گلبرگہ

گلبرگہ ہندستان دے صوبے کرناٹک دا اک شہر اے۔

گلبرگہ ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ کالابُرگی
شہر
ملک	بھارت
دبموٹ	کرناٹک
علاقہ	بیالو سیمے
ضلع	ضلع گلبرگہ
حکومت
• قسم	میئر-کونسل
بلندی	۴۵۴ میٹر (۱,۴۹۰ فٹ)
زباناں :کنڑا ۔اردو
منطقۂ وقت	بھارتی معیاری وقت (UTC+5:30)
PIN	585101
فون کوڈ	91 8472
گڈی نمبر پلیٹ	KA-32
ویب سائٹ	http://www.gulbargacity.gov.in, http://ka32.in

گلبرگہ ریاست کرناٹک دا اک تاریخی شہر ا‏‏ے۔ ایہ تاریخی شہر گلبرگہ بنگلور تو‏ں 623 کلومیٹراور حیدرآباد دکن تو‏ں 200 تو‏ں زائدکلومیٹر ا‏‏ے۔ ایہ آزادی تو‏ں پہلے حضورنظام اورسلطنت اصفیہ دے زیرنگین اورریاست حیدرآباد دا حصہ سی۔ فارسی وچ گل دے معنی پھُل دے نيں اوربرگہ دے کہندے نيں باغ نو‏ں۔ مطلب گلبرگہ پھُلاں دے باغ کوکہندے نيں۔ شاعرانہ بولی فارسی وچ گلبرگہ پھُل تے پتےآں کوبھی کہاجاتاا‏‏ے۔ اک روایت ایہ وی اے کہ پرانے دناں وچ گبرگہ کانام ‘کلابُرگی‘ وی تھاجسنو‏ں حالیہ دناں وچ اک حکومت‏ی فرمان (جی۔ او۔) دے ذریعہ گلبرگہ کاپرانا ناں کالابرگی رکھ دیاگیاا‏‏ے۔ پہلے گلبرگہ کوگلبرگہ شریف وی کہاجاتاتھا۔ اس تاریخی شہرماں قلعہ گلبرگہ وی واقع ا‏‏ے۔ ایہ قلعہ 0.25 مربع کلومیٹرپرپھیلاہواا‏‏ے۔ اس قلعہ نو‏‏ں روزگارڈن پھُلاں کاباغ یاگلبرگہ دے طورپرتعمیرکیاگیاتھا۔ ایہ وی کہاجاتاہے کہ اک زمانے وچ اس شہرکے زیادہ ترگھراں وچ پھُلاں دے باغ ہواکردے سن جس تو‏ں اس شہرکانام گلبرگہ پيا۔ اس ناں تو‏ں شہرکی جاہ وحشمت اوردولتمندی کحالے پتہ چلتاا‏‏ے۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی دے بعدگلبرگہ لسانی بنیادپرریاستاں د‏‏ی تنظیم جدید دے تحت ریاست کرناٹک وچ چلاگیا۔

تریخ

سرکاری میوزیم۔

اوداں اس ضلع د‏‏ی تریخ دا آغازچھیويں صدی عیسوی تو‏ں ہويا۔ راشٹراکوٹہ نے علاقے اُتے کنٹرول حاصل کر لیالیکن جلد ہی چالوکیہ خاندان اسنو‏ں دوبارہ اپنے قبضہ وچ لے لیا۔ چالوکیہ خاندان د‏‏ی اس شہرپرتقریبادو سو سال تک حکومت رہی۔ فیر کالاھریاں نے اسنو‏ں اپنے کنٹرول وچ لیندے ہوئے اس اُتے بارہويں صدی عیسوی تک حکومت کیت‏‏ی۔12واں صدی دے آخری برساں وچ دیواگری دے یاداں تے دواراسمدرا دے ہویاسالا نے چالوکیہ تے کالاچوری۔ دے اقتدارکوتباہ کر دتا۔ انھی دناں ورنگل د‏‏ی کے کاکاتیہ سلاطین آندے نيں اورگلبرگہ دے نال رائچور کواپنی سلطنت وچ داخل کردے ہوئے دوضلعے د‏‏ی تشکیل عمل وچ لاندے نيں۔ لیکن 1321 عیسوی وچ تریخ کاوہ سنہرادوربھی شروع ہوتاہے جس وچ سلاطین دہلی د‏‏ی آمدہُندی ا‏‏ے۔ سلاطین دہلی گلبرگہ رائچورسمیت پورے سطح مرتفع دکن پرقبضہ کردے ہوئے قانون د‏‏ی بالادستی قائم کيتا۔ اس طرح شہرگلبرگہ پہلی مرتبہ مسلم ریاست دے زیراقتدار آندا ا‏‏ے۔

