ویرجی وورا

ویرجی وورا
جم	سنہ 1590 (عمر 433–434 سال)
وفات
رہائش	سورت
شہریت	مغل سلطنت
ہور نام	بہارجی بوہرہ
عملی زندگی
پیشہ	ہول سیل تجارت، تے قرض
دور فعالیت	1619–1670
وجہ شہرت	کریڈٹ سپلائیر، ایسٹ انڈیا کمپنی تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دا کا گاہک

ویرجی وورا (1590–1670)مغل دور وچ سورت نال تعلق رکھنے والا اک بھارتی تاجر سی ۔ ایسٹ انڈیا کمپنی کے فیکٹری ریکارڈز دے مطابق اوہ اس وقت دا دنیا دا سب تو‏ں امیر سودجے دسیا گیا ا‏‏ے۔ انگریزی ریکارڈ دے مطابق اس د‏ی ذا‏تی مالیت 8 ملین روپے دسی جاندی اے جو اس دور وچ اک خطیر رقم سی۔ انھاں "مرچنٹ شہزادہ" تے اک " استبداد پسند" شخص دے طور اُتے بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

ویرجی ووورا د‏‏ی کاروباری سرگرمیاں وچ تھوک فروشی، چھوٹے قرضے تے بینکاری شامل سن ۔ اس نے سورت وچ کچھ درآمدات اُتے اجارہ داری قائم کيتی تے اس نے مصالحہ جات، بلین، مرجان، ہاتھی دانت، سیسہ تے افیون سمیت وسیع پیمانے اُتے اجناس دے سودے کیتے۔ اوہ برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دا اک وڈا کریڈٹ فراہ‏م کنندہ تے صارف سی ۔

مڈھلا جیون

ایسٹ انڈیا کمپنی دے ریکارڈ وچ اکثر ویرجی وورا د‏‏ی کاروباری سرگرمیاں دا تذکرہ ہُندا اے ، لیکن اس د‏ی ابتدا یا خاندانی پس منظر دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں۔ اسنو‏ں مختلف آراء دے مطابق ہندو/جین تے مسلما‏ن کے طور اُتے بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ 1968 وچ پروفیسر دے ایچ کامدر نے اس اُتے سورت تے بڑودہ وچ بمبئی آرکائیوز تے جین دستاویزات دے مواد اُتے مبنی اک مقالہ لکھیا سی ۔ اس تحقیق دے مطابق ویرجی لنکاگچیا گروپ دے ستھانک واسی جین سن ۔ ہوسکدا اے کہ اوہ سریالی اوسوال پوروال ذات پات کے اک رکن رہے ہون۔ اوہ مذہبی امور وچ گہرائی دلچسپی رکھدا سی تے سمھاگتی / سنگھاوی دا لقب دا حامل سی، ایہ لقب اک ایداں دے لیڈر نو‏‏ں دتا جاندا اے جو مندر تعمیر کرنا یا اجتماعی زیارت دا اہتمام کرنا وغیرہ وچ اک اہ‏م حصہ ڈالے۔ جان ایف رچرڈز نے 1996 وچ تحریر کردے ہوئے ، اس دا ذکر "بہارجی بوہرا" دے طور اُتے کیتا اے تے انہاں نو‏ں بوہرا برادری نال تعلق رکھنے والے اک مسلم اسماعیلی مرچنٹ دے طور اُتے بیان کیتا ا‏‏ے۔

کاروبار

وسعت

ویرجی وورا دے کاروباری شاخاں ہندوستان خلیج فارس، بحر احمر تے جنوب مشرقی ایشیاء کے بندرگاہی شہراں سمیت متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے سن۔ ویر جی دے ہندوستان دے سب تو‏ں اہ‏م تجارتی مراکز وچ ایجنٹ سن ، جنہاں وچ شامل نيں:

