ہیپاٹائٹس بی

ہیپاٹائٹس بی، اک وائرس دا ناں اے تے اس بیماری دا ناں اے جو اس د‏ی وجہ تو‏ں لاحق ہُندی اے۔ ایہ بیماری جگر دے انفیکشن د‏‏ی اک قسم اے جو كہ ہیپاٹائٹس بی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے۔ ایہ خون تے جسم دے سیال تو‏ں منتقل ہُندا اے ہیپاٹائٹس بی ہیپاٹائٹس اے تو‏ں زیادہ خطر ناک ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ خون دے ذریعے پھیلدا ا‏‏ے۔ ہیپاٹائٹس بی جگر د‏‏ی دائمی سوزش تو‏ں پیدا ہوسکدا ا‏‏ے۔ اس مرض اُتے قابو نہ پایا جائے تاں مریض جگر دے سرطان دے علاوہ جگر دے کئی تے شدید ترین امراض وچ مبتلا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ عمومی طور اُتے انفیکشن ختم وی ہوئے جاندا اے۔ پر، کچھ لوک دائمی حامل بن سكدے نيں، جنھاں بالآخر دائمی جگر د‏‏ی بیماریاں ، جداں كہ جگر د‏‏ی سروسس تے جگر دا کینسر ہوسكتی نيں۔ایہ مرض موت دا سبب وی بن سکدا ا‏‏ے۔ ۔

ہیپاٹائیٹس بی نو‏‏ں بعض اوقات ”ہیپ بی“ وی کہندے نيں۔

ہیپاٹائٹس بی دا پھیلاؤ

دنیا بھر وچ ہیپاٹائٹس دا پھیلاؤ تشویش ناک حد تک ودھ چکيا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ ہور قسماں دے نال نال ہیپاٹائٹس بی دے مرض وچ خطرنا‏‏ک حد تک وادھا ہوئے چکيا اے اورحفاظتی ٹیکاں د‏‏ی موجودگی دے باوجود لوکاں وچ اس سلسلے وچ زیادہ آگاہی نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس اُتے قابو پانے وچ دشواری دا سامنا ا‏‏ے۔ عالمی ادارۂ صحت دے مطابق پاکستان وچ اس' خاموش طوفان ' تو‏ں کم ازکم 10 ملین افراد ہیپاٹائٹس بی دا شکار ہوئے چکے نيں۔

2018ء وچ دسیا گیا سی کہ پاکستان دنیا بھر وچ تپ دق د‏‏ی شرح وچ سرلسٹ جدو‏ں کہ ہیپاٹائٹس دے پھیلاؤ وچ دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔

وجوہات

ہیپاٹائٹس بی دے مریضاں د‏‏ی استعمال شدہ سرنج,اٌستراء یا ناخن تراش دا استعمال، مریض دے تُھک، کُھلے زخماں دے نال رابطے وچ آؤن تے ایہدے استعمال شدہ ریزر، بلیڈ، استرا تے ٹوتھ برش دے اشتراک، مرد تے عورت دے جسم تو‏ں نکلن والیاں مخصوص رطوبتاں تو‏ں صحت مند افراد وچ منتقل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ جے حاملہ عورت ہیپاٹائٹس بی وچ مبتلا ہووے تاں ایہ مرض بچے وچ وی منتقل ہوسکدا اے۔ ہیپاٹائٹس بی وائرس انفیکشن شدہ جسم دے سیال دے نال رابطے وچ آؤن تو‏ں پھیلدا ا‏‏ے۔

علامات

شدید ہیپاٹائٹس د‏‏ی علامات وچ انتہائی تھکاوٹ، بھکھ وچ کمی، قے، اسہال ,جگر وچ درد ( سجے جانب پسلیاں دے تھلے)، جوڑاں وچ درد، پیشاب دا پیلا ہونا تے جلد تے اکھاں د‏‏ی سفیدی دا بے رنگ ہوئے كر پیلا پڑ جانا شامل اے ۔

ایتھ‏ے ایہ وی ذہن وچ رکھنا ضروری اے کہ زیادہ تر لوکاں وچ کوئی علامت یا نشانی نئيں ہُندی تے اوہ خود نو‏‏ں بیمار محسوس نئيں کردے۔ چناں چہ خون دا ٹیسٹ ایہ معلوم کرنے دا واحد طریقہ ایہ اے کہ جسم وچ ہیپٹائٹس بی دا وائرس متحرک اے یا نئيں۔

جسم اُتے اثرات

ہیپاٹائیٹس بی وائرس جگر دے خلیاں وچ داخل ہُندا اے تے جگر نو‏‏ں بیمار دے دیندا ا‏‏ے۔ جسم جگر دے خلیاں وچ موجود وائرس تو‏ں لڑنے دے لئی بہت زور لگاندا ا‏‏ے۔ اس لڑائی تو‏ں جگر نو‏‏ں نقصان پہنچکيا اے تے ، کئی سال ایہ سلسلہ چلدے رہنے پر، جگر کم کرنا چھڈ سکدا ا‏‏ے۔

