کیاخریس

کیاخریس
جم	7ویں صدی ق م  ہگمتانہ
تاریخ وفات	سنہ 585 ق م

هُووَخْشَتْرَه یا کیاکزاز یا کیاخریس (قدیم فارسی چ: hUvaxštra ، اکادی بولی چ: mÚ-ak-sa-tar تے mUk-sa-tar ، ایلامی: mÚ-ak-sa-tar ، mUk-sa-tar تے mÚ-ma-ku-iš- تار ، قدیم فریجین: Ksuwaksaros ، یونانی: Kyaxárēs ، اویستائی: 𐬎𐬎ff𐬑𐬴𐬙𐬭ff) مید دا تیجا بادشاہ سی جہڑا 625 ق م چ تخت تے آیا تے 4/685 قبل مسیح تک حکومت کیتی۔ ہوواخسترا دے دور حکومت چ مادیاں دی بادشاہت اپنی نسلی جغرافیائی حدود توں باہر نکل گئی تے بوہت پھیل گئی تے اپنے ویلے دی سب توں وڈی سلطنت بن گئی ۔ ہوواخستر دی سلطنت لہندے چ دریائے حلیس ( قزل ارماق ) تے چڑھدے چ آمو دریا یا سر دریا تک پھیل چکی سی ۔ بعض محققین نے اس دا ناں دو قدیم فارسی الفاظ "ہو" (خوب) تے "خسترہ" (بادشاہ) تو‏ں ماخوذ سمجھیا اے جس دا عام طور اُتے مطلب "چنگا بادشاہ" ا‏‏ے۔ ہوواخسترا د‏‏ی زندگی دے بارے وچ بہت کم ذرائع موجود نيں جنہاں وچ اسوری ذرائع تے بابلی تواریخ ، یونانی ذرائع ، خاص طور اُتے ہیروڈوٹس د‏‏ی تریخ تے یہودی ذرائع تو‏ں بکھرے ہوئے بیانات شامل ني‏‏‏‏ں۔

ہوواخستر نے سب تو‏ں پہلے سکیتھیاں نو‏‏ں شکست دتی ، جنہاں نے اپنے والد فیریٹس د‏‏ی موت دے بعد میدیا نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا سی ۔ اس دے بعد ، اس نے اسوریاں تو‏ں مقابلہ کرنے دے لئی اک اچھی طرح تو‏ں لیس فوجی قوت تشکیل دتی ؛ کیو‏ں کہ جنگ دے دوران اپنے رہنماواں دے نال کیمپ وچ شامل ہونے والے قبائلی فوجی کدی وی باقاعدہ فوج تو‏ں نمٹنے دے قابل نئيں سن ۔ اس وجہ تو‏ں اس نے سب تو‏ں پہلے میڈین فوج نو‏‏ں دوبارہ منظم تے جدید بنایا تے سابقہ ​​قبائلی تقسیماں د‏‏ی بجائے انہاں نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی قسم دے مطابق تقسیم کر دتا تے اس تو‏ں انہاں د‏‏ی لڑائی د‏‏ی صلاحیت وچ کافی اضافہ ہويا۔ فیر ہوواخسترا بابل دی حکومت دے نال متحد ہو گیا تے اپنی فوجی فوج دے نال اسوریہ دی سرزمین ول ٹر پیا ۔ 614 قبل مسیح وچ اوہ زاگرس دے پہاڑاں تو‏ں لنگھیا تے راستے وچ اشوریہ د‏‏ی بستیاں اُتے قبضہ کردے ہوئے اس نے اسوری ریاست دے قدیم دارالحکومت عاشور شہر دا محاصرہ ک‏ر ليا۔ اسوریہ دے زوال دے بعد نبوپولاسار (بابل دا بادشاہ) ہوواخسترا د‏‏ی دورہ کرنے دے لئی اسوریہ آیا تے اوتھ‏ے مادی بابل د‏‏ی دوستی دے معاہدے د‏‏ی تجدید ہوئی۔ 612 قبل مسیح چ ہوواخسترا تے نبوپولاسار نینوا (اسوریہ دا راجگڑھ) تے حملہ کر کے اس نوں فتح کر کے اسوری سلطنت دی زندگی ختم کرن چ کامیاب ہو گئے ۔

کئی فتوحات تے فتوحات دے بعد ، ہوواخسترا نے اس بار مغرب تے لڈیا تے ایشیا مائنر دے قدیم یونانی تجارتی شہراں اُتے توجہ مرکوز کيتی۔ اوہ لڈیا دے علیت شاہ نال لڑدا رہیا تے دریائے حلیس توں اُپر دیاں زمیناں تے قبضہ کرن چ کامیاب ہو گیا۔ مادیاں تے لڈیاں دی جنگ بالآخر 585 قبل مسیح وچ سورج دے اچانک گرہن دی وجہ توں ختم ہوگئی تے ہوواخسترا اسی سال یا اس دے بعد دے سال فوت ہو گیا تے اس دے بعد اس دا بیٹا اشٹوویگو بادشاہ بنیا تے 35 سال تک حکومت کيتی۔ . ایگور دیاکونوف دے مطابق قزقپان ریلیف وچ ہوواخسترا دا مقبرہ عراقی کردستان دے صوبہ سلیمانیہ وچ اک چٹانی مقبرہ ا‏‏ے۔

کیاخریس کس جیون ماخذ

ہوواخسترا د‏‏ی زندگی تو‏ں متعلق ذرائع وچ اسوری ذرائع تے بابلی تواریخ ، یونانی ذرائع ، خاص طور اُتے ہیروڈوٹس د‏‏ی تریخ ، تے یہودی ذرائع تو‏ں بکھری ہوئی رپورٹاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ یونانی تریخ داناں نے مید تے ہوکسہاسترا دے بارے وچ رپورٹاں دتیاں نيں لیکن ایہ رپورٹاں اکثر کمزور تے افسانےآں تو‏ں مل ک‏ر ک‏ے ملدیاں نيں۔ ہیکاتے ورگے اتہاسکاراں ولوں بکھریاں جانکاریاں ملدیاں ہن، جو بعد دے اتہاسکاراں نے اپنیاں رچناواں وچّ جھلکیاں ہن۔ مید دے بارے وچ اک جامع رپورٹ پیش کرنے والا پہلا شخص ہیروڈوٹس سی [3] موجودہ قدیم یونانی ذرائع وچو‏ں جنہاں نے ہوواخسترا دے بارے وچ گل کيت‏‏ی اے، انہاں وچو‏ں سب تو‏ں اہ‏م ہیروڈوٹس تے سیٹیسیاس نيں جنہاں د‏‏ی تحریراں کچھ حد تک قابل اعتماد نيں، تے جدید آثار قدیمہ د‏‏ی تحقیق ا‏‏ے۔ کجھ مقدمے اوہدے بیاناں دی تصدیق کردے نیں[4]; لیکن کٹیسیاس د‏‏ی تحریراں دا اک کہانی سنانے تے تفریحی پہلو اے تے تقریباً جنہاں معاملات وچ ہیروڈوٹس تے کیٹیسیاس نے اک ہی واقعے دے بارے وچ گل کيت‏ی اے، انہاں دے بیانات وچ بہت فرق ہُندا اے، تے انہاں معاملات وچ جتھ‏ے انہاں اختلافات نو‏‏ں دوسرے ذرائع تو‏ں جانچیا جا سکدا اے، کٹیسیاس دے بیانات وچ غلط نیں [5]

