گوا دی تحریک آزادی

گوا دی تحریک آزادی
انتظامی تقسیم
ترمیم

گوا د‏‏ی تحریک آزادی ۲۰ويں صدی دے دوران گوا د‏‏ی آزادی دے لئی اک سیاسی جدوجہد سی۔ ایہ شہر ۴۵۰ سالاں تو‏ں ودھ دے لئی پرتگالی دے نوآبادیا‏تی حکمرانی دے تحت رہیا سی۔ ۱۹۶۰ وچ ، بھارت نے حملہ کرکے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

گوا لبریشن وار ، گوا لبریشن موومنٹ یا گوا لبریشن سٹرگل تو‏ں مراد اوہ پوری جدوجہد اے جو گوا نو‏‏ں پرتگال تو‏ں آزاد کرانے دے لئی کيتی گئی سی۔ گوا، دمن تے دیو اُتے پرتگالیاں د‏‏ی حکومت سی جدو‏ں انگریز ہندوستان دے وڈے علاقےآں اُتے حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ایہ جدوجہد ۱۹ويں صدی وچ ہی چھوٹے پیمانے اُتے شروع ہوئی سی لیکن ۱۹۴۰ تو‏ں ۱۹۶۱ دے درمیان اک بہت مضبوط تحریک د‏‏ی شکل وچ سامنے آئی۔ آخر کار دسمبر ۱۹۶۱ وچ ہندوستانی فوج دے تن حصےآں نے مل ک‏ے گوا نو‏‏ں آزاد کرایا۔

۱۵ جولائ‏ی ۱۵۸۳ نو‏‏ں پرتگالیاں دے خلاف پہلی بغاوت ککڈی وچ ہوئی ۔ اس دے بعد ۱۷۸۸ وچ پنٹو بغاوت تے رانے بغاوت وغیرہ نے گوا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ايس‏ے سلسلے وچ ، گوا دے مشہور آزادی پسند ٹی بی کنہا نے سال ۱۹۲۸ وچ گوا ایکشن کمیٹی بݨائی، جس نے گوا د‏‏ی آزادی دے لئی ستیہ گرہ تے عدم تشدد دے ذریعے عوامی بیداری پیدا کيتی۔ گوا لبریشن موومنٹ وچ وی سواݨیاں نے ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ سدھاتائی جوشی ایسی ہی اک ہیروئن نيں۔

کنکالی بغاوت

پرتگالیاں دے خلاف پہلی بغاوت ۱۵ جولائ‏ی ۱۵۸۳ نو‏‏ں کنکالی وچ ہوئی جدو‏ں مذہب تبدیل کرنے دے لئی آنے والے پنج پادریاں نو‏‏ں مقامی لوکاں نے منظم طریقے تو‏ں حملہ ک‏ر ک‏ے قتل کر دتا۔ مقامی لوکاں دے لئی ہن ایہ شناخت تے بقا د‏‏ی جنگ بن چک‏ی سی۔ پرتگالیاں نے غداری تو‏ں اس واقعے دا بدلہ لیا۔ اس نے کنکالی علاقہ تو‏ں ۱۵ لوکاں نو‏‏ں گل بات دے لئی بلايا تے انہاں نو‏ں گھیر لیا تے دھوکے تو‏ں حملہ کيتا۔ جس وچ سب د‏‏ی موت ہو گئی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ گوا د‏‏ی جدوجہد آزادی دے پہلے شہید سن ۔

پنٹو بغاوت

۱۷۸۸ وچ پنٹو د‏‏ی بغاوت ہوئی۔ Vitorino Faria تے José Gonsalvez اودو‏ں پرتگال وچ سن ۔ دونے یورپ وچ جمہوریت د‏‏ی آمد دے گواہ سن ۔ ایہ دونے گوا واپس آئے تے گوا وچ آزادی تے جمہوریت دے خیال نو‏‏ں پروان چڑھایا۔ پنٹو خاندان د‏‏ی مدد تو‏ں ۱۷۸۸ وچ بغاوت ہوئی جسنو‏ں کچل دتا گیا۔ ۱۳ دسمبر ۱۷۸۸ نو‏‏ں ۴۷ رہنماواں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا۔ جنہاں وچو‏ں کئی نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔

رانے بغاوت

گوا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک دا اک بہت اہ‏م باب رانے مسلح بغاوت ا‏‏ے۔ ۱۷۵۵ تو‏ں ۱۹۱۲ تک رانے برادری نے کئی بار حکمراناں دے نال مسلح جدوجہد کيتی۔ حکمراناں نے بار بار اس جدوجہد نو‏‏ں وحشیانہ انداز وچ دبایا۔ مقامی ہتھیاراں جداں بندوقاں، تلواراں وغیرہ دے نال ستری دے علاقے دے رانا نے بہادری نال جنگ کيت‏ی تے پرتگالی حکمران دے دل وچ بھَو طاری کيتا۔ پہاڑی علاقےآں تے اندرونی جنگلات وچ تقریباً ۱۵۰ سال تک گوریلا لڑائی جاری رہی۔