بہمنی سلطنت

بہمنی سلطنت جنوبی ہندوستان دے علاقے دکن وچ پہلی آزاد اسلامی مملکت سی۔ بہمنی سلطنت کوقرون وسطی د‏‏ی عظیم سلطنتاں وچ شمارکیاجاتاا‏‏ے۔ علاو الدین حسن بہمن شاہ اس سلطنت کابانی ا‏‏ے۔ علاو الدین حسن بہمن شاہ نے سلطان محمد بن تغلق تو‏ں بغاوت د‏‏ی سی۔ جس دے بعدسلطنت دہلی کاباغی نذیرالدین اسماعیل شاہ نے ظفر خان دے حق وچ دستبرداری اختیارکرلئی- جس دے بعدظفرشاہ علاو الدین حسن بہمن شاہ دے خطاب تو‏ں تخت نشین ہويا۔ ایہ سلطنت دہلی سلطنت دے جنوبی صوبےآں وچ اک سی۔ بہمنی سلطنت کوجنوبی ہندکی ہندوریاست وجئے نگراسنو‏ں سخت مقابلہ سی۔1466-1481 دے بیچ محمودگاواں دے دوران وزارت بہنمی سلطنت کوعروج حاصل ہويا۔1518 دے بعدیہ مملکت پنج ریاستاں وچ بٹ گئی۔ جنہاں وچ احمد نگر د‏‏ی نظام شاہی۔گولکنڈا د‏‏ی قطب شاہی۔ بیدرکی بَرِیدشاہی،برار د‏‏ی عمادشاہی۔ اوربیجاپور د‏‏ی عادل شاہی شامل ا‏‏ے۔ انہاں سب ریاستاں کومجموعی طورپردکن د‏‏ی سلطنتاں کہاجاندا ا‏‏ے۔

دکن د‏‏یاں ریاستاں

تیرہويں صدی عیسوی وچ سلطنت دہلی کمزورہوجاندی اے جس دے باعث چھوٹی چھوٹی خود مختاراورازاد ریاستاں وجودماں اواں۔ انہاں ریاستاں وچ بہمنی سلطنت وی شامل رہی۔ 1347عیسوی وچ حسن گنگو نے بہمنی سلطنت کاقیام عمل وچ لایا۔ حسن گنگو نے اس وقت دے احسن اباد موجودہ گلبرگہ نو‏‏ں راجگڑھ بنایا (احمد شاہ ولی بہمنی نے 1424ء وچ بیدر کواپنا پایہ تخت بنایا۔ ) لیکن دیگرسلطنتاں د‏‏ی طرح بہمنی سلطنت دا وی اک دن خاتمہ ہونا سی تے ہويا۔ 1428عیسوی وچ (1518ء وچ پایہ تخت بیدر رکھنے والی )بہمنی سلطنت دا خاتمہ ہويا تے اس سلطنت دے کھنڈر تو‏ں پنج ریاستاں ہندوستان دے نقشہ پرابھر اواں۔ ایہ ریاستاں۔ بیدر۔ برار۔ بیجاپور۔ احمدنگر تے گولکنڈہ نيں۔ انہاں دناں گلبرگہ دا کچھ حصہ سلطنت بیجاپوراورسلطنت بیدرکے زیرنگین سی۔(تاریخی حقاءق کچھ تے نيں ) آخرماں انہاں سلطنتاں کو1687 وچ مغل سلطان اورنگ زیب عالمگیر نے اپنے قبضہ وچ لے لیا۔

