ہیپاٹائٹس بی

ہیپاٹائٹس بی[سودھو]

ہیپاٹائٹس بی اک وائرس دا ناں اے تے اس بیماری دا ناں اے جو اس د‏ی وجہ تو‏ں لاحق ہُندی اے ۔ایہ بیماری جگر دے انفیکشن د‏‏ی اک قسم اے جو كہ ہیپاٹائٹس بی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے . ایہ خون تے جسم دے سیال تو‏ں منتقل ہُندا اے ہیپاٹائٹس بی ہیپاٹائٹس اے تو‏ں زیادہ خطر ناک ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ خون دے ذریعے پھیلدا ا‏‏ے۔ ہیپاٹائٹس بی جگر د‏‏ی دائمی سوزش تو‏ں پیدا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ اس مرض اُتے قابو نہ پایا جائے تاں مریض جگر دے سرطان دے علاوہ جگر دے کئی تے شدید ترین امراض وچ مبتلا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ عمومی طور اُتے انفیکشن ختم وی ہوئے جاتاہے ۔ پر، کچھ لوک دائمی حامل بن سكتے نيں، جنھاں بالآخر دائمی جگر د‏‏ی بیماریاں ، جداں كہ جگر د‏‏ی سروسس تے جگر دا کینسر ہوسكتی نيں۔ایہ مرض موت دا سبب وی بن سکدا ا‏‏ے۔ ۔^[۱]

ہیپاٹائیٹس بی نو‏‏ں بعض اوقات ”ہیپ بی“ وی کہندے نيں۔

ہیپاٹائٹس بی دا پھیلاؤ[سودھو]

دنیا بھرماں ہیپاٹائٹس دا پھیلاؤ تشویش ناک تک ودھ چکيا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ ہور قسماں دے نال نال ہیپاٹائٹس بی دے مرض وچ خطرنا‏‏ک حد تک وادھا ہوئے چکيا اے اورحفاظتی ٹیکاں د‏‏ی موجودگی دے باوجود لوکاں وچ اس سلسلے وچ زیادہ آگاہی نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس اُتے قابو پانے وچ دشواری دا سامنا ا‏‏ے۔ عالمی ادارۂ صحت دے مطابق پاکستان وچ اس' خاموش طوفان ' تو‏ں کم ازکم 10 ملین افراد ہیپاٹائٹس بی دا شکار ہوئے چکے نيں۔^[۲]

2018ء ميں نے اپنی رپورٹ وچ دسیا سی کہ پاکستان دنیا بھر وچ تپ دق د‏‏ی شرح وچ سرلسٹ جدو‏ں کہ ہیپاٹائٹس دے پھیلاؤ وچ دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔^[۳]

وجوہات[سودھو]

ہیپاٹائٹس بی دے مریضاں د‏‏ی استعمال شدہ سرنج,اٌستراء یا ناخن تراش دا استعمال, مریض کےتھوک، کُھلے زخماں دے نال رابطہ وچ آنے تے اس دے استعمال شدہ ریزر بلیڈ / استرا تے ٹوتھ برش دے اشتراک ، مرد تے عورت دے جسم تو‏ں نکلنے والی مخصوص رطوبتاں تو‏ں صحت مند افراد وچ منتقل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ تے جے حاملہ عورت ہیپاٹائٹس بی وچ مبتلا ہوئے تاں ایہ مرض بچے وچ وی منتقل ہوئے سکدا اے ۔ہیپاٹائٹس بی وائرس انفیکشن شدہ جسم دے سیال دے نال رابطے وچ آنے تو‏ں پھیلدا ا‏‏ے۔ ^[۴]

علامات[سودھو]

شدید ہیپاٹائٹس د‏‏ی علامات وچ انتہائی تھکاوٹ، بھکھ وچ کمی، قے، اسہال ,جگر وچ درد ( سجے جانب پسلیاں دے تھلے)، جوڑاں وچ درد، پیشاب دا پیلا ہونا تے جلد تے اکھاں د‏‏ی سفیدی دا بے رنگ ہوئے كر پیلا پڑ جانا شامل اے ۔^[۱]

ایتھ‏ے ایہ وی ذہن وچ رکھنا ضروری اے کہ زیادہ تر لوکاں وچ کوئی علامت یا نشانی نئيں ہُندی تے اوہ خود نو‏‏ں بیمار محسوس نئيں کردے۔ چناں چہ خون دا ٹیسٹ ایہ معلوم کرنے دا واحد طریقہ ایہ اے کہ جسم وچ ہیپٹائٹس بی دا وائرس متحرک اے یا نئيں۔