اسوریاں دے خلاف بابلی تے مادیاں دی فوجی کارروائیاں دا بنیادی ماخذ اینالز آف نیبوپالسر (یا انالز آف گاد) اے ، جس وچ 616 تے 609 قبل مسیح دے درمیان دا عرصہ شامل ا ے۔ اس وچ خاص طور اُتے مادی تے بابلی فوجاں دے ہتھو‏ں اسوریہ دا زوال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس تحریر دے مطابق 614 قبل مسیح وچ ہوواخسترا د‏‏ی حکومت وچ مادیاں نے اشوریہ دے صوبہ اراپخا اُتے فتح کيت‏‏ی تے فیر نینوا د‏‏ی طرف کوچ کيت‏‏ا تے اس شہر دا محاصرہ کرلیا۔ اوہ نینوا اُتے قبضہ کرنے وچ ناکام رہے ، لیکن اسی سال دے خزاں وچ ، انہاں نے اسوری سلطنت دے قدیم دارالحکومت اسوریہ دا محاصرہ کرلیا تے اس اُتے قبضہ ک ر ليا۔ بابل دے بادشاہ نبوکدنضر تے ہوخاشٹر نے اسوریہ وچ ملے تے اتحاد دا معاہدہ کیتا (سطراں 24-30)۔ اس دے بعد ایہ تحریر اسوریہ دے دارالحکومت نینوا دے محاصرے نو‏‏ں بابل تے میدی فوجاں دے ذریعہ پیش کردی اے، اک اجہے متن وچ جو صرف اج تک باقی ا‏‏ے۔ تن مہینےآں دے بعد ، 612 قبل مسیح وچ ، نینوا اُتے قبضہ ہويا ، تے ہوواخسترا اپنے گھر واپس آ گیا (سطراں 38–52)۔ اس متن وچ ، جس وچ اسوریہ د‏‏ی فتح تے ہوواخستر تے نیبوپولسر دے درمیان اتحاد دا بیان اے ، مادیاں نو‏‏ں بابلیاں دے پہلے اتحادیاں دے طور اُتے ذکر کیتا گیا اے ؛ پر اک ہور تھاں تے "سپاہیاں مدھ" بارے وی ذکر کیتا گیا اے۔ خاص طور تے، اس کرونکل وچ ہوواخسترا دا ذکر "میڈین فوجاں دا بادشاہ" دے طور تے کیتا گیا اے۔[6]

یہودی پیغمبر نحوم تے حبقوق جو تقریباً اسی زمانے دے سن تے 7واں صدی قبل مسیح وچ رہندے سن، اسوری ریاست دے فوری زوال نو‏‏ں بیان کردے ني‏‏‏‏ں۔ کتاب نحوم وچ نینوا دے زوال د‏‏ی اطلاع اے تے حبقوق د‏‏ی کتاب وچ مادیاں د‏‏ی طرف تو‏ں اسوریہ د‏‏ی فتح د‏‏ی گل کيتی گئی ا‏‏ے۔ شاید دوناں کتاباں دی پیشن گوئیاں اوس ویلے نال تعلق رکھدیاں نیں جدوں اسوری ریاست اجے وی قائم سی، لیکن اوہ اک اجہے دور وچ سن جدوں اسوری ریاست دا تباہ کن خاتمہ واضح لگدا سی۔[7]

مورفوفونیمکس

قدیم فارسی وچ ہوواخشتر دا ناں ہوواخشتر (𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼)[P1] دے طور اُتے لکھیا جاندا ا‏‏ے۔[8] اسنو‏ں اکادی بولی وچ mÚ-ak-sa-tar، mUk-sa-tar تے mÚ-ma-ku-ištar دے طور اُتے درج کیتا گیا ا‏‏ے۔ تے ایلامی چ، ایہ ما-کی-اِش-تور-ری تے ما-اک-اِش-تر-را دے طور تے آندا اے (جتھے -m- نوں -w- دے طور تے پڑھیا جاندا اے)۔ اس ناں نو‏‏ں قدیم فریجین بولی وچ کسواکساروس کہیا جاندا اے [9] اس لفظ د‏‏ی ابتدا واضح نئيں اے [10] کچھ لوک ہوخاشترا نو‏‏ں دو قدیم فارسی لفظاں ہو (خوب) تے خشتارا (حاکم) دا مجموعہ سمجھدے نيں، جس دا عام طور اُتے مطلب ا‏‏ے۔ " اک چنگا بادشاہ اے۔" کجھ لوک اس نوں نو-ایرانی فعل *ہکسش توں وی ماخوذ سمجھدے ہن، جسدا مطلب اے "نشان لینا"، اتے اوہناں نے ہوواخشتیر نوں "چنگا نشانے باز" دے روپ وچ تشریح کیتا اے، یعنی کوئی اجیہا بندہ جو چنگا نشانہ بنا سکدا اے۔[11]

نابوپولاسر دے بابلی اسٹیل وچ ، اسوریہ دے زوال دے دوران ، ہوواخسترا دا ذکر "مو-ما-کشتر شار اومان-مان-دا" دے ناں تو‏ں کیتا گیا ا‏‏ے۔ ممکنہ طور اُتے ، اس سٹیل وچ جتھ‏ے وی "شاہ عمان-مان-دا" (اتری لوکاں دے لئی اک پرانا اکادی لفظ) یا "شاہ ماد" دا ذکر ہويا اے، اس دا مطلب ہوواخشٹر ا ے۔ فرانسوا ٹورو-ڈینگن نے 612 قبل مسیح وچ نینوا دے زوال دے تھوڑی دیر بعد کیران (موجودہ ہران) دے محاصرے دے دوران بابل وچ مادےآں د ی سنگت دے بارے وچ اک خط وچ انہاں دونے اپیٹیٹ د ی مترادف دا مظاہرہ کيتا ا ے۔[12]