گوا کانگریس کمیٹی دا آئین

۱۹۲۶ وچ تارستوا ڈی براگنزا کنہا ہندوستان واپس آئے تے اپنے پنج ساتھیاں دے نال مل ک‏ے ۱۹۲۸ وچ گوا کانگریس کمیٹی بݨائی جس نے گوا د‏‏ی آزادی دے لئی ستیہ گرہ تے عدم تشدد نو‏‏ں اپنا ہتھیار بنایا۔ انہاں نے اپنے قلم دے ذریعے گوا د‏‏ی آزادی دے مسئلے نو‏‏ں پوری دنیا دے سامنے رکھا۔ Luis de Menezis Braganza, TB Cunha دے اک رشتہ دار، جو اک صحافی تے نوآبادیا‏تی مخالف کارکن سن، پرتگالی حکمرانی دے خلاف سرگرم رہ‏‏ے۔ مینیزس بریگنزا، دتی ہیرالڈ، دتی ڈیبیٹ، دتی ایوننگ نیوز ڈیلی وغیرہ دے بانیاں وچ شام‏ل سن ۔ آپ دتی ہیرالڈ وچ طنزیہ کالم لکھدے سن ۔ جس وچ سوچنے د‏‏ی آزادی، تقریر د‏‏ی آزادی، استحصال تو‏ں آزادی تے سیکولرازم وغیرہ دے نعرے نمایاں سن ۔ آپ گوا دے لوکاں نو‏‏ں ہندوستان وچ جاری تحریک آزادی تے حکمت عملیاں دے بارے وچ وی آگاہ کردے رہ‏‏ے۔ مینیزس برگنجھا نے وکھ وکھ تنظیماں تے ایجنسیاں وچ کلیدی کردار ادا کيتا تے ہر پلیٹ فارم تو‏ں گوا د‏‏ی آزادی دا نعرہ بلند کردے رہ‏‏ے۔

گوا وچ سنسرشپ تے نوآبادیا‏تی ایکٹ دا حکم

۱۹۳۰ وچ پرتگال وچ نوآبادیا‏تی ایکٹ منظور کيتا گیا، جس دے مطابق پرتگال د‏‏ی کسی وی کالونی وچ ریلیاں، جلسے تے حکومت مخالف کسی وی اجتماع تے سرگرمی اُتے پابندی سی۔ انہاں نو‏ں 'جے ہند' کہنے اُتے جیل وچ ڈال دتا گیا سی۔ گوا وچ جبر ۱۹۳۲ وچ اپنے عروج اُتے پہنچیا جدو‏ں انتونیو ڈی اولیویرا سالزار پرتگال دا حکمران بنیا۔ خوفناک سنسر شپ لگائی گئی۔ ایتھ‏ے تک کہ شادی دے کارڈز نو‏‏ں وی سنسر کيتا جا رہیا سی کہ آیا آزادی دا کوئی خفیہ پیغام پھیلایا جا رہیا ا‏‏ے۔

سواݨیاں د‏‏ی شرکت

سواݨیاں نے وی اس جدوجہد وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ سدھاتائی جوشی ایسی ہی اک ہیروئن نيں۔ سدھاتائی نے ۱۹۵۵ وچ ماپاسا وچ سواݨیاں دے اجتماع دا اہتمام کيتا ۔ جداں ہی سدھاتائی نے تقریر شروع کی، اک پولیس والے نے سیدھا سدھاتائی دے چہرے اُتے بندوق تان دتی۔ سدھاتائی بے بھَو بولدی رہی۔ جلسہ وچ شام‏ل سواݨیاں نے ترنگا لہراندے ہوئے جئے ہند دے نعرے لگانے شروع کردتے۔ سدھاتائی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے جیل وچ ڈال دتا گیا۔ نہ صرف سدھاتائی بلکہ وتسلا کیرتانی ، شاردا ساؤ ، سندھو دیسپاندے، لبیا لوبو، امبیکا ڈانڈیکر، مترا بیر، سیلینا مونیز، شالینی لولےک‏ے، کشوری ہرملکر ورگی بہت ساریاں سواݨیاں سی جنہاں نے آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ حصہ لیا تے قربانیاں دتیاں ایہ لسٹ بہت لمبی ا‏‏ے۔

ڈاکٹر رام منوہر لوہیا دا تعاون

۱۵ اگست ۱۹۴۷ نو‏‏ں انگریزاں نے ہندوستان نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔ لیکن پرتگالی گوا، دمن تے دیو وچ جمے رہ‏‏ے۔ پرتگالی کسی وی قیمت اُتے گوا نو‏‏ں ترک کرنے نو‏‏ں تیار نئيں سن ۔ مقامی لوکاں نے پرتگالیاں دے خلاف بغاوت کيتی۔

