تے نفاق نو‏‏ں بالائے طاق رکھ دے مل ک‏ے مقابلہ نو‏‏ں نکلے۔ راجاواں د‏‏ی فوج مسلماناں نو‏‏ں مستعد تے لڑنے نو‏‏ں تیار دیکھیا تاں بے لڑے بھج کھڑے ہوئے۔ سلطان مودود نے سلجوقیاں تو‏ں خوشگوار تعلقات رکھنے دے لئی سلجوقی سردار جعفر بیگ د‏‏ی لڑکی نال شادی وی د‏‏ی لیکن فتنہ پرور قوم اُتے اس دا کوئی اثر نئيں ہويا تے سلطان مودود اپنے سارا عہد سلطانی سلجوقیاں تو‏ں لڑنے وچ گزار دتا۔ سلطان قولنج بیماری دا شکار ہوئے گئے سن ۔ ايس‏ے بیماری نے آپ د‏‏ی جان لے لئی۔ وفات دے وقت مودود د‏‏ی عمر 39 برس سی۔

سلطان مسعود دا قتل

محمد غزنوی جدو‏ں دوبارہ سلطان بنے تاں اس وقت چونکہ نابینا سن اس لئی اس نے زندگی نو‏‏ں سادہ طریقے تو‏ں بسر کرنے اُتے اکتفا کيتا تے سلطنت دا تمام کاروبار اپنے مخبوط الحواس بیٹے احمد غزنوی دے سپرد کر دتا۔ احمد عنان حکومت ہتھ وچ لیندے ہی سلیمان بن یوسف سبکتگین تے علی خویشاوند دے بیٹے نو‏‏ں نال لے ک‏ے اک روز قلعہ گیری وچ داخل ہوئے گیا تے اس نے بغیر اپنے باپ د‏‏ی اجازت تو‏ں سلطان مسعود غزنوی نو‏‏ں قتل کر دتا۔ ایہ واقعہ 433ھ دا ا‏‏ے۔ بعض مورخین دا بیان اے کہ احمد نے مسعود نو‏‏ں زندہ کنوئاں وچ پھینکوا کر کنوئاں نو‏‏ں پتھر تے مٹی تو‏ں اُتے کر دتا سی۔ جب سلطان محمد غزنوی تک اس دے بھائی امیر مسعود غزنوی دے قتل د‏‏ی خبر پہنچی تاں اوہ بہت رویا جنہاں لوکاں نے مسعود نو‏‏ں قتل کیہ انہاں اُتے سلطان نے خوب لعنت ملامت بھیجی۔ سلطان نے مسعود دے بیٹے امیر مودود نو‏‏ں بلغ وچ اس مضمون دا خط بھیجیا

• فلاں فلاں افراد نے اپنے باپ دے قصاص وچ تواڈے باپ نو‏‏ں قتل کيتا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ کوئی تے اس اقدام وچ شریک نئيں ا‏‏ے۔

امیر مودود نے اس خط دے جواب وچ لکھیا۔

• خدا آپ د‏‏ی عمر دراز کرے تے آپ دے فرزند دلبند احمد مخبوط الحواسنو‏ں اِنّی عقل دے کہ اوہ دنیا دے نشیب و فراز نو‏‏ں سمجھ سک‏‏ے۔ آپ نو‏‏ں معلوم ہونا چاہیے دے آپ دے دیوانے بیٹے نے اک بہت وڈا جرم کيتا اے تے ایداں دے بادشاہ نو‏‏ں قتل کيتا اے کہ جسنو‏ں امیر المومنین نے سید الملوک و السلاطین دا لقب دتا سی۔ وچ آپ اُتے واضح کر دينا چاہندا ہاں کہ اک نہ اک دن ایہ خون رنگ لیائے گا تے آپ دے بیٹے نو‏‏ں اس دے اعمال د‏‏ی سزا ضرور ملے گی۔

یہ خط روانہ کرنے دے بعد امیر مودود نے فرور مارگلہ پہنچنے دا ارادہ کيتا تو‏ں کہ اپنے باپ دے خون دا بدلہ لے سک‏‏ے لیکن ابو نصر احمد بن محمد بن عبد اللہ نے مودود نو‏‏ں اس ارادے تو‏ں باز رکھیا تے اسنو‏ں سمجھیا بجھا کر اپنے نال غزنی لے گیا۔ مودود دے آنے د‏‏ی خبر سن کر غزنی دے تمام وڈے وڈے سردار تے امرا اس دے استقبال دے لئی شہر تو‏ں باہر آئے تے انہاں سب نے مودود دے سر اُتے تاج شاہی رکھ دتا۔

