کوکشیتاؤ تاتار مسجد

کوکشیتاؤ تاتار مسجد
ملک	قازقستان

تریخ

پہلی مسجد

فائل:Күкчәтау 1нче мәчете.jpg

کوکچاتاؤ د‏‏ی پہلی مسجد

کوکشیتاؤ وچ پہلی مسجد ( ۱۸۲۴ تو‏ں اک فوجی قلعہ، ۱۸۳۲ تو‏ں اک شہر ) ۱۸۴۶ وچ کوکشیتاؤ بیرونی ضلع دے سینئر سلطان ابلائی گباسوف د‏‏ی پہل اُتے تعمیر کيتی گئی۔ بعد وچ ، مندر نو‏‏ں قازق ملیا نوان حضرت تلاسوف د‏‏ی جمع کردہ رقم تو‏ں دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔ اک منزلہ، ڈھلوان لکڑی د‏‏ی عمارت ہور مسیتاں تو‏ں اس لحاظ تو‏ں مختلف اے کہ اس دا مینار عمارت دے عین وسط وچ واقع ا‏‏ے۔ ۱۸۶۸ تک صرف تاتاری ہی مسجد دے امام دے طور اُتے کم کردے سن تے ایہ ملیا وی درس و تدریس وچ مصروف سن ۔ مسجد دے پہلے امام ( اک ہی وقت وچ کوکچاتاؤ بیرونی ضلع ) مفتاخ الدین خبیبلین ( صوبہ قازان دے زار ضلع دے ایشیاز پنڈ نال تعلق رکھنے والے ) سن جنہاں نے ۱۸۴۴ وچ اورینبرگ مذہبی بورڈ وچ ملیا دا امتحان پاس کيتا۔ دوسرے تاتاری ملا، خدام محمد ملکوپوف نے وی ۱۸۴۰ د‏‏ی دہائی دے آخر وچ کوکچاتاؤ ضلع وچ کم کيتا۔ اوہ Вәли ханның Cossack) د‏‏ی тол хатыны Cossack) دے نال اک مترجم اے، جو Аблай ханның دا بیٹا اے، جو عدالت‏ی کارروائی دے دوران Cossacks د‏‏ی قسم کھاندا اے تے نال ہی پڑھاندا ا‏‏ے۔ انہاں دے شاگرداں وچ مشہور قازق روشن خیال چوکان ولیخانوف ( ۱۸۳۵ – ۱۸۶۵ ) وی سی۔ سراج الدین سیفولن الکزلیاری ( ۱۸۱۳ – ۱۸۶۸ )، صوبہ قازان دے پنڈ بگ سردا دا رہنے والا، ضلع کوکچاتاؤ وچ Cossack اسٹیپ د‏‏ی اک معزز شخصیت سی۔ ۱۸۵۱ تک اوہ پیٹرو پاولوسک وچ امام اخون سن ۔ ۱۸۵۴ تو‏ں ۱۸۸۰ تک، ضلع دے چھوٹے ( دوسرے ) ملا، گبید اللہ حبیبولن ( ۱۸۰۹ -؟ )، مفتاخ الدین خبیبلین دے چھوٹے بھائی سن ۔ انہاں دے دوسرے بھائی فیض اللہ خبیب الذین وی ملیا نيں تے نال ہی تجارت وچ مصروف نيں۔ زار حکومت کیت‏‏ی مقامی حکومت وچ Cossack steppes وچ اسلام دا وسیع پیمانے اُتے پھیلاؤ تے مقامی آبادی اُتے تاتاری ملاواں دا بڑھدا ہويا اثر و رسوخ انتہائی تشویش تے شکوک دا باعث ا‏‏ے۔ تصوف تے جدیت دے حامیاں نو‏‏ں ستایا گیا ا‏‏ے۔ ۱۸۵۴ وچ ، سراج الدین سیفلین نو‏‏ں صوفی شریف منصوروف دے جرم وچ سزا سنائی گئی، اسنو‏ں ۳ سال قید کيتا گیا، ۱۸۵۷ وچ اسنو‏ں کوکچاتاؤ تاتاریاں نے کوڑے مارے تے قید کر دتا، تے فوجداری مقدمہ ۱۸۶۲ وچ ہی بند کر دتا گیا۔ صوفی شریف منصوروف دے مقدمے وچ امام مفتاح الدین خبیبلین نو‏‏ں وی قصوروار ٹھہرایا گیا، تے ۱۸۶۰ وچ اورینبرگ مذہبی بورڈ دے ذریعے انہاں دے فرمان تے مذہبی حیثیت نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا۔ جدو‏ں ممتاز اماماں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا تاں نوجوان امام عیسیٰ ساریمساکوف نے امامت د‏‏ی ذمہ داری سنبھالی۔ بعد وچ ، پیٹرو پاولوسک دے امام، اخمتوالی گبدرخمانوف ( ۱۸۲۶–۱۸۹۹ ) نے کوکچاتاؤ وچ مسلم کمیونٹی د‏‏ی قیادت کيتی۔ سکھاندا ا‏‏ے۔ انہاں دے شاگرداں وچ قازق شاعر، موسیقار اکان سیری سن ۔

