کربلا دی شیر دل خاتون

== زینب کبری د‏‏ی تحریک ==
زینب کبریٰ سلام اللہ علیہا اک عظیم خاتون نيں۔ مسلماناں د‏‏ی نظر وچ اِنہاں عظیم خاتون نو‏‏ں جو عظمت حاصل اے اوہ کس وجہ تو‏ں اے ؟ ایہ نئيں کہیا جاسکداکہ آپ نو‏‏ں ایہ عظمت اِس لئی حاصل اے کہ آپ علی ابن ابیطالب علیه السلام د‏‏ی بیٹی تے حسنین کریمین د‏‏ی بہن نيں۔ (کیونجے صرف یہ) نسبتاں ہرگزایسی عظمت دا سبب نئيں بن سکدیاں۔ ہمارےباقی ائمہ طاہرین علیهم السلام د‏‏ی وی ماواں تے بہناں سن، لیکن اُنہاں وچو‏ں کوئی وی ایسی ا‏‏ے۔ زینب کبری ورگی کون اے ؟
زینب کبری د‏‏ی اہمیت اورآپ د‏‏ی عظمت، آپ د‏‏ی عظیم اسلامی تے انسانی تحریک تے موقف د‏‏ی وجہ تو‏ں اے، جسنو‏ں آپ نے فریضہ الٰہی د‏‏ی بنیاد اُتے انجام دیاتھا۔ آپ دے کم، آپ دے فیصلے تے آپ د‏‏ی تحریک د‏‏ی نوعیت نے ،آپ نو‏‏ں ایسی عظمت عطا کيتی ا‏‏ے۔(پس)جو خاتون وی ایسا کم کرے گی بھانويں اوہ امیرالمومنین امام علی علیه السلام د‏‏ی بیٹی نہ وی ہو، تب وی ایسی عظمت حاصل کر سکدی ا‏‏ے۔
اِس عظمت دا بہترین حصّہ ایہ اے کہ آپ نے پہلے مرحلے وچ ہی موقع شناسی دا ثبوت دتا، امام حسین علیہ السلام دے کربلا جانے تو‏ں پہلے دے موقعہ نو‏‏ں وی پہچانا تے روز ِعاشورا دے بحرانی موقعہ نو‏‏ں وی تے امام حسین علیہ السلام د‏‏ی شہادت دے واقعات دے موقعہ نو‏‏ں وی پہچانا تے دوسرے مرحلے وچ ہر موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں وکھ وکھ اقدام دا انتخاب کيتا تے انہاں اقدامات نے زینب کبری د‏‏ی شخصیت کوعظیم ترین بنادتا۔
کربلاکی جانب روانگی تو‏ں پہلے ابنِ عباس تے ابن جعفر جداں بزرگان تے صدرِ اسلام د‏‏ی نامور شخصیتاں جو فقاہت، شہامت، ریاست اورآقازادگی دے دعویدار سن، اوہ وی شش و پنج دا شکار ہوگئياں سن، اوہ ایہ نئيں سمجھ سکن کہ انہاں نو‏ں کيتا کرنا چاہیے؟ لیکن زینب کبری علیہا السلام شش وپنج دا شکار نئيں ہوئیاں۔ بلکہ اوہ سمجھ گئياں کہ آپ نو‏‏ں اس راستے دا انتخاب کرنا چاہیے تے اپنے امام نو‏‏ں تنہا نئيں چھڈنا چاہیے تے آپ امام حسین علیہ السلام دے نال چلی گئياں۔ ایسا ہرگز نئيں سی کہ آپ نہ جانت‏ی ہاں کہ ایہ راستہ بہت سخت ا‏‏ے۔ بلکہ آ پ دوسرےآں تو‏ں بہتر اِس گل نو‏‏ں محسوس کررہیاں سن۔ آپ اک خاتون سن، جو اپنے فریضے د‏‏ی ادائگی دے لئی اپنے شوہر تے خاندان تو‏ں دور ہورہیاں سن، اس بناء اُتے اپنے چھوٹے بچےآں تے نوجوان بیٹےآں نو‏‏ں اپنے نال لیا۔ آپؑ محسوس کررہیاں سن کہ کیواں دا حادثہ رونما ہوئے سکدا ا‏‏ے۔
