آیوروید

آیور وید برصغیر دا اک قدیم طبی نظام ا‏‏ے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ ایہ نظام ہندوستان وچ پنج ہزار سال پہلے شروع ہويا سی ۔ لفظ آیور وید دو سنسکرِت لفظاں ”آیوش“ جِس دا معنی زندگی اے تے ”وید“ جس دا معنی ”سائنس“ اے، تو‏ں مل ک‏ے بݨیا اے اس لئی اس دا لغوی معنی اے "زندگی د‏‏ی سائنس۔" ہور ادویاتی نظاماں دے برعکس، آیور وید بیماریاں دے علاج د‏‏ی بجائے صحتی طرز زندگی اُتے زیادہ دھیان مرکوز کردا ا‏‏ے۔ آیور وید دا اہ‏م نظریہ ایہ اے کہ اوہ علاج شدہ ہوݨ دے عمل نو‏‏ں ذا‏تی بݨاؤندا ا‏‏ے۔

آیوروید دے مطابق انسانی جسم چار بنیادی عناصر تو‏ں مل ک‏ے بنا اے: دوش (مرض)، دھاتو (دھات)، مَل (آلودگی) تے اگنی (اگ)۔ آیور وید وچ جسم د‏‏یاں ایہناں بنیادی گلاں د‏‏ی بے شمار اہمیت ا‏‏ے۔ ایہناں نو‏‏ں بنیادی اصول یا آیور ویدی علاج دے بنیادی اصول کہیا جاندا ا‏‏ے۔

آیوروید تے آیروگیان دونوں ای چکتسا شاستر ہن، پر سبھاء وچ چکتسا شاستر دے پراچین دیسی ڈھنگ نوں آیوروید کہندے ہن تے ایلوپیتھک پرنالی (لوک بولی وچ ڈاکٹری) نوں آیروگیان دا نام دتا جاندا اے۔ آیوروید دنیا دی پراچینتم چکتسا پرنالیاں وچوں اک ے۔ ایہ اتھروَ وید دا وستھار اے۔ ایہ وگیان کلا تے درشن دا مشرن اے۔ ‘آیوروید’ نام دا مطلب ہے، ‘جیون دا گیان’ - اتے ایہی سنکھیپ وچّ آیوروید دا سار اے۔ ایہ چکتسا پرنالی کیول روگ اپچار دے نسخے ہی اپلبدھ نہیں کراؤندی، سگوں روگاں دی روک تھام دے اپرالیاں دے وشا وچ وی وستھار نال چرچا کردی اے۔

چرک

علاج

پربھاو

امریکا تیزی نال ہورناں ڈاکٹری پرنالیاں، اتے خاص کر کے پوربی دیشاں دی ڈاکٹری پرنالیاں ولّ رخ کر رہا ہے، امریکہ دے اک منے-پرمنے ودوان نوں آیوروید دا ادھٔین کرن دے لئی بھارت بھیجیا جا رہا ہے۔ اجیہی مانتا ہے کہ آرنبھک یونانی اتے عربی چکتسا پرنالیاں نے کجھ وچار آیوروید توں لے کے آتمسات کیتے۔ آیوروید دے ایہناں وچاراں توں آرنبھک پچھمی چکتسا پرنالی وی پربھاوت ہوئی سی کیونکہ پرگنڈکا (دکھ بھاوَ شونتا اتے پتّ اتے یکرت جنِ روگ) دیاں سنکلپناواں تتکالین لیکھاں وچّ ورنت ہن۔ وکھ وکھ کارناں ولوں نروگ سریر وگیان سنبندھی اپاگم دا ستھان روگ نوں گھٹّ کرن دی کوشش نے لے لیا اتے استوں سنستھاپت پچھمی چکتسا وگیان دا جنم ہویا۔ بھارت وچّ، اک دے بعد اک، مغلاں اتے انگریزاں دے آکرمناں ولوں آیوروید نوں پرشٹھبھومی وچّ پا دتا گیا۔ جویں–جویں ادیوگیکرن اتے شہریکرن وچّ وادھا ہوئی اتے بھوتک سکھ ساڈے جیون اتے حاوی ہندے گئے، اسیں آیوروید دے سدھانتاں توں (جو مول طور تے قدرت دے انوکول اتے سخت انوشاسن یکت سن) ومکھ ہو گئے۔ اس پرکار روگی دے ولّ انمکھ نروگ سریر وگیان دا ستھان، روگ - ندان آدھارت روگ انمکھی انشیلن نے لے لیا۔

