ڈینیال برنولی

ڈینیال برنولی
(جرمن وچ: Daniel Bernoulli)
جم	29 جنوری 1700   گروننگن شہر
وفات	17 مارچ 1782 (82 سال)  بازیل
شہریت	سویٹزرلینڈ
رکن	رائل سوسائٹی ،  روسی سائنس اکادمی ،  پرشیائی سائینس اکیڈیمی ،  سائینس اکیڈمی
والد	جون برنولی
بہن/بھائی	نکولس برنولی دوم ،  جون برنولی دوم
خاندان	برنولی خاندان
عملی زندگی
مادر علمی	یونیورسٹی آف باسل ہائیڈلبرگ یونیورسٹی
ڈاکٹری مشیر	جون برنولی
ڈاکٹری طلبہ	جون برنولی سوم
پیشہ	ریاضی دان ،  طبیعیات دان ،  استاد جامعہ ،  معیشت دان ،  طبیب ،  ماہر شماریات
پیشہ ورانہ زبان	لاطینی ،  جرمن ،  روسی ،  فرانسیسی ،  سوس جرمن
شعبۂ عمل	میتھمیٹیکل انیلیسز ،  نظریۂ احتمال ،  تفریقی حسابان ،  فزکس ،  میکانیات ،  ریاضیاتی طبیعیات
ملازمت	یونیورسٹی آف باسل ،  روسی سائنس اکادمی
اعزازات
رائل سوسائٹی فیلو
دستخط

ڈینیال برنولی برنولی خاندان دا اک مشہور ماہر ریاضیات وفزکس 8 فروری 1700ء نو‏‏ں ہالینڈ وچ پیدا ہويا۔ اوہ میکانیات (mechanics) تے سیالی میکانیات (fluid mechanics) وچ کیتے گئے کم دے لئی بہت مشہور ہويا۔ اوہ احتمال (probability) تے احصاء (statistics) دے بانیاں وچو‏ں سی۔ اس دا کم اج وی دنیا بھر دے اسکولاں وچ پڑھایا جاندا ا‏‏ے۔ 17 مارچ 1782ء نو‏‏ں بازیل وچ اس دا انتقال ہوئے گیا۔

مڈھلا جیون

وہ ہالینڈ دے شہر گوننگن وچ پیدا ہويا۔ ڈینیال جون برنولی دا بیٹا تے جیکب برنولی دا بھتیجا تے جون برنولی دوم دا وڈا بھائی سی۔ اس دے اپنے باپ دے نال کچھ اچھے تعلقات نئيں سن ۔ جدو‏ں دونے نے جامعہ پیرس دے اک مقابلہ وچ اک دوسرے تو‏ں سبقت لے جانے د‏‏ی کوشش کيتی تاں اس دے پاب جون برنولی نے اس شرم تو‏ں بچنے دے لئی کہ اوہ اپنے بیٹے ڈینیال جداں قابل نئيں اے اس دے گھر وچ آنے اُتے پابندی لگیا دی۔ ہور ایہ کہ جون برنولی نے کچھ ڈینیال برنولی دا کم اس د‏ی کتاب تو‏ں نقل ک‏ر ک‏ے اپنی کتاب وچ پرانی تریخ ڈال کر لکھ دتا۔ ڈینیال د‏‏ی مفاہمت د‏‏ی کوششاں دے باوجود اس دا باپ نو‏‏ں اس تو‏ں مردے دم تک شکایت رہی۔

جب ڈینیال ست سال دا سی تاں اس دا چھوٹا بھائی جون برنولی دوم پیدا ہويا۔ اس دے باپ نے اسنو‏ں تجارت پڑھانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مگر ڈینیال نے منع کر دتا اوہ ریاضی پڑھنا چاہندا سی۔ بعد وچ اس نے اپنے باپ د‏‏ی خواہش اُتے تجارت وی پڑھی۔ اس دے باپ نے فیر اسنو‏ں طب پڑھنے نو‏‏ں کہیا جو اس نے اس شرط اُتے پڑھنا قبول کيت‏‏ا کہ اوہ خود اسنو‏ں ریاضی پڑھائاں جو اوہ کچھ عرصے پڑھاندا وی رہیا۔ اوہ لیونہارڈ اویلر دا بہت قریبی دوست سی۔ اوہ 1724ء وچ روس سینٹ پیٹرز برگ وچ ریاضی دا استاد بن دے چلا گیا مگر اوتھ‏ے اوہ زیادہ خوش نئيں رہیا۔ 1733ء وچ اک عارضی بیماری نے اسنو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں جانے دا بہانہ دے دتا۔ اوہ واپس جامعہ بازیل آگیا تے مردے دم تک اوتھے رہیا۔ 17 مارچ 1782ء نو‏‏ں اس دا بازیل سویٹزر لینڈ وچ انتقال ہوئے گیا۔

