گل بات:نگورنو کاراباخ تنازع
آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان تنازعہ ہے کيہ؟[سودھو]
آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان تنازع دا محور ناگورنو قرہباخ نامی علاقہ اے۔ اس علاقے نوں آذربائیجان دا حصہ تسلیم کيتا جاندا اے لیکن اس دا انتظام آرمینیائی نسل دے لوکاں دے پاس اے۔ دونے ملکاں دے درمیان اس علاقے نوں حاصل کرنے دے لئی 80 اور 90 دی دہائی وچ خونریز جنگاں ہو چکیاں نيں۔ دونے ملکاں جنگ بندی اُتے تاں اتفاق کرلیندے نيں لیکن کسی امن معاہدے تک نئيں پہنچ سکے۔
آرمینیا تے آذربائیجان سنہ 1922 توں 1991 تک قائم رہنے والے کمیونسٹ ملک سویت یونین دا حصہ سن ۔ دونے ملکاں جنوب مشرقی یورپ وچ نيں جو دفاعی لحاظ توں اہم خطہ اے تے جو ’قفقاز‘ کہلاندا اے۔ انہاں ملکاں دی سرحداں مغرب وچ ترکی، جنوب وچ ایران تے شمال وچ جارجیا توں ملدی نيں۔ جدوں کہ روس دی سرحد شمال وچ آذربائیجان توں ملدی اے۔ آرمینیا وچ آبادی دی اکثریت مسیحی اے جدوں کہ تیل دی دولت توں مالا مال ملک آذربائیجان وچ اکثریت مسلماناں دی اے سویت یونین دے زمانے وچ ناگورنو قرہباخ اک ایسا خطہ سی جتھے آرمینیائی نسل دے باشندےآں دی اکثریت سی لیکن اوہ آذربائیجان دے حکام دے زیرِ انتظام سی۔
جب 80 دی دہائی دے آخری برساں وچ سویت یونین اپنے خاتمے دے نیڑے پہنچنا شروع ہوئے گیا تاں ناگورنو قرہباخ دی مقامی پارلیمنٹ نے اس علاقے کو آرمینیا دا حصہ بنانے دے حق وچ ووٹ دے دتا جس دے بعد نسلی فسادات شروع ہوئے گئے فیر آرمینیا تے آذربائیجان دی جانب توں باقاعدہ طور اُتے ماسکو توں آزادی دے اعلان دے بعد دونے ملکاں دے درمیان بھرپور جنگ شروع ہوئے گئی۔
اس جنگ تے دونے جانب توں نسلی بنیاداں اُتے تشدد دے نتیجے وچ ہزاراں افراد ہلاک تے گھٹ توں گھٹ دس لکھ نقل مکانی اُتے مجبور ہوئے۔ سنہ 1994 وچ روس دی کوششاں دے نتیجے وچ ہونے والی جنگ بندی توں پہلے ناگورنو قرہباخ مکمل طور اُتے آرمینیائی افواج دے کنٹرول وچ آ چکيا سی۔ اس معاہدے دے نتیجے وچ ایہ طے ہويا کہ ناگورنو قرہباخ آذربائیجان دا ہی حصہ رہے گا لیکن اس کا حکومتی انتظام آرمینیائی نسل دے لوکاں دے پاس ہوئے گا جنھاں آرمینیا دی حکومت دا تعاون حاصل اے۔ اسکے بعد توں کئی مرتبہ امن مذاکرات ہوئے چکے نيں۔ سنہ 1992 وچ بنایا گیا اک بین الاقوامی گروپ ثالث دا کردار ادا کردا رہیا اے جس وچ فرانس، روس تے امریکا دا مرکزی کردار اے۔ اُتے حالے تک امن معاہدہ نا ہوسکنا فریقین دی نیت ظاہر کردا اے۔ ۔ ۔
اسی لیئے دونے ملکاں دے درمیان کشیدگی چلدی رہندی اے جو کہ اس وقت بام عروج اُتے اے۔۔۔ آذربائیجان اپنے مقبوضہ علاقے خالی کروانے دے لیئے پرعزم یے تے اسنوں ترکی دی مکمل حمایت بلکہ شہہ حاصل اے جدوں کہ دوسری جانب روس، ایران تے اسرائیل دے علاوہ ہور یورپی ملکاں دا دست شفقت آرمینیا پہ موجود یے، حالات دیکھدے ہوئے لگدا یے کہ دونے ملکاں بھاری جانی تے مالی نقصان اٹھانے والے نيں تے اقوام عالم محو تماشہ نيں۔ ۔ ۔