تنّ مکھ دھاتاں

آیوروید مت انوسار ساڈا سریر تنّ مکھ دھاتاں توں بنیا ہے، وات، پتّ تے کف۔ جدوں تکّ ایہہ تنے دھاتاں اپنی جگہ برابر ستھتی وچّ رہندیاں ہن، سریر تندرست رہندا ہے۔ ورودھ بھوجن، وہار جاں ہور کارناں کر کے جد ایہہ تنے دھاتاں اسنتلن وچ آ جاندیاں ہن تاں کئی پرکار دے روگاں دا جنم ہندا ہے۔ اس لئی کیہا جاندا ہے کہ سارے روگاں دے تنّ مکھ لچھن ہندے ہن - وات، پتّ تے کف۔ ہزاراں سالاں توں چلی آ رہی آیوروید پرنالی دا ورثہ دیش دے ویداں نے سنبھال کے رکھیا ہے۔ ایہہ دنیاں دی سبھ توں پراچین آیوروید پرنالی ہے جس نے سماج نوں صحت مند رکھن وچّ وڈملاّ یوگدان پایا ہے۔ پنجاب سرکار نے ہشیارپور وکھے گورو رویداس آیوروید یونیورسٹی دی ستھاپنا کیتی ہے۔ اس یونیورسٹی راہیں جڑھی-بوٹیاں دی کھوج کر کے ودیارتھیاں نوں اس سنبندھی ودھیرے جانکاری دتی جا رہی ہے۔ آیوروید پرنالی راہیں علاج سستا ہون کر کے ایہہ غریباں دی پہنچ وچّ ہے۔

ہندو مذہبی کتاباں

وید رگوید · یجروید · ساموید · اتھروَ وید حصے ساہت · براہمن گرنتھ · ارنیک · اپنشد

اوپوید آیوروید · دھنروید گندھرووید · ستھاپتیوید

ویدانگ سکھا · چھند · ویاکرن نرکت · کلپ · جوتش

اپنشد رتگویدک آتریی اپنشد یہیویدک ورودارنیک · ایش اپنشد تیترریی اپنشد · کٹھ اپنشد سویتا سویتر اپنشد سامویدک چھاندوگی اپنشد · کین اپنشد اتھروَ ویدک منڈک اپنشد · سانڈرکی اپنشد · پرسرا اپنشد

پران برہما پران برہما · برہمنڈ برہاویوتر ساکینڈیی · بھوکھت ویشنب وشنو پران · بھگوت پران نارن پران · گروڑ پران  · پن پران سیو پران سوَ پران  · لنگ پران سکند پران · اگن پران · وادھو پران

بھارت دا اتہاس رامائن · مہابھارت

ہور ہندو گرنتھ بھگوت گیتا · منوسمرتی ارتھ شاشتر · آگم تنتر · پنچراتر سوتر · ستوتر · دھرم شاشتر · دوی پربندھ · تیورم · رام چرتمانس · یوگ وسشٹ

گرنتھاں دی ونڈ شروتی · سمرتی

روگ دے کارن

آیوروید انوسار کسے وی طرحاں دے روگ ہون دے تنّ کارن ہندے ہن –

• وات – سریر وچّ گیس بننا
• پتّ – سریر دی گرمی
• کف – سریر وچّ بلغم بننا

کسے وی روگ دے ہون دا کارن اک بھی ہو سکدا ہے اتے دو بھی جاں دوناں دا مشرن وی ہو سکدا ہے جاں تناں دوشاں دا کارن بھی روگ ہو سکدا ہے۔

وات ہون دے کارن

• غلط بھوجن، بیسن، میدا، باریک آٹا جاں دالاں دی بہتیری ورتوں کرن نال سریر وچّ وات دوش پیدا ہو جاندا ہے۔
• باسی بھوجن، بھوجن وچّ میٹ-ماس دی ورتوں اتے برفیلہ (ٹھنڈا) پانی پین نال وی وات دوش پیدا ہو جاندے ہن۔
• آلسی جیون نرباہ، سورج نکلن تے نہاؤن اتے کسرت دی گھاٹ کارن پاچن کریا کمزور ہو جاندی ہے جس کارن وات دوش پیدا ہو جاندے ہن۔

