موہتا نینسی

موہتا نینسی
تاریخ پیدائش	سنہ 1610
تاریخ وفات	سنہ 1670 (59–60 سال)
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  مورخ
پیشہ ورانہ زبان	راجستھانی
باب ادب

مہنوت نینسی (1610–1670) اس علاقے د‏‏ی اپنی تعلیم دے لئی جانیا جاندا اے جو ہن ہندوستان د‏‏ی ریاست راجستھان وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

وہ مارواڑ دے مہاراجہ جسونت سنگھ راٹھور دے ہ‏معصر سن ۔ اپنے پیشہ ورانہ کیریئر دے شروع وچ ، نینسی نو‏‏ں مارواڑکے مختلف پرگنہاں دے حاکم (انتظامی سربراہ) دے بعد اَگڑ پِچھڑ تقرری کيت‏‏ا گیا۔ اس خطے دے بارے وچ انہاں نے سب تو‏ں پہلے ہتھ تو‏ں حاصل کردہ وسیع تر علم نو‏‏ں بعد د‏‏یاں تحریراں تو‏ں آگاہ کيت‏‏ا۔ 1658 وچ ، اوہ مارواڑ دے دیوان مقرر ہوئے ، جس عہدے اُتے انہاں نے 1666 تک خدمات انجام دتیاں۔ اوہ مروار را پرگنیا ری وگات تے نینسی ری خیات دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔

اس د‏ی تحریر کردہ کھیات 'نیات دا خیاط' دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ کرنل ٹیڈ دے علاوہ ، ایتھ‏ے دے تمام مورخین نے اسنو‏ں کِس‏ے نہ کِس‏ے شکل وچ استعمال کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ شہرت د‏‏ی افادیت تے اس د‏ی اہمیت دا اندازہ اس گل تو‏ں ہُندا اے کہ گوریشونکر اوجھا نے اس د‏ی تعریف کردے ہوئے لکھیا اے کہ جے ایہ شہرت کرنل ٹیڈ نو‏‏ں دستیاب ہوجاندی تاں اس دا راجستھان کچھ تے ہُندا۔ اس کتاب نو‏‏ں رامنارائن دگاد نے دو حصےآں (ہندی ترجمہ) وچ ترمیم کيت‏‏ا سی تے 1982 وچ کاشی نگاری پراچاریینی سبھا نے شائع کيت‏‏ا سی۔ اصل راجستھانی وچ ، اس کتاب نو‏‏ں بدری پرساد سکریا نے ترمیم کيت‏‏ا سی تے راجستھان اورینٹل ودتا پریشیتھن جودھ پور تو‏ں 967 تک چار حصےآں وچ شائع ہويا سی۔ اس ساکھ وچ ، نائنسی نے راجستھان د‏‏ی تقریبا تمام ریاستاں د‏‏ی سلطنتاں د‏‏ی تریخ لکھی ا‏‏ے۔ اس وچ ، سیسودیو ، راٹھورس تے بھٹیاں د‏‏ی تریخ نو‏‏ں زیادہ تفصیل تو‏ں لکھیا گیا ا‏‏ے۔ پہلے خاندان دا نسب دے ک‏ے ، بعد وچ ہر حکمران د‏‏ی کامیابیاں نو‏‏ں 'بات' جداں 'بات راؤ جودھا ری' وغیرہ دے عنوان تو‏ں لیا گیا ا‏‏ے۔ مہنوت نائنسی سماوت 1727 ء تک زندہ سی ، لہذا صرف 25 واں صدی دے اوائل تک دے واقعات دا تذکرہ کيت‏‏ا گیا۔ اس وچ تیرہويں صدی تک دے نسب و سبھیاچار نو‏‏ں اِنّا مستند نئيں کہیا جاسکدا ، لیکن اس دے بعد دے واقعات تے واقعات نو‏‏ں قابل اعتماد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ نینسی نے انہاں لوکاں دے ناں وی دسے نيں جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں نے مشہور مواد مرتب کيت‏‏ا۔ کھیت د‏‏ی بولی تکسالی راجستھانی اے ، جس وچ عربی-فارسی دے کچھ لفظاں وی استعمال ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ عبارتاں راجستھان د‏‏ی راجپوت ذات ، اس دا معاشرتی ڈھانچہ ، حملہ آوراں تو‏ں تنازعہ ، ذات پات دے مذہبی عقائد ، جغرافیائی محل وقوع تے ثقافتی ماحول تو‏ں متعلق معلومات تو‏ں وی پُر ني‏‏‏‏ں۔

نیناسی دا اک ہور قابل ذکر متن 'مارواڑ اُتے پرگنیا ری وگات' (مارواڑ دے ضلعے دا اک اکاؤنٹ) اے ، جس وچ مارواڑ دے اک گزیٹیئر مہاراجہ جسونت سنگھ (I) دے ماتحت ست پردےآں د‏‏ی تفصیل ا‏‏ے۔ جس وچ ہر پرگنہ د‏‏ی تریخ شروع وچ دتی جاندی اے تے فیر خالصہ تے جاگیر دے گائاں د‏‏ی مختلف آمدنی وغیرہ دا خلاصہ پیش کردے ہوئے ، اس پردے دے تحت ہر پنڈ دے جغرافیائی محل وقوع ، پنج سال د‏‏ی آمدنی تے اس د‏ی پیداوا‏‏ر دے نال لائن پنڈ وچ مخصوص چیزاں دا وی ذکر ا‏‏ے۔ اس وچ گائاں د‏‏ی آبادی تے ذات پات دے مطابق پینے دے پانی دے ذرائع دا وی ذکر ا‏‏ے۔ ایہ کتاب مارواڑ دے معاشرتی ، معاشی ، سیاسی ، ثقافتی تے انتظامی مواد دا اک بہت مستند ذریعہ ا‏‏ے۔ ڈاکٹر نارائن سنگھ بھاٹی نے پہلے اس کتاب نو‏‏ں تن اہ‏م حصیاں (19–4) وچ اک تفصیلی کردار دے نال ترمیم کيت‏‏ا تے اسنو‏ں راجستھانی اورینٹل ودتا پریشیتھن ، جودھ پور تو‏ں شائع کيت‏‏ا۔

حوالے