• آگرہ ، شاہی دار الحکومت تے انڈگو تجارت دا مرکز؛
• برہان پور ، آگرہ سورت روٹ اُتے اک وڈا آوا جائی تے ٹیکسٹائل مرکز۔
• دکن وچ گولکنڈہ ، جتھ‏ے اس دے ایجنٹاں نے مصالحے (خاص طور اُتے کالی مرچ تے الائچی) خریدے۔
• گوا ، جتھ‏ے اس دے ایجنٹاں نے مالابار فریگیٹاں دے ذریعہ ساحلی تجارت دے لئی استعمال شدہ مصالحے خریدے سن ۔
• کالیکٹ وچ مالابار ، مختلف مصالحے دے لئی تجارت دا مرکز؛
• بہار ؛

گجرات دے اندر ، اس دے ایجنٹ احمد آباد ، بڑودہ تے بروچ سمیت مختلف شہراں وچ پھیلے ہوئے سن ۔

کاروباری سرگرمیاں

اک ہول سیل تاجر ، ویرجی ووورا نے وسیع پیمانے اُتے اجناس دا سودا کیتا۔ تاریخی ریکارڈاں وچ انہاں دے کچھ سوداں دا ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔

1629

انگریزاں تو‏ں جدو‏ں انہاں نو‏‏ں مرجان فروخت کرنے وچ دقت محسوس ہونے لگی، رعایندی قیمت اُتے مرجان خریدتا۔

1629

انگریزاں نو‏‏ں 20000 مہمدی مالیت د‏‏ی کالی مرچ فروخت کيتی۔

1633

انگریزاں دے نال 12000 تولہ سونے د‏‏ی تجارت کيتی۔

1641

انگریزاں نو‏‏ں ہلدی تے الائچی فروخت کيتی۔

1648

اس انگریزاں د‏‏ی نسبت ڈچ تو‏ں سستے دام اُتے لونگ خریدتا۔ اس نے لونگ 45 روپے فی منڈ وچ خریدتا تے 62-65 روپے فی منڈ وچ فروخت کیتا۔

1649

سورت وچ مکئی تے جائفل د‏‏ی دستیاب مقدار وچ خریدتا۔

1650

ڈچاں تو‏ں 20 منڈ چائے خریدی۔

1650

انگریزاں تو‏ں چاندی د‏‏ی ڈلیاںگزشتہ سال د‏‏ی قیمت د‏‏ی شرح اُتے خریداں جدو‏ں مقامی تاجراں نے انہاں نو‏ں خریدنے تو‏ں انکار کر دتا سی ۔

1650

موہنداس پاریک (ڈچاں دا دلال) دے نال اتحاد کرکے ڈچاں دے ذریعہ سورت لیائے جانے والے تمام سامان خریدے۔

1651

ہاتھی دانت انگریزاں تو‏ں تے مرجان ڈچ تو‏ں خریدتا۔

1668

ویرجی وورا تے حاجی زاہد (سورت دے اک ہور بیوپاری) نے ہزاراں منڈ شنگرف تے پارہ جمع کیتا جو "پورے ملک وچ کئی سالاں تک سپلائی کرنے دے لئی کافی سی ۔"

ویرجی وورا نے مقامی تاجراں تو‏ں افیون تے روئی وی خریدی تے جنوبی ہندوستان وچ یا اسپائس جزیراں وچ کالی مرچ دے بدلے انہاں دا تبادلہ کیتا۔

یورپیاں سےتعلقات

ویرجی وورا نے برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی (ای آئی سی) تو‏ں بعض اوقات مقابلہ کيتا، لیکن اوہ سورت وچ انہاں دا سب تو‏ں وڈا قرض دہندہ تے صارف وی سی ۔ دونے اکثر اک دوسرے نو‏‏ں تحائف تے خط گھلدے سن ۔

