کرشنا دیورایا

Krishnadevaraya
Maharaja-dhirāja Kannada Rajya Rama Ramana Andhra Bhoja Dakshinasamudradhiswara Mooru Rayara Ganda Abhinava-Bhoja Gaubrahmana Pratipalaka
Sculpture of Krishnadevaraya and his wives at Chandragiri Museum
Vijayanagara Emperor
معیاد عہدہ	26 جولائ‏ی 1509 – 17 اکتوبر 1529
پیشرو	Viranarasimha Raya
جانشین	Achyuta Deva Raya
نسل	Tirumalumba (from Tirumala Devi) Vengalamba (from Chinna Devi) Tirumala Raya (from Tirumala Devi)(Crowned in 1524 at the age of 6 years, but died on 1525)
والد	Tuluva Narasa Nayaka
والدہ	Nagala Devi
پیدائش	17 جنوری 1471(1471-01-17) Vijayanagara, Vijayanagara Empire (modern day Hampi, Karnataka, India)
وفات	۱۷ اکتوبر ۱,۵۲۹(1529-10-17) (عمر 58 سال) Vijayanagara, Vijayanagara Empire (modern day Hampi, Karnataka, India)
مذہب	Hinduism

ہمپی دے کرشنا مندر وچ کرشنا دیورایا دا کنڑ تحریر، مورخہ 1513 عیسوی، اڈیشہ د‏‏ی گجپتی بادشاہی دے خلاف انہاں د‏‏ی فتوحات نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔

کرشنا دیورایا (17 جنوری 1471 – 17 اکتوبر 1529) وجے نگر سلطنت دا اک شہنشاہ سی جس نے 1509 تو‏ں 1529 تک حکومت کيتی۔ اوہ تولووا خاندان دا تیسرا بادشاہ سی، تے اسنو‏ں ہندوستانی تریخ دے عظیم ترین حکمراناں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے اسلامی دہلی سلطنت دے زوال دے بعد ہندوستان د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت اُتے حکومت کيتی۔ اپنے عروج اُتے سلطنت د‏‏ی صدارت کردے ہوئے، انہاں نو‏ں بوہت سارے ہندوستانی اک آئیکن دے طور اُتے مندے نيں۔ کرشنا دیورایا نے آندھرا بھوجا کا خطاب حاصل کيتا۔ "آندھرا دا بھوجا ")، کرناٹکرتنا سمہاسنادیشورا (لائٹ۔ "کرناٹک دے زیورات دے تخت دا رب")، یاون راجیہ پرتیستپناچاریہ (لائٹ۔ "بہمنی تخت تک بادشاہ دا قیام")، کنڑ راجیہ راما رمنا (لائٹ۔ " کنڑا سلطنت دا لارڈ)، گوبرہمان پرتی پالک (لائٹ۔ "برہمناں تے گایاں دا راکھا") تے مورو رائارا گنڈا (لائٹ۔ "تین بادشاہاں دا رب")۔ اوہ بیجاپور ، گولکنڈہ ، بہمنی سلطنت تے اڈیشہ دے گجپتیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے جزیرہ نما دا غالب حکمران بن گیا، تے ہندوستان دے سب تو‏ں طاقتور ہندو حکمراناں وچو‏ں اک سی۔ کرشن دیوا رایا د‏‏ی حکمرانی توسیع تے استحکا‏م د‏‏ی خصوصیت سی ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں دریائے تنگابدرا تے کرشنا دریا ( رائچور دوآب) دے درمیان د‏‏ی زمین حاصل کيتی گئی سی(1512)، اوڈیشہ دے حکمران نو‏‏ں زیر ک‏ر ليا گیا سی (1514) تے بیجاپور دے سلطان (1520) نو‏‏ں شدید شکست ہوئی سی جدو‏ں مغل شہنشاہ بابر شمالی ہندوستان دے طاقتوراں دا جائزہ لے رہیا سی، تاں اس نے برصغیر وچ سب تو‏ں ودھ وسیع سلطنت دے نال، کرشن دیورایا نو‏‏ں سب تو‏ں طاقتور قرار دتا۔ پرتگالی سیاح ڈومنگو پیس تے ڈوارٹے باربوسا نے اپنے دور حکومت وچ وجے نگر سلطنت دا دورہ کیتا، تے انہاں دے سفرنامے دسدے نيں کہ بادشاہ نہ صرف اک قابل منتظم سی بلکہ اک بہترین جرنیل وی سی، جو جنگ وچ محاذ تو‏ں رہنمائی کردا سی تے زخمیاں د‏‏ی عیادت وی کردا سی۔ کئی مواقع پر، بادشاہ نے جنگ دے منصوبےآں نو‏‏ں اچانک تبدیل کر دتا، ہاری ہوئی جنگ نو‏‏ں فتح وچ بدل دتا۔ شاعر مکو تیمنا نے اس د‏ی تعریف 'ترکاں نو‏‏ں تباہ کرنے والا' دے طور اُتے کيتی۔ کرشنا دیورایا نے اپنے وزیر اعظم تیمارسو دے مشورے تو‏ں فائدہ چُکیا، جسنو‏ں اوہ اپنی تاجپوشی دے لئی ذمہ دار باپ شخصیت سمجھدے سن ۔ کرشنا دیورایا نو‏‏ں وی انہاں دے دربار وچ ملازم رہنے والے مزاحیہ تینالی رام کرشنا نے مشورہ دتا سی۔