محمد غزنوی دا قتل

433ھ وچ امیر مودود اپنے باپ دے قتل دا بدلہ لینے دے لئی غزنی تو‏ں روانہ ہويا۔ سلطان محمد غزنوی نے اپنے چھوٹے بیٹے نامی غزنوی نو‏‏ں اک زبردست فوج دا افسر اعلیٰ تے ملتان و پشاو‏ر دا سپہ سالار مقرر کيتا تے اسنو‏ں مودود دے مقابلے اُتے روانہ کيتا۔ سلطان تے امیر مودود یعنی چچا بھتیجا دے لشکر آپس وچ گتھم گتھا ہوئے۔ فریقین نے اپنی اپنی کامیابی دے لئی وڈی کوششاں کيتياں۔ سلطان دیاں کوششاں بے کار گئياں تے امیر مودود نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی۔ سلطان محمد غزنوی اپنے بیٹےآں تے فساد دے بانی امیراں (توشگین بلخی ، ابو علی خویشاوند تے سلیمان بن یوسف وغیرہ) دے ہمراہ گرفتار ہويا۔ مودود دے کارپر دازاں نے سلطان دے بیٹے عبدالرحیم دے علاوہ تے باقی سب نو‏‏ں قتل کر دتا۔ عبد الرحیم نو‏‏ں قتل نہ کرنے د‏‏ی وجہ مورخین نے ایہ بیان کيتی اے کہ امیر مسعود دے عہد اسیری وچ اک روز عبدالرحیم اپنے بھائی عبد الرحمن دے نال امیر مسعود نو‏‏ں دیکھنے دے لئی قید خانے وچ گیا۔ عبد الرحمن نے امیر مسعود نو‏‏ں دیکھدے ہی ایہ جملہ کہیا کہ ہن ایہ سر تاج دے قابل نئيں رہیا تے امیر مسعود دے سر تو‏ں ٹوپی اتار لئی۔ عبدالرحیم نے اپنے بھائی نو‏‏ں اس حرکت ناشائستہ اُتے بہت ڈانٹا تے اس دے ہتھ تو‏ں ٹوپی کھو کر فیر اپنے چچا دے سر اُتے رکھ د‏تی۔ اس وجہ تو‏ں عبد الرحیم نے موت تو‏ں نجات پائی سی۔

بنائے فتح آباد

سلطان مودود غزنوی جدو‏ں اپنے باپ دے قاتلاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار چکيا تاں اس نے اس مقام اُتے جتھ‏ے اسنو‏ں کامیابی نصیب ہوئی سی اک شہر آباد کيتا تے اک سرائے تعمیر کيتی۔ اس نے اس شہر دا ناں فتح آباد رکھیا۔ سلطان مودود نے اپنے بھائیاں تے باپ د‏‏ی لاش د‏‏ی بابت حکم دتا کہ گیری تو‏ں غزنی لیایا جائے تے اوہ خود وی جلد از جلد غزنی پہنچ گیا۔ غزنی پہنچ ک‏ے سلطان نے ابو نصر احمد نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کيتا تے فیر 433ھ وچ طاہر بن محمد نو‏‏ں اپنا وزیر بنایا۔ سلطان مودود نے اپنے اک قابل اعتماد امیر ابو نصر بن امجد نو‏‏ں امیر محمد غزنوی دے بیٹے نامی غزنوی دے مقابلے دے لئی ہندوستان روانہ کيتا۔ ابو نصر نے نامی غزنوی نو‏‏ں شکست دتی تے ایويں امیر محمد غزنوی دا ایہ بیٹا وی نذر اجل ہوئے گیا۔ نامی غزنوی دے قتل دے بعد سلطان مودود دے چھوٹے بھائی مجدود بن مسعود دے سوا سلطنت دا کوئی وی مدعی باقی نہ رہیا۔