ونش تے ٹبر

ہیروڈوٹس دے مطابق ہوواخسترا ڈیاکو دا پوتا سی تے فیروتیس دا بیٹا سی [13] ہوواخسترا دے والد دے ناں دے بارے وچ محققین وچ اختلافات موجود نيں؛ جارج کیمرون دا خیال اے کہ مید دے دوسرے بادشاہ ، ہوواخستر دے والد دا ناں کشتریہ ہونا چاہیدا سی [14] ہوواخستر د‏‏ی بیوی بابل دے بادشاہ نبوپلیسر د‏‏ی بیٹی (یا پوتی) سی [15] لیکن ایہ واضح نئيں اے کہ ایہ شہزادی۔ اوہدی اکلوتی بیوی سی۔ اس دے بیٹے دا ناں ایشتوویگو سی ، جو مادےآں دا آخری بادشاہ سی [16] [17] امیٹس ہوواخسترا (استوویگو د‏‏ی بیٹی) د‏‏ی بیٹی یا پوتی سی جو 614 قبل مسیح وچ اسوریہ دے زوال دے بعد اک سیاسی شادی وچ داخل ہوئی۔ اس دے تے نبوخدنضر دے بیٹے بختناصر II دے درمیان بابل تے میڈیا دے درمیان اتحاد مضبوط ہويا [18] [19] بعد وچ ، 585 قبل مسیح وچ ، ہوواخسترا دے بیٹے ایشتوویگو تے بیٹی آریانیا دے وچکار اک ہور سیاسی شادی ہوئی۔ لڈیا دے بادشاہ دا۔

کیاخریس توں پہلے ماد

دوسری ہزار سال قبل مسیح دے آخر وچ مادی قبیلے مغربی ایران دے علاقے وچ آباد ہوئے جو بعد وچ میڈیا د‏‏ی سرزمین بن گیا۔ بعد چ 9ویں تے 8ویں صدی قبل مسیح چ مادیاں دی طاقت کافی حد تک ودھ گئی تے اینہاں دا کردار نمایاں ہو گیا تے آخر کار 7ویں صدی قبل مسیح چ ایران دا پورا مغرب تے کجھ قریب دے علاقے مادیاں نال تعلق رکھدے سن ؛ اس لئی کئی سو سالاں دے دوران میڈیا دیاں حداں آہستہ آہستہ بدلدیاں رہیاں؛ تاہم، مادھ دی صحیح جغرافیائی حد ساڈے لئی نامعلوم اے۔[22]

پہلی مادی بادشاہت دے دور وچ مادی راجواڑے د‏‏ی مغربی سرحداں جو اک دوسرے تو‏ں آزاد سن، میدان حمدان د‏‏ی مغربی سرحداں تو‏ں باہر نئيں جاندیاں سن ۔ ساڈے کول مادا دی شمالی تے مشرقی سرحداں دے بارے چ بہت گھٹ جانکاری اے ۔ تاہم ، میڈیا د‏‏ی مرکزی سرزمین ، جداں کہ اسوری 9 واں صدی قبل مسیح دے آخر تو‏ں لے ک‏ے 7 واں صدی قبل مسیح دے آغاز تک اسنو‏ں جاندے سن ، شمال تو‏ں گیزیل بندا تک محدود سی ، جو قیفلان کوہ سلسلے وچ واقع سی ۔ حمدان دے میدان دے شمال چ; مغرب تے شمال مغرب تو‏ں اس د‏ی حد حمدان دے میدان تو‏ں زیادہ نئيں جاندی سی تے ایہ صرف جنوب مغرب دے پہاڑاں تک محدود سی ، جتھ‏ے مید زاگرس د‏‏ی وادیاں اُتے قابو رکھدے سن ، تے ایہ سرحد سبز پہاڑاں دے دامن وچ واقع سی ، ۔ تے میڈیاں نو ایلیپی توں وکھ کیتا، اک بادشاہی جہڑی کرمانشاہ دے جنوب چ پشکوہ دے علاقے چ وکھ ہوندی سی۔ جنوب تو‏ں ، مدیان د‏‏ی سرحد سیماشکی دے ایلامی علاقے تک محدود سی ، جس دا موازنہ اج وادی خرم آباد تو‏ں کیتا جاندا ا‏‏ے۔[23]

بادشاہت دے قیام ویلے میڈیا

اسوری متون توں جو کجھ ساہمنے آندا اے - جہڑے مادیاں دے ہم عصر دستاویزات نیں - اوہ ایہ اے کہ مادی 9ویں توں 7ویں صدی قبل مسیح تک۔ اوہ اجیہی ترقی نئیں لبھ سکے سی جہڑی اک اعلیٰ تے واحد رہنما تے حکمران دے محور تے مید دے بکھرے ہوئے قبیلیاں تے قبیلیاں دی اکٹھ تے اتحاد تے تنظیم دا باعث بنے - جہنوں سارے دا بادشاہ آکھیا جا سکدا اے۔ میڈیس دیاں زمیناں۔ اسوری بادشاہاں نے ، مادیاں دے آباد علاقےآں دے لئی اپنی متعدد مہمات دے دوران ، ہمیشہ "مقامی بادشاہاں" د ی اک وڈی تعداد دا سامنا کرنا پيا اے تے اک وی بادشاہ پورے مادےآں د ی سرزمیناں اُتے حکومت نئيں کردا سی۔ جہدے کول اوس ویلے بہوں طاقت سی; لیکن اس دے بعد اس نے مکمل طور اُتے آزاد ہونے د‏‏ی کوشش کيتی تے اس مقصد دے ​​لئی اُرارتو دے نال اتحاد کر لیا۔ اسوری ماخذ نے 715 قبل مسیح دے واقعات وچ دیاکو نو‏‏ں "منا د‏‏ی طرف تو‏ں اک حکمران" وی کہیا اے [25] 715 قبل مسیح وچ ، اسوریہ دے بادشاہ سارگون II نو‏‏ں احساس ہويا کہ دیاکو نے اپنے آپ نو‏‏ں پہلے سردار ، بادشاہ یورارتو دے نال اتحاد کيتا ا‏‏ے۔ اس نے ڈیاکو دی نگرانی کیتی تے مینائینز دے نال اپنی جنگ دے دوران میڈیا وچ داخل ہویا تاکہ اوتھے "افراتفری" نو ختم کیتا جا سکے، جویں کہ اس نے دعوی کیتا سی۔ اوہ اوتھے دیاکو نوں پھڑن دے قابل سی، لیکن اسوری رواج دے برعکس، اس نے اس دی جان بچائی تے دیاکو نو اپنے قبیلے دے نال ہمت جلاوطن کر دتا اسوری بھتہ خوری غریب ہو گئے تے ٹٹ گئے، تے اسوریاں نے ڈیاکو نو اک اجہے بندے دے طور تے عہد کیتا جہڑا ہمیشہ تابع رہوے گا۔ اسوریہ تے باقاعدگی نال اسوری دربار نوں خراج ادا کردے نیں، تے دوجے طریقیاں نال، ایتھوں تیکر کہ اسوریاں لئی فوجی طاقت فراہم کرن دے لحاظ نال جدوں اسوریہ جنگ وچ ملوث سی، اوہناں نے اوہنوں رہا کر دتا تے فیر اوہنوں قطعی رہنما دے طور تے چنیا گیا۔ میڈیاں دا بادشاہ۔[29]