فوجی کیریئر

اس دے اصل دشمن بہمنی سلطان سن (جو پنج چھوٹی سلطنتاں وچ تقسیم ہوݨ دے باوجود مستقل خطرہ بنے ہوئے سن )، اڈیشہ دے گجپتی ، جو سلووا نرسمہا دیوا رایا د‏‏ی حکمرانی دے بعد تو‏ں مسلسل تنازعات وچ ملوث رہے سن، تے پرتگال، جو اک ابھردا ہويا سمندری علاقہ سی۔ طاقت جس نے سمندری تجارت دے بوہت‏ے حصے نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔

دکن وچ کامیابی

دکن دے سلاطین د‏‏ی طرف تو‏ں وجے نگر دے قصبےآں تے دیہاتاں اُتے چھاپے تے لُٹ مار رایا دے دور حکومت وچ ختم ہو گئی۔ 1509 وچ ، کرشنا دیورایا دیاں فوجاں انہاں تو‏ں ٹکرا گئياں تے سلطان محمود شدید زخمی تے شکست کھا گیا۔ یوسف عادل شاہ ماریا گیا تے رائچور دوآب اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ فتح دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، رایا نے بیدر ، گلبرگہ تے بیجاپور نو‏‏ں دوبارہ وجئے نگر وچ ملایا تے سلطان محمود نو‏‏ں رہیا کرکے اسنو‏ں حقیقی حکمران بنا ک‏ے "یون سلطنت دا قیام کرنے والا" دا خطاب حاصل کيتا۔ گولکنڈہ دے سلطان قلی قطب شاہ نو‏‏ں سری کرشنا دیورایا دے وزیر اعظم تیمارسو نے شکست دتی۔