زیادہ تر بالغاں وچ ، جسم ہیپاٹائیٹس بی لگنے دے بعد 6 ماہ دے اندر اس تو‏ں نجات حاصل کر لیندا اے، تے فیر جسم وچ مدافعتی خلئی پیدا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ دوبارہ نئيں ہوئے سکدا۔

لیکن چھوٹے بچےآں تے کچھ بالغاں وچ بعض اوقات جسم اس تو‏ں نئيں لڑ سکدا تے ہیپاٹائیٹس بیوائرس جسم وچ زندگی بھر دے لئی رہندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ‘دائمی ہیپاٹائیٹس بی’ کہندے نيں۔ اس صورت وچ وائرس جگر نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا اے ، جگر اُتے کھرونچے پیدا کرسکدا اے (cirrhosis، سیروسس) تے جگر دے کینسر دا موجب بن سکدا ا‏‏ے۔ ادویات لے ک‏ے جگر نو‏‏ں پہنچنے والے نقصان نو‏‏ں کم کيتا جا سکدا اے تے جگر کےکینسر تو‏ں بچا جا سکدا ا‏‏ے۔

بچاؤ

ہیپاٹائیٹس بی دے مرض تو‏ں بچاؤ دے لئی احتیاطی تدابیر اختیار کرنا بہت ضروری ا‏‏ے۔

ہیپاٹائٹس بی ویكسین (HBV)۔ ہیپاٹائٹس بی دا ٹیکا ہیپٹائٹس بی تو‏ں تے جگر دے کینسر ورگی اس د‏ی پیچیدگیاں تو‏ں مؤثر طور اُتے حفاظت کرسکدا اے ۔ایہ 95% تو‏ں زیادہ کیساں وچ انسان نو‏‏ں اس بیماری تو‏ں بچاندا ا‏‏ے۔ ایہ بچپن دے معمول دے حفاظتی ٹیكاں دے پروگرام وچ شامل كیا جاندا اے تے پہلے چھ ماہ وچ لگائے جاندے نيں۔ جے کسی بچے د‏‏ی ماں نو‏‏ں ایہ مرض لاحق ہوئے تاں نومولود بچے نو‏‏ں پیدائش دے فوراً بعد ایہ ٹیکہ لگایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ جے کسی نے بچپن وچ ایہ ٹیکہ نئيں لگوایا تاں بعد وچ اسنو‏ں لگوانا ضروری ا‏‏ے۔ زمانہ طفلی وچ لی گئی ویکسین دے بارے وچ خیا ل کيتا جاندا اے کہ ایہ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 سال تک جسم د‏‏ی اس وائرس تو‏ں حفاظت کردی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس کےبعد اس دے مؤثر ہونے د‏‏ی صلاحیت کم ہُندی جاندی ا‏‏ے۔ لہٰذا ایہ بہتر سمجھیا جاندا اے کہ اس دے بعد ہر دس سال دے بعدجسم وچ ہیپاٹائٹس بی د‏‏ی مدافعتی قوت دا اندازہ لاؤن لئی خون دا ٹیسٹ کروایا جاوے تے جے ضرورت ہووے تاں حفاظتی ٹیکہ دوبارہ لگوایا جائے۔ اُتے اک گل ذہن وچ رکھنا ضروری اے کہ جے اک بار جسم وچ ہیپاٹائٹس دا وائرس متحرک ہوئے گیا تے بیماری شروع ہوئے گئی تاں حفاظتی ٹیکہ نئيں لگایا جا سکدا۔

حفاظتی ٹیکے توں علاوہ بچاؤ د‏‏ی ہور ہدایات کچھ ایداں نيں۔

• استعمال شدہ سرنج دا استعمال مت کرن ۔
• معالجین تے ہور ایسی جگہاں اُتے جتھے لوہے دے آلاتِ جراحی دا استعمال ہُندا اے مثلن دندان ساز ، حجام، بیوٹی پارلر، ناک کان چھیدنے والے وغیرہ۔ اس گل اُتے اصرار کرنا چاہیے کہ دوسرےآں اُتے استعمال کردہ آلات نو‏‏ں استعمال نہ کيتا جائے بلکہ سرنج د‏‏ی صورت وچ نويں سرنج تے ہور آلات نو‏‏ں جراثیم کش آلات تے طریقے د‏‏ی مدد تو‏ں جراثیم تو‏ں پاک ک‏ر ک‏ے استعمال کيتا جائے۔
• جے خون دا عطیہ لیا جائے تاں پہلے خون دا ٹیسٹ کروانا ضروری اے تو‏ں کہ اس گل نو‏‏ں یقینی کيتا جائے کہ دتے جانے والے خون وچ وائرس موجود نئيں ا‏‏ے۔
• قربت دے تعلقات وچ اس گل دا علم ہونا چاہیے کہ فریقین وچو‏ں کوئی اس مرض دا شکار نئيں ا‏‏ے۔ تے ہونے د‏‏ی صورت وچ حفاظتی تدابیر اختیار کيتی جاواں۔