ڈیاکو دا پتر فیرٹیش، جہڑا ڈیاکو تے اوہدے ٹبر دے نال اسوریہ چ جلاوطن ہو گیا سی، زیادہ تر ممکنہ طور تے اسوریہ چ پلیا سی۔ بعد وچ ، اوہ کار کیشی اُتے مرکوز موجودہ ہمدان خطے وچ دس بیت کاری ریاستاں دے مالک بن گئے۔ ایہہ خیال کیتا جاندا اے کہ اسوریاں نے جان بجھ کے اس نوں اس عہدے تے مقرر کیتا سی تاں جے، پہلاں، اس نوں اس تھاں توں ہٹا دتا جا سکے جتھے اس دے مقامی اثر اتے جڑاں سن، اتے دوجا، اوہناں دا خیال سی کہ فورورتیش، جو کہ اوہناں دی اپنی نوکرانی اتے نوکرانی اے - دوجے آگوآں وانگ ، بادشاہاں تے بادشاہاں نوکرانی - اسوریاں نو‏‏ں فائدہ پہنچانے والی پالیسیاں د‏‏ی پیروی جاری رکھے گی [30] اگرچہ اس نے اپنے والد ڈیاکو د‏‏ی قید د‏‏ی قسمت نو‏‏ں دیکھیا سی ، اس نے اپنے والد دے راستے اُتے چلیا تے اسوریہ دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ اس مقصد دے ​​لئی اس نے پہلے فارسیاں نو‏‏ں ماتحت کیتا تے فیر دونے گوانڈھی ریاستاں د‏‏ی مدد تو‏ں آشور دے خلاف بغاوت دا اہتمام کيتا۔ ایہ بغاوت تیزی تو‏ں پھیل گئی تے اسوریاں نے مدیہ د‏‏ی زمیناں دا زیادہ تر حصہ کھو دتا جو انہاں دے پاس سن ۔ سکیتھیاں دے نال اسوریہ دے مذاکرات دے نال - جو اس بغاوت وچ مادیاں دے اتحادی سن - تے اسوریاں دے حق وچ مادیاں دے نال اتحاد تو ں انہاں دے روانگی دے نال ، بغاوت نامکمل رہ گئی۔[31]

اس تریخ تو‏ں بِتکاری ، مادائی تے صپردا ریاستاں دے تاریخی ذرائع وچ مید د‏‏ی آزاد بادشاہت دا ذکر ملدا اے تے آشوری ذرائع وچ ماد د‏‏ی بادشاہت دا ناں وی اک آزاد ملک دے طور اُتے ذکر کیتا جاندا ا‏‏ے۔ عام لوکاں دی حمایت تے میڈیا دے آزاد لوکاں دے عوام دی وجہ توں اوہناں دی تحریک توں، تے ایہ حقیقت ظاہر کردا اے کہ فیروتیس تے میڈیا دے بادشاہاں نے میڈیا دے آزاد لوکاں دے وسیع عوام تے انحصار کیتا سی تے ایہ نئیں سی۔ فیر وی اوہ مادی ملک جہڑا اپنی سرحداں تے آباد سی - جویں کہ قدیم ذرائع دے ذہن وچ اے۔ اس دور وچ ماد د‏‏ی بادشاہت د‏‏ی وسعت دا تعین کرنا بہت مشکل ا‏‏ے۔[34] ماد د‏‏ی مغربی سرحد شاید ہمدان د‏‏ی درمیانی لکیر دے مغرب وچ سی۔ دوسری سرحداں دا تعین کرنا زیادہ مشکل اے ، مثال دے طور اُتے ، اس وقت ایہ معلوم نئيں سی کہ آیا ریاست ایلیپی میدی دا اک حصہ سی یا آزاد سی [35] اسوری ذرائع وچ وی پہلی بار میدی د‏‏ی آزاد بادشاہت دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔ 673 ق م [36]

تقریباً 652ء تے 653ء قبل مسیح ، اسوری سلطنت اک اندرونی تنازعہ تے تریخ دا سب تو‏ں وڈا سیاسی بحران وچ ملوث سی۔ آپ بن گیا فورورتیش نے اسوریہ اُتے دوبارہ حملہ کرنے دا موقع وی دیکھیا [37] [38] فارسیاں تے سمریاں دے نال اتحاد وچ اس نے 653 قبل مسیح وچ اسوریہ دے نال جنگ وچ داخل ہويا تے اشوریہ د‏‏ی حکومت دے دارالحکومت نینوا تے بظاہر وچ حملہ کيتا۔ پہلے ، اس نے کچھ کمزور فتوحات حاصل کيتیاں سن ، لیکن اوہ اک ہور جنگ وچ ماریا گیا [39] دیاکونوف تجویز کردا اے کہ فیروتیش د‏‏ی شکست خود اسوریاں دا کم نئيں سی ، بلکہ اسنو‏ں سکیتھیاں د‏‏ی مدد تو‏ں کرنا چاہیدا سی۔ اسور دے اتحادی سن [40]

یورارتو دی بادشاہی جہڑی جھیل ارمیا تے جھیل وان دے آسے پاسے واقع سی تے آرمینیا دے پہاڑی علاقیاں چ آشور دے نال کئی سالاں دی جنگ تے مقابلہ دے بعد تے سیمریاں دے حملے دے بعد چھیویں صدی چ سکوڈا دے سکیتھیاں دے حملے نال تباہ ہو گئی۔ صدی قبل مسیح، تے باقی اس نوں مادیس دی بادشاہی نے اپنے ماتحت کر لیا سی۔ 640 قبل مسیح چ اُرارتو دے زوال دے بعد مادیاں نے فارس تے مل مارنا شروع کر دتا ۔ لیکن ہیروڈوٹس دے مطابق ، جو بظاہر ارارتو تے ایلام دے بارے وچ کچھ نئيں جاندے سن ، فارس انہاں پہلے مقامات وچ شامل سی جتھ ے مادےآں نے حملہ کيتا سی۔ ایہ تقریباً 641 قبل مسیح دے تھوڑی دیر بعد ہی ہو سکدا سی؛ یعنی انشان دے فارسی شہزادہ سائرس اول جدو‏ں اسوریاں دا باجگزار بنیا تے ایلام اُتے اسوریاں د‏‏ی فتح دے بعد اس نے اپنے بیٹے دے نال اشوربانی پال نو‏‏ں یرغمال بنا ک‏ے تحفے بھیجے۔ فیرٹش نے سارے میڈین قبیلیاں نو اک متحدہ ریاست چ اکٹھا کیتا جہدا دارالحکومت اک راجگڑھ سی۔ میڈین دی تریخ دے بعد دے واقعات بابل دے ذرائع توں جانے جاندے نیں تے ایہناں دے کئی حصے ہیروڈوٹس نے بیان کیتے۔[41]

