کوڑی
کوڑی یا کوڈی (Cowrie) سمندری گھونگیاں دا اک گروہ اے۔ اوہ جیو مولسکا ورگ دے سبھ توں وڈے اپورگ گیسٹریپوڈر وچّ شامل منیا جاندا اے۔ اوہناں دی لمبائی ادھے انچ توں اکّ انچ تکّ ہُندی اے۔ کوڑی نوں سنسکرت وچّ ‘کپرد’ فرانسیسی، روسی تے جرمن وچّ ‘کورس’، انگریزی وچّ ‘‘کوری’، رومن ‘کوری’ نیپالی وچ کوڈاں، ہندی وچ کوری، اردو وچ کوڑی مراٹھی وچ کوڈی تے افریقی زبان وچّ ایہنوں ‘کرڑی’ کہیا جاندا اے۔
قِسماں[سودھو]
کوڑیاں دیاں 150 توں زیادا قِسماں نیں جیہناں وچّ پرنس، یرینیئم، کاکلینس، لیوکوٹرون، بروڈریا، گٹاٹا، کلٹوس وغیرا کافی چنگیاں منیاں جاندیاں نیں۔
ورتوں[سودھو]
برصغیر پاک و ہند وچّ کوڑیاں نوں تکڑی وچّ بنھیا جاندا سی تے کِتے نیاݨیاں نوں بری نظر توں بچاؤݨ لئی اوہناں دے لکّ دے دوالے تے کِتے لاڑھا لاڑھی دے گٹّے دوالے بنھیا جاندا تے مکاناں دی بنیاد رکھݨ ویلے بنیاداں وچ پایا جاندا سی۔ پنڈاں وچّ بلداں دے گل وچّ مالا دے روپ وچّ بنھیاں کوڑیاں پائیاں جاندیاں نیں۔ ایتھے دے کئی قبیلے دے آدواسی کوڑی نال سجے کپڑے تے گہݨے پہندے نیں۔ آیوروید وچّ ایہدی بھسم نال کئی روگاں دا علاج کیتا جاندا اے۔
مدرا[سودھو]
کِسے زمانے وچ برصغیر پاک و ہند وچّ مدرا دے روپ وچّ کوڑی دا لیݨ دیݨ ہُندا سی۔ کوڑیاں دی ریت دا آغاز ایتھے ہویا، وپاریاں، ساہوکاراں دا لیݨ دیݨ سونے، چاندی دے ٹھیپیاں ناݪ ہندا سی۔ کِسے ویلے جداں سرادھ کیندا جاندا سی تاں براہمناں ناں دکشناں وچّ وی کوڈیاں ہی دتیاں جاندیاں سن۔ اوہ خوبصورت، مظبوط، چھوٹی ہوݨ وجہوں سبھ لئی آدرشک سن۔ کوڑیاں نہ تاں جلدی گݪدیاں سڑدیاں سن نہ ٹُٹدیاں پُھٹدیاں سن۔ پرسدھّ وگیانی بھاسکر دوجا نے اپݨے پرسدھّ گرنتھ ’لیلاوتی’ وچّ کوڑیاں دا ورنن مدرا دے روپ وچّ کیتا اے۔ برصغیر پاک و ہند وچّ 1939 تکّ کوڑیاں مدرا وجاں چلدیاں رہیاں۔ وادی انڈس دی پراچین سبھئتا وچّ لگ بھگ پنج ہزار (5000) سال پہلاں مدرا دے روپ وچّ ایہدی ورتوں عام سی۔
پھٹی کوڑی[سودھو]
پراݨیاں ویلیاں وچّ پھٹی کوڑی نوں مدرا دے روپ وچّ ورتیا جاندا سی تے اس دی قدر سبھ توں گھٹّ ہُندی سی۔ تنّ پُھٹیاں کوڑیاں توں اکّ کوڑی بݨدی سی تے دس کوڑیاں توں اکّ دمڑی۔ "پھٹی کوڑی" نوں محاورے دے طور 'تے محتاجی تے کسمپُرسی دی علامت لئی وی ورتیا جاندا اے، مثلن: میرے کول تاں پھٹی کوڑی وی نئيں بچی۔ دنیا دا سبھ توں پراݨا سِکہ پُھٹی کوڑی ہی اے۔ ایہنوں پُھٹی کوڑی دا ناں اس لئی دتا گیا کیونکہ ایہدا اکّ پاسا پُھٹیا ہویا ہندا سی۔ اس کرکے اس گھونگھے نوں " پُھٹی کوڑی" کہیا جاندا اے۔ تنّ پھٹیاں کوڑیاں دے گھونگھے اکّ پوری کوڑی دے برابر ہندے سن۔ اس "کوڑی" دی آخری قدر روپئیا ہندا سی۔ اکّ روپئیا 7680 پھٹی کوڑیاں دے برابر ہندا سی۔ پُھٹی کوڑی تے رپئیے دے وچکار دس وکھّ وکھّ سکے ہُندے سن، جیہڑے کوڈی، دمڑی، پائی، دھیلا، پیسا، ٹکا، آنا، دوانی، چوانی، اٹھنی تے فیر روپیا بَݨدا سی۔ مدار دے روپ وچّ ایہناں دی قدر کچھ اس طرحاں سی:
- 3 پھٹی کوڑیاں = 1 کوڑی
- 10 کوڑیاں = 1 دمڑی
- 02 دمڑی = 1.5 پائی
- 1.5 پائی = 1 دھیلا
- 02 دھیلے = 1 پیسا
- 02 پیسے = 1 ٹکا
- 02 ٹکے = 1 آنا
- 02 آنے = 1 دوانی
- 02 دوانیاں = 1 چوانی
- 02 چوانیاں = 1 اٹھیانی
- 02 اٹھیانیاں = 1 رپئیا
- 16 آنے = 1 رپئیا
ہور دیکھو[سودھو]