میر ناصر علی دہلوی
خان بہادر میر ناصر علی دہلوی (پیدائش: 1847ء — وفات: 1933ء) اردو زبان دے مضمون نگار، ادیب، مقالہ نویس تے محقق سن۔
سوانح[سودھو]
خان بہادرمیرناصرعلی دہلوی کاشماراردوادب دے صاحب طرزانشاء پردازاں وچ ہوتاہے۔ساڈی بدقسمتی اے کہ ساناں اردوادب دے ایسے نابغہ روزگاراں توں بوہت کم واقفیت حاصل اے تے معدودے چند ناں، جوہماں نصاب وچ پڑھائے جاندے نیں یانجی محفلاں وچ انہاں دا تذکرہ ہوتاہے، توں آگہی حاصل کر دے نیں۔اسیں نے ادب دے مطالعے وچ اک ظلم ایہ وی کیاہے کہ شعرا نوں بوہت زیادہ وقعت دی اے جدونکہ اس دے مقابلے وچ نثرنگاراں کووہ توجہ اوراہمیت نئیں دی اے،جو انکاجائز حق اے۔ اس ضمن وچ ساڈے محققین اورناقدین نے وی نثرنگاراں دے مقابلے وچ شعرا نوں بوہت زیادہ اجاگرکیااورتنقیدکے میدان وچ اپنی بیشترتوجہ شاعری دے محاسن ومعائب اورشعری تخلیقات دے سماجی ، سیاسی اورمعاشی محرکات دے تجزئے اُتے ْصرف دی اے، جس دی وجہ توں نثرکے میدان وچ میرناصرعلی دہلوی جیسی شخصیتاں کماحقہ ساڈی توجہ حاصل نہ کرسکے۔
ذاتی زندگی:
میرناصرعلی نے 1847ماں دہلی وچ اک ایسے خانداماں اکھ کھولی ، جتھے پشت ہاپشت توں علم وفضل دی روایت چلی آئی سی۔آپکے والد سید ناصرالدین محمد جلیل القدرعالم دین اورقران دے نال نال دیگرکتب تورات، زبوراورانجیل توں وی واقفیت رکھدے سن۔1857کے فسادات دے دوران سید ناصرالدین محمد کوعیسائیت دی تبلیغ وچ رکائوٹ پیداکرنے دے سبب انگریزحاکماں دے ہاتھاں وڈی اذیتاں اٹھانی پڑاں۔انکامطبع جلادیاگیا اورکتب خانہ ضبط کرلیاگیا۔ایسے حالات وچ انہاں دے لئی دہلی وچ رہناناممکن ہو گیا۔لہذا اوہ اپنے دوصاحبزاداں ، جن وچ اک میرناصرعلی سی، نوں لیکر لکھنوچلے گئے۔میرناصرعلی کابچپن لکھنواوراسکے قرب وجوارماں لنگھیا۔ جدوں دہلی دے حالات معمول پرآگئے تومولوی ناصرالدین اپنے بچاں سمیت واپس دہلی آگئے۔
تعلیم:
میرناصرعلی دے گھرکاماحول وی دینی اورمذہبی سی۔ انکی تعلیم کاآغازبھی حسب روایت قرآن مجید توں ہویا۔ انہاں نے قرآن مجید اپنے والد توں پڑھااوربنیادی دینی علوم وی والد صاحب توں حاصل کیتے۔اس دے بعدعلم فقہ، حدیث ، درس نظامیہ ، دینیات اورمنطق دے علاوہ عربی اورفارسی وی سیکھی۔گلستان سعد ی پڑھانے دے لئی آپکے والد آپکوغالب دی خدمت وچ لے گئے سن، جس کاذکرمیرناصرعلی نے اس اندازسے کیاہے۔
" میرے والد اک دفعہ مینوں غالب دی خدمت وچ لے گئے اورعرض دی کہ اس لڑکے کاگلستان پڑھادیاکیجئے۔ غالب کہنے لگاکہ گلستان پڑھانی تومشکل اے کہوتودوسری گلستان لکھ دوں"
