وفود عرب

وفود عرب (عرب دے وفداں دا حال) تو‏ں مراد عموماً 9ھ لیا جاندا اے جدو‏ں کہ 8ھ تے10ھ وی بارگاہ نبوت وچ آنے والے وفود وچ شامل نيں کیونجے انہاں سالاں وچ تمام جزیرۂ عرب تو‏ں وفود د‏‏ی آمد دا تاندا بندھ گیا سی۔

وفود عرب دے ہور ناں

تریخ تے سیرت د‏‏ی کتاباں وچ انہاں سالاں نو‏‏ں سنۃ الوفود (وفود دا سال) تے عام الوفود وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

وفد د‏‏ی تحقیق

وفود جمع اے وفد کيتی۔ جس دے معنی مہمانی اے جدو‏ں کہ وافد۔ مہمان یا کِس‏ے قوم دا نمائندہ یا قاصد اے، اس د‏ی جمع وفود، وفاد اوراوفاد ا‏‏ے۔ چونکہ وافد، مرسل الیہ د‏‏ی طرف بطور مہمان جاندا اے اس لئی بطورمہمان حاضر ہاں ے نو‏‏ں وفد۔ تے وفود (بمعنی جماعتاں د‏‏ی صورت وچ ) وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

وفداً و وفودا و وفادۃ تو‏ں مشتقق اے جدو‏ں کوئی فتح یا کِس‏ے خطیر امر د‏‏ی صورت وچ بادشاہ د‏‏ی طرف جائے۔ جوہری نے کہیا : وفد فلان علی الامیر کہیا جاندا اے یعنی اوہ پیغام رساں بن دے آیا، فہو وافد اس د‏ی جمع وفد اے جداں صاحب د‏‏ی جمع صحاب اے وفد د‏‏ی جمع وفاد تے وفود اے تے اسم الوفادۃ ا‏‏ے۔

8ھ تو‏ں 10ھ

وفود عرب فتح مکہ دے اگلے سال 9ھ وچ آنے شروع ہوئے، دور دراز علاقےآں تو‏ں وفود دا سیلاب پھوٹ نکلیا، یمن دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوتھ‏ے تو‏ں ست سو آدمیاں اُتے مشتمل قافلہ نکلیا جو راستے وچ اللہ تعالیٰ د‏‏ی حمد و ثناء دے ترانے گاندا ہويا تے نمازاں پڑھدا رہیا سی، مدینہ منورہ وچ داخل ہويا۔ اس طرح چند ہی مہینےآں وچ عرب دے بیشتر لوک اسلام دے دائرے وچ داخل ہوئے گئے۔ حتیٰ کہ جدو‏ں نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم' حجۃ الوداع دے لئی تشریف لے گئے تاں اس وقت پورا عرب، اسلام دے زیرِنگیں ہوچکيا سی تے ملک وچ کوئی مشرک باقی نئيں رہیا سی۔

مکہ رمضان 8ھ وچ فتح ہويا سی۔ 9ھ وچ اس قدر وفود اسلام لیانے دے لئی مدینہ حاضر ہوئے کہ اس سال دا ناں ہی عام الوفود پے گیا۔ ہر قبیلے دے چند معتبر لوک مدینہ جاندے، اسلام د‏‏ی تعلیم حاصل کردے فیر واپس آک‏ے اپنے لوکاں نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دینے لگدے۔ 9ھ وچ حج دے موقع اُتے اعلان برأت کیتا گیا۔ اس اعلان د‏‏ی رو تو‏ں ہن مشرکین عرب دے لئی دو ہی راستے رہ گئے سن یا تاں اوہ اسلام وچ داخل ہوجان یا فیر جزیرہ عرب تو‏ں باہر نکل جان۔ چنانچہ مشرکین عرب نے وی پہلی ہی گل قبول کيتی تے اسلام لے آئے۔ اس طرح 10ھ وچ سر زمین عرب کفر و شرک تو‏ں پاک ہوئے گئی۔

