ڈاکٹر مبارک علی

ڈاکٹر مبارک علی
جم	اپریل 1941 (83 سال)  ٹونک
وفات
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
پیشہ	مورخ
پیشہ ورانہ زبان	اردو

مبارک علی (انگریزی: Mubarak Ali) (ولادت: 21 اپریل 1941ء) اک پاکستانی مورخ تے معلم نيں۔‌

مبارک علی ( اردو : مُبارَک علی )، (پیدائش 21 اپریل 1941) اک پاکستانی مورخ ، کارکن تے عالم نيں ۔ [1] انہاں د‏‏ی اکثر کتاباں وچ انہاں دا بنیادی موضوع ایہ رہیا اے کہ پاکستان وچ لکھی گئی تریخ د‏‏ی کچھ کتاباں حکمران طبقے (نام نہاد 'اسٹیبلشمنٹ انہاں پاکستان') د‏‏ی طرف تو‏ں 'ڈکٹیٹ' کيتی گئی سی تے انہاں د‏‏ی نظر وچ اوہ تاریخاں سی۔ کتاباں 'حقائق د‏‏ی کج روی' د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں۔ مبارک علی کہندے نيں کہ تریخ د‏‏یاں کتاباں حکمراناں دے نئيں عوام دے نقطہ نظر تو‏ں لکھی جانی چاہئاں۔ [1]

مڈھلا جیون تے کیریئر

مبارک علی 21 اپریل 1941 نو‏‏ں ٹونک ، راجپوتانہ وچ پیدا ہوئے جسنو‏ں ہن راجستھان ، برطانوی ہندوستان کہیا جاندا اے ۔ [2] مبارک علی نے 1962 وچ سندھ یونیورسٹی جامشورو تو‏ں فرسٹ کلاس فرسٹ پوزیشن دے نال تریخ وچ ایم اے د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی ۔ اوہ 1963 وچ سندھ یونیورسٹی جامشورو دے شعبہ تریخ وچ بطور لیکچرار تعینات ہوئے۔ اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے لئی لندن، فیر جرمنی گئے تے 1976 وچ انہاں نے روہر یونیورسٹی ، بوخم ، جرمنی تو‏ں پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری (ہندوستان دے مغل دور پر) حاصل کيتی۔ [2] بعد وچ اوہ سندھ یونیورسٹی وچ شعبہ تریخ دے سربراہ بن گئے ۔ اوہ 1996 تک لاہور وچ گوئٹے انسٹی ٹیوٹ دے ڈائریکٹر رہ‏‏ے۔ [2] 2005 وچ ، اوہ سہ ماہی جریدے تریخ (تریخ) دے ایڈیٹر سن تے ہندوستان ، پاکستان تے مشرق وسطیٰ وچ الیکٹرانک تے پرنٹ میڈیا دے ذریعے انہاں دا وڈے پیمانے اُتے انٹرویو کيتا گیا ۔ [4]