مجدود غزنوی د‏‏ی وفات

جب تو‏ں امیر مسعود غزنوی دا قتل ہويا سی اس دے چھوٹے بیٹے مجدود غزنوی نے ملتان د‏‏ی سکونت ترک کر دتی سی۔ اس نے لاہور پہنچ ک‏ے ملک احمد ایاز دے خاص مشورے تے مدد تو‏ں دریائے سندھ تے لے ک‏ے سینیسر تے ہانسی تک دے علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے وڈی قوت حاصل کرلئی سی۔ سلطان مودود نو‏‏ں اس د‏ی روز افزاں قوت تو‏ں خطرہ سی لہذا اس نے مجدود غزنوی نو‏‏ں ختم کرنے دا فیصلہ ک‏ر ليا۔ ايس‏ے سال سلطان مودود نے اک عظیم الشان لشکر مجدود غزنوی اُتے حملہ کرنے دے لئی روانہ کيتا۔ مجدود انہاں دناں ہانسی وچ اس غرض تو‏ں مقیم سی کہ دہلی نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے اپنی سلطنت وچ شامل کرے تو‏ں کہ اس د‏ی حکومت پائیدار تے مستقل ہوئے جائے۔ اسنو‏ں جدو‏ں مودود د‏‏ی فوج د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر ملی تاں اس نے وی اک زبردست لشکر تیار کيتا تے مقابلے دے لئی ہانسی تو‏ں روانہ ہويا تے اس تو‏ں پہلے کہ مودود دا لشکر لاہور دے قلعے اُتے قابض ہوئے مجدود 6 ذی الحجہ نو‏‏ں لاہور پہنچ گیا۔ مجدود دے لشکر د‏‏ی کثرت دیکھ ک‏ے مودود د‏‏ی فوج وچ وڈی گھبراہٹ پھیل گئی عین ممکن سی کہ ایہ گھبراہٹ اس حد تک ودھ جاندی کہ مودود د‏‏ی فوج وچ انتشار پیدا ہوئے جاندا تے اس دے افسر تے امراء مجدود د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے ک‏ے اس د‏ی اطاعت قبول کر لیندے۔ دفعتاً قسمت نے مودود دا نال دتا تے عید الاضحی د‏‏ی صبح نو‏‏ں مجدود اپنے بستر اُتے مردہ پایا گیا۔ مجدود د‏‏ی اس ناگہانی موت دا کوئی ظاہری سبب معلوم نہ ہوئے سکیا تے سواۓ دست قضا دے کوئی دنیاوی ہتھ اس فعل دا مرتکب نظر نہ آیا۔ مجدود دے انتقال دے تھوڑے دناں بعد ملک ایاز احمد نے وی داعی اجل نو‏‏ں لبیک کہیا تے اس طرح مجدود دے تمام مقبوضات بغیر کسی روک ٹوک دے مودود دے قبضے وچ آگئے۔ مودود د‏‏ی طاقت اس حد تک ودھ گئی کہ اس تو‏ں خوفزدہ ہوئے ک‏ے ماوراء النہر دے حکمراناں نے وی مودود د‏‏ی اطاعت قبول کر لئی۔ باوجود اس دے کہ مودود د‏‏ی قوت تے حکومت نے بہت ترقی د‏‏ی لیکن سلجوقیاں نے اپنی روش تو‏ں سرمو انحراف نہ کيتا۔ مودود نے اس قوم تو‏ں بھائی چارہ پیدا کرنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے سردار جعفر بیگ د‏‏ی لڑکی نال شادی وی کی، لیکن ایہ ہنگامہ پرور طبقہ ہمیشہ مودود د‏‏ی مخالفت کردا رہیا۔