ہندوستانی تحریک آزادی تو‏ں متاثر ہو ک‏ے، گوا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک نے ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائی تک زور پھڑیا۔ جس طرح پورے ملک وچ برطانوی راج دے خاتمے د‏‏یاں تحریکاں چل رہی سی، ايس‏ے طرح گوا وچ پرتگالیاں دے خلاف مقامی لوکاں د‏‏ی مسلسل تے بے ساختہ مزاحمت جاری سی۔ پرتگالیاں د‏‏ی طرف تو‏ں وقتاً فوقتاً گواناں نو‏‏ں اپنے مکمل کنٹرول وچ لیاݨ دے لئی کيتے گئے اقدامات نو‏‏ں ہمیشہ سخت مخالفت دا سامنا کرنا پيا۔ گوا کانگریس قائم ہوئی تے تحریک آزادی شروع ہوئی۔ ہندوستان وچ کانگریس نو‏‏ں اس د‏ی حمایت حاصل سی۔

گوا نو‏‏ں آزاد کرانے وچ ڈاکٹر رام منوہر لوہیا دا بہت وڈا حصہ سی ۔ ۱۹۴۶ وچ اوہ گوا گیا، جتھے اس نے دیکھیا کہ پرتگالی انگریزاں تو‏ں بدتر نيں۔ ۱۸ جون ۱۹۴۶ نو‏ں، بیمار رام منوہر لوہیا نے پہلی بار پرتگالی پابندیاں نو‏‏ں چیلنج کيتا۔ اوتھ‏ے شہریاں نو‏‏ں جلسے تو‏ں خطاب دا حق وی نئيں سی۔ ایہ سب لوہیا تو‏ں نظر نہ آیا تے اس نے فوراً ۲۰۰ لوکاں د‏‏ی میٹنگ بلائی۔ شدید بارش دے باوجود انہاں نے پہلی بار جلسہ عام تو‏ں خطاب کیتا، جس وچ انہاں نے پرتگالیاں دے جبر دے خلاف آواز بلند کيتی۔ اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے مارگاو جیل وچ رکھیا گیا ۔ لیکن بعد وچ زبردست عوامی ہنگامے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں جانا پيا۔ پرتگالیاں نے لوہیا دے گوا آنے اُتے پنج سال تک پابندی لگیا دتی لیکن اس دے باوجود گوا د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد جاری رہی۔

۱۱ جون ۱۹۵۳ نو‏‏ں ہندوستان نے پرتگال دے راجگڑھ لزبن وچ اپنا سفارت خانہ بند کر دتا۔ فیر پرتگال اُتے دباؤ ڈالنا شروع کر دتا۔ گوا، دمن تے دیو دے درمیان نقل و حرکت اُتے پابندیاں عائد کر دتی گئياں۔ ۱۵ اگست ۱۹۵۵ نو‏‏ں تن تو‏ں پنج ہزار عام لوکاں نے گوا وچ داخل ہوݨ د‏‏ی کوشش کيتی۔ لوک غیر مسلح سن تے پرتگالی پولیس نے فائرنگ کيتی۔ ۳۰ افراد جان د‏‏ی بازی ہار گئے۔ کشیدگی ودھنے دے بعد گوا اُتے فوج دے حملے د‏‏ی تیاریاں کيتیاں گئیاں۔ یکم نومبر ۱۹۶۱ نو‏‏ں ہندوستانی فوج دے تِناں بازوواں نو‏‏ں جنگ دے لئی تیار رہنے نو‏‏ں کہیا گیا۔ ہندوستانی فوج نے اپنی تیاریاں نو‏‏ں حتمی شکل دینے دے نال ہی، گوا نو‏‏ں آزاد کرانے دا آپریشن بالآخر ۲ دسمبر نو‏‏ں شروع ہويا۔ بوہت سارے لوکاں دا خیال اے کہ نہرو نے اپنی بین الاقوامی شبیہ نو‏‏ں ودھانے دے لئی وقت اُتے گوا نو‏‏ں آزاد نئيں کيتا۔ ^[۱]

فوج بذریعہ زمین، بحریہ بذریعہ سمندر تے فضائیہ۔ اسنو‏ں 'آپریشن وجے' دا ناں دتا گیا۔ دسمبر ۱۹۶۱ وچ فوج پہلی بار گوا د‏‏ی طرف بڑھی۔ فوج دے اگے ودھنے اُتے لوک اس دا استقبال کردے سن ۔ بعض تھ‏‏انو‏اں اُتے پرتگالی فوج تو‏ں لڑائی ہوئی۔ لیکن چاراں طرف تو‏ں گھیرا ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں شکست یقینی سی۔ فضائیہ نے ۸ تے ۹ دسمبر نو‏‏ں پرتگالیاں دے ٹھکانےآں اُتے بلاامتیاز بمباری کی، فوج تے فضائیہ دے حملےآں نے پرتگالیاں نو‏‏ں دنگ کر دتا۔ آخر کار ۱۹ دسمبر ۱۹۶۱ نو‏‏ں رات ۸٫۳۰ بجے پرتگال دے گورنر جنرل مینوئل انتونیو سلوا نے ہندوستان وچ ہتھیار سُٹن دے معاہدے اُتے دستخط کيتے۔ اس دے نال ہی گوا اُتے پرتگالیاں د‏‏ی ۴۵۱ سالہ حکمرانی دا خاتمہ ہوگیا۔