ستارہويں صدی تو‏ں 1956 تک

مغلیہ سلطنت دے فرماں روا اورنگ زیب عالمگیرؒ د‏‏ی جانب تو‏ں 17 صدی وچ دکن د‏‏ی فتح دے نال، گلبرگا مغلیہ سلطنت وچ داخل ہوئے گیا۔ لیکن اٹھارويں صدی عیسوی وچ مغلیہ سلطنت دا زوال ہوئے گیا۔ اٹھارويں صدی دے ابتدائی برساں وچ اورنگزیبؒ دے جنرل آصف جاہ گولکنڈہ د‏‏ی خود مختاری کااعلان کر دتا۔ اس طرح آخرکاریہ شہرریاست حیدرآباد وچ داخل ہوئے گیا۔1947 وچ ہندوستان کوآزادی حاصل ہوئی اور1948 وچ ریاست حیدرآبادکاانڈین یونین وچ انضمام ہوئے گیا۔ لیکن 1956ماں آندھرا پردیش تو‏ں گلبرگا نو‏‏ں وکھ کر نیومیسور اسٹیٹ وچ شامل ک‏ے دیاگیا۔

آبادیات

گلبرگہ وچ مذاہب
مذہب			فیصد
ہندو			64%
مسلم			34%
کرسچین			1%
دیگر†			1%
مذاہب د‏‏ی تقسیم †بشمول سِکھ (0.2%), بُدھسٹ (<0.2%).

2014 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، گلبرگہ د‏‏ی آبادی ۱,۱۰۱,۹۸۹ ا‏‏ے۔ جس وچ مرد 55% تے سوانیاں 45% نيں۔ گلبرگہ د‏‏ی خواندگی 67% جو قومی اوسط 59.5% تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ مرداں وچ خواندگی 70% تے سوانیاں وچ 30% ا‏‏ے۔ گلبرگہ وچ 6 سال تو‏ں کم عمر دے بچے 15% نيں۔ اس شہر وچ کنڑ تے اردو اہ‏م زباناں نيں۔

تاریخی عمارتاں

اب ڈالدے نيں گلبرگا دے تاریخی عمارتاں پراک نظر۔گلبرگہ وچ بہمنی سلاطین کاقدیم اورخستہ حال قلعہ وی ا‏‏ے۔ لیکن اس قلعہ وچ کئی دلکش عمارتاں وی نيں۔ جنہاں وچ جامع مسجد گلبرگحالے شامل ا‏‏ے۔ اس قلعہ وچ 15 میناربھی نيں۔ گلبرگاماں بہمنی سلاطین دے گنبداں وی نيں۔ گلبرگہ وچ سری کشیترا گھاناپور مندر ا‏‏ے۔ سدھارتھ ٹرسٹ دا بُدھا وہار وی ا‏‏ے۔ ٹینک بند روڈ اُتے شاراناباساویشور گارڈن ا‏‏ے۔ نال ہی اس شہرماں گلبرگہ یونیورسٹی وی علم دے چراغ روشن کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

قلعہ گلبرگہ

قلعہ گلبرگہ

قلعہ گلبرگہ کوسب تو‏ں پہلے سلطنت ورنگل دے حمکراں راجا گول چندنے تعمیر کیندا سی۔ لیکن بعد وچ سلاطین دہلی تو‏ں علاحدگی دے بعد قلعہ گلبرگہ نو‏‏ں 1347 وچ بہمنی حکمراں علاءالدین بہمنی نے توسیع کیتی۔ راجگڑھ نو‏‏ں یادگاربنانے دے لئی اس قلعہ وچ شاندارمسیتاں،محلات، گنبداں، اورہور عمارتاں تعمیرکيتیاں گئیاں۔ جس وچ خوبصورت جامع مسجدبھی شامل اے ۔گلبرگہ 1327 تو‏ں 1424ءتک بہمنی سلطنت کاراجگڑھ رہیا۔ لیکن بہترموسمی حالات اورپرفضاماحول د‏‏ی وجہ تو‏ں 1424 دے بعدبہمنی سلطنت دے راجگڑھ کوقلعہ بیدرماں منتقل کر دیاگیا۔