ایداں دے بحرانی حالات وچ ، جدو‏ں طاقتور ترین مرد حضرات وی نئيں سمجھ سکدے کہ اِنئيں کيتا کرنا چاہیے، لیکن آپ اپنا فریضہ سمجھ گئياں تے اپنے امام د‏‏ی حمایت کردے ہوئے آپ نو‏‏ں شہادت دے لئی تیار کيتا۔ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی شہادت دے بعد جدو‏ں دنیا تاریک ہوگئی، دل و جان تے آفاقِ عالم اُتے اندھیرا چھاگیا، تاں ایہ عظیم خاتون روشنی بن دے چمکنے لگياں۔ حضرت زینب اُس منزل اُتے فائز ہوگئياں کہ جتھے تک تاریخِ بشریت دے صرف بلندترین افراد ہی پہنچ سکدے نيں۔
یقیناً جے حضرت زینب سلام اللہ علیہا نہ ہُندیاں تاں واقعۂ کربلا باقی نہ رہندا تے نہ ہی آپ دے بغیر عاشور دا واقعہ اِنّا عام ہُندا تے تریخ وچ زندہ و جاوید بن دے ابھردا؛واقعۂ عاشورا دے آغاز تو‏ں آخرتک علی د‏‏ی بیٹی زینبِ عُلیا مقام د‏‏ی شخصیت تے کردار اِنّا نمایاں اے کہ انسان ایہ سوچنے لگتاہے کہ ایہ اک خاتون دے لباس تے علی علیہ السلام د‏‏ی بیٹی د‏‏ی صورت وچ اک دوسرا حسینؑ ا‏‏ے۔
قطعِ نظر اس دے کہ جے جناب زینب سلام اللہ علیہا نہ ہُندیاں تاں عاشور دے بعد کيتا ہُندا، شاید امام زین العابدین علیہ السلام وی شہید کر دتے جاندے، شاید امام حسین علیہ السلام دا پیغام کدرے وی نہ پہنچدا۔
امام حسین علیہ السلام د‏‏ی شہادت تو‏ں پہلے وی جناب زینب سلام آپ دے لئی اک ایداں دے سچے غمخوار د‏‏ی مانندسن کہ انہاں د‏‏ی موجود گی وچ امام حسین علیہ السلام کدی وی تنہائی تے تھکاوٹ دا احساس نئيں کردے سن ۔ انسان ایداں دے کردار کوجناب زینب دے مقدس چہرے،آپ دے فرمودات تے آپ دے کردار وچ مشاہدہ کرسکتاا‏‏ے۔
== زینب کبری کربلا د‏‏ی شیر دل خاتون ==
دو مرتبہ جناب زینب سلام اللہ علیہا نے کسی حد تک بے قراری دا احساس کيتا تے امام حسین علیہ السلام دے پاس جاک‏ے اپنی اِس بے چینی دا اظہار وی کيتا۔ اک مرتبہ مکہ تو‏ں کربلا جاندے ہوئے ،کسی اک منزل پہ جدو‏ں حضرت مسلم ابن عقیل د‏‏ی شہادت تو‏ں متعلق مختلف خبراں موصول ہوئے رہیاں سن۔ حضرت زینب سلام اللہ علیہحالے آخر اک عورت سن، اوہ وی زنانہ جذبات رکھدیاں سن تے لطیف زنانہ احساست د‏‏ی مالک سن؛ بلکہ جذبات تے احساست دا اصلی مظہرتو خاندانِ پیغمبرﷺ ا‏‏ے۔ تمام ترطاقت، شجاعت تے مصائب و مشکلات دے مقابلے وچ ڈٹ جانے دے باوجود انسانی نفاست، پاکیزگی تے انسانی ترحُّم دا جوش مارتاہويا سرچشمہ وی توایہی خاندان ہی ا‏‏ے۔ اسيں امام حسین علیہ السلام د‏‏ی مثال پیش کردے نيں، اوہ حسین علیہ السلام جو پوری دنیا دے مقابلے وچ کھڑےہوجاندے نيں یا اک صحرا وچ بھرے بھیڑیاں دے مقابلے وچ کھڑے ہونے تو‏ں نئيں گھبراندے ،لیکن اوہی شخص کدی بعض چھوٹی چھوٹی چیزاں دے مقابلے وچ منقلب ہوجاندے نيں مثلاً اُس وقت جدو‏ں اک حبشی غلام زخمی ہوک‏ے زمین اُتے گرگیا، شایدوہ ابوذر غفاری دا غلام’’ جون‘‘ سی جو امام دے چاہنے والےآں تے آپ دے ارادتمنداں وچو‏ں سی۔ اجتماعی تے معاشرتی حوالے تو‏ں اُس دور دے مسلماناں وچ غلام کوئی خاص اہمیت نئيں رکھتاتھااور نہ ہی خاندانی لحاظ تو‏ں کسی اعلیٰ خاندان تو‏ں اس دا تعلق سی۔

عاشور دے دن کربلاکے میدان وچ امام حسین علیہ السلام دے رکاب وچ وڈے وڈے لوکاں نے اپنی جان دے نذرانے پیش کیتے ،جداں حبیب ابن مظاہر، زہیر ابن قین تے ہور شہداء کربلا جنہاں دا شمار کوفہ دے بزرگاں وچ ہوتاتھا ،انہاں وچو‏ں کسی د‏‏ی شہادت اُتے امام حسین علیہ السلام نے ایسا ردِّ عمل ظاہر نئيں کيتا سی، جو ردِّعمل اِس حبشی غلام د‏‏ی شہادت اُتے دکھایا۔ جدو‏ں مسلم بن عوسجہ زخمی ہوک‏ے زمین اُتے گرپئے تاں آپ نے مسلم بن عوسجہ تو‏ں مخاطب ہوک‏ے کہیا:’’ انشاء اللہ تسيں اللہ تعالیٰ تو‏ں اس دا اجر پاؤ گے۔‘‘ لیکن ایہ حبشی غلام گردا اے کہ جس دتی نہ کوئی اولاد اے تے نہ ہی اُس دا کوئی رشتہ دار اِس اُتے رونے والا اے توامام حسین علیہ السلام ٓگے بڑھدے نيں تے اِس غلام کےنال اوہی کچھ کردے نيں جو آپ نے حضرت علی اکبر دے نال کیندا سی؛ یعنی امام حسین علیہ السلام اِس غلام دے سرہانے زمین اُتے بیٹھ گئے تے اس دے خون آلود سر نو‏‏ں اپنے زانو اُتے رکھیا، لیکن امام دے دل نو‏‏ں ہن وی سکو‏ن نئيں ملااور سب نے ایہ منظر دیکھیا کہ اک مرتبہ امام عالی مقام نے اپنے چہرہ مبارک نو‏‏ں ’’جون ‘‘کے خون آلود چہرے اُتے رکھیا۔ ایويں انسانی ہمدردی تے احساس دا اک عجیب منظر سامنے آگیا !