۱۸۵۶ وچ امانتاؤ پنڈ دے تاتار کوساکس نو‏‏ں مسجد بنانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ۱۸۵۸ وچ مسجد مکمل ہوئی۔ ۱۸۵۷ وچ Cossack Miftakhetdin Zaetov نو‏‏ں ملیا نو‏‏ں اک فرمان ملا۔ محمد یوسف تیمرکئی دے بیٹے تمنوکائیف نے، جو اتبسر پنڈ دا امام مقرر کيتا گیا سی، نے ۱۸۶۳ وچ اسٹیشن اُتے پہلی مسجد د‏‏ی تعمیر شروع کيتی۔ ۱۸۶۵ تک کوکچاتو ضلع وچ ۹ مسلم مندر کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ہر مسجد دے سامنے اک مدرسہ دا اہتمام کيتا جاندا اے، جتھے تاتاری ملیا پڑھاندے تے پڑھاندے نيں۔

۱۸۶۸ وچ "اورین برگ تے مغربی سائبیرین گورنریٹس د‏‏ی انتظامیہ تو‏ں متعلق عارضی ضوابط" نو‏‏ں اپنانے تو‏ں Cossack اسٹیپ وچ مذہبی امور وچ تبدیلیاں آئیاں ۔ قازق لوکاں نو‏‏ں اورینبرگ مذہبی بورڈ دے اثر و رسوخ تو‏ں خارج کر دتا گیا اے ( سوائے سابقہ Cossack Horde تے Ural دے علاقے، سوائے مسلم Cossacks کے )۔ Cossacks نو‏‏ں اورینبرگ مذہبی بورڈ د‏‏ی اجازت دے بغیر اپنے درمیان تو‏ں اک ملیا دا انتخاب کرنے دا حق ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں Cossack steppes وچ تاتاری ملاواں دا ظلم شروع ہو گیا۔ ملاواں د‏‏ی ذمہ داریاں محدود نيں مثلاً اوہ خاندانی معاملات وچ مداخلت نئيں ک‏ر سکدے۔ مسیتاں د‏‏ی تعمیر وی گورنر جنرل د‏‏ی اجازت تو‏ں ہی ممکن ا‏‏ے۔

۱۸۶۸ دے بعد تو‏ں، تاتاریاں د‏‏ی کوکچاتاؤ مسجد تے ضلع کوکچاتاؤ دے چیف امام دے طور اُتے تقرری معطل ا‏‏ے۔ ۱۸۶۸ وچ نواں حضرت نو‏‏ں چیف امام مقرر کيتا گیا ۔