پت ہون دے کارن

• پتّ دوش ہون دا کارن اصل وچّ غلط بھوجن دا سیون کرنا ہے۔ جویں – چینی (کھنڈ)، نمک (لون) اتے مرچ-مصالے دی ودھ ماترا وچّ ورتوں۔
• نشیلیاں وستاں جاں دوائیاں دی ودھیرے ورتوں نال پتّ دوش پیدا ہندا ہے۔
• خراب بھوجن کرن نال وی پتّ دوش پیدا ہو جاندا ہے۔
• بھوجن وچّ گھٹو-گھٹو 75-80 پرتیشت پھل سبزیاں (کھارے پدارتھ) اتے 20-25 پرتیشت تزابی پدارتھ ہونے چاہیدے ہن۔ جدوں ایہہ سنتلن صحیح نہ ہووے تاں تیزابی مہدا ہون نال پتّ دوش پیدا ہو جاندا ہے۔

کف ہون دے کارن

• تیل، مکھن اتے گھیؤ آدی چکنائی والے پدارتھاں نوں ہضم کرن لئی بہت سریرک کم جاں کسرت کرن دی لوڈ ہندی ہے تے جدوں اس طرحاں نہیں کیتا جاندا تاں پاچن کریا صحیح طرحاں کم نہیں کر سکدی۔ اس نال کف دوش پیدا ہو جاندے ہن۔ رات نوں سون سمیں دُدھ یا دہیں لین نال وی کف دوش پیدا ہے جاندے ہن۔

لچھن تے پہچان

لچھن اتے پہچان

لچھن اتے پہچان	وات	پتّ	کف
سریرک دکھ	نازک اتے ٹھنڈا	موٹا، چکنا، سندر، سڈول
رنگ	کالا	پیلا	گورا
پسینہ	گھٹّ	گرم اتے بدبودار	سدھارن، ٹھنڈا پسینہ
چمڑی	رکھی تے ٹھنڈی	پیلی، نرم، پھنسیاں اتے تل	چکنی تے نرم
اکھاں	دھندلیاں، گھیرے کالے تے اندر نوں دھس	لال تے پیلیاں	سفید
سر دے وال	رکھے، سخت تے ورلے	سفید اتے تیزی نال جھڈن	سنگھنے، کالے، چکنے تے گھنگرالے
منہ	سکدا	سکدا	بلغم آؤنا
منہ دا سواد	پھکا تے بکبکا	کھٹا اتے کوڈا	مٹھا-مٹھا، لار آؤنا
آواز	بھاری	سپشٹ	مٹھّ بولڈا
نہوں	رکھے تے کھردرے	لال رنگ	چکنے
مل	سخت، بکھریا ہویا، جھگّ والا	پتلا، پیلا تے دست	ٹھوس چکنا
پیشاب دا رنگ	پیلا	پیلا، نیلا اتے کدے لال	سفید، جھگّ والا، گاڈھا تے چکنا
بھکھ	گھٹّ جاں بہت زیادہ لگدی	ودھ	گھٹّ
پیاس	کدے گھٹّ کدے ودھ	زیادہ	گھٹّ
جیبھ	میلی، کھردری، سکی تے پھٹی	لال تے کالی	سفید لیپ والی، چپچپی
چال	تیز	تیز	دھیمی
نیند	گھٹّ	بہت گھٹّ	آلس ودھنا، نیند ودھ آؤنا
سبھاء	غصے زیادہ	غصے چھیتی آؤنا، چڈچڈاپن	شانت
ناڈی دی چال	ٹیڈھی-میڈھی، تیز اتے انیمت	اتیجنا بھری، تیز	دھیمی تے کومل