میرناصرعلی دے والد دے کول اکثرانگریزعالم اورپادری مذہبی بحث وتکرارکے لئی آیاکردے سن ۔ انکی باتاں سن کر میرناصرعلی نوں وی انگریزی پڑھنے کاشوق پیداہوا۔ا س زمانے وچ انگریزی پڑھنابے دین ہونے دے مترادف سی۔اس لئی خاندان دے بزرگاں توں چھپ کر انہاں نے انگریزی پڑھناشروع کیتی۔والد نوں جدوں معلوم ہواتومنع کرنے دی بوہت کوشش دی مگرمیرناصرعلی نے انگریزی پڑھناجاری رکھااوربالآخردہلی کالج وچ داخلہ مل گیا۔اپنی ذہانت اورمحنت دے بل بوتے اُتے دہلی کالج وچ انٹرنس دے امتحان وچ اول آئے اورطلائی تمغاحاصل کیتا۔میرناصرعلی نے تاریخ اسلام کابھی خوب مطالعہ کیاتھااورعرباں دے زمانہ جاہلیت توں لیکر خلفائے راشدین اوراسکے بعدکے حالات توں پوری طرح واقف سن۔فلسفہ توں خوب لگائوتھااوریونانی اوریورپی مفکرین دی کتب وی پڑھی سن۔انگریزی ادب وچ نظم نوں پسند نہ کیتا۔انکاخیال تھاکہ شاعری وچ کوئی زبان ساڈی شاعری کامقابلہ نئیں کرسکتی، البتہ انگریزی نثرکے مداح سن۔
ملازمت:
میرناصرعلی محکمہ نمک وچ ملازم رہے سن اورمحکمہ تعلیم وچ ہیڈماسٹرکے حیثیت توں وی فرائض منصبی نبھائے سن۔1898 وچ حکومت نے انکی خدمات دے اعتراف وچ انہاں خان بہادرکے خطاب توں نوازاتھا۔اس دے علاوہ حکومت نے انہاں شیخوپورہ ، لائل پورماں پنج قطعہ اراضی وی دی سی۔
ادبی زندگی:
ادبی لحاظ توں وی میرناصرعلی کامقام بوہت بلندہے۔ اوہ اک عظیم انشاء پرداز، مضمون نگاراورصحافی سن۔انہاں نے اپنے ادبی زندگی کاآغاز"تیرھواں صدی" نامی رسالے توں کیتا،جس کااجراء انہاں نے 1870ماں سرسید احمدخان دے رسالے " تہذیب الاخلاق " دے رد عمل وچ کیتا۔اس رسالے دے ذریعے اس نے سرسید دے بعض مذہبی، تعلیمی اورسماجی خیالات نوں ہدف تنقید بنایا۔ انہاں نے اک دن مطبع آ کے مہتمم اوردفترکے منشی نوں کہاکہ رسالے نوں کہاں کہاں بھجواندے نیں ، خصوصاً انہاں تھاں وچ ضروربھجوائاں جتھے توں سرسید دے مدرسۃ العلوم دے لئی مالی معاونت ہُندی اے۔ اس توں ایہ اندازہ لگایاجاسکتاہے کہ میرناصرعلی سرسید توں کس قدرنظریاندی اختلاف رکھدے سن۔سرسید اورمیرناصرعلی دے درمیان چپقلش دی ابتدا اک مضمون" تیرھواں صدی اورتہذیب الاخلاق" توں ہوئی جو برساں تک جاری رہی اوراس تنازعے دی اصل وجہ سرسید دی نیچرپرستی دے مقابلے وچ عقل پرستی دے حق وچ دلائل فراہم کرناتھی۔ اس زمانے وچ سرسیدنے فلسفہ اورسائنس دے ذریعے مسلماناں دے بہبودکاراستہ نکالنے دی کوشش دی اورادب وچ حقیقت پسندی کوفروغ دتا، جس دے مقابلے وچ میرناصرعلی دہلوی نے شاعرانہ اسلوب وچ خیال آرائی اورحسن آفرینی دے جِتے جاگتے مرقعے پیش کیتے۔"تیرھواں صدی"دے مضامین توں اردوادب وچ نویں اورمتنوع طرزنگارش دی داغ بیل پئی،جوعوام اوررخواص وچ بے حدمقبول ہوئی۔ اس رسالے کانام بعدماں تبدیل کرکیــ"صلائے عام " رکھاگیاجوتقریباً25سال تک جاری رہیا۔اس نویں اورمتنوع طرزفکر نوں بعدماں دلگداز اورمخزن نے مزیدتقویت دی اوریاں اردوادب وچ رونوی تحریک دے لئی راہاں ہموارہوگئاں۔ایویں اسیں بجاطورپر کہہ سکدے نیں کہ اردونثرماں رومانوی ادب دی بنیاد میرناصرعلی نے رکھی سی تے "تیرھواں صدی" اس رجحان کانمائندہ رسالہ اے۔