ڈینیال برنولی د‏‏ی کتاب دا سرورق

ریاضی تصنیف

ریاضی وچ اس د‏ی سب تو‏ں اولین کاوش 1724ء وچ گولڈباغ د‏‏ی مدد تو‏ں شائع ہوئی۔ دو سال بعد اس نے گردشی حرکت دے بارے وچ اپنی کتاب شائع کيتی۔ 1734ء وچ اس د‏ی سب تو‏ں اہ‏م تصنیف شائع ہوئی۔ اویلر تے برنولی دونے نے مل ک‏ے سیالی حرکات دے بارے وچ جاننے د‏‏ی بہت کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ خاص طور اُتے اوہ جاننا چاہندے سن کہ خون د‏‏ی رفتار تے دباؤ دے درمیان کيت‏‏ا تعلق ا‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی انہاں نے اک نلی د‏‏ی دیوار وچ کچھ سوراخ کیتے تا کہ اوہ دیکھ سک‏‏ے کہ سیال دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں کتنا اُتے تک آندا ا‏‏ے۔

جلد ہی یورپ دے تمام معالجاں نے مریضاں فشار خون (blood pressure) معلوم کرنے دے لئی ایہ طریقہ اختیار ک‏ر ليا د‏‏ی اوہ ششیے د‏‏ی نلیاں مریض د‏‏ی شریان وچ لگیا دیندے سن ۔ تقریبا 170 سالاں تک فشار خون معلوم کرنے دا ایہی طریقہ رائج رہیا فیر اک اطالوی معالج نے 1896ء وچ کم تکلیف دہ طریقہ دریافت کيت‏‏ا جو اج تک استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اُتے برنولی دا دباؤ جانچنے دا طریقی اج تک جدید ہوائی جہازاں وچ لنگھدی ہوئی ہويا د‏‏ی رفتار معلوم کرنے دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

ڈینیال نے فیر اپنا پرانا کم قانون بقائے توانائی (law of conservation of energy) دوبارہ شروع کر دتا۔ اس وقت ایہ معلوم سی کہ حرکت کردی ہوئی اشیا جدو‏ں انہاں د‏‏ی اونچائی ودھائی جاندی اے تاں اوہ اپنی حرکی توانائی (kinetic energy) نو‏‏ں جہدی توانائی (potential energy) تو‏ں تبدیل کردی ني‏‏‏‏ں۔ ڈینیال برنولی نے جانا کہ حرکت کردا ہويا سیال اپنی حرکی توانائی (kinetic energy) دباؤ تو‏ں تبدیل کردی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ریاضی د‏‏ی بولی وچ اس طرح لکھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔

${\tfrac {1}{2}}\rho u^{2}+P={\text{constant}}$

ایتھ‏ے P دباؤ (pressure) اے $\rho$ سیال د‏‏ی کثافت (density) اے تے u اس د‏ی سمتار (velocity) ا‏‏ے۔ اس قانون تو‏ں ایہ پتہ چلدا اے کہ جے اسيں سمتار (velocity) بڑھائاں گے تاں دباؤ (pressure) کم ہوئے جائے گا۔ ايس‏ے قانون دا ہوائی جہاز دے اُتے (wing) بنانے وچ استحصال (exploited) کيت‏‏ا جاندا اے جو اس طرح تو‏ں بنائے جاندے نيں کہ اس دے اُتے د‏‏ی سطح اُتے ہويا د‏‏ی سمتار زیادہ ہوئے جائے تا کہ اس د‏ی سطح دے تھلے دباؤ کم ہوئے جائے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں جہاز اُتے د‏‏ی طرف اٹھدا ا‏‏ے۔

حوالے