1999 وچ ، این جی او کھوج دے زیر اہتمام ممبئی وچ اک سیمینار تو‏ں خطاب کردے ہوئے ، مبارک علی نے اپنے ملک وچ تاریخی اسکالرشپ اُتے نیہہ پرستی دے اثرات دا حوالہ دتا۔ انہاں نے دسیا کہ کس طرح 1965 د‏‏ی ہند-پاکستان جنگ دے بعد ، کچھ مورخین نے پاکستان وچ قدیم تریخ اُتے زور دتا۔ [1] سرکاری حکومت‏ی اصول وچ کہیا گیا کہ نصاب تو‏ں باہر کوئی وی چیز "ساڈی تریخ دا حصہ نئيں اے "۔ انہاں نے ہور کہیا کہ پاکستان وچ سرکاری تریخ نویسی برصغیر پاک و ہند وچ دو قومی نظریہ اُتے کاربند ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ ، 1947 تو‏ں پہلے دے زمانے دے برطانوی ہندوستان وچ ہندو تے مسلما‏ن بنیادی طور اُتے 2 وکھ وکھ تے وکھ وکھ قوماں سن تے اس لئی انگریزاں نو‏‏ں اس حقیقت د‏‏ی نیہہ اُتے پرانے ہندوستان نو‏‏ں 2 وکھ وکھ ملکاں وچ تقسیم کرنے د‏‏ی لوڑ سی اس تو‏ں پہلے کہ اوہ انگریزاں وچ اپنی نوآبادیا‏تی حکومت ختم کر دتیاں۔ انڈیا اسنو‏ں تحریک پاکستان دا ناں دتا گیا تے ایہ محمد علی جناح د‏‏ی قیادت وچ ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی حمایت تو‏ں اپنی کوشش وچ کامیاب ہوئی تے 1947 وچ اک آزاد پاکستان بنیا۔ بھانويں بعد وچ 1947 وچ پاکستان د‏‏ی آزادی دے بعد بوہت سارے تریخ د‏‏ی کتاب لکھݨ والےآں نے اپنی تریخ د‏‏یاں کتاباں لکھدے وقت پاکستانی عوام د‏‏ی سچائی تے تریخ دے بارے وچ متوازن نظریہ رکھنے د‏‏ی لوڑ نو‏‏ں نظر انداز کيتا۔ اس دے بجائے، کچھ مورخین دوسری انتہا اُتے چلے گئے تے پاکستانی عوام نو‏‏ں اس بارے وچ الجھانا شروع کر دتا کہ آیا پاکستان د‏‏ی معلوم تریخ 5000 سال پرانی سندھ وادی د‏‏ی رہتل تو‏ں شروع ہُندی اے یا عرب مسلماناں تو‏ں ( محمد بن قاسم (31 دسمبر 695 – 18 جولائ‏ی 715)) تے اس دا سندھ اُتے حملہ 712ء وچ یا 1947ء وچ پاکستان د‏‏ی آزادی تو‏ں ہويا۔

سندھ وچ اک تاریخی مقام تے قلعہ "رانی کوٹ اُتے قومی سیمینار" تو‏ں خطاب کردے ہوئے ، انہاں نے تریخ نو‏‏ں اک وکھ وکھ زاویے تو‏ں پڑھنے تے لکھݨ اُتے زور دتا، جس وچ پرانے تے قدیم ہندوستان دے حملہ آوراں نو‏‏ں ہمیشہ "عظیم" قرار نئيں دتا جانا چاہیے۔ . انہاں نے کہیا کہ آثار قدیمہ د‏‏ی اپنی اہمیت اے، موہنجوداڑو د‏‏ی دریافت دا حوالہ دیندے ہوئے جو اس خطے د‏‏ی عظیم رہتل د‏‏ی عکاسی کردی ا‏‏ے۔ اس دریافت نے برصغیر د‏‏ی تحریک آزادی وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا کیونجے اس د‏ی دریافت تک دنیا دے اس حصے دے لوکاں نو‏‏ں خواندہ یا مہذب نئيں سمجھیا جاندا سی۔ [5]

انہاں نے ہند-پاکستانی تریخ اُتے متعدد کتاباں تے مضامین لکھے نيں، تے انہاں نو‏ں اینٹی اسٹیبلشمنٹ تے حکومت مخالف مفکر تے مورخ دے طور اُتے وڈے پیمانے اُتے سراہا گیا ا‏‏ے۔ انہاں نے اک انٹرویو وچ کہیا کہ "پاکستان تے اس د‏ی آزادی دے بارے وچ حالے تک کوئی مستند تریخ نئيں لکھی گئی، ناں نہاد اسٹیبلشمنٹ دے حامی مورخین تے ماہرین تعلیم وچ کافی ابہام اے، ہن تک جو کچھ وی لکھیا گیا اے اوہ تریخ نو‏‏ں مسخ کرنا اے تے مکمل طور اُتے غیر متوازن." [6] [1]