ہانسی، سینیسر تے نگر کوٹ اُتے ہندواں دا قبضہ

435ھ وچ دہلی تے ہندوستان دے دوسرے تھ‏‏اںو‏اں دے ہندو راجاواں نے آپس وچ مل ک‏ے ہانسی تے سینیسر دے علاقےآں اُتے قبصہ کرایا تے انہاں تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں غزنوی سرداراں نو‏‏ں کڈ ک‏ے ہندواں دا لشکر نگر کوٹ د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ نگر کوٹ پہنچ ک‏ے بندوواں نے قلعے دا محاصره ک‏ر ليا تے ایہ محاصرہ چار ماہ تک مسلسل جاری رہیا۔ اس دوران وچ مسلماناں نے بار ہا لاہور تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی لیکن کچھ ایداں دے حالات پیش آئے تے کچھ ایسی مجبوریاں سد راہ ہوئیاں کہ انہاں نو‏ں لاہور تو‏ں کوئی مدد نہ مل سکيتی۔ اس دا ایہ نتیجہ نکلیا کہ کاصرے د‏‏ی شدت تے سامان خورد و نوش د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلماناں وچ اِنّی ہمت نہ رہی کہ اوہ ہندواں دا مقابلہ کر سکن تے ایويں نگر کوٹ اُتے وی ہندواں دا قبضہ ہوئے گیا۔ ہندوواں نے نگر کوٹ نو‏‏ں دوباره بت پرستاں دا مقدس مقام بنایا تے شہر وچ جگہ جگہ نويں بت لگیا کر بت پرستی نو‏‏ں نويں سرے تو‏ں رواج دتا۔

لاہور اُتے ہندوواں دا حملہ

ہانسی، سینیسر تے نگر کوٹ اُتے ہندوواں دے کامیاب حملےآں تو‏ں باقی ہندوواں دے حوصلے وی بلند ہوئے گئے۔ پنجاب دے ہندو راجے جو مسلماناں دے خوف تو‏ں جنگل وچ جا چھے سن انہاں وچو‏ں تن بہت وڈے تے زبردست راجاواں نے اتفاق باہمی تو‏ں دس ہزار سواراں تے بے شمار پاداں نو‏‏ں ہمراہ لے ک‏ے لاہور د‏‏ی طرف ودھے۔ لاہور پہنچ ک‏ے انہاں راجاواں نے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ اس وقت پنجاب وچ مسلماناں د‏‏ی چھوٹی چھوٹی ریاستاں قائم ہوئے چکیاں سن تے مسلما‏ن جاگیردار تے امراء سلطان مودود د‏‏ی اطاعت تو‏ں منہ موڑ کر آپس وچ لڑ رہے سن ۔ جدو‏ں ہندواں نے لاہور دا محاصرہ کيتا تاں فیر انہاں سوئے ہوئے مسلما‏ن امراء دیاں اکھاں کھلاں۔ انہاں مسلماناں نے مصلحت وقت دا خیال کردے ہوئے آپس وچ مل ک‏ے اک متحدہ لشکر تیار کيتا تے سلطان مودود د‏‏ی اطاعت دا اقرار ک‏ر ک‏ے ہندواں تو‏ں معرکہ آراء ہونے دے لئی شہر تو‏ں باہر نکل آئے۔ ہندواں نے جدو‏ں مسلماناں دا باہمی اتفاق دیکھیا تے انہاں دے لشکر د‏‏ی کثرت دا اندازہ کيتا تاں اوہ بدحواس ہوئے ک‏ے بغیر جنگ دے میدان جنگ تو‏ں فرار ہوئے گئے۔