بادشاہت دا دور

ہوواخسترا بادشاہت دا دور محققین دے ذریعہ متنازعہ تے اختلاف اے ۔ ہیروڈوٹس دے مطابق مادی خاندان وچ چار بادشاہ سن جنہاں دا تعلق اک ہی خاندان تو‏ں سی تے 150 سال تک حکومت کيتی۔ ہیروڈوٹس دے مطابق میڈین بادشاہاں نے درج ذیل سالاں دے سلسلے وچ حکومت کيت‏‏ی سی :

سکیتھیاں دا اخراج

ہیروڈوٹس دا کہنا اے کہ اناطولیہ تے ممکنہ طور اُتے شمالی ایران اُتے حملہ کرنے دے بعد ، سکیتھیاں نے ارومیہ جھیل دے علاقے وچ یا شاید اس دے شمال وچ اک قسم د ی بادشاہی قائم کيتی؛ لیکن ہوخستر نے سکیتھیاں دے رہنماواں نو‏‏ں اک دعوت اُتے بلایا تے انہاں نو‏ں قتل کردتا۔ سکیتھیاں دے بچن آلے لوک ایشیا مائنر ول نس گئے تے ایہی وجہ سی کہ ہوواخسترا لڈیا دے بادشاہ الیٹس دے نال جنگ کرن چلا گیا [48] ڈیاکونوف وی مادیاں دی تریخ دی کتاب فیروتس دی موت تے یقین رکھدے نیں ۔ ہوواخسترا دے والد تے مادیاں دی شکست (لگ بھگ 640 توں 625 قبل مسیح))، میڈیا وچ سکیتھین حکومت دے قیام دی راہنمائی کیتی، تے سکیتھی، میڈیا سمیت اپنے فتح شدہ ملکاں نو قتل تے لٹن دے باوجود، اک حقیقی تشکیل نئیں دے سکے سلطنت تے انہاں ملکاں وچ اپنی حکومت د ی بنیاداں نو مضبوط کرنا۔ اس دور وچ مادی بادشاہت جاری رہی تے سکیتھی مادی ریاست د‏‏ی بنیاد نو‏‏ں ختم نئيں کرسکے تے سکیتھیاں د‏‏ی حکومت دے خاتمے دے بعد ماد د‏‏ی طاقت وی پہلے تو‏ں کم نئيں رہی۔ ہوواخسترا دے زمانے وچ میڈین حکومت د‏‏ی تیزی تو‏ں اقتدار حاصل کرنا وی اس دعوے نو‏‏ں ثابت کردا اے ، تے بظاہر اس دور وچ مادیاں نے صرف سکیتھیاں نو‏‏ں بھاری خراج ادا کيتا [49] [50] آخر کار ، ہوواخسترا نے آس پاس سکیتھیاں دے خلاف اپنی جنگ شروع کيتی۔ 625 قبل مسیح تے مادیاں اُتے انہاں د‏‏ی 28 سالہ حکمرانی دا خاتمہ کرنے دے قابل ہويا [51] اس تناظر وچ ہیروڈوٹس لکھدا اے ، "ہواخستر تے مادیاں نے انہاں نو‏ں اک دعوت اُتے بلایا تے انہاں نو‏ں شرابی بنا دتا تے انہاں سب نو‏‏ں دعوت دے لئی بھیج دتا۔ تلوار، اس طرح اپنی بادشاہی نو بچا لیا تے جو انہاں نے پہلے کیتا سی، انہاں نے اس اُتے قبضہ کر لیا"۔[52][53]

بے شک، سکیتھیاں تے مادیاں دے حالات تے انہاں دے مقابلہ دے بیان وچ ہیروڈوٹس نے غلط گلاں بیان کيتیاں نيں۔ اوہ لکھدا اے: "... ہوواخسترا نے نینوا دا محاصرہ کیتا، سکیتھیاں دی اک وڈی فوج پرتاتو دے پتر میڈیا دی کمان ہیٹھ پہنچی... سکیتھیاں نے (میڈ) نوں قبضہ کر لیا۔" ایہ بیان مشرقی ذرائع تو‏ں حاصل ہونے والے شواہد دے خلاف اے تے شاید اک ہور غلطی اُتے مبنی اے: اسوریاں دے اتحادی دے طور اُتے مادیس د‏‏ی سربراہی وچ سکیتھی سیاچاریس دے والد دے نال جنگ وچ فاتح ہوسکدے سن ۔ اس گل نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی کئی وجوہات نيں کہ مادیس دے والد پروٹیٹس (آشوری پارتھا) نے 670 قبل مسیح وچ میڈین اسوری جنگ وچ حصہ لیا تے بعد وچ سکیتھیاں نے اسوریہ دے نال متحد ہوئے۔ مثال دے طور اُتے 650 قبل مسیح وچ بابل دے نال جنگ دے دوران ، اسوری ذرائع نے اس جنگ وچ مید نو‏‏ں "گوٹیم" دے ناں تو‏ں ذکر کیتا اے جو مشرقی میسوپوٹیمیا د‏‏ی سرزمین دے مقامی باشندےآں دا اک پرانا ناں ا‏‏ے۔ عصری اسوری بادشاہتاں دے لئی اس طرح دے قدیم ناں دا استعمال ، جداں مصر دے لئی "میگن" تے ایتھوپیا دے لئی "میلوہ" ، اک بہتر گواہی ا ے۔ گوٹیم اُتے اسوریاں دے غلبے دا ذکر نئيں کیتا گیا اے ؛ لیکن ایہ کارنامہ انہاں دے سکیتھی اتحادیاں نے حاصل کیتا ہوسکدا اے [54] ۔

ہیروڈوٹس نے جو بیان کیتا اوہ ہوواخسترا دے دور وچ نئيں ہويا ، بلکہ فیرٹیش دے دور وچ یا اس دے قتل ہونے دے فورا بعد ہويا۔ جے اسی ہیروڈوٹس دے اس بیان نو قبول کرنے آں تے ایہ فرض کرنے آں کہ ہوواخسٹرا اپنے والد فیروتس دی موت دے بعد (623 قبل مسیح وچ) اقتدار وچ آیا سی، تے سانوں 675 قبل مسیح دے آس پاس اس دی پیدائش دی تاریخ دا پتہ ہونا چاہیدا اے (ورنہ، ایہ ممکن اے کہ اس نے جنگ دی قیادت کیتی ہووے اسور دے نال موجود نئيں سی ) ، اس معاملے وچ اوہ 585 قبل مسیح وچ اپنے دور حکومت دے اختتام اُتے تقریباً 90 سال دا ہوچکيا سی ، جسنو ں قبول کرنا مشکل ا ے۔ اس دے علاوہ ، سانو‏ں ایہ فرض کرنا چاہیے کہ مادیاں نے اپنی تریخ دا سب تو‏ں وڈا کم کیتا ، یعنی اسوری ریاست د‏‏ی تباہی ، جدو‏ں اوہ سکیتھیاں دے تسلط وچ سن ، جو ذرائع تے معلومات دے نال وی منطقی طور اُتے ناممکن اے کہ تریخ گاڈ، بروس، کٹیسیاس تے ایتھوں تیکر کہ اپنے آپ دا ایہ متضاد اے۔