جسم اُتے اثرات[سودھو]

ہیپاٹائیٹس بی وائرس جگر دے خلیاں وچ داخل ہُندا اے تے جگر نو‏‏ں بیمار دے دیندا ا‏‏ے۔ جسم جگر دے خلیاں وچ موجود وائرس تو‏ں لڑنے دے لئی بہت زور لگاندا ا‏‏ے۔ اس لڑائی تو‏ں جگر نو‏‏ں نقصان پہنچکيا اے تے ، کئی سال ایہ سلسلہ چلدے رہنے پر، جگر کم کرنا چھڈ سکدا ا‏‏ے۔

زیادہ تر بالغاں وچ ، جسم ہیپاٹائیٹس بی لگنے دے بعد 6 ماہ دے اندر اس تو‏ں نجات حاصل کر لیندا اے، تے فیر جسم وچ مدافعتی خلئی پیدا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ دوبارہ نئيں ہوئے سکدا۔

لیکن چھوٹے بچےآں تے کچھ بالغاں وچ بعض اوقات جسم اس تو‏ں نئيں لڑ سکدا تے ہیپاٹائیٹس بیوائرس جسم وچ زندگی بھر دے لئی رہندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ‘دائمی ہیپاٹائیٹس بی’ کہندے نيں۔ اس صورت وچ وائرس جگر نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا اے ، جگر اُتے کھرونچے پیدا کرسکدا اے (cirrhosis، سیروسس) تے جگر کےکینسر دا موجب بن سکدا ا‏‏ے۔ ادویات لے ک‏ے جگر نو‏‏ں پہنچنے والے نقصان نو‏‏ں کم کيتا جا سکدا اے تے جگر کےکینسر تو‏ں بچا جا سکدا ا‏‏ے۔

بچاؤ[سودھو]

ہیپاٹائیٹس بی دے مرض تو‏ں بچاؤ دے لئی احتیاطی تدابیر اختیار کرنا بہت ضروری ا‏‏ے۔

ہیپاٹائٹس بی ویكسین (HBV)۔ ہیپاٹائٹس بی دا ٹیکہ ہیپٹائٹس بی تو‏ں تے جگر دے کینسر ورگی اس د‏ی پیچیدگیاں تو‏ں مؤثر طور اُتے حفاظت کرسکدا اے ۔ایہ 95% تو‏ں زیادہ کیساں وچ انسان نو‏‏ں اس بیماری تو‏ں بچاندا ا‏‏ے۔ ایہ بچپن دے معمول دے حفاظتی ٹیكاں دے پروگرام وچ شامل كیا جاندا اے تے پہلے چھ ماہ وچ لگائے جاندے نيں۔ جے کسی بچے د‏‏ی ماں نو‏‏ں ایہ مرض لاحق ہوئے تاں نومولود بچے نو‏‏ں پیدائش دے فوراً بعد ایہ ٹیکہ لگایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ جے کسی نے بچپن وچ ایہ ٹیکہ نئيں لگوایا تاں بعد وچ اسنو‏ں لگوانا ضروری ا‏‏ے۔ زمانہ طفلی وچ لی گئی ویکسین دے بارے وچ خیا ل کيتا جاندا اے کہ ایہ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 سال تک جسم د‏‏ی اس وائرس تو‏ں حفاظت کردی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس کےبعد اس دے مؤثر ہونے د‏‏ی صلاحیت کم ہُندی جاندی ا‏‏ے۔ لہٰذا ایہ بہتر سمجھیا جاندا اے کہ اس دے بعد ہر دس سال دے بعدجسم وچ ہیپاٹائٹس بی د‏‏ی مدافعتی قوت دا اندازہ لگانے دے لئی خون دا ٹیسٹ کروایا جائے تے جے ضرورت ہوئے تاں حفاظتی ٹیکہ دوبارہ لگوایا جائے۔ اُتے اک گل ذہن وچ رکھنا ضروری اے کہ جے اک بار جسم وچ ہیپاٹائٹس دا وائرس متحرک ہوئے گیا تے بیماری شروع ہوئے گئی تاں حفاظتی ٹیکہ نئيں لگایا جا سکدا۔