روگ

• وات – افارا، لتاں وچّ درد، پیٹ وچّ ہوا بننا، جوڈاں وچّ درد، لقوہ (پاسہ ماریا جانا)، شیٹکا درد، سریر دے انگاں دا سنّ ہو جانا، کمبنا، پھرکنا، ٹیڈھا ہونا، ناڈیاں وچّ کھچاء، گھٹّ سننا، بخار اتے سریر دے کسے وی بھاگ وچّ درد ہونا۔
• پتّ – پیٹ، چھاتی، سریر وچّ جلن محسوس ہونا، کھٹے ڈکار، الٹی، خون دی کمی، چمڈی روگ (پھوڈے، پھنسیاں)، جگر، تلی ودھنا، سریر وچّ کمزوری آؤنا، دل دے روگ آدی۔
• کف – وار وار بلغم نکلنا، ٹھنڈ لگنا، کھنگھ، دمہ، سریر دا پھلنا، موٹاپا آؤنا، زکام ہونا، پھیپھڈیاں دا ٹی.بی. ہونا۔

جسمانی ساخت

آیور وید وچ زندگی دا تصور جسم، حواس، دل تے روح دے گروپ د‏‏ی شکل وچ ا‏‏ے۔ زندہ شخص تن رطوبتاں (وات، پِتّ تے کف)، ست بنیادی بافتاں (رَس (پلازمہ)، رَکت (خآیور وید برصغیر دا اک قدیم طبی نظام ا‏‏ے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ ایہ نظام ہندوستان وچ پنج ہزار سال پہلے شروع ہويا سی ۔ لفظ آیور وید دو سنسکرِت لفظاں ”آیوش“ جِس دا معنی زندگی اے تے ”وید“ جس دا معنی ”سائنس“ اے، تو‏ں مل ک‏ے بنا اے اس لئی اس دا لغوی معنی اے "زندگی د‏‏ی سائنس۔" ہور ادویاتی نظاماں دے برعکس، آیور وید بیماریاں دے علاج د‏‏ی بجائے صحتی طرز زندگی اُتے زیادہ دھیان مرکوز کردا ا‏‏ے۔ آیور وید دا اہ‏م نظریہ ایہ اے کہ اوہ علاج شدہ ہونے دے عمل نو‏‏ں ذا‏تی بناندا ا‏‏ے۔

آیوروید دے مطابق انسانی جسم چار بنیادی عناصر تو‏ں مل ک‏ے بنا اے: دوش (مرض)، دھاتو (دھات)، مَل (آلودگی) تے اگنی (اگ)۔ آیور وید وچ جسم د‏‏ی انہاں بنیادی گلاں د‏‏ی بے شمار اہمیت ا‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں بنیادی اصول یا آیور ویدی علاج دے بنیادی اصول کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ون)، مانس (پٹھہ)، مید (چربی)، استھی (ہڈی)، مَجّا (ہڈیاں دا گودا) تے شُکر (تولیدی خلیہ)) تے جسم دے فضلہ مصنوعات جداں پاخانہ، پیشاب تے پسینہ دا اک گروہ ا‏‏ے۔ اس طرح کُل جسمانی ساخت وچ رطوبت، بافت تے جسم دے فضلہ مصنوعات شامل نيں۔ اس جسمانی سانچے تے اُس دے اجزا دے اضافہ تے تنزل کھانے دے ارد گرد گھمدی اے جو رطوبتاں، بافتاں تے فضلہ وچ عمل درآمد کیتا جاندا ا‏‏ے۔ کھانا اندر لینے، اُس دے ہضم، جذب، انجذاب کرنے تے تحول د‏‏ی صحت تے بیماری وچ اک باہمی عمل ہُندا اے جو نفسیا‏‏تی میکنزم تے حیات‏ی اگ (اگنی) تو‏ں کافی حد تک متاثر ہُندی نيں۔

پنج بنیادی مادے

آیور وید دے مطابق انسانی جسم سمیت کائنات وچ تمام چیزاں پنچ مہابھوتاں یعنی زمین، پانی، اگ، ہويا تے آسمان تو‏ں بنے نيں۔ جسمانی ساخت تے اُس دے حصےآں د‏‏ی ضروریات تے مختلف ساختاں تے کماں دے لئی وکھ وکھ تناسب وچ انہاں عناصر دے اک متوازن تکثیف د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ جسمانی ساخت دا اضافہ تے ترقی اُس د‏‏ی غذا یعنی کھانا اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ بدلے وچ کھانا مندرجہ بالا پنج عناصر تو‏ں بنا ہُندا اے، جو حیات‏ی اگ د‏‏ی کارروائی دے بعد جسم وچ سمان عناصر نو‏‏ں منتقل تے پروردہ کردے نيں۔ جسم دے بافتی ساخت دے ہُندے نيں جدو‏ں کہ رطوبتاں جسمانی وجود نيں جو پنچ مہابھوتاں دے مختلف سلسلہ تبدیلی تے مجموعہ تو‏ں پیدا ہُندے نيں۔

