رہٹ
رہٹ، ہلٹ، ہرٹ، ٹنڈاں واݪا کھوہ، ساقیہ ، ڈن٘گراں دی مدد ناݪ کھوہ وِچّوں پاݨی کڈھݨ دا قدیم روایتی نظام اے۔ عام طور تے بوݪد جوت کے رہٹ نوں چلایا جان٘دا اے تے اس توں علاوہ کھوتے یا اونٹھ نوں وی جوتیا جان٘دا اے، جیہڑے گوݪ چکر وچ گُھمّ کے رہٹ نوں چلاؤن٘دے نیں۔
ایہ سکوپ وِیل دی طرحاں کَم کردا اے، جیہدے وچ ٹنڈاں، لوٹّیاں یا بالٹیاں دا اِستعمال کیتا جان٘دا اے۔ عمودی پہیّا اک ڈرائیو شافٹ دے ذِریعے اُفقی پہیّے ناݪ مُنسلِک ہُن٘دا اے، جو روایتی طور تے جانوراں دی طاقت (بوݪد، اونٹھ، کھوتے وغیرہ) دے ذِریعے حرکت وچ آؤن٘دا اے کیون٘کہ ایہ وَگدے ہوئے پاݨی دی طاقت دا اِستَعمال نئیں کَردا، اس لئی ایہ نوریا ناعورة (Noria) توں مُختلِف ہُن٘دا اے۔
رہٹ اک وڈا کھوکھݪا پہیّا اے جو روایتی طور تے لکڑی دا بݨیا ہویا اے۔ اک قِسم دے مِٹّی دے برتݨ، ٹنڈاں یا بالٹیاں براہ راست پہیّے دے دائرے ناݪ مُنسلِک ہُن٘دیاں نیں، جو اس گہرائی نوں محدود کردی اے جیہدے ناݪ اوہ پاݨی نوں اوہدے نِصف توں وی گَھٹ قطر تَک کِھچّ سَکدا اے۔ جدید ورژن عام طور تے جستی شیٹ سٹیل دا بݨیا ہُن٘دا اے تے سکوپس دی اک سیریز اُتے مشتمل اے۔ رہٹ دے پہیّےآں دا قطر 2 توں 5 میٹر تک ہُن٘دا اے۔ روایتی طور تے ایہنوں جانوراں دے ذِریعے چلایا جان٘دا اے، لیکن ہُݨ اِنجݨ ناݪ مُنسلِک ہو رہے نیں۔ جَد کہ جانوراں ناݪ چلّݨ آݪے ساقیہ 2–4 rpm اُتّے گُھمّ سَکدے نیں، موٹر آݪے زیادہ توں زیادہ 8–15 (Revolutions per minute) rpm بݨا سَکدے نیں۔
تفصیل
[سودھو]رہٹ آبپاشی دا اک نظام اے جو پنجاب تے برصغیر پاک و ہند دے مُختلِف حِصّیاں وچ کثرت ناݪ مِݪدا اے۔ رہٹ ٹنڈاں ناݪ کھوہ وِچّوں پاݨی کڈھݨ دا اک روایتی طریقہ اے۔ بوݪداں دے ناݪ جُڑن ناݪ رہٹ دیاں ٹنڈاں گُھمدیاں نیں، کھوہ دے پاݨی وچّ جا کے پاݨی ناݪ بَھر جان٘دیاں نیں۔ پاݨی ناݪ بھریاں ٹنڈاں اُپّر نوں آ کے پاڑچھے وچّ پاݨی بَھر دین٘دیاں نیں۔ رہٹ لاؤݨ لئی پہلاں وڈے چکلے دے سائِز ناݪوں تھوڑی جئی زیادَہ دوری اُتے اِٹّاں تے سیمن٘ٹ ناݪ آمݨے سامݨے تقرِیبن 22 فُٹ اُچّے تھمھلے بݨائے جان٘دے نیں۔ اوہناں تھمھلیاں نوں چنّے کہیا جان٘دا اے۔ چنّیاں اُتے گاڈر فِٹّ کیتا جاندا سی۔ اس گاڈر نوں کانجݨ یا دھکڑ کہیا جان٘دا اے۔ پہلاں چنّے تے کانجݨ لکّڑ دے بَݨدے سی۔ کانجݨ دے وچاݪے سوراخ ہُن٘دا اے۔ سَبھ توں اُتّے وڈّا چکلا ہُن٘دا اے۔ کانجݨ دے سوراخ وِچّوں وڈے چکلے دی لوہے دی لَٹھّ دا اک سِرا اُپر نِکݪ جان٘دا اے۔ دوسرا سِرا تھلّے زمین وچ گڈّی لکّڑ اُتے فِٹّ کیتا جان٘دا اے۔ لَٹھّ دے اُپّرلے سِرے وچ لکّڑ دی گادھی پائی جان٘دی اے۔ گادھی دا جیہڑا حِصّہ لوہے دی لَٹھّ وچ پایا ہُن٘دا اے، اوس حِصّے دے تھلّے تے اُتّے لوہے دی موٹی چادر دے ٹُکڑے لائے ہُن٘دے نیں۔ اوہ ٹُکڑے گادھی نوں مظبوطی دین٘دے نیں۔ اوہناں ٹُکڑیاں نوں تاݪوئے کہیا جان٘دا اے۔
وڈے چکلے دے اک پاسّے چھوٹی چکلی کھڑویں لوٹ پائی ہُن٘دی اے۔ چھوٹی چکلی دے بوڑیاں دے نیڑے تے گڈے دے کوݪ لوہے دا کتا لگیا ہُن٘دا اے۔ کتا اک قِسم دی رہٹ دی بریک ہُن٘دی اے۔ چکلے تے چکلی وچ لوہے دے 12 ک انچ ویاس دے گوݪائی آݪے تے 22 ک انچ لمبے تھوڑی تھوڑی دوری تے گلے لگّے ہُن٘دے نیں۔ اوہناں گلیاں نوں بوڑیئے کہن٘دے نیں۔ وڈے چکلے تے چھوٹی چکلی دے بوڑیاں دے آپسی میݪ ای رہٹ نوں چلاؤن٘دے اے۔ چھوٹی چکلی ادّھی زمین دے تھلّے تے ادّھی زمین توں اُتّے فِٹّ ہُن٘دی اے۔ اس چکلی دے وچاݪے اک گوݪائی دار لمبی لوہے دی لَٹھّ زمین دی سطَح اُتّے پائی ہُن٘دی اے۔ اس لَٹّھ دا دوسرا سِرا کھوہ دی پیڑ وِچّوں تے رہٹ دے بیڑ وِچّوں ہُن٘دا ہویا کھوہ وچ رکّھے گاڈر دے اُتّے لائے جپھے وچ فِٹّ کیتا ہُندا اے۔ اس گاڈر نوں جھلّݨ کہندے نیں۔ جھلّݨ اُتّے بݨے فریم اُتّے پاڑچھا رکّھیا ہُن٘دا اے۔ پاڑچھا جستی چادر دا بݨیا ہُن٘دا اے۔
رہٹ نوں چلاؤݨ لئی گادھی ناݪ بوݪداں دی جوڑی یا اونٹھ جوڑیا جان٘دا اے۔ گادھی وڈے چکلے تے چھوٹے چکلے نوں گھماؤن٘دی اے۔ چکلیاں دے گُھمݨ نال لَٹھّ گُھمدی اے۔ لَٹھّ کھوہ وچ پائے بیڑ نوں گھماؤن٘دی اے۔ بیڑ دے گُھمݨ ناݪ بیڑ اُتّے پائی ہوئی ٹنڈاں دی مالھ چَلدی اے۔ مالھ چلّݨ ناݪ اک پاسّے توں پاݨی ناݪ بھریاں ٹنڈاں آ کے پاڑچھے وچ پاݨی اݪَدّ دین٘دیاں نیں۔ فیر خالی ہوئیاں ٹنڈاں دی مالھ بیڑ دے دوسرے پاسّے ولّوں ہو کے کھوہ وِچّوں دوبارا پاݨی بھرݨ لئی چلی جان٘دی اے۔ پاڑچھے وِچّوں پاݨی کھوہ دے ناݪ بݨے اؤلو/چبچے وچ یا سِدھا ای کھاݪے وچ چلا جان٘دا اے۔ اس طرحاں کھوہ وِچّوں رہٹ ناݪ پاݨی کڈھیا جان٘دا اے تے آبپاشی کیتی جاندی اے۔ کئی کھوہاں وچّ دو رہٹ وی لگے ہُندے نیں۔ دو رہٹاں آݪے کھوہ سائِز وچّ وڈے ہُن٘دے نیں۔
_-_TIMEA.jpg)