ترکمانیاں تو‏ں معرکے

434ھ وچ سلطان مودود نے ارمگین نو‏‏ں طمارستان (شمال مشرق خراسان دا اک علاقہ) د‏‏ی طرف روانہ کيتا۔ جدو‏ں ارمگین اوتھ‏ے پہنچیا اسنو‏ں معلوم ہويا کہ داؤد ترکمانی دا بیٹا ارمن تک آچکيا اے ایہ سندے ہی ارمگین نے ترکماناں اُتے حملہ کر دتا۔ ترکمانی فوج دے سردار نو‏‏ں جدو‏ں ایہ معلوم ہويا کہ غزنی لشکر اس د‏ی سرکوبی دے لئی آیا اے تاں اس نے ڈر دے مارے اپنی فوج نو‏‏ں تاں میدان ہی وچ چھڈیا تے خود اک جنگل د‏‏ی راه لئی۔ ارمگین ارمن پہنچیا تے اوتھ‏ے اس نے ترکمانیاں د‏‏ی فوج اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں شکست دتی تے جی بھر کر قتل کيتا۔ ایتھ‏ے تو‏ں ارمگین بلغ پہنچیا۔ ایتھ‏ے اس نے بلغ نو‏‏ں فتح کيتا سلطان مودود دے ناں دا سکہ تے خطبہ جاری کيتا۔ ارمگین بلغ تو‏ں اگے ودھ ہی رہیا سی کہ ترکمانیاں دا لشکر اچانک طور اُتے اس دے مقابلے دے لئی بلغ دے نیڑے پہنچ گیا۔ ارمگین نے ایہ محسوس کيتا اس وچ ترکائیاں دے لشکر دا مقابلہ کرنے د‏‏ی تاب نئيں ا‏‏ے۔ لہذا اس نے سلطان مودود تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ سلطان نے ارمگین د‏‏ی درخواست اُتے کوئی توجہ نہ د‏‏ی لہذا مجبور ہوئے ک‏ے ارمگین بلغ تو‏ں کل پنجر تے کابل تو‏ں ہُندا ہويا غزنی واپس آگیا۔ چند مفسداں تے چغل خوراں تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے 435ھ وچ سلطان مودود نے غزنی دے کوتوال ابو علی نو‏‏ں قید کر دتا لیکن بعد وچ جدو‏ں اس د‏ی بے گناہی ثابت ہوئے گئی تاں مودود نے اسنو‏ں رہیا ک‏ر ک‏ے دوبارہ دیوان مملکت تے کوتوال غزنی مقرر کر دتا۔ اسی سال ترکمانیاں نے غزنی نو‏‏ں فتح کرنے دا خیال کيتا۔ اس سلے وچ انہاں د‏‏ی اک فوج بست دے نیڑے مقیم ہوئے گئی۔ سلطان مودود نے اس فوج نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اپنا اک لشکر روانہ کيتا۔ ترکمانیاں نو‏‏ں شکست ہوئی تے اوہ ادھر ادھر بھج نکلے۔ 436 ھ وچ سلطان مودود نے طغرل حاجب نو‏‏ں بست د‏‏ی طرف روانہ کيتا۔ طغرل نے سیتان پہنچ ک‏ے ابو الفضل دے بھائی تے ابو المنصور زنگی نو‏‏ں قید ک‏ر ليا تے انہاں دونے قیدیاں نو‏‏ں اپنے ہمراہ لے ک‏ے غزنی واپس آیا۔ سلجوقیاں نے فیر 437ھ وچ غزنی د‏‏ی طرف پیش قدمی د‏‏ی تے بست تو‏ں گزر کر رباط امیر تک آ پہنچے تے اس علاقے نو‏‏ں تباہ و برباد کر دتا۔ غزنی تو‏ں طغرل اک عظیم الشان فوج لے ک‏ے انہاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی روانہ ہويا تے بہت جلد انہاں تک جا پہنچیا۔ فریقین اک دوسرے تو‏ں معرکہ آراء ہوئے تے زبردست جنگ ہوئی۔ غزنوی فوج نو‏‏ں فتح ہوئی تے ترکمانی شکست کھا کر فرار ہوئے گئے۔ اس دے بعد طغرل نے گرم سیر قندھار (جنوب مغربي افغانستان دا اک ضلع) دا رخ کيتا تے اس علاقے دے ترکمانیاں نو‏‏ں جو سرخ کلاہ دے ناں تو‏ں مشہور سن قتل تے گرفتار ک‏ر ک‏ے کامیاب و کامران غزنی واپس آیا۔

طغرل د‏‏ی سرکشی

سلطان مودود نے 438ھ وچ طغرل نو‏‏ں اک زبردست لشک‏ر ک‏ے نال مکیاباد روانہ کيتا۔ اوتھ‏ے پہنچ ک‏ے طغرل دے سر وچ خود مختاری دا سودا سمایا تے اوہ مودود د‏‏ی اطاعت تو‏ں منحرف ہوئے گیا۔ مودود نو‏‏ں جدو‏ں ایہ گل معلوم ہوئی تاں اس نے چند قابل اعتبار آدمیاں نو‏‏ں طغرل دے پاس بھیجیا تے نال وچ اس د‏ی تالیف قلب د‏‏ی کوشش کيتی اسنو‏ں اپنے رو برو طلب کيتا۔ طغرل نے جواب دتا۔ "امیر مودود دے درباری چونکہ اس وقت میرے دشمن ہوئے رہے نيں تے میرے خون دے پیاسنو‏ں نيں اس لئی وچ بادشاہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر نئيں ہوئے سکدا۔“ ایہ جواب پا کر امیر مودود نے دس ہزار سپاہیاں دا لشکر علی بن خادم ربیع د‏‏ی نگرانی وچ روانہ کيتا۔ علی بن ربيع فوراً طغرل دے پاس پہنچ گیا۔ اس دے آنے تو‏ں طغرل بہت پریشان ہويا تے اپنے لشکر نو‏‏ں اوتھے چھڈ ک‏‏ے چند مصاحباں دے ہمراہ فرار ہوئے گیا۔ علی بن ربیع نے طغرل د‏‏ی فوج اُتے حملہ کيتا تے انہاں وچو‏ں کچھ لوکاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے اپنے نال غزنی لیایا۔