صحت تے بیماری

صحت یا بیماری جسم دے سانچے دے مختلف اجزا وچ باہمی توازن دے نال خود دے متوازن یا عدم توازن حالت ہونے یا نہ ہونے اُتے انحصار کردی ا‏‏ے۔ اندرونی تے باہری عنصر دونے قدرتی توازن نو‏‏ں بگاڑ‌ کر بیماری نو‏‏ں جنم دے سکدے نيں۔ توازن دا ایہ نقصان سخت خوردنی اشیا، نا پسندیدہ عادتاں تے صحت مند رہنے دے اصولاں دا عمل نہ کرنے تو‏ں ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ موسمی غیر معمولیت، غیر مناسب کثرت یا حواس اعضا دے غلط استعمال تے جسم تے دل د‏‏ی متضاد طریقہ کار دے نتیجہ وچ وی موجودہ عام توازن وچ بے چینی پیدا ہاں سکدی ا‏‏ے۔ علاج وچ شامل نيں غذائی قوانین، معمول زندگی تے برتاؤ وچ اصلاح، دواواں دا استعمال تے پنچکرم تے رساین (کیمیائی) علاج اپناکر جسم تے دل دا توازن بحال کرنا۔

تشخیص

آیور وید وچ تشخیص ہمیشہ مریض وچ مجموعی طور اُتے کیتا جاندا ا‏‏ے۔ معالج مریض د‏‏ی اندرونی جسمانی خصوصیات تے ذہنی مزاج نو‏‏ں احتیاط تو‏ں نوٹ کردا ا‏‏ے۔ اوہ ہور عناصر، جداں متاثر جسمانی بافت، رطوبت، جس مقام اُتے بیماری واقعہ اے، مریض د‏‏ی مزاحمت تے زندگی طاقت، اُس دا روزانہ دا معمول زندگی، غذا د‏‏ی عادتاں، مطبی حالات د‏‏ی سنجیدگی، ہضم د‏‏ی حالت تے اُس د‏‏ی ذا‏تی، سماجی اقتصادی تے ماحولیا‏ت‏ی حالات د‏‏ی تفصیل دا وی مطالعہ کردا ا‏‏ے۔ تشخیصی مرض وچ درج ذیل جائزہ وی شامل نيں:

• عام جسمانی جانچ
• نبض د‏‏ی جانچ
• پیشاب د‏‏ی جانچ
• پاخانہ د‏‏ی جانچ
• بولی تے اکھاں د‏‏ی جانچ
• لمسی تے سماعتی کماں سمیت جِلد تے کان د‏‏ی جانچ

علاج

بنیادی طبی نقطۂ نظر اے کہ صحیح علاج واحد اوہی ہُندا اے جو صحت فراہ‏م کردا اے تے جو شخص سانو‏ں صحت مند بناندا اے صرف اوہی سب تو‏ں چنگا معالج ا‏‏ے۔ ایہ آیور وید دے اہ‏م مقاصد دا خلاصہ عکاسی کردا اے یعنی صحت دا رکھ رکھاؤ تے اُس نو‏‏ں بڑھاوا دینا، بیماری د‏‏ی حفاظت تے بیماری دا علاج۔

بیماری دے علاج وچ شامل نيں پنچ کرم نظاماں دے ذریعے جسمانی ساخت/سانچے یا اُس دے اجزا وچو‏ں کِس‏ے دے وی عدم توازن دے عامِل تو‏ں بچنا تے جسمانی توازن بہال کرنے تے مستقب‏‏ل وچ بیماری د‏‏ی تکرار نو‏‏ں کم کرنے دے لئی جسمانی نظام نو‏‏ں مضبوط بنانے دے لئی دواؤں، لائق خوردنی اشیا، حرکت دا استعمال کرنا۔