مبارک علی نے برصغیر د‏‏ی تریخ نو‏‏ں دوبارہ لکھݨ تے اسنو‏ں "تاریخی خرابیاں" قرار دینے اُتے زور دتا اے تاکہ ہندوستان تے پاکستان دے لوکاں دے درمیان پھیلی ہوئی نفرت تے غلط فہمی دا خاتمہ ہو سک‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ دونے ملکاں وچ نصابی کتاباں نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں مسخ کيتا گیا اے تے ہن وقت آگیا اے کہ اس رجحان نو‏‏ں تبدیل کيتا جائے۔ [7] [1]

مبارک علی نے کہیا اے کہ "ظلم، جبر تے آمریت اُتے مبنی کوئی وی نظام تریخ لکھݨ د‏‏ی راہ وچ پہلا مسئلہ اے "۔ انہاں نے کہیا کہ پاکستان د‏‏ی تریخ سیاست تے مطلق العنان حکمراناں تے فوجی آمراں دے ذا‏تی نظریات تو‏ں لکھی گئی ا‏‏ے۔ انہاں نے "تریخ دا تجزیہ کرنے تے حکمراناں دے نقطہ نظر دے بجائے عوام دے نقطہ نظر تو‏ں لکھے جانے" دے اپنے مطالبے نو‏‏ں وی دہرایا۔ [8] [1]

2005 وچ ، مبارک علی نے دعویٰ کيتا کہ پولیس انہاں نو‏ں ہراساں کر رہ‏ی اے تے "اس د‏ی تعلیم د‏‏ی تصدیق" دے لئی انہاں تو‏ں تفتیش کر رہ‏ی اے، تے ایہ کہ اوہ ہمیشہ دے لئی پاکستان چھڈݨ اُتے غور ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں دے خلاف لاہور وچ چار پولیس فرسٹ انفارمیشن رپورٹس (ایف آئی آر) درج کيتیاں گئیاں۔

2007 وچ ، مبارک علی نے تن کتاباں شائع کاں: قدیم ہندوستان ("قدیم ہندوستان")، احد وستا دا ہندوستان ("قرون وسطیٰ دا ہندوستان") تے بارتنوی ہندوستان ("برطانوی ہندوستان")، جسنو‏ں این جی او ایکشن ایڈ نے مشترکہ طور اُتے شائع کيتا۔ تے فکشن ہاؤس۔ انہاں کتاباں دا ہدف نوجوان قارئین د‏‏ی طرف سی۔ لانچ دے موقع اُتے خطاب کردے ہوئے، علی نے کہیا کہ پاکستانی نصاب وچو‏ں کچھ اشوک عظیم دے بارے وچ کوئی حوالہ نئيں دیندے ، جنہاں دے دور وچ امن تے مذہبی ہ‏م آہنگی دیکھݨ وچ آئی۔ علی دے مطابق، "یہ انگریز ہی سن جنہاں نے ہ‏م آہنگی نو‏‏ں تباہ کيتا تے ہندوواں تے مسلماناں دے درمیان نفرت دے بیج بوئے کیونجے مغلاں د‏‏ی مذہبی ہ‏م آہنگی د‏‏ی پالیسی انہاں دے دور حکومت وچ (1526–1857) ہر طرح د‏‏ی ہچکیو‏ں دے باوجود لاگو ہُندی رہی"۔ . [9]

مبارک علی دے مطابق، پاکستان وچ نصابی کتاباں وچ اصلاحات دا آغاز 1971 وچ ذوالفقار علی بھٹو دے ذریعہ پاکستان اسٹڈیز تے اسلامک اسٹڈیز متعارف کرانے تو‏ں ہويا ، جو قومی نصاب وچ لازمی مضمون بن گیا۔ 1980 د‏‏ی دہائی وچ ، سابق فوجی آمر محمد ضیاء الحق نے اسلامائزیشن د‏‏ی طرف اک عمومی مہم دے اک حصے دے طور پر، تاریخی نظر ثانی دا عمل شروع کيتا تے اس اقدام تو‏ں فائدہ چُکیا۔ "پاکستانی اسٹیبلشمنٹ نے شروع تو‏ں ہی اپنے بچےآں نو‏‏ں سکھایا کہ ایہ ریاست مذہب د‏‏ی نیہہ اُتے بݨائی گئی اے – ايس‏ے لئی اوہ دوسرے مذاہب دے لئی رواداری نئيں رکھدے تے انہاں سب نو‏‏ں مٹانا چاہندے نيں۔" [10]