لہٰذا حضرت زینب سلام اللہ علیہا نے اک عورت د‏‏ی حیثیت تو‏ں لطیف زنانہ احساست دے نال، نہ کہ اک عام عورت د‏‏ی حیثیت تو‏ں ،بلکہ امام حسین د‏‏ی بہن اوراک ایسی بہن جو اپنے دل و جان تو‏ں اپنے بھائی نو‏‏ں چاہندی اے، اک ایسی بہن جو اپنے شوہر تے گھربار نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے امام حسین دے نال آگئی اے تے اوہ وی تنہا نئيں آئی، بلکہ اپنے نال اپنے دونے بیٹےآں عون و محمدکو وی لے آئی اے، تاکہ اوہ انہاں دے نال رہیاں تے جدو‏ں اللہ تعالیٰ د‏‏ی راہ وچ قربانی د‏‏ی ضرورت پئے توانہاں نو‏ں قربان کر سکن۔
لیکن اِس دے باوجود جناب زینب سلام اللہ علیہا نے جدو‏ں راستے وچ اک منزل اُتے خطرے دا احساس کيتا تاں امام حسین علیہ السلام دے پاس جاک‏ے عرض کيتی بھائی جان!مینو‏ں خطرے د‏‏ی بو آرہی اے، حالات خطرنا‏‏ک لگ رہے نيں۔ بھانويں آپ جانت‏ی سن کہ جاناں دے نذرانے پیش کرنے نيں تے قیدو بند د‏‏ی صعوبتاں وی برداشت کرنی نيں؛ لیکن اِس دے باجود اِس حد تک حالات دے دباؤ وچ آجاندیاں نيں کہ امام حسین علیہ السلام تو‏ں رجوع کردیاں نيں، اِس موقع اُتے امام حسین علیہ السلام آپ نال کوئی تفصیلی گفتگو نئيں کردے، بلکہ امام فرماندے نيں کوئی گل نئيں، اللہ جو چاہے اوہی ہوئے گا،یعنی آپ نے تقریباً اس قسم دا اک جملہ کہیا:مَا شَائَ اللّٰہُ کَانَ
جو اللہ چاہے گا اوہ ہوک‏ر رہ‏ے گا۔‘‘ اس دے بعد تریخ وچ سانو‏ں کچھ نئيں ملتاہے کہ حضرت زینب نے امام حسین علیہ السلام تو‏ں حالات دے متعلق کچھ کہیا ہوئے یا کوئی سوال کيتا ہوئے یا اپنے چہرے تو‏ں کسی قسم د‏‏ی پریشانی دا اظہار کيتا ہوئے۔ سوائے شب عاشور کے۔

شبِ عاشور دے ابتدائی حصّے دے بارے وچ وی اسيں کہہ سکدے نيں کہ اِس موقع اُتے وی جناب زینب کبری علیہا السلام شدت غم سےبے چین ہوئیاں، اِس واقعہ دے راوی خود امام زین العابدین علیہ السلام نيں جو اُس وقت بیمار سن ،آپ فرماندے نيں: وچ اپنے خیمے وچ لیٹا ہواتھا تے پھُپھی زینب علیہا السلام میری تیمار داری وچ مشغول سن ،ساڈے نال والے خیمے وچ میرے بابا امام حسین علیہ السلام تشریف فرماسن ۔ آپ دے خیمے وچ جناب ابوذر کاغلام ’’جون‘‘آپ د‏‏ی تلوار نو‏‏ں صیقل کر رہاتھا تے اس د‏ی دھار سدھار رہیا سی، گو یا امام کل د‏‏ی جنگ دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں تیار ک‏ر رہ‏ے سن ۔