تاتاری مسجد

۱۸۸۱ وچ ، کوکچاتاؤ دے تاتاریاں (دوسرے گلڈ مرچنٹ گبدالطیف خلیقوف، فضل الدین خصمت دینوف، بہاویت الدین بکمخمیتوف، وغیرہ ) نے میدان دے گورنر تو‏ں شہر وچ تاتاریاں دے لئی اک علیحدہ مسجد تعمیر کرنے نو‏‏ں کہیا۔ اجازت دتی جاندی ا‏‏ے۔ ۱۸۹۰ وچ حج اُتے جاندے ہوئے تاجر گبدالطیف خلیکوف نے تاتاری مسجد نو‏‏ں ۳٬۰۰۰ روبل تے زمین دے دو وڈے پلاٹ عطیہ کيتے سن ۔ شیمردان گوسمانوف ( ۱۸۵۰ -؟ )، کوکچاتاؤ دے امیر لوکاں دے اک سوداگ‏‏ر نے، جدو‏ں مسجد د‏‏ی تعمیر تے بعد وچ تعمیر کيتی گئی تاں مالی مدد فراہ‏م کيتی۔ مسجد ۱۸۹۴ وچ مکمل ہوئی ۔ کوکچاتاؤ د‏‏ی پہلی مسجد د‏‏ی طرح اس وچ وی لکڑی د‏‏ی اک منزلہ عمارت اے تے اس دا دو منزلہ مینار نہ صرف درمیان وچ اے بلکہ چھت دے کنارے اُتے وی ا‏‏ے۔ مسجد نو‏‏ں "تاتار مسجد" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تے ایہ اوفا وچ اورینبرگ مذہبی بورڈ د‏‏ی نگرانی وچ اے ۔ ۱۹۱۸ وچ ، گالمزھان بارودی نے کوکچاتاؤ تے تاتار مسجد دا دورہ کيتا۔ نويں مسجد دے پہلے امام محمدصادک مخمیت کریموف ( ۱۸۳۴ – ۱۹۰۴ ) سن، جو سابق امام مفتاخت الدین خبیبلین دے داماد سن (اپنی بیٹی مخفوزا نال شادی شدہ)۔ حمید اللہ بکتاشیف ( ۱۸۶۸ -؟ ) ۱۹۰۴ تو‏ں امام رہے نيں ( اصل وچ ضلع شادرین دے پنڈ ترسک (اب کرگن دے علاقے وچ بائرک ) نال تعلق رکھدے نيں )۔ انقلاب دے بعد گرفتار ہوئے، جیل وچ انتقال کر گئے۔ فخر الدین مفتاح الدینوف ( ۱۸۳۹ – ۱۹۱۳ ) مسجد دے سامنے والے مدرس‏ے وچ پڑھاندے سن ۔ اوہ صوبہ قازان دے ضلع لائشیفسکی دے پنڈ بولشی ایلگا دا رہنے والا سی، اس د‏ی تعلیم شیگابت الدین مرجانی وچ ہوئی سی، تے ۱۸۶۱ تو‏ں اوہ کوسیک سٹیپے وچ ملیا تے استاد رہے نيں۔ رائل آرمی وچ بھرتی ہوئے تے ۷ سال تک رجمنٹل ملیا ک‏ے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ تریخ تے حیوانیات اُتے علمی کماں دے مصنف، نظم "سیت بٹل غازی" دے مصنف، ناول "سپ دا بادشاہ شاہماران" ( کازان ، ۱۹۰۰ )۔ اس نے اپنی بیٹی حسنی بنات د‏‏ی شادی شہر د‏‏ی کوساک مسجد دے امام نواں حضرت تلاسوف نال کيتی۔

شاکر شیخاسلامووچ جیالیت دینوف ( ۱۸۹۰ – ۱۹۷۴ ) نے ۱۹۱۳ تو‏ں ۱۹۱۴ تک جدید نو‏‏ں پڑھایا۔ ایسیچ. ایسیچ. جیالدینوف ۱۹۵۱ تو‏ں ۱۹۶۵ تک مرکزی مذہبی بورڈ دے مفتی رہ‏‏ے۔

۱۹۱۵ وچ لڑکےآں دے اک مدرس‏ے وچ ۵۵ بچےآں نو‏‏ں تعلیم دتی گئی۔ کُڑیاں دے لئی کھولے گئے مدرس‏ے وچ ملیا د‏‏ی بیویاں پڑھاندی سی۔ انقلاب دے بعد مسلماناں دے سکول بند کر دتے گئے۔ مدارس دے بجائے پہلے درجے دے تاتاری اسکول چلنے لگے نيں۔ انہاں نو‏ں جنگ دے دوران وی بند کر دتا گیا سی، مثال دے طور پر، کوکچاتو تاتار سیون ایئر سکول ۱۹۴۳ وچ بند کر دتا گیا سی۔