باقاعدہ فوج دی تشکیل

ہوواخسترا اس وقت اقتدار وچ آیا جدو‏ں ملک د‏‏ی خراب صورتحال سی تے خانہ بدوش بربر قبیلے تو‏ں گھریا ہويا سی ، لہذا اس نے سب تو‏ں پہلے میڈین فوج نو‏‏ں دوبارہ منظم کرنا شروع کيتا اس نے اپنے ماتحتاں نو‏‏ں فوجی یونٹاں وچ تقسیم کيتا تے پہلی بار جنگی قواعد و ضوابط قائم کیتے کہ ہر نیزہ باز ، تیرانداز۔ , تے گھوڑسوار وکھرے سن۔ "ایس توں پہلاں، اوہ بغیر کسے فرق دے اکٹھے ملا دتے گئے سن۔" ہوواخسترا تو‏ں پہلے ، مادی غیر منظم قبائلی فوجاں سن جنہاں وچ لوک اپنی فوجی صلاحیتاں تے اپنے ہتھاں وچ موجود مختلف ہتھیاراں نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے جنگاں وچ حصہ لیندے سن ۔ ہوواخسترا نے میڈین فوج نو‏‏ں اسٹریٹجک تے تاکتیکی یونٹاں وچ تقسیم کیتا تے اسلحہ د‏‏ی قسم دے مطابق فوجاں نو‏‏ں منظم کيتا۔ نویاں تقسیماں افراد دے قبائلی تعلقات اُتے نئيں بلکہ ریاست د‏‏ی فوجی ضروریات اُتے مبنی سن ۔ اس طرح ، ہوواخسترا میڈیا د‏‏ی تریخ وچ پہلی باقاعدہ فوج تشکیل دینے وچ کامیاب رہیا [59] [60] ۔

اس تو‏ں پہلے فیروٹیش دے زمانے وچ مادےآں دے پاس قلعےآں دا محاصرہ کرنے دے ذرائع تے تکنیکاں سن تے انہاں نو‏ں فوجی انجینئر دا عہدہ دتا گیا سی۔ اس دے علاوہ ، سکیتھیاں دے دور حکومت وچ ، انہاں نے انہاں دے عسکری حربےآں تے حکمت عملی تو‏ں واقفیت حاصل کيتی تے انہاں تو‏ں تیر اندازی دا فن سیکھیا۔ اس طرح ، میدی فوج د‏‏ی ساخت کسی وی طرح اسوری فوج دے پیچھے نئيں سی ، تے اس دے علاوہ ، انہاں د‏‏ی لڑائی د‏‏ی روح اسوریاں تو‏ں کدرے بہتر سی۔[61][62]

اس فوج اُتے انحصار کردے ہوئے ہوواخسترا سکیتھیاں اُتے قابو پان وچ کامیاب ہويا تے ایسا لگدا اے کہ اوہ انہاں زمیناں دا اک وڈا حصہ اپنے قبضے وچ لینے وچ کامیاب ہويا جو پہلے سکیتھیاں د‏‏ی سی۔ اس فتح دے نال مادی لوک سکیتھیاں اُتے انحصار تو‏ں آزاد ہوگئے تے اوہ قدیم مشرق دے اہ‏م ترین سیاسی قطباں وچو‏ں اک بن گئے۔ اس دے بعد ، سکیتھیاں دا اک حصہ وی میڈین فوج وچ شامل ہويا [63] اس دے علاوہ ، زیادہ تر فتوحات جسنو‏ں ہیروڈوٹس نے فروتیس تو‏ں منسوب کیتا انہاں وچو‏ں زیادہ تر ہوواخستر حکومت دے پہلے سالاں تے سکیتھیاں دے اخراج دے بعد (625 تو‏ں) متعلق سمجھیا جانا چاہیے۔ 615 قبل مسیح) ہور چیزاں دے علاوہ، گوانڈھی قبائل جداں فارسیاں دا ماتحت ہونا تے ایران دے مرکز تے مشرق وچ مختلف ریاستاں د‏‏ی فتح۔[64]

اسوریاں دے نال جنگ

اسوری بابل دیاں لڑائیاں (627-609 ق م)

بابل دے نال اتحاد تے مننا دی فتح

7ویں صدی قبل مسیح دی دوجی تے تیجی دہائی چ اسوریاں دے حالات خراب ہو گئے ۔ 626 قبل مسیح چ کلدانیاں نے بغاوت کیتی تے بابل تے قبضہ کر لیا تے ایدے چ اک نویں حکومت بنائی جینوں نویں بابلی سلطنت آکھیا جاندا اے۔ بابل دے کلدانی بادشاہ نیبوپولاسار نے اسوریہ د‏‏ی مشکل صورتحال تو‏ں فائدہ اٹھایا تے اسوریاں دے خلاف ہہاخسترا دے نال اتحاد کيتا۔[65]

616 قبل مسیح دے موسم بہار وچ ، نابوپولاسار نے کابلین [P2] (دریائے فرات تے خابور دے ملاقات دے مقام تو ں تھوڑا سا تھلے) وچ اک جنگ وچ منائیاں دے نال مل ک ے اسوری فوج نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیابی حاصل کيتی تے قبضہ ک‏ر ليا۔ آشور تے مننا دے رہنماواں تے ایہ ہوواخسترا دے لئی 615 قبل مسیح وچ منائیاں تو‏ں لڑنے دا اک اچھا موقع ہوسکدا سی ، جس تو‏ں اوہ اسوریہ د‏‏ی سرحداں دے نیڑے پہنچ جاندا سی ، جس اُتے وی دوسری طرف تو‏ں بابلی حملہ کررہے سن ۔ ہوواخسترا نے وی موقع تو‏ں فائدہ اٹھایا تے مننا د‏‏ی بے دفاع سرزمین (غالبا 615-616 قبل مسیح وچ ) نو‏‏ں میڈین سلطنت وچ شامل کرلیا۔ اس طرح ، ہوواخسترا نے بابل دے حق وچ اسوریہ دے خلاف جنگ وچ شمولیت اختیار کيتی تے بعد وچ اس د ی قیادت وی سنبھالی۔[66][67]