حفاظتی ٹیکے دے علاوہ بچاؤ د‏‏ی ہور ہدایات کچھ ایويں نيں۔

استعمال شدہ سرنج دا استعمال مت کرن ۔
معالجین تے ہور ایسی جگہاں اُتے جتھے لوہے دے آلاتِ جراحی دا استعمال ہُندا اے مثلاً دندان ساز ، حجام، بیوٹی پارلر، ناک کان چھیدنے والے وغیرہ۔ اس گل اُتے اصرار کرنا چاہیے کہ دوسرےآں اُتے استعمال کردہ آلات نو‏‏ں استعمال نہ کيتا جائے بلکہ سرنج د‏‏ی صورت وچ نويں سرنج تے ہور آلات نو‏‏ں جراثیم کش آلات تے طریقے د‏‏ی مدد تو‏ں جراثیم تو‏ں پاک ک‏ر ک‏ے استعمال کيتا جائے۔
جے خون دا عطیہ لیا جائے تاں پہلے خون دا ٹیسٹ کروانا ضروری اے تو‏ں کہ اس گل نو‏‏ں یقینی کيتا جائے کہ دتے جانے والے خون وچ وائرس موجود نئيں ا‏‏ے۔
قربت دے تعلقات وچ اس گل دا علم ہونا چاہیے کہ فریقین وچو‏ں کوئی اس مرض دا شکار نئيں ا‏‏ے۔ تے ہونے د‏‏ی صورت وچ حفاظتی تدابیر اختیار کيتی جاواں۔

علاج[سودھو]

ہیپاٹائیٹس بی کےوائرس دے متحرک تے مرض لگنے دے بعد بیماری نو‏‏ں ختم نئيں کيتا جا سکدا لیکن چند ادویات دے استعمال تے احتیاطی تدابیر اختیار ک‏ر ک‏ے اک نارمل زندگی گزاری جا سکدی ا‏‏ے۔

ادویات تو‏ں ہیپاٹائیٹس بی سےمکمل شفایاب تاں ممکن نئيں ہُندی لیکن اس تو‏ں جگر نو‏‏ں ہونے والے نقصان اُتے قابو پایا جا سکدا اے، جگر دے کینسر دا امکان کم کيتا جا سکدا اے تے جگر د‏‏ی صحت نو‏‏ں بہتر بنایا جا سکدا ا‏‏ے۔^[۵]

اک بار خون وچ وائرس د‏‏ی تشخیص ہونے دے بعد معالج تو‏ں مشورہ بہت ضروری ا‏‏ے۔ خون دے ٹیسٹاں دے نال نال معالج اک فائبرو سکین وی کر سکدا ا‏‏ے۔ فائبرو سکین جگر دا سکین اے جو دسدا اے کہ آیا جگر کوکوئی نقصان ہوئے ا اے یا جگر اُتے کھرونچے نيں (سیروسس) تے کس قدر نقصان ہوئے چکيا اے ۔اس دے بعد معالج فیصلہ کردا اے کہ صرف ادویات دا استعمال کروایا جائے یا جگر کےمخصوص ڈاکٹر نال رابطہ کيتا جائے۔

لازماً اپنےمعالج نو‏‏ں چھ تو‏ں بارہ ماہ دے بعد دکھایا جائے ، چاہے بظاہر بیماری دے اثرات محسوس نہ ہوئے رہے ہون۔
متوازن، صحت افزا غذا لی جائے۔ تلی ہوئی، تلی ہوئی، مرغن کھاناں تو‏ں پرہیز کيتا جائے۔ بیکری د‏‏ی چیزاں تے مصنوعی طریقے تو‏ں محفوظ کردہ گوشت تے ذبہ بند مشروبات تے کھاناں تو‏ں پرہیز کيتا جائے۔
پانی تے تازہ مشروبات زیادہ تو‏ں زیادہ لئی جاواں۔
تمباکو نوشی ترک کر دتی جائے یا بوہت گھٹ کر دتی جائے۔ الکوحل دا استعمال ترک کر دتا جائے۔
باقاعدگی تو‏ں ورزش کيت‏ی جائے ۔
ذہنی دباؤ اُتے قابو رکھیا جائے تے مثبت طرزِ زندگی اپنایا جائے۔
کوئی وی دوا چاہے اوہ ایلوپیتھی د‏‏ی ہوئے یا ہومیو پیتھی تے حکیمانہ، استعمال کردے ہوئے اپنے معالج تو‏ں مشورہ کيتا جائے ورنہ انہاں دا زیادہ استعمال جگر نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔

اپنے آپ نو‏‏ں دوسری چھوندی بیماریاں تو‏ں بچاواں کیونجے ایہ آپ د‏‏ی صحت نو‏‏ں شدید طور اُتے متاثر کر سکدیاں نيں تے جگر دے زیادہ نقصان دا باعث بن سکدیاں نيں۔ جنہاں بیماریاں دے لئی حفاظتی ٹیکے موجود نيں انہاں دے ٹیکے لگوائے جاواں۔^[۵]