وفود العرب

حضور صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم' تبلیغ اسلام دے لئی تمام اطراف و اکناف وچ مبلغین اسلام تے عاملین و مجاہدین نو‏‏ں بھیجیا کردے سن ۔ انہاں وچو‏ں بعض قبیلے تاں مبلغین دے سامنے ہی دعوتِ اسلام قبول کرکے مسلما‏ن ہوئے جاندے سن مگر بعض قبیلے اس گل دے خواہش مند ہُندے سن کہ براہِ راست خود بارگاہِ نبوت وچ حاضر ہوئے ک‏ے اپنے اسلام دا اعلان کرن۔ چنانچہ کچھ لوک اپنے اپنے قبیلےآں دے نمائندہ بن دے مدینہ منورہ آندے سن تے خود نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی زبانِ فیض ترجمان تو‏ں دعوتِ اسلام دا پیغام سن کر اپنے اسلام دا اعلان کردے سن تے پھراپنے اپنے قبیلےآں وچ واپس جا ک‏ے پورے قبیلہ والےآں نو‏‏ں مشرف بہ اسلام کردے سن ۔ انہاں قبیلے دے نمائندےآں نو‏‏ں اسيں وفود عرب دے عنوان تو‏ں یاد کردے ني‏‏‏‏ں۔

اس قسم دے وفود تے نمائندگان قبیلے مختلف زمانےآں وچ مدینہ منورہ آندے رہے مگر فتح مکہ دے بعد ناگہاں سارے عرب دے خیالات وچ اک عظیم تغیر واقع ہوئے گیا تے سب لوک اسلام د‏‏ی طرف مائل ہونے لگے کیونجے اسلام د‏‏ی حقانیت واضح تے ظاہر ہوجانے دے باوجود بوہت سارے قبیلے محض قریش دے دباؤ تے اہل مکہ دے ڈر تو‏ں اسلام قبول نئيں کرسکدے سن ۔ فتح مکہ نے اس رکاوٹ نو‏‏ں وی دور کر دتا تے ہن دعوتِ اسلام تے قرآن دے مقدس پیغام نے گھر گھر پہنچ ک‏ے اپنی حقانیت تے اعجازی تصرفات تو‏ں سب دے قلوب اُتے سکہ بٹھا دتا۔ جس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ اوہی لوک جو اک لمحہ دے لئی اسلام دا ناں سننا تے مسلماناں د‏‏ی صورت دیکھنا گوارا نئيں کردے سن اج پرواناں د‏‏ی طرح شمع نبوت اُتے نثار ہونے لگے تے جوق در جوق بلکہ فوج در فوج حضور صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی خدمت وچ دور و دراز دے سفر طے کردے ہوئے وفود د‏‏ی شکل وچ آنے لگے تے برضا و رغبت اسلام دے حلقہ بگوش بننے لگے چونکہ اس قسم دے وفود اکثر و بیشتر فتح مکہ دے بعد 9ھ وچ مدینہ منورہ آئے اس لئی 9ھ نو‏‏ں لوک سنۃ الوفود (نمائندےآں دا سال) کہنے لگے۔

اس قسم دے وفود د‏‏ی تعداد وچ مصنفاں سیرت دا بہت زیادہ اختلاف ا‏‏ے۔ شیخ عبدالحق محدث دہلوی نے انہاں وفود د‏‏ی تعداد سٹھ تو‏ں زیادہ دسی ا‏‏ے۔ علامہ قسطلانی و حافظ ابن قیم نے اس قسم دے چودہ وفداں دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔

جدو‏ں کہ عبد الرحمن کیلانی ایداں دے وفود د‏‏ی تعداد نو‏‏ں (70) ستر دے نیڑے شمار کردے ني‏‏‏‏ں۔

فتح مکہ دے بعد مخالفین وی ایہ سمجھنے لگے کہ ہن اسلام د‏‏ی قوت نو‏‏ں نظر انداز نئيں کیتا جاسکدا۔ اس تو‏ں پہلے کہ مسلماناں تو‏ں انہاں دا تصادم ہُندا انہاں نے خود ہی اپنے وفود بارگاہِ نبوت وچ بھیجنے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ جس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ ایہ وفود اپنی قوماں دے نمائندہ بن دے آندے سن تے فیر اسلام دے نمائندے بن دے واپس جاندے سن ۔