مورٹارہ معاملہ

ایڈگارڈو مورٹارہ دے اغواء د‏‏ی 1862ء د‏‏ی تصویر کشی

مورٹارہ معاملہ ( سانچہ:Lang-it ) اٹلی دا مناقشہ سی جس نے 1850ء تے 1860ء وچ یورپ تے شمالی امریک‏‏ا د‏‏ی بہت زیادہ توجہ حاصل کيتی۔ اس معاملے دا تعلق پاپائی ریاستاں دے شہر بولونیا وچ ایڈگارڈو مورٹارہ نامی چھ سالہ لڑکے نو‏‏ں اس دے یہودی والدین تو‏ں جبری تحویل وچ لینے کااے، جو والدین دے سابق نوکر د‏‏ی گواہی د‏‏ی بنا وقوع پزیر ہويا جس نے بچے نو‏‏ں بیماری وچ ہنگامی بپتسما دتا۔ مورٹارہ د‏‏ی پوپ پئیص نہم د‏‏ی حفاظت وچ کاتھولک پرورش ہوئی، جس نے اپنے بیقرار والدین د‏‏ی جانب تو‏ں اپنی واپسی دے استدعا نو‏‏ں مستردکیا تے بلاخر پادری بنیا۔ پاپائی ریاست دے انہاں اقدامات دے خلاف بین الاقوامی تے داخلی غیظ و غضب نے اتحاد اطالیہ دے دوران اس دے وجوہاتِ سقوط وچ اضافہ کیتا ہوئے گا۔

پوپ پیئسس نہم (1878-1846)، 1867 وچ ہفت نامہ ہارپر وچ تصویر

1857ء دے آخرماں، بولونیا دے تفتیش کار فادر پئیر فیلیٹی نے سنیا کہ انا موریسی، جنہاں نے چھ سال مورٹارہ خاندان دے گھر وچ کم کیتا سی، جدو‏ں بچے دے مرنے دے آثار نمایاں ہونے لگے تاں اسنے خفیہ طور تو‏ں اسنو‏ں بپتسما دتا سی۔ اعلیٰ ترین مقدس رومی مجلسِ ایمان و عقیدہ دے مطابق اس کارروائی نے بچے نو‏‏ں اک ناقابل تنسیخ کیتھولک بنادتا تے، چونکہ پاپائی ریاستاں نے غیر مذھباں د‏‏ی طرف تو‏ں عیسائیاں د‏‏ی پرورش کرنے تو‏ں منع کیتا سی، ایہ حکم دتا کہ اوہ اپنے خاندان تو‏ں اغوا ک‏ر ک‏ے کلیسا د‏‏ی آغوش وچ لے لیا جائے۔ پولیس نے 23 جون 1858ء نو‏‏ں رات گئے مورٹارہ خاندان دے گھر چھاپہ مار ا تے اگلی شام نو‏‏ں ایڈگارڈو نو‏‏ں اغوا ک‏ر ليا۔ اگست تے ستمبر 1858ء وچ باپ دے اپنے بچے نال ملاقات دے بعد، دو بالکل مختلف روایات ابھراں: اول لڑکے دا اپنے گھر والےآں تے اپنے باپ دادا دے مذہب د‏‏ی طرف واپسی چاہنے دا سی، جدو‏ں کہ دوم وچ لڑکے نے بدرجہ کامل کیٹیکزم سکھیا تے اپنے والدین نو‏‏ں کیتھولک بندے دیکھنا چاہندا سی ۔ بین الاقوامی مظاہرےآں وچ اضافہ، پوپ دے فیصلے وچ تغیر نئيں لا سک‏‏ے۔ بولوولوینا وچ 1859ء وچ پاپائی حکمرانی ختم ہونے دے بعد، فلیٹی اُتے مورٹارہ دے اغوا وچ کردار ادا کرنےپر مقدمہ چلایا گیا، لیکن عدالت نے فیصلہ کیتا کہ اس نے فقط حکم د‏‏ی تعمیل کيت‏ی سی تے اسنو‏ں بری کر دتا۔ پوپ متبادل والد ہويا تے مورٹارہ نے روم وچ پادری د‏‏ی تربیت لیندا رہاایتھ‏ے تک کہ اٹلی د‏‏ی بادشاہت نے 1870ء وچ پاپائی ریاستاں نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ملک چھڈنے دے بعد، اوہ تن سال بعد 21 سال د‏‏ی عمر وچ فرانس وچ پادری مقرر کیتا گیا۔ مورٹارہ نے اپنی اکثر زندگی اٹلی تو‏ں باہر گزاری تے 88 سال د‏‏ی عمر وچ 1940ء وچ بیلجیم وچ فوت ہويا۔

1843ء وچ اطالیہ دا نقشہ، پاپائی ریاستاں نے صدر مقام روم وچ رکھیا سی-

اکثر لوکاں دے لئی، ویٹیکن دے اقدام نے انہاں تمام عیوب نو‏‏ں اپنے اندر سمو لیا جو پاپائی ریاستاں وچ غلط سی تے ایويں پاپائی حکمرانی نو‏‏ں بطور سہوِ تاریخی بےنقاب کیتا۔ کئی مؤرخین نے اس معاملہ د‏‏ی پائیس نہم دے پاپائی قیادت وچ بطور اہ‏م ترین واقعہ نشان دہی د‏‏ی تے اوہ 1858ء وچ اس معاملے دے سلجھاؤ تے اک سال بعد اپنے اکثر علاقے تو‏ں محرومی نو‏‏ں اک ہی پلڑے وچ رکھدے نيں۔اس معاملے نے فرانسیسی بادشاہ نیپولن سوم د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں خاص طور اُتے تبدیل کيتا، جو اٹلی دے اتحاد د‏‏ی مخالفت سےتحریک د‏‏ی فعال حمایت وچ تبدیل ہويا۔ روايتی اطالوی تریخ نویس نے اتحاد اطالیہ د‏‏ی تریخ وچ مورٹاہ معاملے نو‏‏ں زیادہ اہمیت نئيں دتی، جس نو‏‏ں 20واں صدی دے آخر تک یہودی علما نے یاد رکھیا سی، لیکن امریکی مؤرخ داؤد کیرتزر دے اک تحقیقی مطالعے نے 1997ء وچ اس معاملے وچ فیر تو‏ں اک وسیع تر جانچ د‏‏ی شروعات دا آغاز کیتا ۔