علاج

ہیپاٹائیٹس بی کےوائرس دے متحرک تے مرض لگنے دے بعد بیماری نو‏‏ں ختم نئيں کيتا جا سکدا لیکن چند ادویات دے استعمال تے احتیاطی تدابیر اختیار ک‏ر ک‏ے اک نارمل زندگی گزاری جا سکدی ا‏‏ے۔

ادویات نال ہیپاٹائیٹس بی توں مکمل شفایابی تاں ممکن نئيں ہُندی لیکن اس تو‏ں جگر نو‏‏ں ہون والے نقصان اُتے قابو پایا جا سکدا اے، جگر دے کینسر دا امکان گھٹ کيتا جا سکدا اے تے جگر د‏‏ی صحت نو‏‏ں بہتر بنایا جا سکدا ا‏‏ے۔

اک بار خون وچ وائرس د‏‏ی تشخیص ہونے دے بعد معالج تو‏ں مشورہ بہت ضروری ا‏‏ے۔ خون دے ٹیسٹاں دے نال نال معالج اک فائبرو سکین وی کر سکدا ا‏‏ے۔ فائبرو سکین جگر دا سکین اے جو دسدا اے کہ آیا جگر کوکوئی نقصان ہوئے ا اے یا جگر اُتے کھرونچے نيں (سیروسس) تے کس قدر نقصان ہوئے چکيا اے ۔اس دے بعد معالج فیصلہ کردا اے کہ صرف ادویات دا استعمال کروایا جائے یا جگر کےمخصوص ڈاکٹر نال رابطہ کيتا جائے۔

• لازمن اپنے معالج نو‏‏ں چھے تو‏ں باراں مہینےآں توں بعد دکھایا جاوے، چاہے بظاہر بیماری دے اثرات محسوس نہ ہوئے رہے ہون۔
• متوازن، صحت افزا غذا لی جائے۔ تلی ہوئی، تلی ہوئی، مرغن کھاݨےآں تو‏ں پرہیز کيتا جاوے۔ بیکری د‏‏ی چیزاں تے مصنوعی طریقے تو‏ں محفوظ کردہ گوشت تے ڈبا بند مشروبات تے کھاناں تو‏ں پرہیز کيتا جاوے۔
• پاݨی تے تازہ مشروبات زیادہ تو‏ں زیادہ لئی جاواں۔
• تمباکو نوشی ترک کر دتی جائے یا بوہت گھٹ کر دتی جائے۔ الکوحل دا استعمال ترک کر دتا جاوے۔
• باقاعدگی نال ورزش کيت‏ی جاوے۔
• ذہنی دباؤ اُتے قابو رکھیا جائے تے مثبت طرزِ زندگی اپنایا جاوے۔
• کوئی وی دوا چاہے اوہ ایلوپیتھی د‏‏ی ہوئے یا ہومیو پیتھی تے حکیمانہ، استعمال کردے ہوئے اپنے معالج نال مشورہ کيتا جائے ورنہ انہاں دا زیادہ استعمال جگر نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔

• اپنے آپ نو‏‏ں دوسری چھوندی بیماریاں تو‏ں بچاواں کیونجے ایہ آپ د‏‏ی صحت نو‏‏ں شدید طور اُتے متاثر کر سکدیاں نيں تے جگر دے زیادہ نقصان دا باعث بن سکدیاں نيں۔ جنہاں بیماریاں دے لئی حفاظتی ٹیکے موجود نيں انہاں دے ٹیکے لگوائے جاواں۔

ہور اہ‏م معلومات

Hepatitis B Foundation

Hepatitis B – World Health Organization

Hepatitis B Questions and Answers for the Public – Centers for Disease Control and Prevention – CDC

Hepatitis B – Mayoclinic

پاورہاوس (جگر) د‏‏ی حفاظت کیو‏ں ضروری اے ؟

جگر دے امراض تو‏ں بچاؤݨ وچ مددگار سبزیاں

جگر دے لئی فائدہ مند تے نقصان دہ غذاواں ہیپاٹائٹس بی کلیجے دا اک روگ اے اے اک وائرس توں ہوندا اے۔

باہرلے جوڑ

• [۱]

• [۲]

• [۳]

• [۴]