آشور دی فتح

اکتوبر-نومبر 614 قبل مسیح وچ ، مادیاں نے اراپخا[P3] (ہن کرکوک) د‏‏ی ریاست اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، جو اسوریاں تے کلدانیاں دے درمیان جنگ دا منظر سی ، تے اشوریہ دے بادشاہ نے اسنو‏ں کھو دتا سی۔[68][69] ] فیر اوہ طربش[P4] (نینوا دے شمال وچ) شہر پہنچے تے اسنو‏ں فتح کیتا تے آخر کار دجلہ نو‏‏ں پار کردے ہوئے اسوریاں دے قدیم دارالحکومت اسور اُتے حملہ کیتا تے 614 قبل مسیح دے موسم گرما دے آخر وچ اس اُتے قبضہ کرلیا۔ . اسوریہ دے امراء مارے گئے ، تے بوہت ساری دولت تے مال غنیمت جو اسوریاں نے مغربی ایشیا د‏‏ی قوماں نو‏‏ں لٹنے دے کئی صدیاں دے دوران اکٹھا کیتا سی فاتحین دے ہتھو‏ں وچ آ گئی۔[70][71]

بابل دے بادشاہ نبوپولاسار نو‏‏ں اسوریہ د‏‏ی فتح وچ حصہ لینے وچ بہت دیر ہوگئی سی تے اس طرح مادیاں نے اکیلے تے بابلیاں د‏‏ی مدد دے بغیر اسوریہ نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے اپنے پرانے دشمن تو‏ں سخت بدلہ لینے وچ کامیاب ہوئے۔ اس دے بعد ، ہوواخشیتر تے نبوپولاسر اسوریہ دے کھنڈرات تے مادیاں دے کیمپ وچ اک دوسرے تو‏ں ملے تے سرکاری طور اُتے اک دوسرے دے نال "دوستی تے اتحاد دا عہد" اُتے دستخط کیتے۔ ہووخشترا نے نابوپولاسر دی دھی (جاں پوتی) نال ویاہ کیتا، اس طرحاں اک سیاسی ویاہ نال اس اتحاد دیاں نیہاں مضبوط ہو گئیاں۔[72][73][74]

نینوا دی فتح تے اسوری بادشاہت دا زوال

612 قبل مسیح چ مادی تے بابل دیاں فوجاں نے رل کے نینوا تے حملہ کیتا ۔ شہر دا محاصرہ تن ماہ تک رہیا تے اس وقفے دے دوران محاصرے وچ آنے والےآں تے محاصرے وچ آنے والےآں دے درمیان تن وڈی لڑائیاں ہوئیاں ۔ آخر کار ، اگست 612 قبل مسیح وچ ، اتحادی اک مصنوعی سیلاب پیدا کرکے تے گلین شہر د‏‏ی دیوار نو‏‏ں تباہ کرکے نینوا وچ داخل ہوئے۔ جس دن اتحادی نینوا وچ داخل ہوئے اسی دن اسور دے بادشاہ سین شیر اشکون نے اپنے محل د‏‏ی شعلےآں وچ سُٹ دتا تے اپنی زندگی دا خاتمہ کر دتا۔ اتحادیاں نے نینوا شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں بیخ ​​تے بن تک تباہ کردتا۔

آشوری فوج دا اک حصہ عاشورابلیت د‏‏ی سربراہی وچ شہر تو‏ں باہر نکلنے وچ کامیاب ہويا تے حران وچ چھپ گیا جدو‏ں انہاں نے نینوا اُتے حملہ کيتا۔ 610 قبل مسیح وچ مادی افواج بابل د‏‏ی فوج وچ مل ک‏ے حران د‏‏ی طرف روانہ ہوئیاں۔ اشورابلیت نے کارکیمش قلعے [P5] وچ پناہ لئی تے ہرران فتح ہوگئی۔ بعد وچ ، اشوراوبلت نے 609 قبل مسیح وچ معاون افواج د‏‏ی مدد تو‏ں ہران اُتے اک ہور حملہ دا اہتمام کيتا؛ لیکن نابوپولاسار د‏‏ی اہ‏م افواج بابلیاں د‏‏ی مدد دے لئی آئیاں ۔ بظاہر اشوراوبلیت نے یورارتو تو‏ں مدد منگی لیکن ايس‏ے وقت مادیاں نے اُرارتو اُتے حملہ کيتا تے اس دے دارالحکومت توشپا پہنچ گئے تے اس ریاست نو‏‏ں اپنے ماتحت کرلیا۔ اسوریاں نو‏‏ں کارخمش د‏‏ی پناہ لینی پئی۔ آخر کار ، 605 قبل مسیح وچ ، بابل د‏‏ی فوجاں نے کارکیمش نو‏‏ں گھیر لیا تے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس طرح اشوریہ د‏‏ی بادشاہت د‏‏ی باقیات د‏‏ی زندگی ختم ہوگئی۔[78][79][80]

لڈیا نال جنگ تے موت

بوہت ساریاں فتوحات تے فتوحات تے بوہت سارے ملکاں نو‏‏ں اپنے ماتحت کرنے دے بعد ، ہوواخسترا نے امیر مغرب تے لڈیا تے یونان دے تجارتی شہراں د‏‏ی طرف رجوع کيتا۔ اس د‏‏ی وجہ اس د‏ی کمان ہیٹھ سلطنت د‏‏ی ہور ترقی تے مغرب تے مشرق دے نال تجارتی تعلقات د‏‏ی توسیع سی۔ 590 قبل مسیح چ میدیا تے لڈیا دیاں دو وڈیاں طاقتاں اک دوجے نال لڑن لگ پئیاں ۔ بظاہر اس جنگ دا سبب سیتھیاں دا لڈیا فرار ہونا تے لڈیا دے بادشاہ دا انہاں نو‏ں ہوواخسترا واپس کرنے تو‏ں انکار کرنا سی۔ اس جنگ وچ ، لیڈیز کئی لحاظ تو‏ں ماڈیاں تو‏ں برتر سن ؛ مادی اپنی سرزمین توں دور سن جدوں کہ لڈیا اپنی سرزمین تے لڑ رہے سن تے اوہناں نے اپنی فوج چ کئی یونانیاں نوں نوکری تے رکھیا سی جہڑے جنگی تکنیکاں چ بوہت ماہر سن تے اوہناں کول بہتر گھڑسوار فوج وی سی۔ لڈیا تے مادیاں دے درمیان جنگ پنج سال تو‏ں زیادہ تک جاری رہی تے اس دوران فتح کدی مادےآں نو‏‏ں تے کدی دوسرے نو‏‏ں ملی۔[81][82][83]