امام زین العابدین علیہ السلام فرماندے نيں: اک مرتبہ ميں نے دیکھیا کہ امام حسین علیہ السلام نے زیرِلب کچھ اشعار پڑھنا شروع کیتے تے اک شعر پڑھیا جس دا خلاصہ ایہ سی کہ: دنیا نے اپنا رُخ موڑلیا اے تے زندگی انسان تو‏ں وفا نئيں کردی تے موت نزدیک اے:

یَادَہْرُ اُفٍّ لَکَ مِنْ خَلِیْلِ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔کَمْ لَکَ بِالاِشْرَاقِ وَالأصِیْلِ

اے زمانے !تف ہوئے تیری دوستی پر! تاں اپنے بوہت سارے دوستاں نو‏‏ں صبح و شام موت دے سپرد کردیندا اے ۔
یہ اِس گل کيتی علامت اے کہ جو شخص ایہ شعر پڑھ رہاہے اُسنو‏‏ں یقین اے کہ اوہ بہت ہی جلد اِس دنیا تو‏ں رخصت ہونے والاا‏‏ے۔ امام سجاد علیہ السلام فرماندے نيں :جدو‏ں ميں نے ایہ شعر سنیا تاں اس دے معنی تے مفہوم نو‏‏ں وی سمجھ گیا،یعنی وچ جان گیا کہ امام حسین علیہ السلام اپنی شہادت د‏‏ی خبردے رہے نيں؛ لیکن ميں نے اپنے آپ نو‏‏ں سنبھالیا۔ مگر پھُپھی زینب علیہا السلام ایہ سن دے پریشان ہوگئياں تے اُٹھ کر بھائی دے خیمے وچ چلی گئياں تے امام حسین علیہ السلامسے مخاطب ہوکرکہنے لگياں: بھائی جان!ماں سن رہی ہاں کہ آپ اپنی شہادت د‏‏ی خبر دے رہے نيں۔ جدو‏ں باباشہید ہوئے، تاں اساں کہیا ساڈے بھائی موجود نيں تے جدو‏ں بھائی حسن علیہ السلامشہید ہوئے تاں اساں کہیا: ساڈے بھائی حسین علیہ السلامموجود نيں تے کئی سالوںسے آپ ہی دے بھروسے اُتے جی رہیاں نيں تے اج وچ دیکھ رہی ہاں کہ آپ وی اپنی شہادت د‏‏ی خبر دے رہے نيں۔
== کربلا وچ حضرت زینب دا کردار ==
البتہ پریشان ہوناحضرت زینب سلام اللہ علیہا دا حق وی بنتاا‏‏ے۔ وچ تصّور کرسکتاہاں کہ اُس دن زینب کبری سلام اللہ علیہا دکی جو حالت سی اوہ اک استثنائی حالت تھی؛ کسی وی عورت، ایتھ‏ے تک کہ خود امام زین العابدینعلیہ السلام د‏‏ی حالت دا وی زینب کبری سلام اللہ علیہا تو‏ں موازنہ نئيں کيتا جاسکتاا‏‏ے۔ حضرت زینب علیہا السلام د‏‏ی حالت انتہائی سخت تے طاقت فرسا سی۔ (قافلے وچ شامل) تمام مرد عاشور دے دن شہید کر دتے گئےسن ۔ عصرِ عاشور انہاں خیمےآں وچ امام زین العابدین علیہ السلام دے علاوہ کوئی مرد باقی نئيں بچاتھا تے امام زین العابدین علیہ السلام وی بستر بیماری اُتے پئے ہوئے سن اورشاید بے ہوشی د‏‏ی حالت وچ سن ۔
 ہن ایداں دے حالات وچ آپ سوچئے کہ اس خیمہ گاہ وچ تقریباً۸۴ عورتاں تے بچے موجود سن، جنھاں چاراں طرف تو‏ں دشمن دے اک جمِّ غفیر نے گھیررکھیا تھا؛انھاں کس قدر توجہ تے حمایت د‏‏ی ضرورت سی، جدو‏ں کہ انہاں وچو‏ں کوئی بھُکھا سی تاں کوئی پیاسا بلکہ ایہ کہاجائے کہ سب دے سب بھوکے، پیاسنو‏ں تے خوفزدہ و پریشان حال سن ۔ان دے شہیداں دے لاشے زمینِ کربلا اُتے پامال شدہ بکھری پئی سن؛کسی دا بھائی تاں کسی دا بیٹا(اور کسی دے دوسرے اعزاء واقرباء)۔ بہر حال ایہ اک انتہائی تلخ تے وحشتناک واقعہ اے جسنو‏ں صرف اک ہی شخصیت نے اگے ودھ ک‏ے سنبھالاتھا تے اوہ شخصیت حضرت زینب کبریٰ علیہا السلام د‏‏ی سی۔