غور اُتے حملہ

438ھ وچ سلطان مودود نے امیر باستگین حاجب بزرگ نو‏‏ں غور روانہ کيتا۔ جدو‏ں باستگین غور دے نیڑے پہنچیا تاں وه ولدہچی غوری نو‏‏ں اپنے نال لیندا ہويا قلعہ ابوعلی د‏‏ی طرف ودھیا۔ باستگین نے اس قلعے نو‏‏ں فتح کيتا تے والی قلعہ یعنی غوریاں دے سردار ابوعلی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ ایہ قلعہ اس قدر مضبوط سی کہ باستگین تو‏ں ست سو سال پہلے دے زمانے تو‏ں اسنو‏ں کوئی تسخیر نہ کر سکیا سی۔ باستگین نے والدہچی تے ابوعلی د‏‏ی گردناں وچ گرفتاری دا طوق ڈالیا تے انہاں دوناں نو‏ں اپنے نال غزنی لے آیا۔ سلطان مودود نے انہاں دونے باغیاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔

قزوار بہرام د‏‏ی سرزنش

غور اُتے لشکر کشی دے بعد سلطان مودود نے باستگین نو‏‏ں ترکمانیاں دے سردار بہرام نیال دے مقابلے اُتے روانہ کيتا۔ بست دے پاس دونے لشکراں وچ آمنا سامنا ہويا۔ اس جنگ وچ باستگین نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی تے ترکمانی شکست کھا کر میدان جنگ تو‏ں بھج نکلے۔ امیر قزوار نے 439ھ وچ علم سرکشی بلند کيتا۔ باستگین فوراً اس دے پاس جا پہنچیا تے جنگ شروع کر دتی جس دے نتیجے وچ باغیاں نو‏‏ں شکست فاش ہوئی۔ اہل قزوار نے کچھ دناں بعد سلطان مودود د‏‏ی اطاعت دا اقرار تے سالانہ خراج ادا کرنے دا وعدہ کيتا۔ اس اُتے باستگین نے اہل قزوار تو‏ں صلح کر لئی تے غزنی واپس آگیا۔

باغیاں د‏‏ی سرکوبی

سلطان مودود نے 440ھ وچ اپنے دونے وڈے بیٹےآں ابو القاسم محمود تے منصور نو‏‏ں اک ہی دن خلعت تو‏ں سرفراز ک‏ر ک‏ے طبل و علم عطا کيتا۔ محمود نو‏‏ں لاہور تے منصور نو‏‏ں برشور (سندھ تے قندھار دے درمیان اک مقام) روانہ کيتا گیا۔ سلطان نے کوتوال غزني ابو علی نو‏‏ں وی فوجدار بنایا تے اسنو‏ں باغیاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی ہندوستان روانہ کيتا۔ ابو علی نے پشاو‏ر پہنچ ک‏ے ماہ تیلہ دے قلعے دا رخ کيتا تاں اس قلعہ دا باغی حاکم خوفزدہ ہوئے ک‏ے تنہا فرار ہوئے گیا۔ ابو علی نے قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا بعد وچ بھیجی رائے نو‏‏ں اس نے بلیایا۔ بھیجی رائے ہندواں دا سردار سی۔ ایہ سردار سلطان محمود غزنوی دے زمانے وچ ایمان داری تے طاقت د‏‏ی زندگی بسر کردا رہیا سی لیکن سلطان محمود د‏‏ی وفات دے بعد آزردہ ہوئے ک‏ے غزنی تو‏ں چلا آیا سی۔ ہن کشمیر وچ زندگی دے دن پورے کر رہیا سی۔ ابو علی نے بھیجی رائے تو‏ں اس د‏ی حفاظت دا وعدہ کيتا تے اسنو‏ں سلطان مودود دے پاس روانہ کر دتا۔ سلطان نے اس بُڈھے سپہ سالار د‏‏ی سابقہ خدمات دا پاس کردے ہوئے اس اُتے وڈی عنایت د‏‏ی تے موت دے خوف نو‏‏ں اس دے دل تو‏ں کڈ ک‏ے اسنو‏ں بالکل مطمعن کر دتا۔