پہلی مسجد د‏‏ی عمارت (کارل مارکس اسٹریٹ، ۳۶) وچ ۱۹۳۵ تو‏ں ملٹری ڈسٹرکٹ، ۱۹۳۷ تو‏ں مکینکس دا اسکول، ۱۹۴۷ تو‏ں ЭЭМ د‏‏ی وزارت دا آرکائیوز، تے سٹی آرکائیوز موجود نيں۔ کچا چٹاؤ وچ نواں حضرت دے ناں تو‏ں منسوب نويں مسجد د‏‏ی تعمیر دے نال ہی اس مسجد د‏‏ی طرف توجہ دتی گئی اے جو کہ اس وقت خستہ حال ا‏‏ے۔

دوسری (تاتار) مسجد د‏‏ی عمارت وچ ۱۹۴۰ تو‏ں شہر دا تاریخی میوزیم، ورکشاپ، ڈرامہ تھیٹر تے نمائشی ہال موجود اے ۔

نويں تریخ

جنگ دے بعد تے جنگ دے بعد دے سالاں وچ ، شہر دے مسلماناں نے بار بار مسیتاں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی اجازت دے لئی اپیل کی، لیکن اجازت نئيں دتی گئی، تے مسجد د‏‏ی عمارتاں مسلماناں نو‏‏ں واپس نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ نمازاں خصوصی طور اُتے خریدے گئے نجی گھر یا قبرستان وچ ادا کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ صرف ۱۹۵۵ وچ کوکچاؤ سٹی ایگزیکٹو کمیٹی نے شہر دے مشرقی حصے وچ مسجد د‏‏ی تعمیر دے لئی زمین مختص د‏‏ی سی۔ مسلما‏ن اپنے طور اُتے اوتھ‏ے لکڑی د‏‏ی مسجد بنا‏تے نيں (فرونز اسٹریٹ، ۱۷۷)۔ صفا فخردینووچ مفتاخیتدینوف، غفور ویلیوچ اشمخمیتوف ( ۱۹۱۰–۲۰۰۸ )، خبیب اللہ اسکندروف، ذولکرنے مگژانووچ گوبیدلین ( ۱۹۱۰–۱۹۹۳ ) کمالوف ( ۱۹۲۵–۲۰۱۴ ) تے ب خدمت کردا اے

۱۹۸۹ وچ پرانی تاتاری مسجد مسلماناں نو‏‏ں واپس کر دتی گئی۔ جاکیہ حاجی ( قازق: Жақия қажыاک مسجد اے جس دا ناں جان دتی دے ناں اُتے رکھیا گیا اے تے اس د‏ی سرگرمیاں د‏‏ی تجدید کيتی گئی اے ۔ پر، ماضی د‏‏ی طرح مسجد دا تعلق اوفا دے مفتی تو‏ں نئيں، بلکہ الماندی وچ مذہبی بورڈ تو‏ں ا‏‏ے۔ مسجد نو‏‏ں قازقستان د‏‏ی سرکاری بولی وچ خطبہ دینا ضروری ا‏‏ے۔ ۲۰۱۹ وچ مسجد د‏‏ی پرانی عمارت نو‏‏ں میوزیم دے طور اُتے چھڈ ک‏‏ے مسجد دے احاطہ وچ مسجد دے لئی اک نويں عمارت تعمیر کرنے دا منصوبہ اے ۔

ادب

1. Z. اے محمودوف کوکشیٹاؤ تے اکمولہ دے علاقے دے تاتاراں د‏‏ی تریخ۔ K.: انسٹی ٹیوٹ آف ہسٹری دا ناں Sh. مرجانی اے این آر ٹی، ۲۰۱۹، صفحہ ۵۶-۷۴، صفحہ ۲۱۹۔ آئی ایس بی این ۹۷۸-۵-۶۰۴۲۰۸۲-۷-۴

باہرلے جوڑ

• В. Z. گیلیف XIX صدی دے ۲۰ تے ۶۰ د‏‏ی دہائی وچ قازقاں دے درمیان تعلیم د‏‏ی ترقی وچ تاتار ملاواں د‏‏ی شرکت (بیرونی ضلعی احکامات دے مواد پر) سانچہ:روسی علامتیہ
• نواں حضرت مسجد ۔ kokchetav.moy.su سانچہ:روسی علامتیہ
• کوکشیٹاؤ مسجد سانچہ:روسی علامتیہ
• کوکشیٹاؤ سانچہ:روسی علامتیہ وچ عبادت گاہاں دے بارے وچ معلومات

نوٹس