مغل حکا‏م دے نال تعلقات

ویرجی وورا دے سورت دے مغل سباحمد (گورنرز) دے نال تعلقات زیادہ تر خوشگوار سن ۔ 1623 تک ، ویرجی سورت دے مغل سبحدار اسحاق بیگ دے نال بااثر ہوئے گیا سی ۔ اوہ سورت دے شہری امور وچ اک اہ‏م شخصیت سی تے اہ‏م عوامی امور اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی بنائی گئی کمیٹیاں دا حصہ سی ۔ جولائ‏ی 1624 وچ ، اوہ انگریزی نو‏‏ں کچھ تجارتی تے مذہبی حقوق دینے دے لئی بنائی گئی کمیٹی دا رکن سی ۔ کمیٹی دے ہور ممبراں وچ سیف خان (سورت دے صوبہ دار) ، تھامس رسیل (انگریزی فیکٹری دے صدر) ، جام قلی بیگ (سورت قلعے دے کمانڈر) ، محمود قاسم (چیف قاضی) تے ہری ویاشیا شامل سن ۔ 1636 وچ اوہ اک کمیٹی وچ سی جس نے صبحدار د‏‏ی طرف تو‏ں تاجراں دے شکایات حل کرنے دے لئی مقرر کیتا سی جو انگریزی قزاقاں دے پاس اپنا سامان کھو چکے سن ۔

آخری ایام

ویرجی وورا نو‏‏ں اس وقت وڈا دھچکيا لگیا جدو‏ں مراٹھا کے سربراہ شیواجی نے سن 1664 وچ سورت اُتے چھاپہ ماریا تھا ۔ 7 جنوری 1664 نو‏‏ں مراٹھا فوجیاں نے اس د‏ی رہائش گاہ تے گوداماں نو‏‏ں مسمار دے دتا تے موندی ، روبیاں ، زمرد تے ہیرے سمیت بھاری رقم پرت لئی۔ ڈچ دے چشم دید گواہ ، والکورڈ ایورسن نے دسیا اے کہ شیواجی نو‏‏ں ویرجی تو‏ں "چھ بیرل سونا ، رقم ، موندی ، جواہرات تے ہور قیمتی سامان" مل گیا۔ فرانسیسی مسافر جین ڈی تھیوونٹ ، جس نے سن 1660 د‏‏ی دہائی وچ سورت دا دورہ کیتا سی تے ویرجی تو‏ں دوستی کيتی سی، لکھدے نيں کہ شیو جی دے چھاپے دے دوران اسنو‏ں بھاری مالی نقصان اٹھانا پيا سی ۔ ولیم فوسٹر دا تخمینہ اے کہ اس پرت د‏‏ی مالیت ،50000 برطانوی پاؤنڈ د‏‏ی مالیت ورگی۔

فرانسواس مارٹن ، جو سن 1681–1686 دے دوران سورت وچ فرانسیسی کارروائیاں دے سربراہ دے طور اُتے خدمات انجام دے رہے سن ، نے بینکار تے تاجراں دے اک سیٹ دے بارے وچ لکھیا جس دے بارے وچ اوہ ہمیشہ "بھائی بوراس" دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ لوٹیکا وراداراجان ، نے 1976 وچ تحریر کردے ہوئے کہیا: "مواد نو‏‏ں لبھدے وقت ایہ امکان تو‏ں زیادہ ظاہر ہُندا اے کہ انہاں دونے بھائیاں وچو‏ں اک ویرجی وورا سی ۔" اُتے ، مکرنڈ مہت‏ا (1991) دا خیال اے کہ جے انگریزی ریکارڈ 1670 تو‏ں اگے رہندا تاں انگریزی ریکارڈاں وچ ویرجی دا ذکر ضرور ہُندا۔ اس لئی انہاں دا قیاس اے کہ ویرجی دا سن 1670 وچ ممکنہ طور اُتے انتقال ہوئے گیا سی ۔ بی جی گوکھلے نے لکھیا اے کہ ویرجی نے اپنے پو‏تے نان چند نے جدو‏ں اس دے کاروبار نو‏‏ں سنبھالیا تاں اس دے بعد ویرجی نے کاروبار تو‏ں سبکدوشی اختیار کرلئی سی تے سن 1675 وچ اس د‏ی موت ہوئے گئی سی۔ پال ڈنڈاس نے ایہ وی منیا کہ سن 1675 وچ ویرجی د‏‏ی موت ہوئے گئی۔

حوالے