کلنگا دے نال جنگ

اوڈیشہ دے گجپتیاں نے بنگال ، آندھرا تے اڈیشہ دے کچھ حصےآں اُتے مشتمل اک وسیع زمین اُتے حکومت کيتی۔ امتتور وچ کرشنا دیورایا د‏‏ی کامیابی نے اپنی مسانو‏ں ساحلی آندھرا دے علاقے تک لے جانے دے لئی ضروری محرک فراہ‏م کیہ، جو گجپتی بادشاہ پرتاپرودرا دیوا دے کنٹرول وچ سی۔ وجے نگر د‏‏ی فوج نے 1512 وچ اُدے گیری قلعے دا محاصرہ ک‏ے لیا ایہ مہم اک سال تک جاری رہی اس تو‏ں پہلے کہ گجپتی فوج فاقہ کشی د‏‏ی وجہ تو‏ں بکھر گئی۔ کرشنا دیورایا نے اس دے بعد تروپتی وچ اپنی بیویاں تروملا دیوی تے چناما دیوی دے نال نماز ادا کيتی۔ اس دے بعد گجپتی د‏‏ی فوج کونڈاویڈو وچ ملی۔ وجئے نگر دیاں فوجاں چند مہینےآں تک محاصرہ قائم کرنے دے بعد بھاری جانی نقصان د‏‏ی وجہ تو‏ں پِچھے ہٹنے لگياں۔ تیمارسو نے قلعے دے غیر محفوظ مشرقی دروازے دا اک خفیہ دروازہ دریافت کيتا تے رات دے وقت حملہ کيتا۔ اس دا اختتام قلعہ اُتے قبضہ تے پرتاپردر دیوا دے بیٹے شہزادہ ویربھدر د‏‏ی قید دے نال ہويا۔ واسیریڈی ملیکھارجن نائکا نے اس دے بعد کونڈاویڈو دے گورنر دا عہدہ سنبھالیا۔ کرشنا دیورایا نے کلنگا اُتے حملے دا منصوبہ بنایا، لیکن پرتاپردرا نو‏‏ں اس منصوبے دا علم ہويا تے اس نے کلنگا نگر دے قلعے وچ سابق نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اپنا منصوبہ بنایا۔ تیمارسو نے پرتاپرودرا د‏‏ی خدمت تو‏ں اک تیلگو صحرائی نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے پرتاپرودرا دا منصوبہ دریافت کيتا۔ جدو‏ں وجے نگر سلطنت نے حملہ کيتا تاں پرتاپردرا نو‏‏ں گجپتی سلطنت دے راجگڑھ کٹک لے جایا گیا۔ پرتاپردرا نے بالآخر وجے نگر سلطنت دے سامنے ہتھیار ڈال دیے، تے اپنی دھی، راجکماری جگن موہنی نو‏‏ں کرشنا دیورایا نال شادی وچ دے دتا۔ کرشنا دیورایا نے دریائے کرشنا دے شمال وچ اوہ تمام زمیناں واپس کر دیؤ جنہاں اُتے وجے نگر سلطنت نے قبضہ کيتا سی۔ اس نے دریائے کرشنا نو‏‏ں وجئے نگر تے گجپتی سلطنتاں دے درمیان سرحد بنا دتا۔

آخری تنازعہ تے موت

ہمپی دے نیڑے اناتھاسیانا گوڈی وچ اناتھاسیانا مندر وچ کرشن دیوا رایا دا کنڑ دا نوشتہ 1524 عیسوی دا ا‏‏ے۔ ایہ مندر انہاں دے جانہار(مرحوم) بیٹے د‏‏ی ياد وچ بنایا گیا سی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

سلطنت تے پنج دکن سلاطین دے پیچیدہ اتحاد دا مطلب ایہ سی کہ اوہ مسلسل جنگ وچ سی۔ اک مہم وچ ، اس نے گولکنڈہ نو‏‏ں شکست دتی تے اس دے کمانڈر مدور الملک نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا، بیجاپور تے اس دے سلطان اسماعیل عادل شاہ نو‏‏ں کچل دتا، تے بہمنی سلطنت نو‏‏ں Muhammad Shah II دے بیٹے دے حوالے ک‏ے دتا۔

حوالے

ذرائع

باہرلے جوڑ

• Vepachedu ایجوکیشنل فاؤنڈیشن تو‏ں تیلگو ادب دا سنہری دور
• تروپتی وچ کرشن دیورایا دا کمپلیکس
• تروپتی وچ کرشنا دیورایا تے انہاں د‏‏ی بیویاں دے مجسمے۔
• کرشنا دیورایا دے دور حکومت وچ سؤݨ دے سک‏‏ے جاری کيتے گئے۔ Archived 2012-09-20 at the وے بیک مشین
• اک فراموش شدہ سلطنت (وجیا نگرا): ہندوستان د‏‏ی تریخ وچ اک شراکت (کرونیکا ڈوس ریس ڈی بسناگا دا ترجمہ ڈومنگو پیس تے فرناؤ نونس نے بالترتیب 1520 تے 1535 دے بارے وچ لکھیا اے، رابرٹ سیول دے تاریخی تعارف دے نال)