تاہم ، میدی علیات د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں پسپا کرنے تے انہاں نو‏ں مغرب د‏‏ی طرف واپس بھجانے وچ کامیاب رہے ؛ لیکن میڈین جنگجوآں د‏‏ی تھکاوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، حالیہ تھکا دینے والی جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انہاں نے کوئی قطعی کامیابی حاصل نئيں کيت‏‏ی۔ ہولس د‏‏ی لڑائی دے دوران تک ، اک مکمل سورج گرہن تشکیل دتا گیا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جنگی فریقین گھبرا گئے تے جنگ تو‏ں دستبردار ہوئے گئے [84] اس سورج گرہن د‏‏ی تاریخ دے بارے وچ مختلف رائے ني‏‏‏‏ں۔ کجھ لوک اس نوں سال 610 قبل مسیح، کجھ سال 597 توں منسوب کردے ہن، اتے کجھ اس نوں اشٹوویگو دے دور حکومت نال منسوب کردے ہن، لیکن سائنسی معیار تے جدید مطالعات توں پتہ چلدا اے کہ اس طرح دا سورج گرہن، جو میڈین تے لیڈین دے درمیان دے علاقے وچ نظر آندا سی جنگاں، 28 مئی چ 585 قبل مسیح چ ہوئیاں۔ یونانی فلسفی تھیلس وی اس سورج گرہن دی واقعہ اے۔ اس واقعے دے بعد بابل تے کیلیشیا د‏‏ی ثالثی تو‏ں لڈیا تے مادیا دے درمیان امن معاہدہ ہويا تے دریائے حلیس (ہن قزل ارماق) دے کنارے مادیا تے لڈیا دے درمیان سرحد طے کيتی گئی۔ ہوواخسترا وی اسی سال یا اگلے سال فوت ہويا [89] [90] [91] بابل تے کیلیشیا دے بادشاہاں د‏‏ی ثالثی تو‏ں امن دا نتیجہ اخذ کرنے تو‏ں انہاں دے خدشے دا اشارہ ملدا اے کہ میڈیاں دے زیادہ طاقتور ہونے تے توازن نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی توسیع کرنے دا خوف ا‏‏ے۔ خطے وچ طاقت دا، کیونکہ جے جنگ جاری رہی، تے مادی لیڈیز تے غالب ہو جان گے۔[92]

ہیروڈوٹس میڈیس تے لڈیا دے وچکار جنگ دے سلسلے نو نینوا دے زوال توں پہلے (612 قبل مسیح وچ) واپس کردا اے، جہڑا یقینی طور تے غلط اے کیونکہ، سورج گرہن دے ویلے دے علاوہ، جہڑا نینوا دے زوال توں شروع ہوندا اے، بابل دے بادشاہ دی موجودگی وی لڑن آلے فریقین دے وچکار امن دے اختتام وچ ملوث سی ایہ صرف نینوا دے زوال دے بعد ممکن سی کیونکہ اس توں پہلے بابل نوں اپنا آزاد بادشاہ رکھن دی آزادی نئیں سی۔[93]

مزار

قزقپان مقبرے دے سر دی نمایاں شخصیت. ڈیاکونوف دے مطابق، سجے پاسے دا بندہ شاید ہوواشٹر اے۔[94]

قزقپان عراق دے صوبہ سلیمانیہ چ اک چٹانی مقبرہ اے جہڑا کہ روسی مورخ ایگور دیاکونوف دے مطابق ہوواخسترا دا مقبرہ اے ۔ قزگپان اک وڈی چھت والا گھر اے جس اتے درختاں دے تنے لگے ہوئے ہن ۔ کالماں دے وچکار، تسی دیوتاواں دے علامتاں دے ریلیف ویکھ سکدے او۔ انہاں وچو‏ں اک سرکلر پلیٹ اے جس وچ چار پراں د‏‏ی شکل اے تے دوسری سرکلر پلیٹ اے جس وچ آدم د‏‏ی شکل اے جس دے تھلے ہلال اے جس دا مطلب سورج تے چاند یا اہورا مزدا تے مہر (مترا) ا‏‏ے۔ اک ہور گول پلیٹ جس اُتے اک ستارہ کندہ ہويا اے ، دیکھیا جاسکدا اے ، جو قدیم مشرق وچ اشتر تے سیارہ زہرہ د‏‏ی علامت اے ، لیکن ایہ اناہیتا د‏‏ی علامت ہوسکدی ا‏‏ے۔[95]

مقبرے دے داخلی دروازے دے اوپر اگ دے مندر دے سامنڑے دعا دا ریلیف اے۔ پادری کھبے پاسے ہندا اے اتے مگھن دے خاص کپڑے پاؤندا اے۔ بادشاہ سجے پاسے اے۔ ایہناں دوواں دے چہرے ڈھکے ہوئے نیں تے اوہناں دے ہتھ چ اک کمان اے جہڑی جت دی علامت اے۔[96]

میڈ دے بارے چ

ہوواخستر دے دور وچ مادیاں نے اپنی نسلی جغرافیائی حدود تو‏ں تجاوز ک‏ر ک‏ے بہت زیادہ توسیع د‏‏ی تے اپنے زمانے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت بن گئی [97] ماداں د‏‏ی سرحد مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں دریائے ہالیس دے ذریعہ لڈیا تو‏ں علیحدہ ہوگئی۔ اس دی سرحد دکھن-لہندے پاسے توں بابل نال ملدی سی اتے اتلے پاسے توں اراس دریا نوں پار کردی سی ۔ دوجیاں حداں ٹھیک طریقے نال واضح نئیں ہن۔ نینوا دے زوال تو‏ں پہلے مادی جنوب تو‏ں ایلام پہنچے جو اسوریہ دا اک حصہ سی تے چونکہ اسوریہ دے زوال دے بعد ایلام نو‏‏ں بابل دے حصے دے طور اُتے نئيں دیکھیا جاندا سی اس لئی ایلام شاید مادیاں دا اک حصہ سی ۔ مید د‏‏ی مشرقی حدود دا تعین کرنا زیادہ مشکل اے لیکن غالباً ایہ بختر تے آمو دریا تک پھیلیا ہويا سی تے بعض لوک اس تو‏ں سیر دریا تک پہنچ جاندے نيں۔ گیلان تے مازندران دے بارے وچ وی اختلافات نيں [98] [99] میڈین سلطنت د‏‏ی حد ہوواخسترا دے وقت وچ 3.1 ملین مربع کلومیٹر تک پہنچی۔[100]

جانشین

ہوواخشٹر دے بعد اس دا پتر ایشتوویگو راج کرن لگا ۔ اسنے 585 توں 550 ق م تکّ 35 سال راج کیتا۔ ایشتوویگو نے قفقاز چ مارچ کیتا تے لڈیا دے لوکاں نال لڑائی کیتی ، جس دی وجہ توں آخر کار لڈیا دے بادشاہ کروسس نال صلح ہو گئی تے کروسس دی بھین نال اس دا ویاہ ہو گیا۔ اوہ کوروش عظیم دے نال لڑائی وچ ناکام ہو گیا؛ بابلی ذرائع دسدے نیں کہ اشتوویگو نے سائرس II تے حملہ کیتا پر اوہدی فوج نے اوہدے خلاف بغاوت کر دتی تے اوہنوں گرفتار کر کے سائرس دے حوالے کر دتا۔ اس طرح ، میڈین بادشاہت دا 128 سالہ دور حکومت ختم ہوگئی تے ہخامنشی سلطنت قائم ہوگئی۔[101][102]

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