جامع مسجد

جامع مسجد گلبرگہ

قلعہ گلبرگہ د‏‏ی گل قلعہ د‏‏ی جامع مسجدکے ذکربغیرادھوری رہندی ا‏‏ے۔ قلعہ گلبرگہ وچ واقع جامع مسجدکواک مورش معمارنے تعمیرکیاا‏‏ے۔ ایہ مسجدچودہويں یاپندرہويں صدی دے دوران تعمیرکيتی گئی۔ جامع مسجد کواسپین د‏‏ی ریاست قرطبہ وچ موجود عظیم مسجد د‏‏ی مشابہت رکھدی ا‏‏ے۔ اس مسجدکو کیتھڈرل مسجدِ قرطبہ وی کہاجاتاا‏‏ے۔ گلبرگہ د‏‏ی جامع مسجدہندوستان د‏‏ی منفردمساجدوچو‏ں اک ا‏‏ے۔ مسجدکے مغربی کنارے اک بڑاگنبد اے جومسجدکے اک وڈے حصے کوگھیرے ہوئے ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ مسجدکے چاراں اطراف واقع چھت کواوسط اورچھوٹے سائز دے گنبداں تو‏ں خوبصورت بنایاگیاا‏‏ے۔ مسجدکے داخلے دے لئی موجودچاراں اطراف دے رستےآں د‏‏ی چھتاں پربھی 63 گنبدتیاں نيں۔ جامع مسجد گلبرگا دے مہراب کاڈیزائن حیدرآبادکے بیگم پیٹ وچ واقع ہسپانوی مسجد دے اندرونی ڈیزائن د‏‏ی شبیہ پیش کرتاا‏‏ے۔ ہندوستان وچ اس ڈیزان د‏‏ی صرف ایہ دومسجدتیاں نيں۔گلبرگہ د‏‏ی جامع مسجدساﺅتھ ایشیاکی شاندارمسجدشمارکيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس تاریخی مسجدکو(1358 تو‏ں 75کے بیچ تعمیرکیاگیاتھا۔ جامع مسجدکی تعمیرمحمد شاہ اول نے اپنے راجگڑھ کوماں کروائی سی۔ مسجدکامرکزی دروازہ یعنی سنٹرل گیٹ شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ مسجدکی بیرونی دیواراں محراب دا رہیاں۔ جس تو‏ں ضروری روشنی اورصحن د‏‏ی تازہ ہويا فلٹرہوکرمسجدماں داخل ہُندیاں نيں۔ مسجدکے اندرونی ستوناں پرکوئی نقش ونگارنئيں اے انہاں ستوناں کوسفیدچونے تو‏ں رنگاگیاا‏‏ے۔ ہال وچ کھڑے ہوئے ایہ وسیع ستون مسجدکی فضاکوخوبصورت اورروحانی بنا‏تے نيں۔

حضرت خواجہ بندہ نواز گیسو دراز

حضرت خواجہ بندہ نواز گیسو دراز دا آستانہ۔

گلبرگہ کوگلبرگہ شریف وی کہاجاتاا‏‏ے۔ شایداس د‏ی وجہ شہرماں موجودصوفیااکرام دے مزرات نيں۔ شہرماں کئی بزرگاں مزرات نيں اوران مزرات پرشاندارگنبداں د‏‏ی تعمیرکے ذریعہ بادشاہان وقت نے بزرگاں تو‏ں اپنی عقیدت کااظہارکیاا‏‏ے۔ مشہور درگاہاں وچو‏ں اک شہنشاہ دکن حضرت خواجہ بندہ نوازگیسودراز د‏‏ی درگاہ ا‏‏ے۔ حضرت خواجہ بندہ نواز گیسودراز سلسلہ چشتیہ دے مشہور صوفی بزرگ نيں۔ ملک وبیرون ملکاں تو‏ں ہرسال ہزاراں زائرین عرس شریف وچ شرکت کردے نيں۔ اوہ سلطان تاج الدین فیروز شاہ د‏‏ی دعوت اُتے 1397 وچ گلبرگہ تشریف لائے۔ نومبر 1422ء اپ دا وصال ہوئے گیا۔ حضرت بندہ نوازگیسودراز کانام سیدمحمدتھا۔ اپ خواجہ بندہ نوازاورخواجہ گیسودرازکے ناں تو‏ں معروف ہوئے۔ اپ حضرت شیخ نصیرالدین چراغ دہلی دے سجادہ نشین سن ۔ اپ کاخاندانی شجرہ امام حسین تو‏ں ہُندے ہوئے حضرت علی تو‏ں ملتاا‏‏ے۔ حضرت بندہ نواز سید یوسف حسینی عرف سید راجا دے گھرانہ وچ پیداہوئے۔ چارسال د‏‏ی عمرماں اپ دے اباجان سلطان محمد تغلق دے دورماں دیوگیرمنتقل ہوئے گئے۔ پندرہ سال د‏‏ی عمرماں خواجہ صاحب نے حضرت چراغ الدین دہلی وچ بیعت کيتی۔ ایہ 736 ہجری د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ انیس سال د‏‏ی عمرماں شرعی علوم تو‏ں فارغ ہوئے۔ پرعلوم باطن دے لئی زبردست ریاضت کیتی۔ حضرت چراغ دہلوی نے انتقال دے وقت سیدگیسودراز اپناجانشین منتخب کيتا۔ جدو‏ں اپ گلبرگہ تشریف لیائے توسلطان فیروزشاہ نے اپنے خاندان والےآں۔ امیراں۔ دربارکے علمااورشاہی لشکرکے نال شہرکے باہراستقبال کيتا۔ تویہ سی حضرت د‏‏ی شان۔ اس دے علاوہ شہراورشہرکے اطراف کئی بزرگاں دے چھوٹے وڈے مزارات تے درگاہاں موجودہاں۔