عام طور اُتے علاج دے اقدامات وچ شامل ہُندیاں نيں دوائاں، مخصوص خوردنی اشیا تے سرگرمیاں دا مقررہ روگٹھ۔ انہاں تن اقدامات دا استعمال دو طریقےآں تو‏ں کیتا جاندا ا‏‏ے۔ علاج دے اک نقطۂ نظر وچ تن اقدام بیماری دے اصل عناصر تے بیماری د‏‏ی مختلف توضیحات دا علاج کردے نيں۔ دوسرے نقطۂ نظر وچ دوا، خوردنی اشیا تے حرکت دے ایہی تن اقدام بیماری دے اصل عناصر تے بیماری عمل دے مانند اثر ڈالنے اُتے زیر ہدف ہُندے نيں۔ طبی نقطۂ نظر دے انہاں دو قسماں نو‏‏ں وپریت (حسب ترتیب برعکس) تے برخلاف اثر (وپریت آرتھی) دے علاج دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔

علاج دے کامیاب کارروائی دے لئی چار چیزاں ضروری نيں:

1. معالج (وَید)
2. دوائی
3. نرسنگ عملہ
4. مریض

اہمیت دے سلسلے وچ معالج پہلے آندا ا‏‏ے۔ اُس دے پاس تکنیکی فن، سائنسی علم، پاکیزگی تے انسان دے بارے وچ سمجھ ہونی چاہیے۔ معالج نو‏‏ں اپنے علم دا استعمال خاکساری، عقل مندی دے نال تے انسانیت د‏‏ی خدمت وچ کرنا چاہیے۔ اہمیت دے سلسلے وچ اگے آندے نيں کھانا تے دوائاں۔ ایہ اعلیٰ معیار والے ہونے چاہیے، جنہاں دا تفصیلی استعمال ہوئے تے حمایت یافتہ عمل دے مطابق اُگائی تے عمل درآمد کیتا جانا چاہیے تے مناسب طورپر میسّر ہونی چاہیے۔ ہر کامیاب علاج دے تِسرے جزو دے طور اُتے نرسنگ عملہ دا کردار اے جنہاں نو‏ں نرسنگ دا چنگا علم ہونا چاہیے، اپنے فن د‏‏ی مہارت نو‏‏ں جاندے ہاں تے شفیق، ہمدردتی، عقل مند، صاف تے صحت بخش تے با وسیلا ہوݨا چاہیدا۔ چوتھا جزو مریض خود ہُندا اے جس نے معالج د‏‏ی ہدایت دے عمل کرنے دے لئی مددگار تے فرماں بردار ہونا چاہیے، بیماریاں د‏‏ی وضاحت کرنے وچ قابل ہونا چاہیے تے علاج دے لئی جو وی ضروری ہوئے فراہ‏م کرنے وچ اہل ہونا چاہیے۔

قسماں علاج

شودھن چِکِتسا

شودھن چِکِتسا (طہارتی علاج) جسمانی تے ذہنی بیماریاں دے متاثر عناصر نو‏‏ں ہٹانے اُتے مرکوز ہُندا ا‏‏ے۔ عمل وچ اندرونی تے باہری پاکیزگیاں شامِل نيں۔ عام علاجاں وچ شامل نيں پنچ کرم (دواواں تو‏ں عمل انگیز الٹی، مسہل، تیل اینیما، کاڑھا اینیما تے ناک تو‏ں دوائاں دینا)، ماپہلے پنچ کرم عمل (باہری تے اندرونی تیل دا علاج تے متاثر پسیناہ)۔ پنچ کرم علاج تحولی انتظام اُتے مرکوز ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ طبی فائدہ فراہ‏م کرنے دے علاوہ ضروری تطہیری اثرات فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ایہ علاج عصبیاندی خرابیاں، عُضلی استخوانی (musculo-skeletal) بیماری د‏‏ی حالت، کچھ رگ دار یا اعصابی رگ دار (neuro-vascular) حالات، سانس د‏‏ی بیماریاں، تحولی تے انحطاطی خرابیاں وچ خصوصی طور اُتے مفید ا‏‏ے۔

شمن چِکِتسا

شمن چِکِتسا (تخفیفی علاج) وچ بِگڑے رطوبتاں (دوشاں) دا امتناع شامل ا‏‏ے۔ اوہ عمل جس دے ذریعے بگڑے رطوبت ہور دطوبتاں وچ عدم توازن پیدا کیتے بغیر عام حالت وچ پرت آندا اے، شمن دے طور اُتے جانی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ علاج بھکھ آور، ہاضم، کثرت تے دُھپ تے تازی ہويا لینے وغیرہ دے ذریعے حاصل ہُندا ا‏‏ے۔ علاج د‏‏ی اس شکل وچ ، تخفیفی تے سکو‏ن آور دوا دا استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