صرف ایسا نئيں تھاکہ جناب زینب کبری سلام اللہ علیہا نے اپنے بھائی نو‏‏ں کھودیاہو یا اپنے دوبیٹےآں یا اپنے ہور بھائیاں تے عزیزو اقارب یابنوہاشم دے اٹھارہ جواناں تے اپنے (بھائی)باوفا اصحاب و انصار نو‏‏ں کھودیاہو، انہاں حالات دے نال نال ایہ وی اک اہ‏م حقیقت سی تے شاید اس د‏ی اہمیت اس تو‏ں کسی وی لحاظ تو‏ں کم وی نہ سی، اوہ ایہ کہ اِنّے سارے دشمناں د‏‏ی موجودگی وچ اِس شکست خوردہ تے منتشر قافلے د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی ذمہ داری آپ دے کاندھاں اُتے سی، ایتھ‏ے تک کہ خود امام زین العابدین علیہ السلام د‏‏ی دیکھ بھال وی آپ ہی دے ذمہ سی۔
لہٰذا اِنہاں چند گھنٹےآں دے درمیان، یعنی واقعۂ عاشور دے بعد تو‏ں لے ک‏ے ایہ طے ہونے تک کہ دشمن اس لٹے ہوئے قافلے دے نال کيتا سلوک کرناچاہتاہے؛ یعنی اِس تاریک تے سخت رات دے اِنہاں چند گھنٹےآں دے دوران، اللہ ہی بہتر جانتاہے کہ جناب زینب علیہا السلام اُتے کيتا گزری ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ اِس دوران حضرت زینب مسلسل مصروف تے بھج دوڑ کردی ہوئی نظر آندیاں نيں۔ آپ کدی اک بچے دے پاس جاندیاں نيں، تاں کدی کسی ایسی ماں دے پاس پہنچک‏ی اے جس د‏‏ی گود اجڑگئیاں نيں تے کدی ایسی بہن دے پاس پہنچ جاندیاں نيں کہ جس دے سر تو‏ں بھائی دا سایہ کھوہیا گیااے، گویا آپ مسلسل مصروف نيں، انہاں سب نو‏‏ں جمع کردیاں نيں تے انہاں دتی حوصلہ افزائی کردیاں نيں تے انھاں تسلی دیندی ا‏‏ے۔
لیکن اک وقت ایسا وی آتاہے کہ زینب سلام اللہ علیہا دا حوصلہ جواب دے جاتاا‏‏ے۔ آپ اپنے اُس بھائی د‏‏ی طرف رُخ کردیاں نيں جو آپ د‏‏ی واحد پناہ گاہ سن ۔ روایت وچ اے کہ جناب زینب سلام اللہ علیہاآندیاں نيں تے اپنے بھائی دے پامال شدہ لاشے دے نیڑے کھڑی ہُندیاں نيں تے دل د‏‏ی گہرائیاں دے نال فریاد کردے ہوئے کہندی نيں:

یَا مُحَمَّدَاہُ صَلَّی عَلَیْکَ مَلائِکَۃُ السَّماء
اے نانا جان!آپﷺ اُتے آسمان دے فرشتے درود و سلام گھلدے نيں۔
ھَذَا الْحُسَیْنُ مُرَمَّلٌ بِالدِّمَائِ
یہ آپ دا پیارا حسین اے جو خاک و خون وچ غلطاں کربلا د‏‏ی گرم ریت اُتے پيا ا‏‏ے۔
== حوالے ==