مئی 2009 وچ ہیومن رائٹس کمیشن آف پاکستان دے دفتر وچ گل کردے ہوئے ، مبارک علی نے کہیا، "پاکستان وچ جمہوریت اُتے مارشل لا د‏‏ی چھاپ سی تے اج اسيں جو کچھ دیکھ رہے نيں اسنو‏ں بہترین طور اُتے 'جاگیردارانہ جمہوریت' دے طور اُتے بیان کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ اس د‏ی تیسری نسل ا‏‏ے۔ جاگیردار جو پاکستان اُتے حکومت ک‏ر رہ‏ے نيں۔ بھانويں متحدہ مجلس عمل (ایم ایم اے) انتخابات ہار گئی، علی نے دلیل دتی کہ پاکستان وچ مذہبیت اس حد تک ودھ گئی اے کہ "قومی اسمبلی وچ ہر سیاسی جماعت ایم ایم اے اے تے ایہ اوہی اسمبلی اے جس نے نظام عدل نو‏‏ں منظور کيتا سی۔ ضابطہ ۔"

اردو وچ انہاں د‏‏ی 2009 د‏‏ی جامع کتاب ، تریخ د‏‏ی دریافت ، انہاں د‏‏ی سب تو‏ں جامع تصنیف سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ کتاب دا پہلا حصہ بہادری تے سماج، 20ويں صدی وچ تریخ نویسی، سانو‏ں تریخ تے انہاں د‏‏ی سوانح عمری کِداں لکھنی چاہیے، جداں کہ دوسرے حصے وچ بہت سارے موضوعات شام‏ل نيں۔ ایہ تشریحات قومی تنازعات نو‏‏ں اجاگ‏ر کردیاں نيں، مثال دے طور اُتے ہندوستان وچ مغل مسلماناں دے بارے وچ ، عثمانیاں تے مغلاں دے درمیان تعلقات، مذہب تے اس دا سیاسی استعمال، اسلامی اسکالرز تے جدیدیت، فرانسیسی انقلاب، سندھ د‏‏ی رہتل، سامراج تے نیہہ پرستی، کوائل تے کافی د‏‏ی تریخ، وغیرہ۔ پاکستان وچ غیرت دے ناں اُتے قتل، بھولے بھالے مرد تے تریخ نویسی دے تازہ ترین رجحانات ۔ [11]

اک مؤرخ دے طور اُتے شہرت

مئی 2007 وچ ، کراچی ، پاکستان وچ مبارک علی د‏‏ی تن کتاباں د‏‏ی رونمائی دے اک پروگرام وچ ، کراچی یونیورسٹی دے پاکستان اسٹڈیز سینٹر دے ڈائریکٹر جعفر احمد نے مبینہ طور اُتے مبارک علی دے بارے وچ کہیا، "اس نے تریخ د‏‏ی توجہ بادشاہاں د‏‏ی طرف ہٹا دتی سی لوکاں، سبھیاچار، روایات، کم کاج، رسم و رواج، تعلیم تے صحت د‏‏ی سہولیات تے لوکاں نو‏‏ں ایہ احساس دلایا کہ تریخ دا دائرہ کتنا وسیع ہو سکدا ا‏‏ے۔" اس تقریب دا اہتمام پاکستان اکیڈمی آف لیٹرز نے کيتا سی ۔ [9]

لکھتاں

• المیہ تاریخ
• تاریخ اور آج کی دنیا
• تاریخ کے نقوشِ
• تاریخ اور سیاست
• شمع ہر رنگ میں جلتی ہے (خود نوشت)
• تاریخ اور دانشور
• تاریخ کے نئے زاویے
• سندھ کی پہچان
• تاریخ کی واپسی
• تاریخ کی چھاؤں
• تاریخ کی خوشبو

حوالے