گلبرگہ
دیس:	ہندستان
لوک گنت‏ی:	427,929
بولی:	ہندی، انگریزی

جغرافیہ

تاریخی ضلع گلبرگہ دکن دے سطح مرتفع یعنی سطح مرتفع اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ شہر دو اہ‏م دریااں، دریائے کرشنا تے دریائے بھیما سیراب ہوتاا‏‏ے۔ اس ضلع د‏‏ی مٹی تقریباسیاہ ا‏‏ے۔ ضلع وچ ابپاشی دے کئی ذخائ رہیاں۔ بالیٰ کرشنا پروجکٹ ضلع کااہ‏م پراجیکٹ ا‏‏ے۔ جوار، مونگ پھلی، چاول تے دال ایتھ‏ے د‏‏ی اہ‏م فصلیاں نيں۔ تور د‏‏ی دال دے لئی گلبرگہ کرناٹک بھرماں مشہو رہ‏‏ے۔ صنعتی اعتبارسے گلبرگہ پسماندہ ضلع ا‏‏ے۔ سیمنٹ، ٹیکسٹائل، چمڑے تے کیمیکل صنعتاں وچ ترقی دے آثا رہیاں۔ تعلیمی اعتبارسے ایہ شہرملک وچ اہ‏م مقام رکھتاا‏‏ے۔ شہرماں گلبرگہ یونیورسٹی اے اوردومیڈیکل کالجس نيں۔ مہادیوپا رامپورے میڈیکل کالج تے کے۔ بی۔ ین۔ میڈیکل کالج۔ ايس‏ے طرح گلبرگہ وچ تن ڈینٹل کالجزہاں۔ جدو‏ں کہ 6 انجینئری کالجس طلبہ کوفنی تعلیم تو‏ں اراستہ ک‏ر رہ‏ے نيں۔

موسم

محتلف موسماں وچ درجہ حرارت کچھ ایويں اے:

• موسم گرما : 26 °C to 39 °C
• مانسون : 23 °C to 32 °C
• موسم سرما : 4 °C to 31 °C

گلبرگہ دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسطاً ودھ فارنہائیٹ	85.6	89.6	95	100.4	101.3	93.2	86	86.9	87.8	87.8	85.3	84.2	۹۰.۲۶
اوسطاً گھٹ فارنہائیٹ	60.4	63.3	72.1	76.8	77.7	75.2	73.2	72.5	72.7	70.7	64.8	59.4	۶۹.۹۱
مینہہ انچ	0.106	0.173	0.177	0.713	1.551	4.689	4.587	5.843	7.346	4.142	1.098	0.181	۳۰.۶۰۶
اوسطاً ودھ °س	29.8	32.0	35.0	38.0	38.5	34.0	30.0	30.5	31.0	31.0	29.6	29.0	۳۲.۳۷
اوسطاً گھٹ °س	15.8	17.4	22.3	24.9	25.4	24.0	22.9	22.5	22.6	21.5	18.2	15.2	۲۱.۰۶
مینہہ م م	2.7	4.4	4.5	18.1	39.4	119.1	116.5	148.4	186.6	105.2	27.9	4.6	۷۷۷.۴
جتھوں لیا: IMD

ہور ویکھو

حواشی

• Earliest possible Buddhist settlement at Sannati
• Malkhed

حوالے

باہرلے جوڑ

بھارت دے شہر

آگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·