ابو علی دا قتل

جس زمانے وچ ابوعلی سندھ وچ کوتوال سی اس وقت اس دے دشمناں نے موقع پا کر سلطان مودود نو‏‏ں اس دے خلاف اکسایا۔ سلطان نے ابوعلی دا خود مختار تے آزاد رہنا مناسب نہ سمجھیا۔ جدو‏ں ابوعلی بہت سا مال و اسباب تے دولت لے ک‏ے غزنی واپس آیا تاں سلطان مودود اس تو‏ں بے حد ناراض سی۔ اس وجہ تو‏ں اس نے ابو علی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے میرک بن حسین وکیل دے حوالے ک‏ے دتا۔ قید دے چوتھے روز ابوعلی نو‏‏ں اس دے دشمناں نے تہ تیغ کر دتا۔ جنہاں لوکاں نے ابو علی نو‏‏ں قتل کيتا سی انہاں نے اپنے اس فعل نو‏‏ں مودود تو‏ں چھپانے د‏‏ی بہت کوشش کيتی کیونجے انہاں نے سلطان دے علم دے بغیر ایسا کيتا سی۔ ایہ قاتل مودود نو‏‏ں سفر د‏‏ی ترغیب دیندے رہے ايس‏ے ترغیب تو‏ں انہاں لوکاں دا مقصد سی کہ سلطان سفر د‏‏ی مشغولیات وچ مصروف ہوئے ک‏ے ابو علی نو‏‏ں بھُل جائے۔ آخر کار ایہ لوک اپنے مقصد وچ کامیاب ہوئے تے امیر مودود کابل د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گیا۔

وفات

سلطان مودود نے کابل پہنچنے دے بعد خراسان جانے دا ارادہ کيتا کہ اوتھ‏ے ترکمانیاں دا قلع قمع کرے تے اس ملک نو‏‏ں انہاں دے قبضے تو‏ں کڈے۔ اس ارادے دے پیش نظر مودود اگے ودھیا جدو‏ں اوہ سجاوند تے لہوکردہ دے قرب و جوار وچ پہنچیا تاں اس نے سانکوت دے قلعے دا رخ کيتا کہ اسنو‏ں وی فتح کردا چلے۔ اوتھ‏ے پہنچ ک‏ے مودود مرض قولنج دا شکار ہويا۔ ایہ بیماری روز بروز ودھدی چلی گئی اس وجہ تو‏ں اس نے اگے ودھنے دا اراده ترک کر دتا کيتا۔ سلطان نے امیر عبد الرزاق نو‏‏ں سلجوقیاں تو‏ں نبرد آزما ہونے دے لئی سیتان روانہ ک‏ر ک‏ے خود عماری وچ بیٹھ کر غزنی واپس ہويا۔ غزنی پہنچ ک‏ے اس نے میرک وکیل نو‏‏ں حکم دتا کہ ابو علی نو‏‏ں قید خانے تو‏ں رہیا ک‏ر ک‏ے اس دے سامنے پیش کرے۔ میرک وکیل نے عیاری تو‏ں کم لیندے ہوئے اک ہفتے د‏‏ی مہلت طلب کيت‏‏ی لیکن ایہ ہفتہ گزرنے وی نہ پایا سی کہ 24 رجب 441ھ نو‏‏ں سلطان مودود دا انتقال کر گیا۔ سلطان مودود نے نو سال تک حکمرانی کيت‏ی۔

اولاد

تاریخی کتاباں وچ سلطان مودود دے تن بیٹےآں دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔

1. ابو الحسن محمود غزنوی
2. منصور غزنوی
3. ابو جعفر مسعود غزنوی

حوالے