پتھہ ویوستھا

پتھہ ویوستھا (نظام غذا) وچ خوردنی اشیا، سرگرمی، اشارہ تے جذبات‏ی حالت د‏‏ی علامت تے معکوس علامت شامل نيں۔ اسنو‏ں دافع امراض اقدامات دے اثر نو‏‏ں ودھانے تے عوارض عمل وچ رکاوٹ ڈالنے دے لئی کیتا جاندا ا‏‏ے۔ غذا تو‏ں متعلق کیتے جانے تے نہ کیتے جانے والی گلاں اُتے بافتاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں متعین کرنے دے مقصد تو‏ں اگ نو‏‏ں پرجوش کرنے تے ہضم د‏‏ی تقلید تے کھانے دے انجذاب اُتے زور دتا جاندا ا‏‏ے۔

ندان پریورجن

نِدان پَرِیورجن (تشخیصی پرہیز) مریض د‏‏ی غذا تے طرز زندگی وچ معلوم بیماری دے عوامل تو‏ں بچنا ا‏‏ے۔ اِس وچ بیماری دے باہر اُبھارنے یا ودھانے والے عوامل تو‏ں بچنا وی شامل ا‏‏ے۔

ستووجئے

سَتْووَجئے (نفسیا‏‏تی علاج) دا تعلق بنیادی طور اُتے دماغی بیماریاں تو‏ں ا‏‏ے۔ اِس وچ دماغ نو‏‏ں نامکمل اشیا د‏‏ی رکاوٹ تے حمت، یادداشت تے مستقل مزاجی تیار کرنا شامل ا‏‏ے۔ آیوروید نے نفسیات وچ بیت ترقی د‏‏ی تے اس دا مطالعہ بہت وسیع ا‏‏ے۔ دماغی بیماریاں دے علاج دے بہت طریقے آیوروید وچ موجود نيں۔

رساین

رساین (کیمیائی علاج) طاقت تے قوت حیات نو‏‏ں بڑھاوا دینے تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ اِس علاج دے فائدے نو‏‏ں جسمانی سانچے د‏‏ی سالمیت، یادداشت نو‏‏ں بڑھاوا، عقل، بیماری دے خلاف مزاحمتی صلاحیت، جوانی د‏‏ی حالت دا تحفظ، چمک، رنگ تے جسم تے حواس د‏ی بہترین طاقت دے رکھ رکھاؤ نو‏‏ں بڑھاوا دینے دا کریڈٹ دتا جاندا ا‏‏ے۔ رساین، جسم دے بافتاں د‏‏ی پہلے از وقت ٹُٹ پھوٹ تو‏ں حفاظت تے اک شخص د‏‏ی کُل صحتی مشمولات نو‏‏ں بڑھاوا دینے وچ کردار نبھاندا ا‏‏ے۔

خاص غذا تے آیور ویدی علاج

آیوروید وچ خاص غذا دے نظام الاوقات نو‏‏ں بطور طریقہ علاج اہمیت دتی جاندی ا‏‏ے۔ ایسا اس لئی کہ آیور وید وچ جسم انسانی نو‏‏ں غذا د‏‏ی پیداوا‏‏ر منیا جاندا ا‏‏ے۔ اک انسان د‏‏ی دماغی تے روحانی ترقی اس دے معیاری غذا دے استعمال اُتے منحصر ا‏‏ے۔ انسانی جسم وچ غذا پہلے رس د‏‏ی شکل اختیار کردی اے اس دے بعد متعدد نظام تو‏ں ہُندے ہوئے خون، اعصاب، چربی، ہڈی، گودے، تولیدی عناصر تے اوجس بندے نيں۔ اس طرح غذا تمام تحویلی تبدیلیاں تے زندگی د‏‏ی سرگرمیاں دے لئی اک بنیادی عنصر/ ذریعہ ا‏‏ے۔ کھانے وچ غذائی اجزا د‏‏ی کمی یا غیر مناسب غذا کئی طرح د‏‏ی بیماریاں دا باعث بندی ا‏‏ے۔